1) KRZYSZTOF SKUBISZEWSKI, 1991
2) Panie marszałku!
3) wysoki Sejmie!
4) W moim dzisiejszym expose skoncentruję się na strategicznych kierunkach polskiej polityki zagranicznej i wynikających z nich na ten rok zadaniach.
5) Nasza polityka zagraniczna realizuje polską rację stanu i interes narodowy Oznacza to dążenie do zapewnienia niedawno odzyskanej suwerenności, zapewnienia bezpieczeństwa, dobrej pozycji państwa w stosunkach zarówno z sąsiadami, jak i z innymi partnerami w Europie i na świecie. Rozbudowujemy zwłaszcza ścisłe związki z państwami demokratycznymi, stabilnymi, o rozwiniętej gospodarce. Zabiegamy o wsparcie dla demokratycznych przemian politycznych i przekształceń gospodarczych w naszym kraju. Przy tym reagujemy na dynamicznie rozwijającą się sytuację międzynarodową.
6) Wysoka Izbo!
7) Rząd premiera Jana Krzysztofa Bieleckiego przyjął następujące priorytety w polityce zagranicznej. Są one długofalowe i tym samym miarodajne w bieżącym roku. Na czoło wysuwa się ugruntowanie europejskiej orientacji polityki polskiej. Pierwszoplanowym zadaniem jest budowanie szeroko pojętego bezpieczeństwa Polski. Polityka bezpieczeństwa ma swój wymiar ogólnoeuropejski, regionalny i dwustronny. Dążymy do instytucjonalizacji naszych powiązań ze Wspólnotami Europejskimi przez zawarcie układu o stowarzyszeniu. Rozszerzamy kontakty z Sojuszem Północnoatlantyckim, Unią Zachodnioeuropejską i innymi organizacjami europejskimi.
8) Intensywnie współdziałamy w budowie nowego ładu ogólnoeuropejskiego, głównie przez Konferencje Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie – KBWE. Naszym celem jest jedność europejska.
9) Akceptując priorytet europejski wskażę na dwa zadania:
10) Z jednej strony – ścisła, bliska i przynosząca dobre owoce współpraca z obydwoma wielkimi sąsiadami Polski. Podstawą tej polityki są traktaty o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy: traktat już podpisany z Niemcami i negocjowany obecnie z ZSRR.
11) Z drugiej strony – dalsza budowa nowych powiązań regionalnych, obejmujących na południu Polskę, Czechosłowację oraz Węgry na północy zaś państwa położone wokół Morza Bałtyckiego. Z chwilą przyjęcia Polski do porozumienia pentagonalnego ukształtuje się współpraca wzdłuż całej ważnej osi północ-południe, od Morza Śródziemnego do Bałtyku, w naszej części kontynentu.
12) Następne priorytety:
13) – intensyfikacja stosunków ze Stanami Zjednoczonymi, z państwami Europy Zachodniej i z innymi wysokouprzemysłowionymi państwami, jak: Japonia, Kanada, Australia. Dążymy do wzmocnienia podstaw tych stosunków, podpisując traktaty i deklaracje oraz zabiegając o ułatwienie dostępu do rynków tych państw dla naszego eksportu;
14) – rozbudowa kontaktów gospodarczych, politycznych i kulturalnych z państwami Azji, Afryki, Ameryki Łacińskiej, przy czym dużą wagę mają tu stosunki z państwami arabskimi i generalnie państwami islamu;
15) – jak najbardziej czynne uczestnictwo Polski w działalności i osiąganiu celów Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz innych organizacji międzynarodowych, szczególnie należących do systemu Narodów Zjednoczonych;
16) – działanie na rzecz dalszej redukcji polskiego zadłużenia, szczególnie przez tzw. ekokonwersję oraz wspieranie zabiegów o zewnętrzne zasilanie naszej gospodarki;
17) – ochrona środowiska przez dwustronne i wielostronne działania międzynarodowe.
18) Na koniec, choć nie jest to sprawa mniejszej wagi – rozszerzenie i umocnienie związków z Polonią i wszechstronna opieka konsularna wobec skupisk Polaków mieszkających za granicą i obywateli polskich przebywających czasowo w innych państwach.
19) Wysoka Izbo!
20) Rozpoczynam od spraw bezpieczeństwa, przede wszystkim w jego wymiarze kontynentalnym. Nawiązuję tu do mojego przemówienia w Sejmie w dniu 14 lutego.
21) Bezpieczeństwo musi być pojmowane szeroko, nie tylko w kategoriach wojskowych i obronnych. Nie będzie ustabilizowania naszej niepodległości i wolności bez jednoczesnej równowagi gospodarczej, socjalnej i ekologicznej.
22) Jeden wymóg jest szczególnie istotny. Cała Europa winna być traktowana jako jednolity obszar bezpieczeństwa. Tak rzecz ujmuje przyjęta na ostatnim szczycie KBWE Paryska Karta Nowej Europy (1990). W szczególności Europa Środkowa nie może stać się, z punktu widzenia bezpieczeństwa, strefą szarą, buforową, lub neutralną. Obszar o takiej pozycji, ze względu na swe położenie, łatwo stanie się przedmiotem rywalizacji państw silniejszych. Jest to ważne założenie naszej polityki bezpieczeństwa, zważywszy nasze położenie między Niemcami a ZSRR. Bezpieczeństwo w Europie nie może być selektywne. Europa potrzebuje stabilizacji przy zapewnieniu bezpieczeństwa oraz niepodległości – wartości te muszą być udziałem wszystkich narodów. Będąc niepodzielnym, bezpieczeństwo staje się w swej istocie wspólną sprawą wszystkich państw KBWE i przedmiotem ich współpracy. Jest to swoista „denacjonalizacja" bezpieczeństwa, czyli uczynienie z niego wspólnej sprawy
23) Dlatego tak ważne jest dla nas kształtowanie nowego, opartego na kooperacji systemu bezpieczeństwa europejskiego w ramach KBWE. Potrzebne jest współdziałanie KBWE z istniejącymi organizacjami, w tym również z Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego i Unią Zachodnioeuropejską. W perspektywie czasowej możliwy będzie pewien związek między tymi organizacjami a systemem KBWE.
24) Proces helsiński jest i pozostanie istotnym składnikiem polskiej polityki bezpieczeństwa. W swym obecnym kształcie KBWE pozwala utrzymywać stały dialog polityczny, daje szanse zapobiegania sytuacjom konfliktowym oraz sprzyja rozszerzaniu współpracy ogólnoeuropejskiej. Tym celom służą powołane jesienią ubiegłego roku instytucje KBWE: Rada Ministrów Spraw Zagranicznych, Komitet Wysokich Przedstawicieli oraz Centrum Zapobiegania Konfliktom. Opowiadamy się za rozszerzeniem funkcji tego Centrum. W dniach 19 i 20 czerwca odbyło się w Berlinie pierwsze posiedzenie Rady Ministrów Spraw Zagranicznych państw KBWE. Berlińska sesja otworzyła nowy rozdział w pracach KBWE. Po raz pierwszy bowiem doszło do wielostronnych konsultacji politycznych. Była to inna metoda działania, inna treść, niż ta, którą dotąd widzieliśmy w KBWE. Zapadła decyzja o ustanowieniu mechanizmu pilnych, wielostronnych konsultacji politycznych w sytuacjach nadzwyczajnych, kryzysowych. Praktyka wykaże jego sprawność. Uruchomiony będzie system pokojowego rozstrzygania sporów.
25) Problem jednolitego bezpieczeństwa dla wszystkich państw w Europie w znacznej mierze sprowadza się dzisiaj do ogólnoeuropejskiej roli Sojuszu Północnoatlantyckiego. Jest bowiem różnica w bezpieczeństwie państw Sojuszu, a niektórych innych państw europejskich. Myślę w szczególności o naszym regionie. Obok swych normalnych zadań wynikających z natury każdego aliansu, Sojusz Północnoatlantycki powinien stawać się jednym z katalizatorów w tworzeniu ogólnoeuropejskiego bezpieczeństwa opartego na współpracy. Rząd polski od dłuższego czasu dążył w swej polityce do tego, aby Sojusz nie pozostawał obojętny wobec bezpieczeństwa obszarów europejskich nie objętych Traktatem Północnoatlantyckim, w tym zwłaszcza naszego regionu.
26) Z zadowoleniem więc przyjęliśmy stanowisko sesji ministerialnej w Kopenhadze, w dniach 6-7 czerwca br. Mam na myśli oświadczenie Rady Północnoatlantyckiej, iż bezpieczeństwo państw Sojuszu „jest nierozłącznie związane z bezpieczeństwem wszystkich innych państw w Europie", a „umocnienie i zachowanie na całym kontynencie demokratycznych społeczeństw i ich wolności wobec jakiejkolwiek formy przymusu lub zastraszania", jest dla państw Sojuszu sprawą „bezpośredniego i poważnego zainteresowania" – to były cytaty z tekstu kopenhaskiego. Mamy już pewne kontakty i współpracę z NATO, teraz będziemy je poszerzać i pogłębiać. Utrzymujemy też dobre kontakty z Unią Zachodnioeuropejską. Po likwidacji z dniem 1 kwietnia struktury wojskowej Układu Warszawskiego położymy kres układowi – odnośny protokół podpiszemy 1 lipca.
27) Ważną częścią bezpieczeństwa europejskiego jest rozbrojenie. W tej dziedzinie najpilniejsze jest wprowadzenie w życie Traktatu o siłach konwencjonalnych w Europie. Nastąpiło rozwiązanie sporu wokół interpretacji tego Traktatu, co powinno uruchomić proces jego ratyfikacji. Sprawna i pełna realizacja Traktatu przez wszystkie strony zadecyduje nie tylko o losie tego historycznego porozumienia, lecz również o kolejnych przedsięwzięciach rozbrojeniowych w Europie. Nasz udział w negocjacjach rozbrojeniowych prowadzonych w ramach KBWE jest bardzo aktywny,
28) Popieramy również zachodnią inicjatywę wznowienia przerwanych w ubiegłym roku rokowań w sprawie tzw. „otwartych przestworzy". Ich celem jest uzgodnienie reżimu obserwacji z powietrza terytoriów państw uczestniczących.
29) Bardzo ważny jest ekonomiczny wymiar bezpieczeństwa, w KBWE wciąż pozostający na drugim planie. Generalnie bezpieczeństwo zostanie zagrożone, jeżeli nie nastąpi likwidacja różnic ekonomicznych będących następstwem politycznego podziału kontynentu. Proces transformacji w Europie Środkowo-Wschodniej wymaga długookresowego wsparcia ze strony wysokorozwiniętych państw. Leży to w interesie całej Europy i myślę nie tylko Europy.
30) Proces KBWE umacnia demokrację. Odpowiednią rolę ma tu spełniać funkcjonujące od niedawna w Warszawie Biuro Wolnych Wyborów KBWE. Na sesji berlińskiej pojawiła się myśl, aby rozszerzyć jego kompetencje i przekształcić je w biuro instytucji demokratycznych. Zajmowałoby się ono wówczas procesem demokratyzacji po wyborach.
31) Zakończone 7 czerwca Sympozjum KBWE w Krakowie poświęcone wspólnemu dziedzictwu kulturalnemu, dobrze przysłużyło się w tej dziedzinie współpracy europejskiej. Sympozjum oraz towarzyszące mu imprezy stały się ważnym międzynarodowym wydarzeniem kulturalnym i politycznym. Doprowadziły
32) – przy dużej roli delegacji polskiej jako gospodarza – do przyjęcia dokumentu dotyczącego współpracy kulturalnej i ochrony dziedzictwa kulturowego.
33) Tak więc Paryska Karta Nowej Europy zaczyna być pomyślnie wprowadzana w życie. Nie znaczny to, aby nie były nam potrzebne dalsze idee. Wymienię tu zwłaszcza francuski projekt konfederacji.
34) Wysoka Izbo!
35) W naszej polityce europejskiej pierwszoplanowe miejsce zajmują powiązania ze Wspólnotami Europejskimi. Kontynuujemy rozpoczęte z nimi w końcu ubiegłego roku i znacznie zaawansowane już negocjacje dotyczące układu o stowarzyszeniu. Rokowania nie są łatwe, lecz po pięciu rundach negocjacji mamy uzgodnionych około 2/3 przepisów tego dużego, bo liczącego ponad sto artykułów projektu. W układzie potwierdzone zostanie nasze dążenie do uzyskania w przyszłości członkostwa we Wspólnotach. To dążenie wynika z naszej racji stanu i dyktowanej nią strategii państwowej i, powiedzmy to jasno, zadecyduje o naszym miejscu w Europie. Trzeba więc mieć świadomość, że chodzi tu o cel polityczny najwyższej doniosłości. Jednocześnie układ o stowarzyszeniu musi nam dać korzyści gospodarcze, w szczególności winien opierać się na pewnej asymetrii korzyści na rzecz Polski. Dotyczy to negocjowanych obecnie spraw przepływu siły roboczej i usług oraz utworzenia strefy wolnego handlu. W toku są uzgodnienia odnoszące się do współpracy finansowej, w której uczestniczyć będzie Europejski Bank Inwestycyjny, co jest istotne.
36) W całości tych spraw nader ważna jest rola pełnomocnika rządu do spraw integracji europejskiej i pomocy zagranicznej.
37) Stopniowe zacieśnienie więzi ze Wspólnotami włączy Polskę do systemu konsultacji w ramach Europejskiej Współpracy Politycznej. Postaramy się jak najlepiej wykorzystać uzyskany jeszcze w ubiegłym roku udział w grupie państw nie członkowskich stale informowanych o decyzjach politycznych Wspólnot. Istnieją możliwości szybkiego ustanowienia szerokiego systemu konsultacji politycznych pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi, w tym na najwyższym szczeblu.
38) Wolne wybory parlamentarne umożliwią członkostwo Polski w Radzie Europy. Obecnie kontynuujemy dotychczasową współpracę z radą. Polska zapraszana jest na posiedzenia organów rady.
39) Ważnym zadaniem szeregu resortów i instytucji – jeszcze przed uzyskaniem członkostwa w Radzie Europy – jest przenoszenie do polskiej praktyki i prawodawstwa norm, i standardów ustanowionych przez Radę Europy.
40) Z państwami Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) prowadzimy negocjacje w sprawie utworzenia strefy wolnego handlu. Chcemy je zakończyć jesienią br.
41) Z Organizacją Gospodarczej Współpracy i Rozwoju (OECD), podpisaliśmy 4 czerwca porozumienie o współpracy w realizacji przeznaczonego dla Polski, Węgier i Czechosłowacji programu pomocy doradczej pod nazwą „partnerzy w okresie przemian". Program ten ma doprowadzić w przyszłości do członkostwa Polski w tej organizacji.
42) Jednocześnie nieefektywne struktury odchodzą w przeszłość. W dniu jutrzejszym odbędzie się w Budapeszcie ostatnia sesja Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. Tworzenie organizacji będącej drugą RWPG nie wchodzi w rachubę. Czym innym natomiast byłoby stworzenie przejściowej formy wielostronnych informacji i konsultacji pomiędzy europejskimi państwami byłej RWPG, zwłaszcza w celu powstrzymania gwałtownego spadku obrotów handlowych, jaki nastąpił w ubiegłym roku i w pierwszym półroczu roku bieżącego. W tym duchu Polska przygotowała szczegółowy projekt powołania na pewien czas Doradczego Komitetu Gospodarczego złożonego z europejskich członków byłej RWPG.
43) Wysoka Izbo!
44) Przechodzę teraz do naszych stosunków z ZSRR, a szerzej – do polityki wschodniej. W polityce tej uwzględniać trzeba różne warianty rozwoju sytuacji w Związku Radzieckim i jego republikach składowych. Niemniej są w tej sytuacji także pewne czynniki stałe.
45) Nadal prowadzić będziemy politykę utrzymywania i rozwoju stosunków zarówno z ZSRR jako całością, jak i z niektórymi republikami. Nie ma tu symetrii z uwagi na wciąż ograniczone kompetencje i ograniczone realne możliwości działania republik w stosunkach międzynarodowych. Ta swoista dwutorowość nie oznacza jakiejkolwiek ingerencji w wewnętrzne sprawy ZSRR.
46) W tym roku w stosunkach z ZSRR trzy sprawy uważamy za najważniejsze i najpilniejsze.
47) Pierwsza – traktatowe uregulowanie wycofania Armii Radzieckiej z Polski. Samo wycofanie jest przesądzone, lecz należy uzgodnić jego termin końcowy. Początkowe stanowiska obu stron były odległe. Do marca strona radziecka nie przedstawiała swej propozycji co do daty końcowej. W toku żmudnych negocjacji następował powolny postęp i pewne zbliżenie stanowisk. Według stanu na dzień dzisiejszy strona radziecka proponuje koniec 1993 r. Dla nas jest to data zbyt odległa, ale można uznać, że pole rozbieżności zawęziło się. W ostatnich miesiącach rozmowy koncentrują się na rozstrzygnięciu spraw majątkowych i finansowych, gdzie jest miejsce na kompromis. Strona radziecka wskazuje przy tym, że powodem późniejszej daty przez nią wskazywanej jest brak mieszkań, koszar i magazynów wojskowych na terenie ZSRR. Ten argument nie trafia nam do przekonania, skoro Związek Radziecki wycofał i wycofuje z innych państw kontyngenty znacznie większe niż ma w Polsce. Rozmowy kontynuujemy. Jak sądzę, na dłuższą metę pomocna w tym względzie okaże się moja rozmowa z ministrem Biessmertnychem przeprowadzona w dniu 21 czerwca.
48) Druga sprawa – zawarcie traktatu z ZSRR o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy. Zastąpi on dotychczasowy układ z 1965 r., silnie ideologiczny. Ten układ stracił już dziś swe znaczenie. Przed miesiącem rozpoczęliśmy oficjalne negocjacje z ZSRR. Ich tempo jest dobre. Ważnym problemem są klauzule dotyczące bezpieczeństwa – winny one być dostosowane do zasad i standardów KBWE. Nasze stanowisko konsultujemy z Czechosłowacją i Węgrami, które również negocjują analogiczne traktaty z ZSRR.
49) Trzecią sprawą z tych dużych spraw, bo są i inne wciąż w toku – przeciwdziałanie załamaniu się wymiany handlowej między Polską a ZSRR, ze szkodą dla obu państw. Prowadzone są rozmowy w sprawie systemu rozliczeń dwustronnych. Zwróciliśmy się do państw wspomnianej przeze mnie Organizacji Gospodarczej Współpracy i Rozwoju z apelem, a do państw członkowskich i komisji Wspólnot Europejskich z konkretną propozycją, aby ich decyzje o przyszłej pomocy dla ZSRR uwzględniały takie jej formy, które będą sprzyjać odbudowie obrotów handlowych ZSRR z Polską, Czechosłowacją i Węgrami.
50) W dziedzinie stosunków z poszczególnymi republikami generalnym celem jest stworzenie powiązań traktatowych, politycznych i ekonomicznych oraz w szeroko rozumianej sferze humanitarnej – analogicznych do tych, jakie normalnie istnieją między zaprzyjaźnionymi państwami. Wyłączamy tu sferę, dla której jedynie kompetentny pozostanie Związek Radziecki.
51) W stosunkach z Ukrainą, istotne będzie zawarcie traktatu dwustronnego, dotyczącego całokształtu stosunków, a z Białorusią – podpisanie deklaracji. Dyskusyjne punkty deklaracji są już uzgodnione przez ekspertów
52) Dążymy do rozwoju współpracy przygranicznej, zwłaszcza gospodarczej, w szczególności z obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. Zależy nam na poszerzeniu zakresu swobody żeglugi w Cieśninie Pilawskiej. W tej ostatniej sprawie zaczynają się negocjacje.
53) Podejmujemy kroki zmierzające do utworzenia konsulatów w Ałma-Acie i Kaliningradzie oraz Ośrodków Informacji i Kultury Polskiej w Leningradzie, Kijowie, Mińsku i Kokczetawie w Kazachstanie.
54) Wysoka Izbo!
55) Przechodzę do stosunków z zachodnim sąsiadem Polski, z Niemcami. Weszliśmy w bardzo ważny okres. Podpisanie 17 czerwca Traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy kończy budowę podstaw prawnych i politycznych polsko-niemieckiej wspólnoty interesów. Stało się to możliwe dzięki zdjęciu sprawy granicy z porządku dyskusji polsko-niemieckich, a tym samym europejskich. Przypomnę Traktat o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec z 12 września ub.r. oraz Traktat między Polską a Niemcami z 14 listopada.
56) Podpisanie dużego Traktatu jest bardzo istotne dla stosunków dwustronnych – określa on bowiem prawno-polityczne przesłanki nowego podejścia do stosunków polsko-niemieckich opartego na porozumieniu i pojednaniu. Znaczenie tego Traktatu wychodzi znacznie poza stosunki dwustronne. Jest on bowiem wyrazem europejskiej opcji w polskiej polityce zagranicznej. Dobre stosunki polsko-niemieckie są warunkiem jednoczenia się Europy. Nawiązuję tu do mojego przemówienia w Sejmie w dniu 7 czerwca. Wykonanie Traktatu, skutki, które ze sobą niesie, to czynniki, które decydują o wartości każdej umowy międzynarodowej. W tym przypadku można patrzeć z optymizmem w przyszłość. Stosunki polsko-niemieckie już teraz rozwijają się dobrze.
57) Wiele uwagi w opinii publicznej zajmuje sprawa odszkodowań dla więźniów obozów koncentracyjnych i robotników przymusowych w Rzeszy Niemieckiej. Sprawa odszkodowań wojennych dla Polski została źle postawiona w Poczdamie w 1945 roku, a w latach pięćdziesiątych wręcz przegrana. Rezultat dziś jest taki, że upływ czasu i inne okoliczności sprawiły, że dochodzenie odszkodowań stało się obecnie albo bardzo trudne, albo wręcz niemożliwe. Jednak sprawa pozostawała zawsze w polu naszego widzenia. Poszukiwanie rozwiązania towarzyszyło wszystkim ważniejszym rozmowom politycznym prowadzonym z Niemcami w ostatnim czasie. Wobec rozbieżnych stanowisk Polski i Niemiec, zwłaszcza rozbieżnych stanowisk prawnych, rzecz nie zdołała uzyskać rozstrzygnięcia w samym Traktacie.
58) Jednak podczas ostatniej wizyty prezesa Rady Ministrów w Bonn szefowie obu rządów uzgodnili, że w Polsce powstanie odpowiednia fundacja. Jej podstawowy fundusz pochodzić będzie z Niemiec. Realizacja tego uzgodnienia nastąpi równolegle do nabrania mocy przez Traktat, czyli najpóźniej do chwili jego ratyfikacji.
59) Wysoka Izbo!
60) Ważną częścią naszej polityki pozostaje rozbudowa dwustronnych stosunków z państwami zachodnioeuropejskimi. Strategią w tych stosunkach jest kontynuacja procesów wkomponowania Polski w sieć współzależności zachodnioeuropejskich.
61) W polityce wobec wszystkich państw należących do Wspólnot Europejskich podstawowym celem jest pozyskanie ich wsparcia dla naszych dążeń do stowarzyszenia, a w perspektywie do członkostwa we Wspólnotach.
62) Rozwijamy traktatowe podstawy stosunków z Francją, pozostającą naszym partnerem politycznym na Zachodzie. Podczas wizyty prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w Paryżu zawarty został między oboma państwami Traktat o przyjaźni i solidarności. Podobny układ wynegocjowaliśmy z Włochami. Jego podpisanie nastąpi wkrótce, podczas wizyty premiera włoskiego w Warszawie.
63) Pogłębiamy stosunki z Wielką Brytanią, zacieśniamy partnerstwo z tym państwem. Służyła temu niedawna wizyta prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w Wielkiej Brytanii i podpisanie polsko-brytyjskiej deklaracji politycznej.
64) Ważnymi partnerami Polski są: Belgia, Holandia, Hiszpania, Irlandia, Luksemburg, Portugalia, Szwajcaria, państwa skandynawskie.
65) W naszych stosunkach z państwami zachodnimi, szczególne miejsce zajmują Stany Zjednoczone i to z dwóch powodów:
66) Po pierwsze – uważamy, że polityczne i wojskowe zaangażowanie Stanów Zjednoczonych na kontynencie europejskim jest istotnym czynnikiem zachowania pokoju, bezpieczeństwa i tworzenia stałych form wzajemnego współdziałania na rzecz bezpieczeństwa i stabilizacji w Europie.
67) Po drugie – Stany Zjednoczone są dla nas szczególnie ważnym partnerem w staraniach o poparcie naszych wysiłków zmierzających do budowy demokracji i rozwoju gospodarki rynkowej.
68) Tegoroczna wizyta prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w Stanach Zjednoczonych i podpisana w jej trakcie deklaracja o stosunkach Polska-USA, a postanowienie o 70% redukcji długu gwarantowanego przez rząd amerykański jest szczególnym gestem poparcia dla Polski.
69) Ratyfikacja przez Polskę Traktatu o stosunkach handlowych i gospodarczych z USA będzie miernikiem naszej wiarygodności wobec partnera amerykańskiego, a zwłaszcza amerykańskich inwestorów.
70) Dowodem bliskiej współpracy i oznaką nowej jakości w naszych stosunkach wzajemnych jest zwrócenie się rządu amerykańskiego do Polski z prośbą o reprezentowanie interesów USA w Iraku w okresie braku stosunków dyplomatycznych USA-Irak.
71) Skoro mówię o Ameryce Północnej, podkreślę, że mamy bliskie stosunki z Kanadą.
72) Wysoka Izbo!
73) W regionie Europy Środkowej szczególną wagę przypisujemy stosunkom z Czechosłowacją i Węgrami. Podjęliśmy prace zmierzające do zawarcia nowych dwustronnych traktatów o podstawach wzajemnych stosunków z tymi państwami.
74) Równolegle zacieśniamy współdziałania trójstronne. Jego zasady określa podpisana 15 lutego w Wyszehradzie Deklaracja o współpracy w dążeniu do integracji europejskiej. Jest ona ważnym krokiem na drodze do tworzenia systemu regionalnej współpracy w Europie Środkowej. Chodzi tu o długotrwały proces, którego wdrażanie stanowi poważne zadanie dla nas i dla naszych partnerów. Obejmuje on szeroki obszar i różne formy wzajemnego współdziałania.
75) Innym przejawem nowego regionalizmu jest Pentagonale. Państwa tworzące to ugrupowanie: Austria, Czechosłowacja, Jugosławia, Węgry i Włochy postanowiły jednomyślnie przyjąć Polskę do swego grona. Ma to nastąpić w lipcu tego roku. Pentagonale, po wejściu Polski przekształcone w Hexagonale jest elementem nowej architektury Europy, a członkostwo Polski w tej grupie rozszerzy obszar współpracy od Bałtyku do Adriatyku.
76) Tu dodam, że rozwijamy stosunki z państwami bałkańskimi. Demokratyczne przemiany zapoczątkowane w Jugosławii, Rumunii, Bułgarii i Albanii wymagają przyjęcia nowych uregulowań prawno-traktatowych i konsekwentnego poszerzenia zakresu współpracy międzypaństwowej. Liczącymi się partnerami Polski pozostają Grecja i Turcja.
77) Ważnym kierunkiem współpracy regionalnej jest Bałtyk. Wspólnie z państwami bałtyckimi i nordyckimi rozszerzamy współdziałanie w zakresie ochrony środowiska naturalnego Bałtyku, rozwijamy różne formy współpracy gospodarczej, naukowej i kulturalnej. Zakłada to aktywny udział wszystkich państw i wszystkich regionów tak na szczeblu centralnym, jak i lokalnym. Nie może tu zabraknąć Estonii, Łotwy i Litwy. Ze względu na brak możliwości zapewnienia udziału wszystkich zainteresowanych stron, w sposób je satysfakcjonujący, planowana na koniec czerwca w Szczecinie konferencja ministrów transportu państw bałtyckich została odłożona. Jest to wysoce niezadowalające. Szukamy rozwiązania. Równolegle podejmowane są dalsze inicjatywy np. konferencja miast bałtyckich, która odbędzie się we wrześniu w Gdańsku.
78) Mówiąc o regionie bałtyckim chciałbym zwrócić uwagę Wysokiej Izby na stosunki z republikami bałtyckimi. Naszym generalnym zamiarem jest systematyczne poszerzanie zakresu stosunków Polski z tymi republikami, zwłaszcza z sąsiadującą z nami Litwą. Ich niepodległościowe aspiracje cieszą się polskim poparciem, w granicach określonych prawem międzynarodowym.
79) Będziemy nadal popierać starania tych republik w konferencjach międzynarodowych, takich jak spotkania KBWE lub wspomniana konferencja ministrów transportu państw bałtyckich. Zamierzamy w tym roku doprowadzić do podpisania deklaracji o współpracy z Litwą i z Estonią. Polsko-łotewska deklaracja o przyjaźni i współpracy została podpisana niedawno – 13 czerwca. W sprzyjających okolicznościach otworzymy konsulaty generalne w Wilnie i Rydze, a konsulat w Rydze miałby także akredytację na Estonię. Jesteśmy gotowi stosować w tej sprawie zasadę wzajemności. W Polsce jest tworzone biuro informacyjne Ministerstwa Spraw Zagranicznych Litwy. W przyszłości będą utworzone biura informacyjne pozostałych republik bałtyckich. Wyraziły one już takie życzenie. Rozważamy zamiar otworzenia polskich biur informacyjnych na Łotwie i w Estonii. W Wilnie działa polski konsul.
80) Wysoka Izbo!
81) Polska polityka zagraniczna nie kończy się na Europie i północnej Ameryce. W stosunkach z pozaeuropejskimi partnerami politycznymi uwagę koncentrować będziemy na sferze gospodarczo-finansowej.
82) Wiele z tych krajów należy do ruchu państw niezaangażowanych. Chcemy nadal utrzymywać kontakt z tym ruchem. Zamierzamy kontynuować nasze zainteresowanie dla rozwiązywania konfliktów regionalnych. Wyraziliśmy więc zainteresowanie uczestnictwem w międzynarodowych mechanizmach kontrolnych w Kambodży i Saharze Zachodniej.
83) Mamy dobre stosunki z Australią i zaktywizowaliśmy nasze stosunki z Nową Zelandią.
84) W Azji intensyfikujemy współpracę z Japonią, Chinami i Republiką Korei. Istotna tu była podróż prezesa Rady Ministrów na Daleki Wschód.
85) Pomyślnie rozwijają się nasze stosunki z członkami Stowarzyszenia Państw Azji Południowo-Wschodniej. Niedawno odwiedziłem dwa spośród tych państw, mianowicie Singapur i Tajlandię. Jest więc wyraźny postęp w tym rejonie w porównaniu z ubiegłym rokiem. Podtrzymujemy długą tradycję dobrych stosunków z Indiami. Rozwijamy stosunki z Pakistanem.
86) Na Bliskim Wschodzie państwa arabskie są ważnymi partnerami współpracy politycznej i gospodarczej. Jednocześnie rozwijamy nasze stosunki z Izraelem. Wizyta prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w Izraelu w maju otworzyła nowy etap w stosunkach polsko-izraelskich, a także polsko-żydowskich.
87) Opowiadamy się za politycznym uregulowaniem konfliktu bliskowschodniego z uwzględnieniem interesów wszystkich zaangażowanych państw i narodów, z poszanowaniem prawa międzynarodowego. Rezolucje nr 242 i 338 Rady Bezpieczeństwa ONZ są podstawą dla uregulowania konfliktów. Regulacja taka winna gwarantować wszystkim państwom regionu, z Izraelem włącznie, bezpieczny byt w uznanych granicach oraz zapewnić realizację praw narodowych Palestyńczyków. Popieramy wysiłki dyplomatyczne prowadzące do tego celu.
88) Współdziałaliśmy w realizacji rezolucji Rady Bezpieczeństwa w sprawie konfliktu w Zatoce Perskiej. Po zakończeniu wojny wznowiliśmy prace naszych ambasad w Kuwejcie i w Iraku. W Iraku reprezentujemy interesy USA, na co rząd iracki wyraził zgodę. Wspomniałem o tym. Pragniemy uczestniczyć w odbudowie obszarów zniszczonych w czasie działań wojennych.
89) Chcemy umacniać naszą obecność w państwach arabskich. W zeszłym roku nawiązaliśmy nowe stosunki dyplomatyczne; w tym roku z Bahrajnem. Kontynuujemy starania o ich nawiązanie z Arabią Saudyjską, z którą i tak mamy już pewne stosunki. W stadium organizacji są nasze ambasady w Zjednoczonych Emiratach Arabskich i w Jemenie.
90) Rozszerzamy współpracę z państwami Ameryki Łacińskiej. Osiągnęliśmy już pełną normalizację stosunków politycznych ze wszystkimi głównymi państwami tego rejonu. W obecnej fazie procesów demokratyzacyjnych i integracyjnych na tym kontynencie istnieją dogodne warunki dla zintensyfikowania dialogu politycznego oraz znacznego rozszerzenia współpracy gospodarczej, w tym wymiany handlowej.
91) W szczególności odnosi się to do państw tworzących najbardziej aktywne obecnie ugrupowanie, tzw. Grupę z Rio (Argentyna, Boliwia, Brazylia, Chile, Ekwador, Kolumbia, Meksyk, Paragwaj, Peru, Urugwaj i Wenezuela). Opracowujemy nową strategię współpracy z tymi państwami.
92) Z uwagą i zrozumieniem odnosimy się do wielkich problemów Afryki. Dbamy o utrzymanie i rozwój dobrych stosunków dwustronnych z państwami tego kontynentu. Z zadowoleniem dostrzegamy dążenie wielu z nich do zacieśnienia współpracy z demokratyczną Polską. Wychodzimy temu naprzeciw. Odnotowujemy z satysfakcją stopniowe ożywienie kontaktów gospodarczych i handlowych z niektórymi ważnymi partnerami afrykańskimi, w szczególności z Nigerią, Zimbabwe i z Zairem.
93) Obserwujemy rozwój nowej sytuacji w Republice Południowej Afryki. Likwidacja apartheidu nabiera tempa. Biorąc pod uwagę te doniosłe przemiany przystąpiliśmy do stopniowej normalizacji naszych stosunków z tym państwem, ustanawiając biura interesów. Po definitywnym zniesieniu apartheidu nawiążemy z Republiką Południowej Afryki stosunki dyplomatyczne.
94) Wysoka Izbo!
95) Odrębne miejsce w polityce zagranicznej zajmują stosunki ze Stolicą Apostolską. Ich szczególna rola bierze się z moralnego autorytetu papieża i misji pokojowej, jaką Stolica Apostolska pełni w społeczności międzynarodowej. W polityce zagranicznej priorytetowy charakter ma nasze współdziałanie w wysiłkach służących sprawie moralności międzynarodowej, pokoju i bezpieczeństwa. Łączy nas wspólny wkład w umacnianie procesów KBWE. Stolica Apostolska, papież Jan Paweł II angażował się bardzo silnie na rzecz redukcji długów.
96) Chcemy doprowadzić do zawarcia konwencji regulującej całokształt stosunków między Polską a Stolicą Apostolską.
97) Wysoka Izbo!
98) Ważną domeną naszej polityki zagranicznej są organizacje międzynarodowe.
99) Dążymy do umocnienia ONZ i związanych z nią organizacji oraz do zwiększenia ich roli w przezwyciężaniu globalnych zagrożeń ludzkości i kształtowaniu stosunków międzynarodowych na zasadach moralności i prawa międzynarodowego.
100) Wspieramy wysiłki ONZ dla pokojowego rozwiązywania konfliktów. Solidaryzując się z działaniami Rady Bezpieczeństwa zmierzającymi do pokojowego uregulowania różnych sporów, kontynuujemy starania w sprawie pokrycia, m.in. w ramach programów przygotowanych pod egidą ONZ, strat poniesionych przez Polskę w wyniku konfliktu w Zatoce Perskiej.
101) Zamierzamy zintensyfikować wykorzystywanie systemu Narodów Zjednoczonych do świadczenia Polsce pomocy technicznej i obiektywnego doradztwa w różnych sferach reformowania państwa i gospodarki.
102) W Warszawie powstaje Centrum ONZ, w którym znajdą miejsce główne agendy systemu Narodów Zjednoczonych, zaangażowane w pomoc dla Polski, a także ośrodek informacyjny ONZ.
103) Jesteśmy zainteresowani udziałem w pracach Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ.
104) W tej Izbie nie muszę osobno podkreślać wagi, jaką ma ochrona naturalnego środowiska człowieka. Polska należy do państw znajdujących się w obliczu poważnych zagrożeń ekologicznych. Zadania przypadające w związku z tym polityce zagranicznej odnoszą się do zacieśnienia współpracy w tej dziedzinie z bez pośrednimi sąsiadami, aktywnego udziału w różnych ugrupowaniach regionalnych i organizacjach międzynarodowych. Poszukuje się tam adekwatnych do potrzeb rozwiązań prawnych, instytucjonalnych, technologicznych i finansowych. Przywiązujemy duże znaczenie do konferencji pt. „Środowisko i rozwój", która odbędzie się w Rio de Janeiro w 1992 r. Jesteśmy jednym z dziewięciu państw należących do ścisłego zespołu, który tę konferencję przygotowuje.
105) Prawa człowieka, jak wiemy, mają swój wymiar międzynarodowy. Mówię o prawach człowieka w tym związku, bo tu wiele czynią organizacje międzynarodowe. Dążąc do umocnienia uniwersalnych standardów w tej dziedzinie, zamierzamy przystąpić do Protokołu Opcyjnego Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ. W maju podpisaliśmy porozumienie z Centrum praw człowieka ONZ w Genewie o pomocy dla naszych wysiłków na rzecz upowszechniania w Polsce wiedzy w zakresie Praw Człowieka i kształcenia kadr w tej dziedzinie.
106) Rozważamy udział w Konwencji Genewskiej, która reguluje status uchodźcy Przystąpienie do tej konwencji nadałoby trwałe podstawy prawne naszym stosunkom z urzędem Wysokiego Komisarza ONZ do Spraw Uchodźców.
107) Z wieloma państwami zachodnioeuropejskimi, to co teraz powiem, już jest dalszym ciągiem wymiaru humanitarnego, zawarliśmy porozumienia o wzajemnym zniesieniu obowiązku wizowego. W tej dziedzinie nasza polityka przyniosła widoczny postęp. Nastąpiło zniesienie wiz z Danią, Finlandią, Norwegią i Szwecją oraz z państwami tzw. grupy z Schengen. Są to Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy i Włochy. Bez wiz można podróżować na Maltę. Prowadzimy rozmowy z Hiszpanią, Portugalią, Szwajcarią i Wielką Brytanią. Oczekujemy, że w najbliższych miesiącach zostanie przywrócony ruch bezwizowy z Austrią – oczekujemy tego. Przesądzone to jeszcze nie jest. Jednostronnie znieśliśmy wymóg wizowy wobec obywateli USA, licząc, że przyniesie to zwiększoną współpracę obu państw.
108) W wyniku długich zabiegów dyplomatycznych doprowadziliśmy do zawarcia nowej umowy regulującej ruch bezwizowy z Czechosłowacją oraz do przywrócenia stosowania umowy o małym ruchu granicznym. To umożliwi swobodę podróżowania naszych obywateli do tego państwa. Tu otworzę nawias i powiem, że moja wczorajsza i przedwczorajsza wizyta w Czechosłowacji dała bardzo dobre wyniki właśnie w zakresie współpracy i rozstrzygnięcia w odniesieniu do wielu konkretnych problemów. Wracając do sprawy podróży, w czerwcu została podpisana nowa umowa dotycząca ruchu bezwizowego z Węgrami. Ze Związkiem Radzieckim i Jugosławią prowadzimy rozmowy na temat zawarcia nowych, szerszych umów o ruchu bezwizowym, zastępujących te, które obowiązują obecnie. Mam uzasadnioną nadzieję zatem, że do coraz większej ilości państw Polacy będą mogli jeździć bez wiz i bez dodatkowych utrudnień.
109) Wysoka Izbo!
110) Materią o szczególnym znaczeniu pozostaje dla rządu polityka wobec Polaków poza granicami kraju oraz troska o poszanowanie praw mniejszości polskiej w różnych państwach. Punktem wyjścia dla określenia głównych kierunków tej polityki jest uznanie, że utrzymanie i rozwijanie wszechstronnych więzi Wychodźstwa i Polaków żyjących poza naszymi granicami służy zarówno polskim interesom narodowym i państwowym, jak i interesom Polonii oraz państw, w których ona się znajduje.
111) Zadaniem naszym jest w tej mierze: udzielenie środowiskom polonijnym i emigracyjnym wszechstronnej pomocy w podtrzymywaniu polskości, zwłaszcza przez upowszechnianie znajomości języka polskiego oraz kultywowania polskiej kultury i tradycji narodowych i tworzenie warunków sprzyjających pełniejszemu włączaniu Polonii w różne dziedziny życia krajowego, m.in. gospodarczego. To jest istotne.
112) Ministerstwo Spraw Zagranicznych prowadzi intensywne badania, które mają na celu bliższe określenie potrzeb środowisk polskich i polonijnych poza granicami kraju. Pozwoli to na zracjonalizowanie naszych postulatów, propozycji i skoncentrowanie się na sprawach dla tych środowisk najważniejszych.
113) Polska polityka wobec Wychodźstwa jest koordynowana przez międzyresortową komisję ds. Polonii i emigracji przy prezesie Rady Ministrów. Opracowane przez komisję „Główne kierunki polityki rządu wobec Polonii, emigracji i Polaków poza granicami kraju w latach 1991-1992" są wytyczną dla pracy poszczególnych resortów w tej dziedzinie. Jednak poważnym ograniczeniem dla tej działalności jest brak pieniędzy.
114) Panie Posłanki! Panowie Posłowie!
115) Na zakończenie powiem kilka słów o problemach resortu spraw zagranicznych.
116) Kontynuujemy zmiany strukturalne i personalne, które mają na celu nadanie służbie dyplomatycznej i konsularnej charakteru odpowiadającego przemianom w Polsce. W ub. roku przeprowadziliśmy zmiany w strukturze resortu. Zmniejszyliśmy ilość departamentów. Dokonaliśmy przeglądu personalnego połączonego ze zmniejszeniem stanu zatrudnienia. Od 1 października 1989 r. do 10 czerwca tego roku z resortu odeszło 249 osób, w tym na emeryturę 160. Przyjęto do centrali 162 osoby. Nastąpiły zmiany na stanowiskach sekretarza stanu, dwóch wiceministrów na trzech, dwóch dyrektorów generalnych, z 18 dyrektorów departamentów nowych jest 13, a z 28 wicedyrektorów nowych jest 20.
117) Na placówkach zmieniono 85% ambasadorów, tyluż konsulów generalnych, połowę pozostałych pracowników dyplomatyczno-konsularnych, blisko połowę pracowników administracyjno-technicznych. Odwołano do kraju w trybie przyspieszonym ponad 150 osób, nie licząc stanowisk kierowniczych.
118) Wdrożyliśmy nowe zasady przyjmowania do pracy w służbie dyplomatyczno– konsularnej pozwalające na dopływ nowych kandydatów. W wyniku egzaminów konkursowych przyjęto do chwili obecnej 75 osób. Młodych pracowników szkolimy w kraju na Podyplomowym Studium Służby Zagranicznej oraz za granicą na kursach zaoferowanych przez szereg państw. Utworzymy międzynarodową szkołę dyplomatyczną w Warszawie, jeśli uzyskamy stosowny budynek i potem będziemy mieli pieniądze.
119) Równocześnie podkreślam fakt, że z pracy w MSZ rezygnuje wielu fachowców szczebla średniego i kierowniczego, a najbardziej zdolni i rokujący duże nadzieje młodzi kandydaci, którzy złożyli egzamin nie podejmują pracy. Powodem jest bardzo niski poziom płac, zupełnie niekonkurencyjny wobec szeregu instytucji krajowych mających kontakty z zagranicą. Zagrożony jest bardzo poważnie plan uczynienia z Ministerstwa Spraw Zagranicznych w pełni nowoczesnego, prężnego ośrodka służby zagranicznej na naszą miarę, na miarę dużego państwa europejskiego.
120) Jednym z elementów modernizacji i racjonalizacji służby zagranicznej jest zasadnicza zmiana charakteru biur radców handlowych przy ambasadach polskich. Samodzielność i coraz większa aktywność krajowych podmiotów gospodarczych w stosunkach z zagranicą podważają dalszą rację bytu tych biur, będących reliktem dawnego monopolu państwa w handlu zagranicznym. Dlatego też miejsce biur radców handlowych powinny stopniowo zajmować znacznie mniej rozbudowane komórki ekonomiczne przy ambasadach, koncentrując swe wysiłki na priorytetach zagranicznej polityki ekonomicznej państwa. Sprawa jest przed-miotem wspólnych badań resortu współpracy gospodarczej z zagranicą i resortu spraw zagranicznych. Wysoki Sejmie!
121) Kończąc moje przemówienie nie muszę dodawać, że stoimy przed wieloma trudnymi problemami. Polska oczywiście nie angażuje się w konflikty, lecz interesów naszych bronimy i bronić będziemy. Sądzę, że przedstawiłem Wysokiej Izbie realistyczną ocenę stanu naszego położenia międzynarodowego i pełny wywód dotyczący głównych zadań w polityce zagranicznej. Szanse naszego oddziaływania na różne, dotyczące nas sytuacje, z natury rzeczy mają zawsze swój pewien wymiar, raz są większe, innym razem są mniejsze, lecz miniony rok pokazał, że dokonaliśmy wiele.
122) Budujemy razem z innymi państwami Europę współpracy i solidarności, Europę opartą nie na równowadze siły, zwłaszcza pomiędzy wielkimi mocarstwami, lecz Europę opartą na równowadze interesów i dobrej woli do współdziałania i coraz większego wiązania się państw. Robimy wszystko co w naszej mocy, aby wraz z innymi państwami przeciwstawiać się i zapobiegać destabilizacji w Europie, bo takie groźby są.
123) Nasza polityka zagraniczna, jak to widać z faktów, bo to nie jest sfera słów, to jest sfera faktów, nie jest statyczna. Prowadząc ją uwzględniamy dynamikę, wielką dynamikę zmian w sytuacji międzynarodowej i konieczność ciągłego harmonizowania bieżących celów polityki z płynnością, jaką obserwujemy na scenie międzynarodowej, płynnością ostatnio powiększającą się, przy jednoczesnych dążeniach stabilizacyjnych i dobrze przez nas odczuwalnych.
124) Konieczna jest więc ciągła adaptacja środków i działań realizujących te priorytety, które Wysokiej Izbie przedstawiłem. Sądzę, że po debacie i w jej rezultacie będzie miejsce na dalsze konkluzje, bądź na rozwinięcie tych krótkich konkluzji, które w tej chwili przedstawiłem. Dziękuję, Panie Marszałku!