Nowela szachowa,  Schachnovelle – utwór austriackiego pisarza Stefana Zweiga napisany w 1941.

Nowela szachowa jest wyrazem antyfaszystowskiej postawy i postępowych poglądów pisarza oraz  oryginalnym studium psychologicznym dokonanym poprzez pryzmat gry szachowej.
Pierwodruk ukazał się w Buenos Aires w 1942. Pierwsze wydanie europejskie ukazało się w Sztokholmie w 1943.

Fabuła
Bohaterem utworu jest doktor B. prawnik austriacki, który po aneksji Austrii przez Hitlera jest prześladowany przez gestapo i uwięziony w samotnej celi na długie miesiące.

Przed załamaniem psychicznym ratuje go gra w szachy, której uczy się z przypadkowo zdobytego podręcznika (a właściwie zbioru partii). Gra sam ze sobą początkowo na zaimprowizowanej szachownicy ulepionymi z chleba bierkami, a potem "na ślepo" w pamięci. Szachy przynoszą mu ratunek, ale wywołują objawy rozdwojenia jaźni. Doktor zostaje uznany za chorego psychicznie,  jest zwolniony z więzienia gestapo i udaje się do Ameryki.

Na pokładzie statku spotyka się płynącym na tournee do Argentyny arcymistrzem szachowym Mirko Czentoviciem.  Przypadkowe zaaranżowane spotkanie szachowe między  dr B. i arcymistrzem przekształca się w dramatyczny pojedynek, którego przebieg oraz zaskakujący finał odsłaniają zawiłości umysłowe i psychiczne obu  postaci.

Nawiązania
Na podstawie tego utworu powstały również spektakle telewizyjne m.in. w 1972 w Polsce w ramach Sceny Monodram Szach królowi w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego.

Bibliografia
W.Litmanowicz, J. Giżycki, "Szachy od A do Z", tom II, Warszawa 1986, str. 788