Juozas Šikšnelis Juozas Šikšnelis Letnie oskrobywanie Vasaros skutinėjimai Próbując odnowić stare meble znajduję polskie i rosyjskie gwoździe. Mėgindamas atnaujinti senus baldus, randu lenkiškų ir rusiškų vinių. Jedne burżuazyjne, inne socjalistyczne. Vienos buržuazinės, kitos socialistinės. Jedne wbite ręką zatwardziałego komunisty-bohatera socjalistycznej pracy, inne przez katolika, legionistę Piłsudskiego. Vienas kalė Piłsudskio legionieriaus kataliko, kitas socialistinio darbo didvyrio, užkietėjusio komunisto ranka. Zarówno jedne, jak i drugie jednakowo łatwo poddają się silnym obcęgom, które pochodzą z Chin. Ir vienos, ir kitos vienodai lengvai pasiduoda smagiam laužtuvėliui, kurio kilmės šalis – Kinija. Zostały kupione w centrum handlowym, gdzie kraj pochodzenia co drugiej rzeczy to Chiny. Jis pirktas „Senukų“ prekybos centre, kur kas antros prekės kilmės šalis – Kinija. Stare meble są malowane i przemalowywane: oto ,,Singer” pokryty lakierem, który przy pocieraniu zaczyna pachnieć tanią wodą kolońską. W dzieciństwie taką wodą pachniała jedna wiejska piękność. Seni baldai dažyti ir perdažyti: štai „Singer“ gaubtas lakuotas laku, kurį trinant pakvimpa pigiu odekolonu – vaikystėje tokiu kvepėjo viena kaimo gražuolė. Pracowała na lotnisku w kasie, nosiła niebieski mundur, który jeszcze bardziej podkreślał jej nieziemskie piękno. Dirbo „Aerofloto“ kasoje, nešiojo melsvą uniformą, dar labiau paryškinančią nežemišką grožį. Prawda, mówiono, że nie odmówiła żadnemu lotnikowi. Tiesa, kalbėta, kad neatsako nė vienam lakūnui. Nie byłem lotnikiem, dlatego przechodziła dumnie obok, zostawiając przezornie (zwłaszcza teraz, gdy możesz nawąchać się zapachów samego Paryża) zapach wody kolońskiej, który powrócił z pamięci przy pocieraniu maszyny do szycia pokrytej przedwojennym lakierem. Nebuvau lakūnas, todėl praplaukdavo išdidžiai pro šalį palikdama atgrasaus (ypač dabar, kada gali prisiuostyti kvapų iš paties Paryžiaus) odekolono kvapą, kuris išplaukė iš atminties, trinant prieškarinį laką nuo siuvamosios mašinos gaubto. Ale lakier był przez ojca, a może przez matkę pokryty jasnoszarymi olejnymi farbami. Bet ant lako tėvo, o gal mamos ranka buvo užtepta šviesiai pilkų aliejinių dažų. Przypominam sobie, że tylko dopiero co pomalowana maszyna do szycia cieszyła oczy i serce. Prisimenu, ką tik nudažytas gaubtas džiugino akį ir širdį. Dlaczego teraz chce się wszystko oskrobać do drzewa? Kodėl dabar norisi viską nuskusti iki medžio? Może to próba u progu starości powrócić do kolorów dzieciństwa? Gal tai bandymas senatvės prieangyje grįžti prie vaikystės spalvų? Letnia mania skrobania zaczęła się od domu, w którym szalówka była malowana na czerwono, brązowo, później na zielono. Vasarinė skutimo manija prasidėjo nuo namo, kurio dailylentės buvo dažytos raudonai, rudai, vėliau žaliai. Inaczej mówiąc, kolor zmieniał się jak współczesne partie polityczne i ideologie. Kitaip sakant, dažai keitė spalvą tarytum dabartiniai politikai partijas ir ideologijas. Radzieckie farby miały przyczynę – przyćmiewały słońce, moczyły deszcz, zawiewały wiatry, a politykom wciskały w oczy tylko prawdę, która niejednego nie obchodziła. Tarybiniai dažai turėjo priežastį – juos blukino saulė, merkė lietūs, gairino vėjai, o politikams į akis spigina tik tiesa, kuri dažnam nė motais. Spostrzeżenie: wcześniej nikt nie zawracał sobie głowy – pokrywali stare farby, czy lakier, sądząc, że stare farby będą gruntem dla nowych. Pastebėjimas: anksčiau niekas nesuko sau galvos – dažė ant senų dažų ar lako, tikriausiai manydami, kad seni dažai bus gruntas naujiems. Mieli rację. Turėjo racijos. Teraz częściej stare chcemy wyrwać z korzeniami, żeby ani zapachu, ani smaku, ani cienia nie zostało, tak zachowuję się również ja – skrobię, chcąc dotrzeć do drewna, jakby szukając sedna, kamienia filozoficznego? Dabar dažnai seną mes bandome rauti iš pašaknių, kad nė kvapo, nė skonio, nė šešėlio neliktų, taip elgiuosi ir aš – skutu, norėdamas pasiekti medieną, tarytum ieškodamas esmės, filosofinio akmens? Czyste wiejskie powietrze, którego tak zazdroszczą duszący się w mieście przyjaciele, zanieczyszczone jest pyłem z farb i smrodem wypalanych ściernisk. Tyras kaimo oras, kurio taip pavydi miestuose dūstantys draugai, užterštas dažų dulkių ir degančių ražienų smarve. Pięknie, mówi człowiek zeskoczywszy z roweru przy pochłanianym przez płomienie polu, na którym jeszcze niedawno szumiały zboża, dojrzałe płody. Gražu, sako prašalaitis, nulipęs nuo dviračio prie liepsnose skendinčio lauko, kuriame dar neseniai siūravo javai, subrandinę derlių. ,,A co robić?” – usprawiedliwia się świeżo upieczony gospodarz. „O kų daryc?“ – teisinasi naujai iškeptas ūkininkas. Czy wypalać ścierniska nakazuje dyrektywa UE? Ar deginti ražienas liepia ES direktyva? Czy to powrót do naturalnego rolnictwa? Ar tai grįžimas prie natūralaus ūkio? A co robić? O kų daryc? Jak ładniej? Kas gražiau? Niekarmione psy wyją chórem i unisonem. Nešerti šunys skalija choru ir unisonu. Sąsiedzi są litościwi. Kaimynai gailestingi. Gdy Dżina przyprowadziła pięcioro szczeniąt, jeden zaraz zdechł, naprawdę bardzo zaniedbany gospodarz powiedział: ręce opadają, gdy chce się je utopić, oddałbym, lecz nikt nie bierze. Kai kalė Džina atsivedė penkis šuniukus, iš jų vienas kaipmat padvėsė, šeimininkas, beje, be galo apsileidęs, sakė: ranka nekyla juos skandinti, atiduočiau, bet niekas neima. A dlaczego teraz pięć psów jest morzonych głodem – ręce opadają, gdy chce się o tym pisać. O kodėl dabar marinami penki šunys – ranka nekyla rašyti. Uszy przyzwyczajają się do ich szczekania, ujadania i innych odgłosów, ale szkoda. Ausys pripranta prie jų lojimo, skalijimo ir kitokių garsų, bet gaila. Sąsiadka staruszka za wysokim płotem uczy wilczura zasad dobrego zachowania. Kaimynė senutė už aukštos tvoros moko vilkšunį gero elgesio taisyklių. Nie psich, ludzkich. Ne šuniškų, žmogiškų. Ach, czasami ludziom przydałoby się trochę pouczyć, czy poduczyć. Ak, kartais žmonėms būtų pravartu pasimokyti ar pamokyti. Lecz zwykle ludzie są uczeni albo nie w czas, albo nie tym tonem. Tik paprastai žmonės mokomi arba ne laiku, arba ne tuo tonu. Czasem bywa za późno, jak musztarda po obiedzie. Kartais per vėlai, kai šaukštai popiet. Ostatnio na ekranie pamięci pojawia się wiele zmarłych ludzi. Pastaruoju metu atminties ekrane išplaukia daug mirusių žmonių. Bliskich i obcych. Artimų ir ne tiek. Jeszcze ziemia pachnie jabłkami, które obficie rodzi dzika jabłoń, posadzona przed domem. Dar žemė kvepia obuoliais, kuriuos dosniai beria laukinė obelis, pasodinta prieš namą. I nikt nie zapyta, dlaczego przed domem trzeba było posadzić dziką jabłoń. Ir niekam niekada nekilo klausimas, kodėl prieš namą reikėjo sodinti laukinę obelį. Nie oliwkę. Ne alyvinę. Czujne spojrzenie księżyca przez dziurkę w firance powoduje bezsenność, albo prorocze sny. Budrus mėnulio žvilgsnis pro užuolaidų plyšį gimdo nemigą arba pranašiškus sapnus. Bierze sen. Zachodzi w nim były sąsiad, który kiedyś doszedł do wysokiego stanowiska Przewodniczącego Rady Ministrów. Ima ir užsuka buvęs kaimynas, kažkada prikopęs iki Ministrų Tarybos nežemo lygio valdininkų. Wtedy był wielkim człowiekiem. Tada buvo didelis žmogus. Nigdy nie zaszedł, a teraz wystarczy tylko śnić. Niekada nėra užsukęs, dabar užteko tik susapnuoti. Deszcz przestrzega zasad dobrego zachowania: pozwala wykonać część dziennych prac, dopiero wtedy zaczyna kropić. Lietus gero elgesio taisyklių paiso: leidžia nudirbti dalį dienos darbų, tik tada ima krapinti. Płody w tym roku są słabe: grzybów, zboża, kartofli. Šiemet prastas derlius: grybų, javų, bulvių. Nagłówek artykułu w Internecie: ,,Gospodarze nie wiedzą, gdzie podziać płody”. Straipsnio internete antraštė: „Ūkininkai neturi kur dėti derliaus.“ Może dlatego, że są słabe? Gal dėl to, kad prastas? To nieurodzajny rok również dla idei. Nederlingi metai ir idėjoms. Kryzys. Krizė. Totalny. Totali. Tak upadają imperia, socjalistyczny ustrój. Taip žlugo imperijos, socialinės santvarkos. Na początku nieurodzajny rok, poczym kryzys. Iš pradžių nederlingi metai, tada – krizė. Albo odwrotnie. Arba atvirkščiai. Kryzys nie zmniejszył migracji. Krizė nesumažino migracijos. Prasa myli się, że z pól masowo migrują myszy i stonki ziemniaczane, a stały stróż sklepowych fundamentów Sigutis 1 pełną gębą gada o wyjeździe zarobkowym do Norwegii, choć tam butelka wódki kosztuje sto litów. Žiniasklaida klysta: iš laukų masiškai migruoja pelės ir koloradai, o nuolatinis parduotuvės pamatų sargybinis Sigutis pilna burna tebešneka apie važiavimą uždarbiauti į Norvegiją, nors ten butelis degtinės kainuojąs šimtą litų. Lato to pora, gdy zmienia się zwykła rutyna, dlatego człowiek rzuca się, by odnowić stare meble, dom, rzeczy, sądząc, że zatrzyma nieubłagalnie upływający czas. Vasara yra toks metas, kada keičiasi įprasta rutina, todėl puoli atnaujinti senų baldų, namų, daiktų, manydamas, kad sustabdysi negailestingai slenkantį laiką. Malujesz na inne kolory, farbami o nowym składzie. Dažai kitomis spalvomis, kitokios sudėties dažais, Dziurki korników w pokrywie maszyny do szycia pomalowane jeszcze za czasów zastoju Breżniewa, ozdobiono siedmioma dziureczkami, których rozmieszczenie przypomina gwiazdozbiór Oriona. o kinivarpos siuvamosios gaubte dar brežnevinio sąstingio metais išgraužusios septynias skylutes, kurios išdėstymu primena Šienpjovių žvaigždes. Ślady zostają. Pėdsakai lieka. Do następnego skrobania i malowania. Iki kito skutimo ir dažymo. Dla innych. Kitiems. Tłumaczyła Elżbieta Ślązek