Honorè de Balzac Onorė Balzakas Ojciec Goriot Komedia ludzka Tėvas Gorijo Pani Vauquer, z domu de Conflans, jest to kobieta w podeszłym wieku, posiadająca od lat czterdziestu mieszczańską gospodę, położoną przy ulicy Neuve-Sainte-Geneviève, między dzielnicą łacińską a przedmieściem Saint-Marceau. Ponia Vokė, mergautine pavarde de Konflan, apysenė moteris, jau keturiasdešimt metų Paryžiuje laiko miestiečių pensioną Nev Sent Ženevjevos gatvėje, tarp Lotynų kvartalo ir Sen Marso priemiesčio. Gospoda ta, znana pod nazwą Domu Vauquer, daje schronienie tak mężczyznom jak i kobietom, tak młodzieży, jak starcom; pomimo to obmowa nie tknęła nigdy obyczajów tego szanownego zakładu. Į pensioną, žmonių vadinamą "Vokė namais", priimami gyventi vyrai ir moterys, jaunuoliai ir seniai, ir vis dėlto dar niekad piktos kalbos nepuolė šios garbingos įstaigos papročių. Trzeba wszakże i to dodać, że od trzydziestu lat nie widziano w nim prawie wcale młodych osób; zabłąkał się tam chyba taki nieborak, któremu rodzina przysyłała utrzymanie bardzo szczupłe. Bet jau trisdešimt metų jame nebuvo pasirodžiusi nė viena jauna mergina, ir jei kada čia apsigyvendavo koks jaunuolis, tai tik dėl to, kad tėvai įstengdavo jam teikti vien menką pašalpą. Jednakże w roku 1819, to jest w chwili rozpoczęcia się naszego dramatu, mieszkała tam jedna uboga dziewczyna. Tačiau 1819 metais, prasidedant šiai dramai, tenai buvo viena neturtinga jauna mergina. Musimy posługiwać się tu wyrazem dramat, jakkolwiek w tych czasach opłakanej literatury stracił on wiele ze swej wziętości, z powodu że go nadużywano i naciągano wedle potrzeby; posługujemy się nim nie dlatego, by powieść ta miała być dramatyczną, w całym znaczeniu tego słowa, ale dlatego, że fakt spełniony wyciśnie może kilka łez intra muros i extra. Nors ir kaip žodis "drama" yra nuvalkiotas netikusios, netaisyklingos vartosenos, didžiai išplitusios šiais sielvartingosios literatūros laikais, jį būtinai reikia čia pavartoti: ne todėl, kad ši istorija būtų tikrąja žodžio prasme dramatiška, bet kad, baigus ją skaityti, galbūt nuriedės viena kita ašara intra muros et extra. Czy go ktokolwiek pojmie poza obrębem Paryża? Bet ar ji bus suprantama kitur ne Paryžiuje? Pozwalamy sobie wątpić. Galima abejoti. Szczegóły tej sceny tak są pełne spostrzeżeń i barw miejscowych, że można je dobrze zrozumieć tylko pomiędzy wzgórzami Montmartre, a wyniosłością Montrouge, w tej sławnej dolinie wiecznie osypujących się tynków i rynsztoków czarnych od błota; w dolinie cierpień prawdziwych i radości często zwodniczych; w dolinie, gdzie się wszystko tak straszliwie kotłuje, że chyba nadzwyczajny wypadek może wywrzeć nieco silniejsze wrażenie. Šios istorijos savotiškumai su daugybe vietinių smulkmenų ir atspalvių gali būti tinkamai įvertinti vien tarp Monmartro kalvų ir Monružo aukštumų, tame garsiame slėnyje, kur glaistas, rodos, tuoj nukris žemyn ir kur gatvių grioveliuose juoduoja dumblas; slėnyje, kupiname tikrų skausmų ir dažnai netikrų džiaugsmų, ir taip baisiai nerimastingame, jog tik kažin kokios nepaprastybės gali čia padaryti bent kiek ilgiau trunkantį įspūdį. Wszakże i tutaj zdarzają się od czasu do czasu boleści wielkie i uroczyste, bo się na nie składa ogrom występku i cnoty; na ich widok egoizm nawet zatrzymuje się wzruszony; ale to chwilowe wrażenie przypomina smaczny owoc pochłonięty z chciwością. Tačiau sutinki ir čia kartais tokių skausmų, kurie, sutelkę savyje ydas ir dorybes, tampa didingi ir iškilnūs. Į juos pažvelgus, egoizmas, savinauda aptyla ir virsta užuojauta. Bet įspūdis, kurį čia patiri, yra kaip sultingas vaisius, ūmai prarytas. Rydwan cywilizacji, na kształt wozu bożyszcza Jaggernaty, opóźnia się wprawdzie, spotkawszy na swej drodze serce oporne, co się nie daje zgnieść tak łatwo jak inne; ale zmiażdżywszy je po chwili, posuwa się dalej w swym tryumfalnym pochodzie. Jei civilizacijos triumfalinis vežimas, panašus į Džagernato stabo vežimą, valandėlę turi sugaišti kelyje, užvažiavęs ant sunkiau sugniuždomos širdies, kiuri neleidžia ratui suktis, tai jis bematant ją sutraiško ir tęsia toliau savo pergalingą žygį. Tak samo postąpicie wy, co wziąwszy w białe ręce książkę, pogrążycie się w miękkim fotelu, mówiąc sobie: może też mnie zabawi. Taip padarysite ir jūs, kurie laikote šią knygą savo baltose rankose, jūs, kurie sėdate į minkštus krės-lus, sakydami: "Galbūt ji man pramogą suteiks." Przeczytawszy o tajemnych nieszczęściach ojca Goriot, zjecie obiad z apetytem, składając swą nieczułość na karb autora, zarzucając mu przesadę, obwiniając o zbytek poezji. Perskaitę apie slaptąsias tėvo Gorijo nelaimes, jūs skaniai pietausite, dėl savo nejautrumo priekaištaudami autoriui, laikydami jį nenuosaikiu, kaltindami polinkiu į poeziją. Ach! wierzcie mi, ten dramat nie jest ani wymysłem, ani romansem. Tad žinokite: ši drama nėra nei prasimanymas, nei romanas. All is true, jest on tak prawdziwy, że każdy znajdzie w sobie, może nawet w swym sercu, te same czynniki, z których on się składa. Ali is true, ji yra tokia, tikra, jog kiekvienas gali atpažinti jos pradmenis savyje, galbūt savo paties širdyje. Dom, w którym się mieści gospoda mieszczańska, należy do pani Vauquer i znajduje się przy końcu ulicy Neuve-Sainte-Geneviève w tym miejscu właśnie, gdzie grunt zniżający się ku ulicy Arbalete tworzy tak raptowną pochyłość, że konie rzadko wjeżdżają na nią. Namai, kuriuose laikomas miestiečių pensionas, priklauso poniai Vokė. Jie yra Nev Sent Ženevjevos gatvės gale, toje vietoje, kur žemės paviršius leidžiasi į Arbaleto gatvę tokiu staigiu ir stačiu skardžiu, jog arkliais čia retai kas tevažiuoja tiek prieš kalną, tiek į pakalnę. Okoliczność ta przyczynia się do ciszy panującej wśród ulic ściśniętych pomiędzy murami Val-de-Grace i Panteonu. Oba te gmachy nadają odrębny charakter atmosferze, powlekając ją żółtawym kolorytem, na którym jakoś posępnie ich cień się zarysowuje. Ši aplinkybė teikia palankias sąlygas tyliai, viešpataujančiai tose gatvėse, įsispraudusiose tarp Val de Graso ir Panteono kupolų, dviejų didingų pastatų, kurie keičia atmosferos savybes, skleisdami joje gelsvus atspalvius, temdydami viską rūsčiais savo bokštų atšešėliais. Bruk tam suchy, rynsztoki bez błota i wody, trawa porasta wzdłuż murów. Ten gatvių grindinys sausas, grioveliuose nėra nei dumblo, nei vandens, pamūriais želia žolė. Najswobodniejszy człowiek musi tam ulec smutkowi ogarniającemu wszystkich przechodniów; turkot powozu - to rzadki wypadek, domy ponure, ściany przypominają więzienie. Ir nerūpestingiausią žmogų čia pagauna liūdesys, kaip ir visus praeivius, vežimo bildesys čia jau svarbus įvykis, namai čia niūrūs, mūrai primena kalėjimą. Zbłąkany Paryżanin ujrzałby tam same gospody mieszczańskie lub zakłady; ujrzałby nędzę lub zniechęcenie, dogorywającą starość lub wesołą młodzież zmuszoną do pracy. Užklydęs paryžietis ten išvysta vien miestiečių pensionus arba įstaigas, vargą arba nuobodulį, merdinčią senatvę ir dirbti pasmerktą džiūgaujančią jaunystę. Żadna z dzielnic Paryża nie jest okropniejsza, ani mniej znana. Nėra Paryžiaus dalies, kuri būtų kraupesnė ir pasakytume, nežinomesnė. Mianowicie ulica Neuve-Sainte-Geneviève niby rama brązowa, jedynie stosowna do naszego opowiadania, przed zaczęciem którego trzeba, o ile możności, nastroić umysł do barw ciemnych, do myśli poważnych; tak wędrowiec zstępujący do katakumb, za każdym stopniem prowadzącym w głąb, coraz mniej widzi światła dziennego, coraz niewyraźniej słyszy śpiew przewodnika. Ypač Nev Sent Ženevjevos gatvė yra tarsi žalvario rėmai, vieninteliai tinkami šiam pasakojimui, kurio skaitytojui deramai nuteikti niekuomet nebus per daug nei tamsių spalvų, nei slogių minčių; taip žingsnis po žingsnio merkiasi dienos šviesa ir šiurkštėja pratisas vadovo balsas, kai keliauninkas žengia gilyn į katakombas. Prawdziwe porównanie! Koks tikslus palyginimas! Któż bowiem powie, co przedstawia straszliwszy obraz: czy serca wyschłe, czy czaszki próżne? Kas nuspręs, ką baisiau matyti: ar išsekusias širdis, ar tuščias kaukoles? Front gospody zwrócony jest na ogródek; w skutek czego dom przytyka pod kątem prostym do ulicy Neuve-Sainte-Geneviève miejscu najbardziej zagłębionym, gdzie ją przerzyna inna ulica. Pensiono namai stovi fasadu į sodelį, o galu - į Nev Sent Ženevjevos gatvę, iš kurios matote jų skersinį pjūvį. Wzdłuż całego frontu, pomiędzy domem a ogrodem, znajduje się na sążeń szeroka przestrzeń wybrukowana okrągłymi kamieniami, a dalej aleja wysypana piaskiem i otoczona wazonami z białego i niebieskiego fajansu, w których rosną krzewy geranium, oleandry i granaty. Išilgai fasado, tarp namų ir sodelio, - sieksnio platumo grindinys su grioveliu, už jo - smėliu pabarstyta alėja, o jos pakraščiais jeronimai, oleandrai ir granatme-džiai dideliuose baltuose ir mėlynuose fajanso vazonuose. Furtka, prowadząca w głąb tej alei, ma nad sobą deskę z nadpisem: *Dom Vauquer*, a poniżej: *Gospoda dla płci obojej i innych*. Į tą alėją veda varteliai, viršum kurių yra iškaba su įrašu: VOKĖ NAMAI, o po juo: MIESTIEČIŲ PENSIONAS ABIEM LYTIMS IR KITIEMS. Przez kratę znajdującą się we drzwiach opatrzonych donośnym dzwonkiem, widać niszę wymalowaną na przeciwległym murze, wznoszącym się przy końcu wyżej wzmiankowanego bruku. Dieną pro grotinius vartelius, prie kurių kabo trankus skambalas, grįsto keliuko gale, ant mūro priešais gatvę, matyti skliautas, pieštas vieno šio kvartalo dailininko, - žalio marmuro imitacija. Artysta tej dzielnicy nadał niszy kolor zielonego marmuru, udając zagłębienie, pod którym umieszczono statuę przedstawiającą Kupidyna. Šio piešinio tariamajame įdubime stovi statula, vaizduojanti Amūrą. Patrząc na obłupany lakier, co go pokrywa, amatorowie symbolów ujrzeliby w nim może mit miłości paryskiej, która się leczy o kilka kroków dalej. Stebėdami nusilupinėjusią jos dažų dangą, simbolių mėgėjai joje būtų galėję įžiūrėti simbolį paryžietiškos meilės, kuri gydoma vos už kelių žingsnių nuo šios vietos. Na podstawie napis wpół zatarty przypomina epokę, do której się ta ozdoba odnosi, świadcząc o zapale dla Woltera, który powrócił do Paryża roku 1777: Ktokolwiek jesteś, oto obraz tego, Kto jest twym mistrzem, był nim, albo będzie. Pusiau išdilęs įrašas papėdėje primena tuos laikus, kuriais atsirado ši puošmena, bylojanti apie entuziastingą Voltero sutikimą Paryžiuje 1777 m. Godoki jį, žmogau brangus, - Jis mokytojas buvo tau ir bus. Gdy noc nadchodzi, drzwi z kratą ustępują miejsca innym, całym drzwiom. Kai ateina vakaras, grotiniai varteliai pakeičiami aktiniais. Ogródek tak szeroki jak front domu, otoczony od strony ulicy murem, przytyka drugim bokiem do ściany sąsiedniego domu, na którym zwiesza się okrywająca go szczelnie zasłona bluszczu. Sodelis, platumo sulig fasado ilgiu, gludo tarp tvoros nuo gatvės ir gretimo namo sienos, kurią ištisai dengia vijoklių skraistė, traukianti praeivių akis neįprastu Paryžiuje vaizdingumu. Widok ten sprawia w Paryżu malownicze wrażenie i przyciąga oczy przechodniów. Mur okalający ogródek osłonięty jest szpalerem i winną latoroślą, której owoce nędzne i zapylone bywają przedmiotem corocznej troski pani Vauquer i rozmów jej z mieszkańcami domu. Išilgai šių mūrų išsirikiavusios eilės vaismedžių ir vynuogių, kurių nupiepę ir apdulkėję vaisiai yra kasmetinių ponios Vokė būkštavimų nuolatinių pasikalbėjimų su savo gyventojais objektas. Po obu stronach, wzdłuż muru, ciągnie się wąska dróżka prowadząca pod cień lip, które pani Vauquer, chociaż z domu de Conflans, nazywa uporczywie tieuilles, pomimo gramatycznych uwag swych stołowników. Pagal vieną ir kitą mūrą eina siaura alėja, vedanti į liepų paunksnį. Ponia Vokė, nors jos mergautinė pavardė de Konflan, žodį "liepa" užsispyrusi taria tarmiškai, visai nekreipdama dėmesio į savo gyventojų gramatines pastabas. Pomiędzy dwiema równoległymi alejami znajduje się przestrzeń kwadratowa zasadzona karczochami, otoczona drzewami owocowymi karłowatego gatunku i objęta wkoło szczawiem, sałatą i pietruszką. Tarp dviejų šoninių alėjų yra ketvirtainė artišokų lysvė, iš šalių juosiama į kuodelius panašių vaismedžių, o pakraščiais apsodinta rūgštynėmis, salotomis ir petražolėmis. Pod lipami umieszczono okrągły stół zielony, otoczony ławeczkami. Liepų paunksnyje yra įkastas žemėn apvalus žaliai dažytas stalas su kėdėmis aplinkui. W dni świąteczne przychodzą tu bogatsi goście, którym środki pozwalają zapłacić za filiżankę kawy i popijają ją z wolna, przy upale dochodzącym do tak wysokiego stopnia, że kurczęta mogłyby się wykluć z jaj, gdyby je umieszczono w podobnej temperaturze. Kaitriomis vidurvasario dienomis, kai būna taip karšta, jog kiaušinį galima išperinti, pensiono gyventojai, kuriems kišenė leidžia išgerti kavos, ateina čia ja pasimėgauti. Trzypiętrowa facjata domu, nad którą wznoszą się jeszcze poddasza, zbudowana jest z piaskowca i pomalowana na kolor żółty, który wszystkim prawie domom paryskim nadaje jakiś nieszlachetny charakter. Fasadas, keturių aukštų, su mansardomis, išmūrytas iš smiltainio ir nudažytas ta geltona spalva, kuri bjauroja beveik visus Paryžiaus namus. Na każdym piętrze znajduje się po pięć okien o małych szybkach; żaluzje w oknach podniesione tak nierówno, że przecznice ich zdają się kłócić między sobą. Kiekviename namo aukšte yra po penkis langus mažais stiklais, su užuolaidomis, taip nevienodai sukabintomis, kad visos jų linijos tarpusavy pjaunasi. Boczna ściana domu mieści dwa okna w rząd; na parterze mają one zamiast ozdób żelaznych sztaby wyrabiane w kratkę. Namo gale - po du langus, kurie apatiniame aukšte papuošti geležinėmis pynutėmis. Poza domem znajduje się podwórze, szerokie blisko na dwadzieścia stóp, gdzie trzoda chlewna żyje w najlepszej zgodzie z kurami i królikami; w głębi widać drwalnię. Kitapus namo yra kiemas kokių dvidešimties pėdų platumo, kuriame gražiai sugyvena kiaulės, vištos ir triušiai ir kurio gilumoje riogso pastogė malkoms sukrauti. Między tą drwalnią a oknem kuchennym przytwierdzono szafę spiżarnianą, pod którą znajduje się ściek brudnej wody. Tarp jos ir virtuvės lango - maisto sandėliukas, po kuriuo teka grioveliu virtuvės pamazgos. Z podwórza na ulicę prowadzą wąskie drzwiczki, przez które kucharka wyrzuca wszystkie nieczystości, polewając następnie kałużę czystą wodą dla uniknięcia zarazy. Iš šio kiemo į Nev Sent Ženevjevos gatvę yra siauros durys, pro kurias virėja meta visokias namų šiukšles, gausiai nuliedama tas atmatas vandeniu, kad nekiltų ligos. Parter, przeznaczony na mieszczańską gospodę, składa się z pokoju o szklanych drzwiach i dwóch oknach wychodzących na ulicę. Pirmajame namų aukšte, skirtame pensionui, yra salonas su dviem langais į gatvę, į kurį einama pro stiklines duris. Ten salon łączy się z jadalnym pokojem oddzielonym od kuchni sionką, w której znajdują się schody drewniane malowane i woskowane. Šalia jo valgomasis, nuo virtuvės atskirtas priemene, kurioje yra laiptai, mediniai, lentelėmis iškloti, dažyti ir nudilę. Trudno znaleźć coś bardziej smutnego jak ten salon, którego całe umeblowanie stanowią fotele i krzesła, obite włosianą materią w pasy błyszczące i matowe. Kas gali teikti liūdnesnį vaizdą, kaip šis salonas, apstatytas foteliais ir kėdėmis su ašutiniais apmušalais, išmargintais pakaitomis dulsvais ir blizgiais dryžiais. Pośrodku stoi stół okrągły z marmuru Sainte-Anne, na którym postawiono dla ozdoby bardzo dzisiaj rozpowszechniony serwis biały porcelanowy, o złotych paskach w połowie już pozacieranych. Viduryje stovi apskritas stalas su marmuriniu viršum, papuoštas dabar jau visur matomu balto porceliano padėklu su pusiau išdilusiom auksinėm gijom. Podłoga w tym pokoju dosyć nędzna, ściany obwiedzione u dołu szeroką lamperią, wyżej zaś wyklejone lakierowanym papierem, przedstawiającym główne sceny z Telemaka, w których klasyczne osoby dla odróżnienia odmalowano żywszymi barwami. Šio kambario grindys - paprastų lentų, o sienos ligi krūtinės aukštumo išmuštos paneliais. Aukščiau jos išlipintos blizgiais apmušalais, vaizduojančiais svarbesniąsias "Telemacho" scenas, kurių klasikiniai personažai spalvoti. Przestrzeń między dwoma oknami o żelaznych sztabach, przedstawia mieszkańcom gospody obraz uczty, którą Kalipso wydała na cześć syna Ulissesowego. Paveikslas tarp virbuotų langų pensiono gyventojams rodo puotą, kurią Kalipsė iškėlė Odisėjo sūnui. Lat czterdzieści minęło od dnia, w którym powyższe malowidło ukazało się w salonie pani Vauquer, a jeszcze do tej pory nie przestaje ono pobudzać do żartów młodszych stołowników, którym się zdaje, że się wzniosą ponad swoje smutne położenie, drwiąc ze skromnego obiadu, na jaki nędza ich skazuje. Jau keturiasdešimt metų šį scena kelia juokus jaunesniesiems pensiono gyventojams, kurie jaučiasi pranašesni, kai niekina pietus, kuriuos valgyti juos pasmerkė skurdas. Kominek ozdobiony pośrodku szkaradnym zegarem z sinawego marmuru, a po bokach dwoma wazonami sztucznych kwiatów, co dawne czasy zdają się pamiętać. Ognisko kominka, zawsze czysto umiecione, zdaje się mówić, że ogień bywa tu rzadkim gościem. Akmeninis židinys, kurio visuomet švarus ugniakuras rodo, kad ugnis čia užkuriama tik ypatingomis progomis, yra papuoštas dviem vazom, pilnom dirbtinių gėlių, jau išblukusių ir apdulkėjusių, o jų tarpe stovį klaikaus skonio laikrodis iš melsvo marmuro. Pierwszy ten pokój przejęty jest wonią, nie mającą w mowie ludzkiej odpowiedniego określenia; najwłaściwiej byłoby nazwać ją *wonią gospody*. Šis salonas turi savotišką kvapą, kuriam kalboje trūksta vardo ir kurį reikėtų pavadinti pensiono kvapu. Czuć w niej zaduch, stęchliznę, pleśń; wieje z niej chłód, wilgoć utrudniająca oddech i przejmująca odzienie; unosi się zmieszany zapach różnych potraw, a wszystko razem przypomina izbę czeladną, kredens, szpital. Salonas smirdi puvėsiais, plėkais, gyžalais, jis dvelkia šalčiu, drėgme, kuri smelkiasi į drabužius, jis atsiduoda kambariu, kuriame ką tik pietauta; jis trenkia šeimynine, viraline, prieglauda. Może by się to dało jaśniej wyrazić, gdyby był sposób zanalizować pierwiastki ulatniające się z atmosfery sui generis, otaczającej każdego mieszkańca tego domu. Gal būtų galima tą dvoką aprašyti, jei surastume būdą nusakyti toms šleikščioms sudedamosioms dalelėms, kurias čia skleidžia pensiono gyventojų - jaunų ar senų - kvapas, kataringas ir kiekvieno savotiškas. A jednak, pomimo tych wszystkich obrzydliwości, salon opisany, w porównaniu z sąsiednim pokojem, wydaje się woniejący i wykwintny jak buduar. Ir vis dėlto, nors šis kambarys taip baisiai atgrasus, jis atrodytu dailius ir kvapnus kaip buduaras, jei palygintumėt jį su gretimu valgomuoju. Ściany drugiego pokoju, od góry do dołu wykładane drzewem, były niegdyś kolorowe, ale dziś widać tylko jakieś tło nieokreślone, na którym pokład brudu zarysował się w dziwaczne wzory. Valgomasis, visas išmuštas paneliais, kitados buvo išdažytas jau dabar nebesuvokiama spalva, kuri sudaro toną nešvarumų klodams, išsiraizgiusiems keistomis figūromis. Do ścian poprzybijano półki pokryte jakąś lgnącą warstwą, a na nich stoją zapylone i powyszczerbiane karafki, wraz z podstawkami metalowymi, wyrabianymi w deseń naśladujący morę, obok zaś piętrzą się stosy talerzy porcelanowych z niebieską obwódką, z turnejskiej fabryki. Pasieniais - gličios indaujos, kuriose sustatytos pajuodavusios ropinės nudaužytais kaklais, metaliniai servetėlių žiedai, rietuvės storų porceliano lėkščių su mėlynais krašteliais Turnė darbo. W kącie stoi pudełko z numerowanymi przegródkami, służące za ogólny skład serwet poplamionych i zalanych winem. Viename kampe stovi spintelė su numeruotomis lentynėlėmis, kuriose kiekvienas valgytojas pasideda dėmėtas arba vynu sulaistytas servetėles. Spotkasz tutaj ten rodzaj sprzętów, co najlepiej opiera się niszczącej sile czasu i, zewsząd już wygnany, sprawia takie wrażenie, jak szczątki społeczeństwa w szpitalu chorób nieuleczonych. Čia galima pamatyti senų baldų, niekaip nesulau-žomų, iš visur jau išmestų, bet surinktų šioje vietoje, kaip kad surenkamos civilizacijas atmatos nepagydomųjų ligoninėje. Zobaczysz tu barometr z kapucynem zapowiadającym deszcz, wstrętne malowidła odbierające apetyt, w ramach lakierowanych ze złotymi brzeżkami, zegar ścienny z szyldkretu wykładanego miedzią, zielony piec, kinkiety Arganda, w których oliwa zgęstniała od kurzu, długi stół pokryty ceratą, dosyć zatłuszczoną, by krotochwilny stołownik mógł wypisać na niej swe imię, posługując się palcem w braku rylca; dalej krzesła kulawe, nędzne słomianki, przenośne piecyki zużyte, popsute, z połamanymi zawiasami i przepalonym drzewem. Čia jūs pamatysite ir barometrą su kapucinu, kuris pasirodo, kai lyja, ir valgyti atgrasančių šlykščiausių graviūrų, aptaisytų juodmedžio rėmais su paauksintais ruoželiais, ir sieninį laikrodį, dengtą vėžlio kiautu su vario inkrustacijomis, ir žalią krosnį, ir Argano lempas, kuriose dulkės sumišę su alyva, ir ilgą stalą, užtiestą klijuote, tokia nešvaria, jog išdaigininkas svečias gaili joje pirštu kaip stiliumi įrašyti savo pavardę; ir sužalotas kėdes, ir pasigailėjimo vertas plaušines kojašluostes, kurios visur mėtosi ir niekad nedingsta, ir prastučius skylėtus šildytuvus išklibusiais vyriais ir suanglėjusiomis rankenėlėmis. Chcąc wyrazić jak dalece wszystkie te meble są stare, popękane, struchlałe, drżące, stoczone, połamane, wykrzywione, roztrzęsione, dogorywające, potrzeba by długiego opisu, przez co opóźniłby się wątek powieści, a tego nigdy by mi nie darowali niecierpliwi czytelnicy. Jei norėtume aprašyti, kokie seni, sueizėję, supuvę, išklerę, sutrūniję, aplūžę, suluošę, išklibę buvo šie baldai, per daug ištęstume šį pasakojimą, ir žmonės, pratę skubėti, to nedovanotų. Czerwona podłoga pełna jest zagłębień, powstałych w skutek niejednokrotnego malowania i szorowania. Raudonos grindys gruoblėtos nuo amžino trypimo ir perdažinėjimo. Jednym słowem, panuje tu nędza pozbawiona strony poetycznej, nędza ukrywana, oszczędzająca się, wyszarzana, nie zwalana wprawdzie błotem, ale już mocno poplamiona, nie mająca jeszcze dziur i łachmanów, ale za chwilę gotowa ulec zgniliźnie. Trumpai tariant, čia karaliauja skurdas be jokios poezijos, skurdas šykštus, sutelktas, nuskaręs. Jei čia dar nėra purvo, tai jau yra dėmių: jei dar nėra skylių, nei skarmalų, tai netrukus viskas virs trūnėsiais. Około siódmej z rana, do znajomego nam pokoju wbiega kot pani Vauquer, poprzedzając swą właścicielkę, wskakuje na półki i wącha garnuszki z mlekiem pokryte talerzami, pomrukując przy tym głośno. Šis kambarys suspindi visu savo grožiu apie septintą valandą ryto, kai ponios Vokė katinas įžengia pirma jos į vidų, šoka ant indaujos, uosto pieną, supilstytą bent keliuose dubenėliuose, uždangstytuose lėkštėmis, ir pradeda savo rytinį murku murku. Po chwili zjawia się wdowa, przystrojona w tiulowy czepek, spod którego zwiesza się fałszywy warkocz źle przytwierdzony, i posuwa się, wlokąc za sobą powykrzywiane pantofle. Tuoj pasirodo našlė su tiulio kyku, iš po kurio kyšo blogai sutvarkytų dirbtinių plaukų sruoga; eidama ji veika nuklaipytas šliures. Twarz jej stara, jakby obrzękła, z nosem zakrzywionym na kształt papuziego dzioba; ręce pulchne, cała osoba utuczona jak szczur kościelny, o nadzwyczaj pełnych kształtach; wszystko harmonizuje jak najlepiej z tym salonem, do którego wszystkimi szparami, zdaje się wciskać nieszczęście, gdzie z kątów wygląda zaczajona spekulacja, gdzie powietrze duszne i odrażające nie sprawia jednak wstrętu pani Vauquer. Jos pasenęs, aptukęs veidas su styrančia lyg papūgos snapais nosimi, jos mažos, putlios rankos, įmitęs it bažnyčios žiurkės kūnais, (pernelyg pilna, liulanti krūtinė - visa tai labai pri-tinka prie šito kambario, kuriam iš sienų sunkiasi vargas, kuriame glūdi išnaudojimas ir kurio šiltai pašvinkusiu oru ponia Vokė alsuoja be jokio pasibjaurėjimo. Oblicze jej, świeże jak pierwszy przymrozek jesienny, oczy otoczone siecią zmarszczek, których wyraz słodki jak uśmiech tancerki, może w jednej chwili zmienić się w pochmurne spojrzenie rachmistrza; cała wreszcie jej osoba wyjaśnia lepiej gospodę, która, ze swej strony, stanowi niby jednolitą całość z jej osobą. Jos veidas šaltas it pirmoji rudens šalna, jos apsiraukšlėjusios akys su daugybe išraiškos niuansų - nuo šokėjos prisiverstinio šypsnio ligi palūkininko gražaus susiraukimo, - pagaliau visa jos būtybė puikiai apibūdina jos pensioną, lygiai kaip pensionas išreiškia jos būtybę. Gdzie jest więzienie, tam musi być i dozorca, jednego nie można sobie przedstawić bez drugiego. Nėra kalėjimo be prižiūrėtojo, nė įsivaizduoti negalima vieno be antro. Chorobliwa otyłość tej małej kobiety jest skutkiem życia, jakie prowadzi, tak jak tyfus jest wynikiem szpitalnych wyziewów. Šios moterėlės blykšvas tuklumas yra šio gyvenimo padarinys, kaip kad šiltinė yra ligoninės tvaiko išdava. Spod starej, przerabianej sukni wymyka się podołek wełnianej spódnicy, świecący kłakami wypadającej waty. Ten widok przypomina nam salon, pokój jadalny i ogródek, przeczuwamy kuchnię, odgadujemy, jacy mogą być mieszkańcy domu. Jos megztas vilnonis apatinis, kyšąs iš po sijono, kuris persiūtas iš seno palaidinio ir kuriam vata lenda lauk pro išdružusios medžiagos kiaurymes, akivaizdžiai atspindi saloną, valgomąjį, sodelį, leidžia spėti apie virtuvę ir apie pensiono gyventojus. Widząc razem osobę i otoczenie, mamy dopiero obraz zupełny. Kokia ponia Vokė čia, pensiono vaizdas pilnas. Pani Vauquer ma lat około pięćdziesięciu i wygląda jak wszystkie kobiety, które *doznały nieszczęść* w swym życiu. Būdama apie penkiasdešimties metų, ponia Vokė panaši į visas moteris, iškentėjusias daug nelaimių. Wzrok jej szklisty, a wyraz twarzy przypomina faktorkę, udającą gniew dla wyłudzenia większej zapłaty, a po chwili gotową na wszystko, by tylko polepszyć swój los, gotową wydać Grzegorza lub Pichegru, gdyby to było rzeczą jeszcze możliwą. Jos žvilgsnis stiklinis, išraiška nekalta kaip tarpininkės, kuri gali pasišiaušti, kad tik jai brangiau užmokėtų, o šiaip įmanytų viską padaryti savo būviui pagerinti - net išduoti Žoržą ar Pišgriu, jei tik Žoržą ar Pišgriu dar būtų galima išduoti. To nie przeszkadza jej być *w gruncie dobrą kobietą*, przynajmniej takie jest zdanie jej lokatorów, którzy uważają ją za biedną istotę, stękającą i kaszlącą wraz z nimi. Ir betgi jinai iš esmės gera moteris, sako pensiono gyventojai, kurie laiko ją neturtinga, girdėdami, kaip ji vaitoja ir kosti, lygiai kaip ir jie. Kto był pan Vauquer? Kas yra buvęs ponas Vokė? Wdowa nie lubi rozpowiadać o nieboszczyku. Ji niekad nekalbėdavo apie velionį. Jakim sposobem utracił mienie? Kokiu būdu jis prarado savo turtą? W skutek nieszczęść, odpowiada kobieta. "Nelaimės prispaudė", - sakydavo ji. Wyznaje jednak, że się z nią niedobrze obchodził, a zostawił jej tylko dwoje oczu potrzebnych do płaczu, dom, w którym mieszka, i przekonanie, że żadne nieszczęście nie zasługuje na jej współczucie, bo sama przecierpiała wszystko, co tylko przecierpieć można. Jis blogas buvęs jai, nieko daugiau nepalikęs, kaip tik akis verkti, šitą namą gyventi ir teisę nieko neužjausti, kadangi, sakydavo, ji pati iškentėjusi visa, kas tik gyvenime galima iškentėti. Słysząc panią drepczącą po pokoju, kucharka, znana pod nazwą grubej Sylwii, pośpiesza podać śniadanie dla stałych mieszkańców gospody. Išgirdusi savo ponią trypinėjant, storulė Silvija, virėja, skubėdavo paduoti pusryčius pensiono gyventojams. Wszyscy przychodzący stołownicy dostają tylko obiad, za co miesięcznie płacą trzydzieści franków. Valgytojai pašaliečiai paprastai ateidavo tik pietų, kurie kaštavo trisdešimt frankų mėnesiui. W chwili, gdy się ta powieść zaczyna, stałych mieszkańców było tylko siedmiu. Tuo metu, kai prasideda ši istorija, nuolatinių pensiono gyventojų buvo septynetas. Na pierwszym piętrze były dwa najlepsze apartamenty; pani Vauquer zajmowała mniejszy, a drugi należał do pani Couture, wdowy po wojennym komisarzu rzeczypospolitej francuskiej. Antrame aukšte buvo du geriausi viso namo butai. Ponia Vokė gyveno prastesniajame, o antrame buvo įsikūrusi ponia Kutiur, Prancūzijos Respublikos komisaro iždininko našlė. Pani Couture utrzymywała przy sobie młodą osobę, niejaką Wiktorynę Taillefer, której starała się zastąpić matkę. Su ja kartu gyveno visai jauna mergaitė, vardu Viktorina Tajfer, kuriai ponia Kutiur atstojo motiną. Dochód obu tych pań wynosił tysiąc osiemset franków. Abi šios moterys už išlaikymą mokėjo ligi aštuoniolikos šimtų frankų per metus. Na drugim piętrze, jedno mieszkanie zajmował człowiek w podeszłym wieku, nazwiskiem Poiret, drugie zaś pewien jegomość mogący mieć lat ze czterdzieści; nosił on ciemną perukę, czernił faworyty, uchodził za byłego kupca; znano go powszechnie pod imieniem Vautrina. Dviejuose trečiojo aukšto butuose gyveno - viename seniukas, pavarde Puarė, kitame kokių keturių dešimčių metų vyriškis, kuris dėvėjo juodą peruką, dažėsi žandenas, sakėsi kitados buvęs pirklys ir vadinosi ponas Votrenas. Trzecie piętro składało się z czterech pokoi; jeden z nich wynajmowała stara panna, nazwiskiem Michonneau, drugi zajmował były fabrykant włoskiego makaronu, włoskich ciastek i krochmalu, nazywany pospolicie ojcem Goriot. Ketvirtajame aukšte buvo keturi kambariai, kurių du nuomojo: vieną sena pana, pavarde Mišono, antrą - buvęs vermišelių, makaronų ir krakmolo fabrikantas, kuris leido save vadinti tėvu Gorijo. Dwa pozostałe pokoje dawały schronienie różnym *przelotnym ptakom*, a najczęściej nieszczęśliwym studentom, którzy na stół i kwaterę mogli wydać najwięcej czterdzieści pięć franków miesięcznie, to jest właśnie tyle, ile płacili ojciec Goriot i panna Michonneau; ale pani Vauquer nie rada była takim mieszkańcom, przyjmowała ich tylko w takim razie, gdy się nic lepszego nie nastręczało: uważała, że studenci zjadają najwięcej chleba. Kiti du kambariai buvo skirti praskrendantiems paukščiams, tai yra tiems neturtingiems studentams, kurie, kaip tėvas Gorijo ir panelė Mišono, neįstengdavo už maistą ir kambarį mokėti daugiau kaip keturiasdešimt penkis frankus per mėnesį, nors ponia Vokė jų nemėgo ir priimdavo tik tada, kai geresnių negaudavo: jie suvalgo per daug duonos. Obecnie jeden z tych pokoi należał do młodego człowieka spod Angoulême, który przyjechał do Paryża studiować prawo. Liczne rodzeństwo studenta odmawiało sobie wielu wygód, byle zaoszczędzić sto dwadzieścia franków, które stanowiły jego całoroczne utrzymanie. Tuo metu vienas iš tų kambarių priklausė jaunam vyrui, atvažiavusiam į Paryžių iš Angulemo studijuoti teisės, kurio gausi šeima turėdavo kietai susispausti, kad galėtų jam siųsti po dvylika šimtų frankų per metus. Eugeniusz de Rastignac, tak się bowiem ów student nazywał, był z rzędu tych młodych ludzi, których nieszczęście urabia do pracy, którzy pojmują od najmłodszych lat, jak wielkie nadzieje rodzice w nich pokładają, marzą o świetnej przyszłości i, rachując na potęgę nauki, starają się zastosować ją zawczasu do przyszłych potrzeb społeczeństwa, z którego zamierzają wyciągnąć dla siebie jak najwięcej korzyści. Eugenijus de Rastinjakas - taip jis vadinosi - buvo vienas tų jaunuolių, kurie, vargo verčiami dirbti, iš mažens supranta, kiek daug iš jų laukia tėvai, ir kurie ruošia sau gražią ateitį, jau skaičiuodami, kiek galės pasiekti savo studijomis, ir derindami jas iš anksto su būsimais visuomeniniais sąjūdžiais, kad galėtų jais pirmieji pasinaudoti. Gdyby nie jego ciekawe spostrzeżenia, gdyby nie ta zręczność, z jaką potrafił zająć pewne stanowisko w salonach Paryża, powieść niniejsza byłaby pozbawiona tych barw prawdziwych, które zawdzięcza przenikliwości jego umysłu i usilności, z jaką badał tajniki tego straszliwego położenia, które najstaranniej osłaniali ci, co je wytworzyli i ci, co je znosili. Jei ne retas jaunuolio pastabumas ir miklumas, kuriuo jis įsigavo į Paryžiaus salonus, tai ši apysaka nebūtų nuspalvinta tais tikrovės tonais, už kuriuos ji pirmiausia turės būti dėkinga jo įžvalgumui ir jo aistringam troškimui įsismelkti į vieno šiurpaus likimo paslaptis, kurias rūpestingai dangstė tiek to likimo kūrėjai, tiek jo auka. Ponad trzecim piętrem był strych do suszenia bielizny i dwa poddasza, gdzie sypiał posługacz zwany Krzysztofem i gruba Sylwia, kucharka. Viršum ketvirtojo aukšto buvo pastogė baltiniams džiauti ir dvi mansardos, kur miegodavo samdinys berniokas, vardu Kristofas, ir storoji virėja Silvija. Oprócz siedmiu stałych mieszkańców, pani Vauquer miewała rok rocznie ośmiu studentów z wydziału prawnego lub medycznego i dwóch stołowników mieszkających w tej samej dzielnicy; ci wszyscy przychodzili tylko na obiad. Be septynių minėtų pensiono gyventojų, ponia Vokė kasmet turėdavo kokius aštuonis teisės ar medicinos studentus ir dar du tris nuolatinius valgytojus, tame pat kvartale gyvenančius, kurie ateidavo tik pietauti. Do obiadu siadało osiemnaście osób, a w razie potrzeby i dwadzieścia mogłoby się pomieścić w sali jadalnej; ale z rana tylko siedmiu stałych mieszkańców schodziło się na śniadanie i wtedy można by pomyśleć, że to kółko rodzinne zasiada przy stole. Pietų metu valgomajame susėsdavo aštuoniolika žmonių, o galėjo tilpti dvidešimt, bet iš ryto ten būdavo tik septyni gyventojai, kurių draugė, kai pusryčiaudavo, atrodydavo tartum viena šeimyna. Wszyscy przychodzili w pantoflach i udzielali sobie wzajemnie różnych spostrzeżeń poufnych: zastanawiano się nad ubraniem i wyrazem twarzy obiadowych gości, roztrząsano wypadki ubiegłego wieczoru, a każdy wyraz tchnął szczerością i zaufaniem. Visi jie sueidavo tik šliurėmis apsiavę, nesivaržydami dalindavosi pastabom apie ateinančių valgytojų apdarą ir elgesį ir apie vakar vakaro įvykius, atvirai šnekėdamiesi kaip bičiuliai. Wszyscy stali mieszkańcy byli pieszczochami pani Vauquer, która z dokładnością astronoma obdzielała ich staraniem i względami, stosownie do większej lub mniejszej zapłaty. Šis septynetas buvo ponios Vokė vaikai lepūnėliai, kuriems ji astronomiškai tiksliai atsverdavo savo dėmesį ir rūpinimąsi pagal tai, kiek kuris mokėdavo už išlaikymą. W każdym razie otaczano wyjątkowym szacunkiem te siedem istot, które tutaj wypadek zgromadził. Toks žmogaus vertės supratimas buvo taikomas visoms šioms atsitiktinai susibūrusioms būtybėms. Obaj mieszkańcy drugiego piętra płacili tylko po siedemdziesiąt dwa franki na miesiąc. Abu trečiojo aukšto gyventojai mokėjo tik septyniasdešimt du frankus per mėnesį. Taka taniość, która zresztą istnieje tylko na przedmieściu Saint-Marcel, między la Bourbe i la Salpetriere, dowodziła, że wszyscy ci ludzie, z wyjątkiem pani Couture, uginali się pod ciężarem nieszczęścia mniej lub więcej widocznego. Toks pigumas, įmanomas vien Sen Marso priemiestyje, tarp Burbo ir Salpefrijero, - tik ponia Kutiur čia buvo išimtis, - bylojo, kad šiuos pensiono gyventojus turi slėgti labiau ar mažiau regimas skurdas. Toteż odzienie ich wytarte i zniszczone przedstawiało widok nie mniej opłakany, jak wnętrze ich mieszkania. Jų nudružęs apdaras atrodė toks pat skurdus kaip ir namo vidus. Surduty mężczyzn były koloru zagadkowego, obuwie takie, jakiego nie ścierpiano by w obrębie eleganckiej dzielnicy, bielizna zniszczona, reszta odzieży tylko że się trzymała. Vyrai nešiojo nebepermanomos spalvos švarkus, batus, kokie pasiturinčiųjų kvartaluose paprastai metami lauk, išsitrynusius baltinius - žodžiu, drabužius, kurie vos vos besilaikė. Kobiety nosiły suknie wypełzłe, farbowane i znów wypłowiałe; stare, cerowane koronki, rękawiczki wyglansowane od długiego użycia i chusteczki wyrudziałe, aż do dziur przetarte. Moterų suknelės išėjusios iš mados, dažytos, mezginiai suadyti, pirštinės nuo nešiojimo nusiblizginusios, apykaklaitės parudusios, skarelės apibrizgusios. Takiego to rodzaju odzież okrywała postaci po większej części dobrze zbudowane, o silnym organizmie, co się oparł wszystkim burzom życia, o twarzach zimnych, twardych, zatartych jak dukaty wyszłe z obiegu. Nors ir taip prastai apsidarę, jie patys beveik visi buvo tvirto kūno sudėjimo, gerai atlaikę gyvenimo audras, jų veidai šalti, rūstūs, nublukę kaip tie, kuriuos matome senose monetose. Spoza warg wywiędłych ukazywały się chciwe zęby. Suvytusios burnos ginkluotos godžiais dantimis. Widok tych ludzi kazał się domyślać dramatów spełnionych lub rozwijających się w chwili obecnej; nie tych dramatów, co to się odgrywają przy sztucznym oświetleniu, pomiędzy malowanymi kulisami, ale dramatów żywych i niemych, zastygłych, a tak silnie poruszających serce, dramatów nieprzerwanych, długotrwałych. Galėjai nujausti, jog tie gyventojai yra tiesioginiai buvusių ar dar tebevykstančių dramų dalyviai; ne tų dramų, kurios vaidinamos rampų šviesoje, tarp nutapytų drobių, bet dramų gyvų ir nebylių, dramų šaltų, tvilkinančių širdį ir niekuomet nesibaigiančių. Stara panna Michonneau osłaniała swe oczy zmęczone daszkiem, który mógłby rozdrażnić samego anioła litości, składał się on z zatłuszczonego kawałka zielonej kitajki rozpiętej na drucie. Senoji panelė Mišono savo pavargusioms akims pridengti nešiodavo ant misinginės vielelės nešvarų žalios taftos priekaktį, kuris galėjo išgąsdinti net patį gailestingumo angelą. Chustka otoczona nędzną, powyskubywaną frędzlą, okrywała kształty tak spiczaste, iż rzekłbyś, że pod nią kościotrup się ukrywa. Jos skara su retais, išsipašiusiais kutais atrodė uždžiauta ant griaučių - tiek jos kūnas buvo išsekęs. Co pozbawiło tę istotę kształtów niewieścich? Kokios rūgštys galėjo išėsti tos būtybės moteriškas formas? Musiała być kiedyś ładna i zgrabna; cóż ją doprowadziło do stanu obecnego: występek, zgryzota, czy chciwość? Jos, matyt, būta gražaus veido ir dailaus sudėjimo. Ar čia kaltas ištvirkimas, didelis sielvartas, godulys? Czy kochała zbyt wiele, czy była ostatnią z kobiet, czy tylko kurtyzaną? Gal ji karštai mylėjusi? Ar ji yra prekiavusi tualeto reikmenimis, ar buvusi paprasta kurtizanė? Może starość odrażająca była karą za tryumfy młodości ambitnej spędzonej wśród uciech różnorodnych. Gal senatve, kurios baidėsi praeiviai, ji mokėjo už audringos jaunystės pasisekimus ir malonumus, kurie tada griūte ant jos griuvo? Wzrok jej wygasły przejmował chłodem, w pomarszczonej twarzy czytałeś groźbę jakąś niepojętą. Nuo bespalvio jos žvilgsnio imdavo šiurpas, visa jos sulinkusi figūra tarytum grasino. Gdy się odezwała, dźwięk jej głosu przywodził na myśl konika polnego, co za zbliżeniem się zimy odzywa się ciągle w głębi zarośli. Jos spiegiantis balsas buvo lyg žiogo čirškimas krūmynuose žiemai artėjant. Opowiadała o sobie, że dozorowała pewnego starca cierpiącego na katar pęcherza, którego dzieci opuściły, sądząc, że się po nim niczego spodziewać nie można. Ji sakydavosi slaugiusi vieną seną, pūslės uždegimu sergantį poną, kuriuo vaikai nesirūpinę, manydami, kad jis nebeturįs pinigų. Ten to starzec zapisał pannie Michonneau tysiąc franków dożywotniego dochodu, co dało powód do niejednokrotnych zatargów z sukcesorami, którzy nie przestawali prześladować jej potwarzą. Tas senis testamentu jai paskyręs po tūkstantį frankų metinės rentos ligi gyvos galvos, o jo įpėdiniai šį palikimą nuolat ginčiją ir visaip ją šmeižią. Chociaż gra namiętności wyryła się na jej twarzy, można było jednak dopatrzeć jeszcze pewnych śladów płci białej i delikatnej, co pozwalało przypuszczać, że ciało jej zachowało dotąd pewne szczątki piękności. Aistrų audros sudarytame jos veide dar buvo šiokių tokių skaistumo ir dailumo pėdsakų, iš kurių galėjai numanyti, kad kūnas dar išsaugojo kiek grožio likučių. Pan Poiret był rodzajem automatu. Ponas Puarė buvo savotiškas automatas. Trzeba było widzieć go w chwili, gdy na kształt cienia szarego przesuwał się po alei ogrodu botanicznego: zmięta czapka okrywała mu głowę, laska o zżółkłej gałce z kości słoniowej gotowa była lada chwila wypaść z ręki niedołężnej, wygniecione poły surduta rozwiewały się z wiatrem ukazując spodnie obwisłe, a nogi okryte sinymi pończochami plątały się jak u pijaka. Reszta stroju składała z białej zbrukanej kamizelki i z żabotu z grubego, powyciąganego muślinu, który nie przystawał dobrze do chustki okręconej wkoło indyczej szyi. Toteż niejeden przechodzień pytał siebie, czy ten cień chiński należy rzeczywiście do śmiałej rasy synów Jafeta, fruwających po bulwarze włoskim? Žmonės, pamatę jį slenkantį lyg pilką šešėlį kuria Botanikos sodo alėja, užsidėjusį seną, suplotą kepurę, vos nulaikantį rankoje lazdą su pageltonijusio dramblio kaulo bumbulu, vilkintį išblukusiu švarku su besiplaikstančiais skvernais, vos dengiančiais bemaž dykas kelnes, mėlynomis kojinėmis aptemptom kojom, kurios virpėjo it girtam, su nešvaria balta liemene ir storo suglamžyto muslino žabo, prastai suderintu su kaklaraiščiu, užnertu ant kalakuto kaklo, - daugelis klausdavo save, ar tas kiniškas šešėlis iš tikrųjų priklauso drąsiajai Jafeto sūnų rasei, sklandančiai po Italų bulvarą. Jakiego to rodzaju praca mogła go tak powyłamywać? Koks darbas galėjo jį taip sukūprinti? Jaka namiętność nadała ciemnobrunatny kolor jego szyszkowatej twarzy, która na rysunku wydałaby się przesadną karykaturą? Kokia aistra paženklino jo gumbuotą veidą, kuris ir karikatūroje atrodytų kaip tikrovės iškraipymas? Czym był ten człowiek? Kuo jis yra buvęs? Może urzędnikiem w ministerstwie sprawiedliwości, w biurze, do którego kaci przedstawiają rachunek za dostawę czarnych welonów dla ojcobójców, za otręby do napełniania koszów, za sznurki i noże. Gal tarnavo teisingumo ministerijoje, tame skyriuje, kur budeliai siunčia sąskaitas už juodas marškas tėvažudžiams, už pjuvenas pintinėms ir už virveles giljotinos peiliams? A może do niego należało oczyszczanie szlachtuza lub inna jakaś czynność nakazana przez komisję sanitarną. O gal jis yra buvęs skerdyklos priėmėju arba sanitarijos inspektoriaus padėjėju? Jednym słowem, człowiek ten wyglądał na jedno z pracowitych bydląt naszego młyna społecznego, na jednego z tych paryskich Ratonów, którzy nie znają nawet swych Bertrandów, wyglądał na jakąś sprężynę, która poruszała niedolę lub szumowiny społeczne; wreszcie był to jeden z tych ludzi, o których powiadamy: *A jednak i tacy są potrzebni*. Šiaip ar taip, šis žmogus atrodė esąs vienas iš asilų didžiajame mūsų visuomenės malūne, vienas iš tų Paryžiaus Ratonų, kurie nė pažinti nepažįsta savo Bertranų, lyg ir kokis kuolas, apie kurį sukasi viešoji nedalia arba viešoji niekšybė; pagaliau - vienas iš tų žmonių, apie kuriuos sakoma: "O vis dėlto reikia ir tokių!" Piękny Paryż nic nie wie o tych twarzach zbladłych wśród cierpień moralnych i fizycznych. Gražiajam Paryžiui nerūpi šio fizinių ar moralinių skausmų nublyškinti veidai. Ale Paryż to istny ocean. Bet Paryžius yra tikras okeanas. Na próżno sondę zapuszczać będziecie, nigdy nie zbadacie jego głębokości. Meskite į jį svambalą - jūs niekuomet neišmatuosite jo gylio. Możecie go zwiedzać i opisywać; ale na cóż się zdadzą wasze starania? Tylu jest badaczy sumiennych, co się tym morzem zajmują, a jednak pozostanie tam wiecznie jakaś ustroń nietknięta, jakaś nieznana pieczara, znajdą się zawsze kwiaty, perły, potwory, coś niesłychanego, o czym zapomnieli nurkowie-literaci. Išlandykite jį, aprašykite jį; kad ir kažkaip kruopščiai jūs jį išlandysite ir aprašysite, kad ir kažkiek būtų uolių šios jūros tyrinėtojų, vis tiek čia dar pasitaikys neužeitų vietų, nežinomų landynių, gėlių, perlų, pabaisų, negirdėtų neregėtų daiktų, kurių nebuvo užtikę literatūriniai narūnai. Dom Vauouer to właśnie jedna z takich ciekawych potworności. Vokė namai buvo viena iš tokių įdomių pabaisų. Dwie twarze stanowiły tam uderzającą sprzeczność z ogółem mieszkańców i stołowników. Du asmenys griežtai skyrėsi nuo visų kitų pensiono gyventojų ir ateinančių valgytojų. Chociaż cera panny Wiktoryny Taillefer pociągnięta była bladością chorobliwą, jaka cechuje zwykle dziewczęta cierpiące na bladaczkę; chociaż właściwy jej wyraz smutku i przygnębienia zlewał się harmonijnie z cierpieniem ogólnym stanowiącym tło tego obrazu; choć wydawała się zawsze zbiedzona i niepewna siebie: z tym wszystkim jednak twarz jej była młoda, głos wdzięczny i poruszenia żywe. Nors Viktorina Tajfer buvo ligūstai išblyškusi kaip tos jaunos mergaitės, kurios serga mažakraujyste, ir nuolatiniu liūdesiu, nedrąsa, skurdžia ir trapia savo išvaizda visiškai tiko prie bendro skaus-mo, sudarančio šio paveikslo foną, betgi jos veidas buvo nesenas, o judesiai ir balsas gyvi. Ta niedola młoda przypominała krzew o zżółkłych listkach, przesadzony na grunt niewłaściwy. Ši jauna nelaiminga būtybė buvo kaip medelis pageltusiais lapais, ką tik pasodintas netinkamoje dirvoje. Jej włosy jasne wpadające w odcień miedziany, twarz delikatna, figura nadzwyczaj szczupła, jednym słowem postać cała tchnęła tym wdziękiem, który nowożytni poeci upatrują w statuetkach średniowiecznych. Jos rusvas veidas, geltoni, kiek rausvi plaukai, per daug lieknas liemuo teikė jai grakštumo, kuriuo šiuolaikiniai poetai randa viduramžių statulose. Oczy szare z czarnym odcieniem wyrażały chrześcijańską łagodność i poddanie się. Jos tamsiai pilkos akys švitėjo švelnumu ir krikščionišku nuolankumu. Ubranie skromne i niedrogie wdzięcznie się układało na młodej i kształtnej figurze. Po jos prastu, nebrangiu apdaru ryškėjo jaunos formos. W szczęściu dziewczę to byłoby zachwycające: szczęście jest poezją kobiety, tak jak strój jest jej dekoracją. Palyginus su visa aplinka, ji buvo graži. Jausdamasi laiminga, ji būtų atrodžiusi tiesiog žavi, nes laimė yra moterų poezija, lygiai kaip drabužiai yra jų gražna. Niechby uciecha balu rozlała na tej bladej twarzy swoją barwę różaną, a wygody wykwintnego życia wypełniły i zarumieniły te policzki trochę już wpadłe; niechby miłość rozjaśniła smutne te oczy: a Wiktoryna mogłaby walczyć o lepsze z najpiękniejszymi pannami. Jei puotos džiaugsmas būtų nušvietęs jos blyškų veidelį, jei ištaigaus gyvenimo malonumai būtų pripildę, nurausvinę tuos jau kiek įdubusius skruostus, jei meilė būtų uždegusi jos liūdnas akis, Viktorina būtų galėjusi varžytis su pačiomis gražiosiomis mergaitėmis. Nie znała tego, co daje kobiecie jakby drugie życie: brakło jej gałganków i liścików miłosnych. Jai trūko kaip tik to, kas antrukart sutveria moterį, - gražių drabužių ir meilės laiškelių. Historia jej życia mogłaby dostarczyć wątku do powieści. Jos istorijos apsčiai užtektų ištisai knygai. Ojciec Wiktoryny sądził się w prawie nie uznawać córki, nie chciał jej mieć przy sobie, przeznaczał jej tylko sześćset franków rocznie, wreszcie sprzedał swoje dobra, chcąc wszystko przekazać synowi. Jos tėvas tarėsi turįs pagrindo nepripažinti jos savo dukteria, atsisakė ją laikyti pas save, duodavo jai tik šešis šimtus frankų metams ir taip sutvarkė savo turtą, kad galėtų viską palikti savo sūnui. Matka Wiktoryny umarła z rozpaczy u dalekiej swej krewnej pani Couture, która odtąd z macierzyńską troskliwością zaopiekowała się sierotą. Ponia Kutiur, tolima Viktorinos motinos giminaitė, pas kurią toji nusikraustė numirti iš didžiausio sielvarto, pasiėmė globoti našlaitę kaip tikrą savo vaiką. Na nieszczęście wdowa po wojennym komisarzu wojsk rzeczypospolitej nic w świecie nie posiadała prócz swej wdowiej pensji; mogła więc kiedyś zostawić na łaskę i niełaskę świata biedne dziewczę bez doświadczenia i środków do życia. Deja, Respublikos komisaro iždininko našlė neturėjo nieko daugiau, kaip tik savąją našlės dalį ir pensiją; vieną gražią dieną ji galėjo palikti tą vargšę mergaitę be patirties ir be jokių išteklių likimo valiai. Dobra kobieta chciała na wszelki wypadek zaszczepić pobożność w sercu Wiktoryny; w tym celu co niedziela bywała z nią na mszy, a co dwa tygodnie wodziła ją do spowiedzi. Norėdama išauklėti mergaitę pamaldžią ir taip parengti įvairiems netikėtumams, geroji moteris vesdavosi ją kiekvieną sekmadienį į bažnyčią, o kas dvi savaites išpažinties. I miała słuszność; tylko uczucia religijne mogły wesprzeć w przyszłości to dziecko odrzucone, które nie przestało kochać ojca i corocznie udawało się do niego, niosąc przebaczenie swej matki; ale szło tylko po to, by wyczekiwać nadaremnie u drzwi ojcowskiego domu, które przed nią nielitościwie zamykano. Ji elgėsi teisingai. Religiniai jausmai turėjo užtikrinti ateitį tam atstumtam kūdikiui, mylinčiam savo tėvą ir kiekvienais metais einančiam pas jį su savo motinos atsiprašymu, bet kiekvienais metais atsidaužiančiam į negailestingai užrakintas gimtųjų namų duris. Brat, jedyny pośrednik, na którego mogła rachować, ani razu nie odwiedził jej przez cztery lata, nigdy nie pośpieszył jej z pomocą. Jos brolis, vienintelis tarpininkas tarp jos ir tėvo, nė karto per ketverius metus nebuvo atėjęs jos aplankyti ir nedavė jai jokios paramos. Wiktoryna błagała Boga, by ojca jej wyprowadził z błędu i zmiękczył serce brata; modliła się za obydwóch, nie obwiniając ich wcale. Ji maldavo dievą, kad atvertų akis tėvui, suminkštintų širdį broliui, meldėsi už abu, nekaltindama jų. Natomiast pani Couture i pani Vauquer wyczerpały cały słownik obelg, nie znajdując wyrazu, który by dobrze określał barbarzyńskie postępowanie tych ludzi. Ponia Kutiur ir ponia Vokė nerasdavo pakankamai žodžių keiksmų žodyne šitokiam barbariškam elgesiui nusakyti. Podczas gdy obie przeklinały niecnego milionera, Wiktoryna odzywała się łagodnie i wyrazy jej przypominały głos zranionego gołębia, który nawet krzykiem boleści wyraża miłość. Kai jos plūsdavo begėdį milijonierių, Viktorina joms kalbėdavo meilius žodžius, panašius į sužeisto balandžio burkavimą, kurio net sopulingumas byloja apie meilę. Eugeniusz de Rastignac przedstawiał typ południowy; miał płeć białą przy czarnych włosach i oczach niebieskich. Eugenijus de Rastinjakas buvo grynai pietietiško veido: oda balta, plaukai tamsūs, akys mėlynos. Cała jego powierzchowność i wszystkie ruchy zdradzały potomka szlachetnej rodziny, gdzie początkowe wychowanie bywa zwykle przesiąknięte tradycją wytwornego gustu. Jo išvaizda, manieros, jo įprastinė laikysena rodė, kad jis kilęs iš taurios šeimos ir iš namų auklėjimo gavęs tik gero skonio tradicijas. Oszczędny z potrzeby, musiał zadowalać się na co dzień przeszłorocznymi sukniami; jednak wychodząc na miasto mógł się niekiedy ubrać nie gorzej od wytwornych strojnisiów. Kad jis ir taupė drapaną, kad šiokiadieniais ir baigdavo nešioti pernykščių metų drabužius, tačiau retkarčiais galėdavo pasirodyti apsirengęs taip, kaip dera elegantiškam jaunam vyrui. W dni powszednie nosił surdut stary, kamizelkę zużytą, czarny krawat zmięty i niedbale, po studencku zawiązany, spodnie odpowiednie do całego stroju i buty podzelowane. Paprastai jis nešiodavo seną švarką, prastą liemenę, pigų, gerokai apsitrynusį ir tyčiomis studentų papročiu bet kaip užrištą juodą kaklaraištį, prie visko pritinkančias kelnes ir batus su pakaltais puspadžiais. Czterdziestoletni Vautrin z poczernionymi faworytami stanowił niby przejście od tej młodej pary do reszty mieszkańców. Votrenas, keturiasdešimties metų vyriškis su dažytomis žandenomis, buvo tarpinė grandis tarp šių dviejų ir visų kitų gyventojų. Był to jeden z tych ludzi, o których lud prosty powiada: „To tęgi chłop!” Szeroki w ramionach, biust miał potężny, muskuły wydatne i ogromne, czworogranne ręce porośnięte na palcach kępami gęstych, ognistorudych włosów. Jis buvo iš tų žmonių, apie kuriuos sakoma: "Tai bent vyras!" Pečiai platūs, krūtinė stati, raumeningas, rankos stambios, keturkampės, ant pirštų tankūs šviesiai rudų gyvaplaukių kuokštai. Twarz poorana przedwczesnymi zmarszczkami, miała w sobie jakiś wyraz okrucieństwa i nieludzkości, ale łatwość i zgodność w obcowaniu z ludźmi zadawały kłam temu wyrazowi. Jo veidas buvo prieš laiką išvagotas raukšlių, o griežti bruožai nesiderino su jo švelnia ir įtaikia elgsena. Głos basowy, harmonizujący z rubaszną wesołością sprawiał miłe wrażenie. Jo baritonas, taip tinkąs prie jo šiurkštoko linksmumo, nebuvo nemalonus. Nadskakujący był, a jednak lubił kpić ze wszystkiego. Votrenas buvo paslaugus ir mėgdavo pajuokauti. Gdy w domu zepsuł się jaki zamek, on go wnet rozebrał na cząstki, naprowadził oliwą, naprawił i złożył, dodając zawsze: „Znamy się na tym”. Jei kartais namuose sugesdavo koks užraktas, jis bemat jį išardydavo, sutaisydavo, patepdavo ir vėl atgal įdėdavo, sakydamas: "Apie tokius dalykus aš nusimanau." Zresztą znał on wszystko: okręty, morze, Francję, zagranicę, interesy, ludzi, wypadki, prawa, hotele i więzienia. Beje, nusimanė jis apie viską: apie laivus, jūrą, Prancūziją, užsienius, apie visokius reikalus, žmones, įvykius, įstatymus, apie viešbučius ir kalėjimus. Gotów był pośpieszyć z pomocą każdemu, kto tylko bardzo się uskarżał. Jei kas imdavo per daug skųstis, jis tuoj pasiūlydavo savo paslaugas. Kilka razy już pożyczał pieniędzy pani Vauquer i niektórym mieszkańcom gospody, ale kredytorowie woleliby umrzeć niż zapóźnić się z wypłatą, bo Vautrin, pomimo swej miny dobrodusznej, umiał spojrzeć niekiedy wzrokiem tak stanowczym i głębokim, że aż mrowie przechodziło. Keletą kartų jis paskolino pinigų poniai Vokė ir kai kuriems gyventojams, o jo skolininkai verčiau būtų sutikę mirti, negu jam skolos negrąžinti: savotiškai gilus ir tvirtas jo žvilgsnis kėlė tokią baimę, kad jos negalėjo išsklaidyti nė išviršinis jo gerumas. Miał szczególny sposób spluwania, który zdradzał człowieka obdarzonego wielkim zasobem krwi zimnej i niezdolnego cofnąć się przed żadnym występkiem, gdyby takowy miał go wybawić z dwuznacznego położenia. Iš to, kaip jis nusispjaudavo, buvo numanu jį esant nesutrikdomą šaltakraujį, kuris nevengtų jokio nusikaltimo, jei patektų į keblią padėtį. Niby sędzia surowy, zdawał się badać każdą rzecz do głębi; każde sumienie, uczucie każde zdawał się wzrokiem przenikać. Jo akis lyg rūstus teisėjas persmelkdavo kiaurai kiekvieną klausimą, kiekvieną sąžinę, kiekvieną jausmą. Według przyjętego raz na zawsze zwyczaju, wychodził po śniadaniu i wracał na obiad, po czym znikał na cały wieczór i dopiero koło północy dostawał się znów do mieszkania za pomocą wytrycha, który mu pani Vauquer powierzyła. Jo paprotys buvo po pusryčių išeiti iš namų, grįžti pietų, išnykti visam vakarui ir pareiti apie vidurnaktį, pasinaudojant visrakčiu, kurį ponia Vokė buvo jam patikėjusi. On tylko jeden dostąpił takiej łaski. Tik jis vienas galėjo džiaugtis šitokiu jos palankumu. To też był w jak najlepszych stosunkach z wdową, którą nazywał *maman* i obejmował czule za kibić (zapomniana to pieszczota!). Bet ir jis buvo jai labai geras, vadindavo ją mamyte ir kabinėdavo per pusiaują - ne per daug jos vertinamas meilikavimas! Poczciwa niewiasta nie widziała w tym nic nadzwyczajnego, gdy w rzeczy samej jeden chyba Vautrin miał ramiona dość długie, by uścisnąć tę ciężką bryłę. Geroji moterėlė manė, kad tai lengvas dalykas, o iš tikro tik vieno Votreno buvo tokios ilgos rankos, jog galėjo apkabinti šitokią sunkią storybę. Było to cechą jego charakteru, że płacił wspaniale po piętnaście franków na miesiąc za *glorię* (t.j. kawę z wódką), którą pijał po obiedzie. Vienas Votreno būdo bruožas buvo tas, kad jis kas mėnuo mokėdavo lyg didelis ponas penkiolika frankų už kavą su degtine, kurią jis gerdavo desertui. Ludzie mniej lekkomyślni niż ta młodzież porwana wirem życia paryskiego lub ci starcy obojętni na wszystko, co nie dotykało ich bezpośrednio, potrafiliby wyjaśnić sobie wątpliwe wrażenie, jakie Vautrin sprawiał na otaczających. Žmonės, ne tokie paviršutiniški, kaip tas jaunimas, pagautas Paryžiaus gyvenimo sūkurių, arba kaip tie seniai, abejingi viskam, kas jų tiesiogiai neliečia, būtų nesitenkinę dviprasmišku įspūdžiu, kurį kėlė Votrenas. Człowiek ten znał i odgadywał zawsze sprawy innych, lecz nikt nie mógł zbadać nawzajem jego myśli i zajęć. Jis žinodavo arba atspėdavo visų aplinkinių žmonių reikalus, tuo tarpu niekas negalėjo suprasti, ką galvoja ir veikia jis pats. Dobroduszność pozorna i ciągła uprzejmość służyły mu za przegrodę, którą się oddzielił od innych; pomimo to zdradzał niekiedy przerażającą głębię swego charakteru. Nors savo tariamu gerumu, nuolatiniu paslaugumu ir linksmumu jis tarsi buvo atsitvėręs nuo kitų žmonių, vis dėlto dažnai nejučia atsiskleisdavo baisios jo charakterio gelmės. Często wpadał w zapał godny Juwenala, natrząsał się z prawa i tak zawzięcie chłostał wyższe towarzystwo, zarzucając mu sprzeczność z sobą samym, iż można było przypuścić, że bardzo był niezadowolony z ustroju społecznego i miał w swym życiu tajemnicę starannie ukrywaną. Iš kandžių sąmojų, vertų Juvenalio, kuriais jis, sakytum, mėgavosi, išjuokdamas įstatymus, plakdamas aukštąją visuomenę ar iškeldamas jos vidinius prieštaravimus, dažnai būdavo galima numanyti, kad jis giežia apmaudą ant visuomenės santvarkos ir kad jo gyvenimo gelmėse glūdi kažkokia paslaptis, jo rūpestingai saugoma. Oczarowana, bezwiednie może, siłą czterdziestoletniego atlety i pięknością młodego studenta, panna Taillefer dzieliła pomiędzy nich swe spojrzenia przelotne i myśli tajemne; lecz obaj zdawali się nie myśleć o niej wcale, choć z dnia na dzień ślepy traf mógł zmienić jej położenie i pomieścić ją w rzędzie bogatych panien. Panelė Tajfer, gal nė pati nesižinodama, kaip ją traukia vieno jėga, o antro gražumas, skyrė savo baukščius žvilgsnius, savo slaptas mintis čia keturių dešimčių metų vyrui, čia jaunam studentui; tik atrodė, kad nė vienas iš jų apie ją negalvoja, nors vieną gražią dieną likimas galėjo jai nusišypsoti ir paversti ją turtinga nuotaka. Zresztą żaden z mieszkańców gospody nie zadawał sobie trudu, by zbadać, czy nieszczęścia innych były rzeczywiste, czy zmyślone. Antra vertus, nė viena iš visų tų būtybių nesistengė patikrinti, ar kito pasakojamos bėdos yra tikros, ar pramanytos. Każdy spoglądał na otaczających obojętnie, prawie podejrzliwie, a wynikało to z położenia, jakie względem siebie zajmowali. Visi buvo kits kitam abejingi ir drauge kits kitu nepasitikėjo, nes jų visų padėtis buvo daugmaž vienoda. Widzieli, że nic nie mogą poradzić na swą niedolę, a dzieląc się troską nieustanną, wyczerpali cały zasób współczucia. Jie žinojo, kad negali palengvinti kits kitam kančių, ir, jomis besiskųsdami, buvo jau iki dugno ištuštinę užuojautos taurę. Podobni do pary starych małżonków, nie mieli już sobie nic do powiedzenia. Panašiai kaip vyras su žmona, pasenę begyvendami, jie nebeturėjo ką viens kitam besakyti. Stosunki istniejące pomiędzy nimi były też czysto mechaniczne i przypominały ruch kół niesmarowanych. Užtai tarp jų nieko daugiau nebebuvo, kaip tik paviršutiniški santykiai, neteptų ratukų sukimasis. Wszyscy zdolni byli przejść obok ślepego nie spojrzawszy nań wcale lub wysłuchać obojętnie opowiadania o czyimś nieszczęściu, wszyscy jednozgodnie patrzyli na śmierć, jako na rozwiązanie zadania nędzy, wobec której bladł obraz najstraszliwszego zgonu. Visi jie galėjo ramiai praeiti pro neregį gatvėje, nesijaudindami klausytis pasakojimo apie nelaimes, o mirtį laikyti išsilaisvinimu iš skurdo, kuris juos padarė abejingus baisiausiai agonijai. Najszczęśliwszą z tych dusz stroskanych była pani Vauquer królująca wszechwładnie w tym domu-przytułku. Laimingiausia iš tų nusivylusių būtybių buvo ponia Vokė, viešpataujanti šioje visiems prieinamoje prieglaudoje. Mały ogródek, który pod wpływem zimna, suszy i wilgoci stał się pustym i głuchym stepem, dla niej był zawsze rozkosznym gajem. Jai vienai tas mažas sodelis, kuris, nuniokotas kaitros ir šalčio, sausros ir drėgmės, palikdavo tuščias kaip tyrai, buvo miela giraitė. Dla niej jednej ponętnym był ów dom żółty i ponury, w którym powietrze, przejęte wonią zaśniedziałej miedzi, przypominało kantor weksli. Jai vienai tas geltonas ir niūrus namas, atsiduodąs kontoros pelėsiais, atrodė žavingas. Do niej należały wszystkie te celki ciemne. Tos kalėjimo vienutės priklausė jai. Ona żywiła wszystkich tych galerników skazanych na karę dożywotnią, ona posiadała nad nimi władzę niezaprzeczoną. Ji maitino tuos katorgininkus, nuteistus iki gyvos galvos, ji buvo jiems tikra valdžia, ir jie ją gerbė. Czyż biedne te istoty znalazłyby w całym Paryżu, za taką cenę jak u niej, pożywienie zdrowe i dostatnie, mieszkanie, które nie odznaczało się co prawda wdziękiem i wygodą, lecz mogło być porządnym i ochędożnym, boć to przecie od samych mieszkańców zależało. Kurgi jie, vargšai, būtų gavę Paryžiuje už tokią kainą, kaip šičia, sveiką ir sotų maistą, tokius kambarius, kuriuose jie galėjo įsikurti, jei ir ne elegantiškai bei patogiai, tai bent švariai ir sveikai? Wiedziała też, że gdyby dopuściła się jakiej krzyczącej niesprawiedliwości względem jednego ze swych lokatorów, to ofiara zniosłaby ją bez szemrania. Todėl jeigu ji ir kruviną skriaudą būtų padariusi, auka vis tiek ją butų nukentusi nesiskųsdama. Zgromadzenie podobne musiało przedstawiać i rzeczywiście przedstawiało na małą skalę wszystkie składowe części społeczeństwa. Toks žmonių sambūris turėjo būti ir išties buvo panašus į mažą ištisą visuomenę. W gronie osiemnastu stołowników znalazło się to, co się znajduje i w szkole, i w świecie, znalazła się owa istota wzgardzona, ów kozioł ofiarny, służący wszystkim za cel do żartów. Tarp aštuoniolikos valgytojų buvo čia, kaip būna mokyklose, kaip būna diduomenėje, viena varginga, visų užguita būtybė, atpirkimo ožys, kurį nuolat plakė patyčių lietus. Na początku drugiego roku osobistość ta stała się dla Eugeniusza de Rastignac najwybitniejszą ze wszystkich, pomiędzy którymi skazany był przeżyć jeszcze dwa lata. Antrųjų metų pradžioje Eugenijui de Rastinjakui ši žmogysta pasidarė reikšmingiausia iš visų tų, su kuriais jam buvo lemta gyventi dar dvejus metus. Owym Patirasem był stary fabrykant makaronu, ojciec Goriot, na którego głowie malarz skupiłby światło całego obrazu. Tas atpirkimo ožys - tai buvęs makaronų fabrikantas, tėvas Gorijo, aplink kurio galvą dailininkas, kaip ir istorikas, sutelktų visą šio paveikslo šviesumą. Jakim sposobem on, najdawniejszy mieszkaniec, zasłużył na tę pogardę graniczącą prawie z nienawiścią, na to prześladowanie miarkowane niekiedy litością, na to lekceważenie, z jakim spoglądano na jego nieszczęście? Kaipgi atsitiko, kad panieka draug su neapykanta, ujimas, sumišęs su pagaila, tokie žiaurūs pasityčiojimai iš nelaimės užgriuvo ant seniausiojo gyventojo? Czy wywołał je dziwactwem lub jaką śmiesznością, która zwykle surowiej od występku bywa sądzona? Gal jis davė tam dingstį kokiomis juokingomis būdo ypatybėmis ir keistybėmis, kurioms žmonės mažiau atlaidūs kaip ydoms? Pytania te odnoszą się bezpośrednio do wielu objawów niesprawiedliwości społecznej. Šie klausimai liečia daug socialinių neteisybių. Może to leży w naturze ludzkiej, że najmniej litości mamy dla tych, którzy przez pokorę, słabość lub obojętność najwięcej znieść gotowi. Galimas daiktas, pati žmogaus prigimtis yra linkusi krauti viską tam, kas viską neša - ar iš tikro nusižeminimo, ar iš silpnumo, ar iš abejingumo. Czyż nie lubimy wszyscy próbować sił naszych kosztem kogoś lub czegoś? Argi mes visi nemėgstame išbandyti savo jėgas kitų žmonių ar daiktų sąskaita? Czyliż ulicznik, ta bezsilna istota, nie dzwoni u wszystkich drzwi w dzień mroźny, czy się nie wspina z wysiłkiem, by wypisać swe imię na świeżym, nietkniętym pomniku? Pats niekingiausias padaras, gatvės vaikėzas, skambina per šalčius prie kiekvienų durų arba repėčkinasi užrašyti savo vardo ant švaraus paminklo. Ojciec Goriot, starzec prawie sześćdziesięciodziewięcioletni, przeprowadził się do pani Vauquer w 1813 roku, wycofawszy się poprzednio z interesów. Tėvas Gorijo, bemaž šešiasdešimt devynerių metų senis, įsikūrė pas ponią Vokė 1813 metais, metęs savo verslą. Zajął zrazu mieszkanie należące obecnie do pani Couture i płacił tysiąc dwieście franków komornego, z miną człowieka, który mało dba o to, czy wyda pięć luidorów mniej lub więcej. Pradžioje jis buvo išsinuomojęs butą, kur paskiau gyveno ponia Kutiur, ir mokėjo tūkstantį du šimtus frankų per metus kaip žmogus, kuriam penki luidorai daugiau ar mažiau būtų niekniekis. Pani Vauquer odświeżyła wszystkie trzy pokoje (wzięła jednak z góry pieniądze, wystarczające aż nadto na pokrycie kosztów nędznego umeblowania), sprawiła firanki z żółtej bawełnianej tkaniny, fotele lakierowane wybite pluszem, kilka nędznych malowideł i tapety, którymi pogardziłby każdy szynk miejski. Ponia Vokė naujai įrengė tris to buto kambarius už gautus iš anksto pinigus, kurių, reikia manyti, pakako prastiems įtaisymams - geltono perkelio užuolaidoms, poliruotiems krėslams, apmuštiems pliušu, keliems guašu tapytiems paveikslams ir apmušalų popieriui, kurį atsisakė imti priemiesčio smuklės. Ojciec Goriot, którego wówczas nazywano z szacunkiem panem Goriot, pozwalał się okpiwać z jakąś niedbałą wspaniałością, co sprawiło może, iż zaczęto go uważać za głupca nie znającego się na niczym. Galbūt dėl to, kad tėvas Gorijo, anuo metu pagarbiai tebevadinamas ponu Gorijo, rodė tokį nerūpestingą dosnumą ir leidosi plėšiamas, apie jį ir susidarė nuomonė, kad jis - kvailys, nemokąs savo reikalų tvarkyti. Goriot posiadał piękną garderobę, przybył bowiem ze wspaniałą wyprawą kupca, który porzucając interesy niczego sobie nie odmawia. Gorijo atvykdamas atsigabeno daug drabužių, apsirūpinęs puikiai kaip pirklys, kuriam nėra ko sau šykštėti pasitraukiant iš verslo. Pani Vauquer podziwiała osiemnaście koszul z płótna holenderskiego, których cienkość tym bardziej wpadała w oko, że fabrykant makaronu wpinał do żabotu dwie duże szpilki brylantowe, połączone z sobą złotym łańcuszkiem. Ponia Vokė negalėjo atsigėrėti aštuoniolika olandiškos drobės marškinių, kurių dailumas buvo juo ryškesnis, kad makaronų fabrikantas prie kietos krūtinės nešiodavo du grandinėle sujungtus segtukus su dideliais deimantais. Nosił zwykle garnitur szafirowy koloru bławatka, ale co dzień brał świeżą kamizelkę z piki, pod którą wznosił się i opadał wydatny żołądek kształtu gruszkowatego, ozdobiony ciężkim łańcuchem z brelokami. Paprastai jis vilkėdavo mėlyna eilute ir kasdien keičiama balta pikine liemene, po kuria liumpsėjo didokas kriaušės pavidalo pilvas, krutindamas storą aukso grandinėlę, apkabinėtą karuliais. Tabakierkę złotą zdobił medalion napełniony włosami, co naprowadzało na myśl, że właściciel musiał być szczęśliwym w miłości. Jo tabokinėje, irgi auksinėje, buvo medalionas, pilnas garbanėlių, tartum liudijusių apie jo meilės nuotykius. Gospodyni nazywała go bałamutem, a on się uśmiechał wesołym uśmiechem mieszczanina, którego zręcznie po sercu pogłaskano. Kai šeimininkė apšaukė, jį širdžių ėdiku, jo lūpas išlenkė smagi šypsena - pakutenta mat buvo miesčionio savimeilė. Wszystkie szafy (a nazywał je ormoires na wzór prostego ludu) zostały zapełnione rozlicznym sprzętem srebrnym. Jo spintose pridėliota daugybė sidabrinių indų, likusių iš jo apyvokos. Iskrzyły się oczy wdowy, gdy z wielką usłużnością pomagała mu rozkładać na półkach łyżki wazowe i stołowe, nakrycie srebrne, nalewki do oliwy i sosów, kilka półmisków, złocony serwis do śniadania i wiele innych przedmiotów, z którymi Goriot nie chciał się rozstać, a wszystko to było mniej lub więcej piękne, każda sztuka ważyła pewną liczbę grzywien. Žibančiom akim našlė mielai padėjo išpakuoti ir sudėlioti samčius, šaukštus, peilius ir šakutes, aliejines, padažines, kelis padėklus, paauksuotus stalo rykus ir daug kitokių gražesnių ir prastesnių daiktų, gerokai sveriančių, su kuriais tėvas Gorijo nenorėjo skirtis. Były to podarunki, które mu przypominały różne uroczyste chwile życia domowego. Tos dovanos jam primenančios iškilmingas jo šeimos gyvenimo dienas. „Patrz pani - mówił chowając półmisek i filiżankę z pokrywką, na której znajdowała się para gołąbków złączonych z sobą dzióbkami - oto jest pierwszy podarunek, którym dostał od żony w rocznicę naszego ślubu. - Šitie, - tarė jis poniai Vokė, čiupinėdamas vieną padėklą ir mažutį indelį, ant kurio dangtelio atvaizduoti du besibučiuoją balandėliai, - yra pirmoji mano žmonos dovana per sutuoktuvių metines. Poczciwe biedactwo! Geroji mano vargšelė! Poświęciła na to wszystkie pieniądze zaoszczędzone z czasów panieńskich. Jiems nupirkti ji paaukojo visas savo mergautines santaupas. Wiesz pani co? Wolałbym kopać ziemię paznokciami, niżeli z tym oto się rozstać. Žinote, ponia, aš bemeilyčiau draskyti žemę nagais, negu su jais skirtis. Z łaski Boga mogę do końca życia pić co rano kawę z tej filiżanki. Dievui dėkui, aš galėsiu gerti kavą iš šito puodelio kiekvieną rytą, kol nubaigsiu savo dienas. Nie jestem biedakiem godnym litości, jeszcze mi na długo chleba wystarczy.” Neturiu kuo skųstis, man užteks duonelės ilgam. Oprócz tego bystre oko pani Vauquer dostrzegło w głównej księdze handlowej kilka cyfr, które dodane razem mogły dać nieocenionemu Goriotowi od ośmiu do dziesięciu tysięcy franków dochodu. Pagaliau ponia Vokė savo šarkos akimis įžiūrėjo valstybinių paskolų knygoje keletą skaitmenų, kurie, apgraibomis paskaičiavus, turėjo duoti tam šauniajam Gorijo nuo aštuonių ligi dešimt tūkstančių frankų metinių pajamų. Od owego dnia pewien plan zrodził się w głowie pani Vauquer, z domu de Conflans, która miała wówczas lat czterdzieści osiem, a przyznawała się tylko do trzydziestu dziewięciu. Nuo tos dienos poniai Vokė, mergautine pavarde de Konflan, kuri tada turėjo keturiasdešimt aštuonerius metus, bet iš jų tepripažino trisdešimt devynerius, kilo tam tikrų minčių. Znajdowała, że Goriot odznaczał się powierzchownością przyjemną i przyzwoitą, chociaż, co prawda, gruczołki łzowe jego oczu były nabrzękłe i wydatne, wskutek czego musiał dość często ocierać sączącą się łzę. Nors Gorijo paakiai buvo išsivertę, papurtę ir apdribę ir dėl to jam reikėdavo dažnai juos šluostyti, tačiau jo išvaizda, jos akimis žiūrint, buvo maloni ir solidi. Zresztą łydki mięsiste i wydatne wraz z długim, prawie kwadratowym nosem i okrągłą, naiwnie głupowatą twarzą poczciwca, znamionowały przymioty moralne, które jak się zdaje, wdowa ceniła wysoko. Be to, iš jo raumeningų stambių blauzdų ir ilgos, keturkampės nosies ji spėjo jį turint ir tam tikrų moralinių savybių, kurias našlė, matyt, vertino ir kurias dar stiprino panašus į mėnulį ir naiviai kvailokas žmogyno veidas. Wyglądał na bydlę dobrze zbudowane, u którego uczuciowość przeważa nad rozsądkiem. Tai buvo, matyt, tvirto sudėjimo gyvulys, gebąs visas savo galias sukaupti į jausmą. Fryzjer Szkoły Politechnicznej przychodził co rano pudrować mu włosy, które zaczesane w ailes de pigeon, przyozdabiały jego oblicze, tworząc pięć pukli nad niskim czołem. "Balandžio sparnų" šukuosena, kurią politechnikumo kirpėjas ateidavo rytą papudruoti, penkiais kuokštais raitėsi apie žemą jo kaktą ir labai tiko prie veido. Zakrawał trochę na nieokrzesanego prostaka, ale ubierał się nadzwyczaj starannie i niezmiernie obficie zażywał tabakę, wciągając ją do nosa z miną człowieka pewnego, że w tabakierce jego nigdy nie zabraknie makuby. Pani Vauquer zważyła to wszystko wnet po przeprowadzeniu się Goriota do jej domu, a wieczorem płonęła już żądzą zrzucenia całunu Vauquera i zmartwychwstania jako pani Goriot. Nors ir truputį netašytas, jis taip gerai ir puošniai vilkėjo, taip gausiai uostė taboką, taip netaupiai, kaip žmogus, gerai žinąs, kad jo tabokinė visuomet bus pilna makubos, jog ponia Vokė tos dienos vakarą, kai Gorijo pas ją įsikūrė, atsigulė į lovą, kepdama, lyg kurapka taukuose, karščiausiame geisme nusikratyti Vokė marška ir atgimti ponia Gorijo. Marzyła, jak to cudownie byłoby wyjść za mąż, sprzedać gospodę, podać rękę temu kwiatowi mieszczaństwa, stać się damą znaną w dzielnicy, zbierać ofiary dla biednych, urządzać niedzielne wycieczki do Choisy, Soissy, Gentilly; bywać kiedy się zechce w teatrze, w loży, nie czekając gratisowych biletów, które stołownicy przynosili jej niekiedy w miesiącu czerwcu; widziała w marzeniu całe Eldorado życia paryskiego. Ištekėti, parduoti pensioną, paduoti ranką tam šauniam miesčionijos žiedui, tapti žymia savosios miesto dalies dama, rinkti aukas pavargėliams, sekmadieniais rengti išvykas į Šuazi, Suasi, Žantilji; vaikščioti į teatrą, kada tik panorės, į ložę, nelaukiant nemokamo bilieto, kurį jai parneša liepos mėnesį kai kurie valgytojai; ji išsvajojo visą smulkios paryžiečių šeimos Eldorado. Nie wyznała dotąd nikomu, że składając grosz do grosza, zebrała czterdzieści tysięcy franków. Ji niekam nebuvo prisipažinusi turinti keturiasdešimt tūkstančių frankų, surinktų skatikas prie skatiko. Otóż, ze stanowiska majątkowego uważała siebie za partię stosowną. Tikrai, turto atžvilgiu ji save laikė padoria partija. „Pod każdym innym względem nie jestem przecie mniej warta od niego,” powtarzała przewracając się w łóżku, jak gdyby pragnęła zapewnić się, że nie zbywało jej na wdziękach, których odcisk głęboki gruba Sylwia znajdowała co dzień w pościeli. "O dėl visa kita, tai aš tikriausiai esu to žmogelio verta", - kalbėjo ji sau, vartydamasi lovoje, lyg norėdama pati įsitikinti, kad jai išlikusios visos kūno grožybės, kurių įspaudus storoji Silvija kas rytas rasdavo jos minkštuose pataluose. Począwszy od tego dnia, wdowa korzystała prawie przez trzy miesiące z fryzjera pana Goriot i porobiła niektóre sprawunki z zakresu toalety, tłumacząc się potrzebą utrzymania domu na pewnej stopie, harmonizującej z szanownymi osobami, które w nim bywały. Nuo šios dienos beveik tris mėnesius našlė Vokė naudojosi Gorijo kirpėju ir net padarė šiek tiek išlaidų drabužiams, teisindamasi tuo, kad jos namai turį geriau atrodyti, kadangi juose lankąsi garbingi žmonės. Zaczęła się bardzo starać o to, żeby zmienić cały personal mieszkańców, powtarzając, że odtąd będzie przyjmowała tylko ludzi wyborowych pod każdym względem. Ji griebėsi įvairių vingrybių, norėdama savo senuosius gyventojus pakeisti naujais, aiškindama visiems, kad nuo šiol ji priimsianti tik visais atžvilgiais rinktinius žmones. Każdy nowy przybysz musiał się dowiedzieć, że pan Goriot, jeden z najszanowniejszych i najznaczniejszych kupców paryskich, oddał jej domowi pierwszeństwo przed wszystkimi innymi. Jei ateidavo į jos namus kas nepažįstamas, ji girdavosi, kokią pirmenybę suteikė jai ponas Gorijo, vienas žymiausių ir garbingiausių Paryžiaus pirklių. Zaczęła rozdawać ogłoszenia opiewające zalety domu Vauquer. Ji dalindavo reklaminius lapelius, kurių viršuje buvo parašyta: VOKĖ NAMAI. Była to, według słów prospektu: „jedna z najdawniejszych i najszanowniejszych gospód dzielnicy łacińskiej, odznaczająca się przyjemnym widokiem na dolinę, wśród której wznosi się fabryka gobelinów (można ją było dostrzec z trzeciego piętra), przytykająca do *pięknego* ogrodu, wzdłuż którego *ciągnie* się ulica Lipowa”. "Tai yra, - skelbė ji, - vienas iš seniausių ir garsiausių pensionų Lotynų kvartale su nuostabiu reginiu į Gobelenų manufaktūros slėnį (jis matomas iš trečiojo aukšto), su gražiu sodu, kurio gale tiesiasi liepų ALĖJA". Dalej wspomniano coś o świeżym powietrzu i położeniu ustronnym. Dar ten buvo kalbama apie gryną orą ir vietos nuošalumą. Ogłoszenie to zwabiło hrabinę de l’Ambermesnil, trzydziestosześcioletnią kobietę, która żyła nadzieją likwidacji i emerytury, należnej jej jako wdowie po generale poległym na *polach* bitwy. Sis skelbimas netrukus atviliojo pas ją ponią grafienę de l'Ambermenil, trisdešimt šešerių metų moterį, laukiančią, kol pasibaigs turto likvidacija ir jai bus paskirta pensija, priklausanti kaip mūšio laukuose žuvusio generolo našlei. Pani Vauquer zaprowadziła u siebie stół wykwintny, kazała opalać salony blisko przez sześć miesięcy i tak sumiennie wypełniała obietnice prospektu, że musiała *swego dołożyć*. Ponia Vokė pagerino valgį, liepė kūrenti kambarius mažne šešis mėnesius ir taip stropiai vykdė skelbimo pažadus, jog net turėjo pridėti savo. Ale za to hrabina nazywała panią Vauquer chère amie i obiecywała zwabić do niej baronową de Vaumerland i wdowę po pułkowniku hrabi Picquoiseau, które musiały jeszcze domieszkać do końca kontraktu w hotelu droższym niż dom Vauquer. Užtat grafienė pažadėjo poniai Vokė, kurią dabar ji vadino brangiąja drauge, prikalbinti pas ją persikelti dvi savo bičiules - baronienę de Vomerlan ir grafienę Pikuazo, pulkininko našlę, kurios baigiančios gyventi susitartą laiką viename Marė kvartalo pensione, žymiai brangesniame už Vokė namus. Zresztą interesy finansowe tych pań powrócą do stanu kwitnącego, skoro tylko biura wojenne ukończą swą czynność. Tos damos būsiančios turtingos, kai tik Karo ministerija baigsianti žiūrėti jų bylas. „Ale - dodawała hrabina - biura wojenne nigdy nic nie kończą.” - Tik ta ministerija, - pridūrė ji, - niekaip neužbaigia. Po obiedzie obie wdowy udawały się do pokoju pani Vauquer, gdzie zajmowały się gawędką popijając przy tym nalewkę porzeczkową i zajadając przysmaczki przeznaczone dla podniebienia samej gospodyni. Abi našlės po pietų lipdavo drauge į Vokė kambarį ir ten sau šnekučiuodavosi, sriūbčiodamos serbentinę ir valgydamos skanėstus, pataisytus namų šeimininkei. Pani d'Ambermesnil pochwalała bardzo plan wdowy względem Goriota; odgadła była jej myśl od razu i utrzymywała, że Goriotowi nic zarzucić nie podobna. Ponia de l'Ambermenil labai pritarė šeimininkės planams dėl Gorijo; planai esą nuostabūs, ir ji, beje, atspėjusi juos iš pat pirmos dienos; jis atrodąs jai puikus vyras. - Ach, pani moja droga! - mówiła wdowa - ten człowiek zdrów jak ryba; zakonserwowany jest wybornie i może jeszcze bardzo uprzyjemnić życie kobiecie. - Ak, mano brangioji ponia, - kalbėjo jai našlė, - vyras sveikas kaip ridikas, puikiausiai išsilaikęs ir galįs dar suteikti moteriai daug malonumų. Hrabina udzieliła wspaniałomyślnie niektórych uwag dotyczących stroju pani Vauquer, który nie był wcale odpowiedni do jej pretensji. Grafienė maloningai pastebėjo poniai Vokė, kad jos apdaras nelabai derinasi su jos lūkesčiais. „Trzeba się trzymać na stopie wojennej”, mówiła. - Jums reikia būti kovos parengtyje, - pasakė ji. Po długich naradach obie wdowy udały się do Palais-Royal i kupiły w Galeries de Bois kapelusz z piórami i czepeczek. Po ilgų skaičiavimų abi našlės nuėjo į Pale Rojalį ir nusipirko Medinėse galerijose skrybėlę su plunksnomis ir kyką. Hrabina pociągnęła przyjaciółkę do magazynu Małej Żanety, gdzie wybrano suknię i przepaskę. Grafienė nusivedė savo draugę į "Mažosios Žanetos" parduotuvę, kur jos išsirinko suknelę ir skraistę. Dzięki wszystkim tym sprawunkom, wdowa stanęła pod bronią i przypominała żywo szyld du Boeuf à la mode. Užsidėjusi šitą amuniciją, apsiginklavusi, našlė pasidarė nuostabiai panaši į "Madingo Jaučio" restorano iškabą. Znalazła siebie tak zmienioną na korzyść, że uczuła żywą wdzięczność dla hrabiny i ofiarowała jej dwudziestofrankowy kapelusz, chociaż była to osoba *nie przynosząca wielkiego zysku*. Tačiau jai atrodė, kad ji tiek pasikeitusi į gerąją pusę, jog pasijuto skolinga grafienei ir, nors nebūdama labai greita ką dovanoti, prašė priimti iš jos skrybėlę dvidešimties frankų vertės. Miała wprawdzie zamiar prosić przyjaciółkę, by wybadała Goriota i zwróciła jego uwagę na wszystkie przymioty wdowy Vauquer. Tiesą sakant, ji ketino prašyti ją patyrinėti Gorijo ir jam iškelti jos gerąsias ypatybes. Pani de l'Ambermesnil podjęła się tej sprawy skwapliwie i trzymała starego fabrykanta w oblężeniu tak długo, aż jej udzielił posłuchania. Ponia de l'Ambermenil labai draugiškai apsiėmė atlikti šį supamąjį žygį prieš makaronų fabrikantą, ir jai pavyko su juo pasikalbėti. Miała ona niekłamaną chętkę zbałamucić go na swój własny rachunek; ale stary okazał się tak nieśmiały a pomimo to oporny, że wszystkie usiłowania spełzły na niczym i hrabina wyszła obrażona jego gburowatością. Ji pamėgino visų pirma laimėti jį sau pačiai, bet jis pasirodė per daug jau nedrąsus, galima net pasakyti - atžarus, ir ji pasitraukė, didžiai pasipiktinusi jo storžieviškumu. - Mój aniele - powiedziała do swej najdroższej przyjaciółki - nie dasz rady z tym człowiekiem! - Mano angele, - tarė ji savo brangiajai draugei, - nieko jums neišeis su šituo žmogumi! Niedowierzający jest aż do śmieszności, przy tym taki to dusigrosz, takie głupie bydlę, że na nieprzyjemności tylko mógłby cię narazić. Jis yra tiesiog juokingai įtarus. Tai nagas, galvijas, kvailys, kuris gali jums tik daug nemalonumų pridaryti. Między panem Goriot i panią de l'Ambermesnil rzeczy tak stanęły, że hrabina nawet widzieć go już nie chciała. Pokalbio tarp pono Gorijo ir ponios de l'Ambermenil būta tokio, jog grafienė nebenorėjo ilgiau nė pasilikti po vienu stogu su juo. Nazajutrz opuściła dom wdowy, zapominając zapłacić komornego za sześć miesięcy; pozostawiła trochę starych rzeczy wartych może pięć franków. Kitą dieną ji išvyko, užmiršusi net sumokėti šeimininkei už šešių mėnesių išlaikymą ir palikusi penkių frankų vertės skudurų. Pani Vauquer poszukiwała zapalczywie zbiegłej przyjaciółki, ale w całym Paryżu nie umiano jej nic powiedzieć o hrabinie de l'Ambermesnil. Ponia Vokė su didžiausiu įtūžimu ėmėsi jos ieškoti, bet niekas Paryžiuje nebuvo nė girdėjęs apie grafienę de l'Ambermenil. Odtąd powracała często do tej sprawy opłakanej, utyskując na swą łatwowierność, choć w rzeczy samej żadna kotka nie mogła być bardziej nieufna od niej; ale podobna była do tej licznej klasy ludzi, co to bliskim nie dowierzają, a obcym ufają bez granic. Ji dažnai kalbėdavo apie šį apverktiną įvykį, skųsdamasi, jog per daug pasitikinti žmonėmis, nors iš tikrųjų buvo įtaresnė už katę; tik ji panėšėjo į daugelį tų žmonių, kurie nepasitiki artimaisiais, o atveria širdį pirmam pasitaikiusiam. Jest to fakt moralny, dziwaczny, lecz prawdziwy, którego zarodek łatwo znaleźć w sercu ludzkim. Tai keistas, bet tikras reiškinys, ir jo šaknis lengvai rasime žmogaus širdyje. Są ludzie, co nie spodziewają się już nie pozyskać u osób, z którymi żyją; może czują, że zdradziwszy przed otaczającymi próżnię swej duszy, zasłużyli na ich sąd surowy; ale nie umieją się obejść bez pochlebstwa, trawi ich żądza błyszczenia pozorem cnót, których nie posiadają, i pragną zdobyć szacunek lub serce obcych ludzi, choćby wkrótce mieli utracić oboje. Galbūt kai kurie žmonės jau nebesitiki nieko laimėti iš tų, su kuriais kartu gyvena; parodę jiems savo sielos tuštumą, jie pasijunta, kad tie slapčia juos žiauriai, bet pelnytai smerkia; tačiau, baisiai trokšdami meilikavimų, kurių jiems trūksta, arba degdami noru pasigirti tokiomis ypatybėmis, kurių neturi, jie viliasi įsigysią svetimųjų pagarbą ir meilę, rizikuodami, kad juos vieną gražią dieną gali ir apmauti. Wreszcie bywają ludzie z natury już sprzedajni; ci nie zrobią nic dobrego przyjaciołom lub bliskim, dlatego tylko, że to jest ich obowiązkiem; ale obcym gotowi ofiarować usługi, bo to pochlebia ich miłości własnej; im ciaśniejsze jest koło, w którym się ich uczucie obraca, tym mniej zdolni są kochać; im więcej się ono rozszerza, tym czulszymi się stają. Pagaliau yra žmonių iš prigimimo savanaudžių, kurie jokio gero darbelio nepadarys draugams ar giminėms, kadangi tai jų pareiga; užtat pataikavimas nepažįstamiems glosto jų pačių savimeilę, ir kuo žmogus artimesnis, tuo jie mažiau jį myli, kuo tolimesnis, tuo jie paslaugesni. Pani Vauquer łączyła w sobie obydwie te natury małoduszne, fałszywe i nędzne. Ponia Vokė neabejotinai buvo gimininga su abiem šitomis žmonių rūšimis, iš esmės niekingomis, veidmainingomis, šlykščiomis. - Gdybym ja był tutaj - mówił jej Vautrin - nie spotkałoby pani podobne nieszczęście. - Jei aš čia būčiau buvęs, - sakydavo paskiau Votrenas, - ši nelaimė nebūtų jus ištikusi. Potrafiłbym zedrzeć maskę z tej komediantki. Būčiau tučtuojau išaiškinęs tą apgavikę. O, bo ja się znam na takich sztuczkach. Aš pažįstu jų snukučius. Obyczajem wszystkich ludzi ciasnej głowy, pani Vauquer nie wykraczała nigdy poza sferę faktów i nie zagłębiała się w badanie przyczyn. Ponia Vokė, kaip ir visi siaurapročiai, nebuvo pratusi žvelgti už pačių įvykių ribų ir svarstyti jų priežastis. Chętnie zwalała na innych własne swe błędy. Ji mėgo mesti kitiems bėdą dėl savo klaidų. Toteż poniósłszy ową stratę patrzyła na uczciwego fabrykanta makaronu, jako na źródło swych nieszczęść i od owego dnia, jak mówiła, zaczęła się rozczarowywać. Šį kartą svarbiausiu savo nuostolių kaltininku ji laikė dorąjį makaronininką, ir, kaip pati sakė, jai pradėjo vertis akys, kas jis esąs per vienas. Teraz odgadła, dlaczego na nic się nie zdały wszystkie zaczepki z jej strony, również jak i kosztowna wystawność, jaką się otaczała. Supratusi, kad jos viliojimai ir gero pasirodymo išlaidos jokios naudos neduos, ji netruko išsiaiškinti ir priežastį. Teraz dopiero spostrzegła, że lokator jej miał, jak mówiła, swoje narowy. Ji mat pastebėjusi, kad jos gyventojas, kaip ji pasakė, turįs savus papratimus. Musiała wreszcie zgodzić się na to, że nadzieja jej tak czule wykołysana spoczywała na podstawie chimerycznej; musiała przyznać słuszność hrabinie, która dała dowód wielkiej przenikliwości, przepowiadając stanowczo, że wdowa nie da sobie rady z tym człowiekiem. Pagaliau ji persitikrino, kad jos viltys, taip nuoširdžiai puoselėtos, buvo vėju pamuštos ir kad su šituo žmogumi jai nieko neišeis, kaip tvirtai pasakė grafienė, kuri, matyt, yra tokių dalykų žinovė. Rzecz naturalna, że niechęć, z jaką obecnie spoglądała na niego, przewyższała o wiele przyjaźń dawniejszą; nienawiść przerosła miłość i przybrała rozmiary zawiedzionych nadziei. Panieka ją nuvedė daug toliau negu bičiulystė. Jos neapykanta kilo ne dėl apviltos meilės, bet dėl sugriuvusių svajonių. Serce ludzkie spoczywa niekiedy wspinając się na szczyt przywiązania, lecz prawie nigdy się nie wstrzymuje na stromej pochyłości uczuć nienawistnych. Jei žmogaus širdis kartais sustoja pa-ilsėti kopdama į bičiulystės aukštybę, tai retai kada tesustoja leisdamasi staigia neapykantos pakalne. Ale pan Goriot był jednym z mieszkańców domu i wdowa musiała powstrzymywać wybuchy obrażonej miłości własnej, musiała tłumić westchnienia wyrywające się na myśl o zawodzie i przemagać pragnienie zemsty, jak mnich, którego rozdrażnił przełożony. Tačiau ponas Gorijo buvo jos gyventojas, ir našlė turėjo tramdyti savo įžeistos savimeilės niršulius, slėpti atodūsius dėl nusivylimo ir slopinti keršto jausmus kaip vienuolyno broliukas, nuskaustas prioro. Ludziom płytkiego umysłu nędzne środki wystarczają do zadowolenia i złych, i dobrych skłonności. Siauros dvasios žmogeliai tenkina savo jausmus, tiek gerus, tiek piktus, nuolatiniais smulkmeniškumais. Wdowa wyczerpała całą złośliwość kobiecą, gotując swej ofierze szereg prześladowań tajemnych. Panaudodama visą moters nelabumą, našlė išradinėjo slaptus būdus savo aukai ėsti. Zaczęła od tego, że odrzuciła wszelkie dodatkowe ulepszenia zaprowadzone ostatnimi czasy w gospodzie. Pradėjo ji tuo, kad panaikino visus pagerinimus, paskutiniu laiku įvestus pensione. „Nie potrzeba nadal ani korniszonów, ani sardeli: po co te głupstwa?” powiedziała pewnego dnia do grubej Sylwii i od tej chwili wróciła do dawnego programu. - Jokio agurko daugiau, jokios žuvytės! Tai kvailybės! - šaukė ji Silvijai tą rytą, kai nusprendė grįžti prie senosios gyvenimo tvarkos. Pan Goriot należał do rzędu tych ludzi wstrzemięźliwych, co to dobijając się majątku przywykają tak dalece do oszczędności, że ta staje się w końcu ich drugą naturą. Gorijo nebuvo didelių reikalavimų žmogus ir smulkmeniškas taupumas, neišvengiamas žmonėms, savo triūsu užgyvenusiems turtą, jam buvo virtęs įpročiu. Obiad składający się z zupy, sztuki mięsa i jarzyn wystarczał mu aż nadto. Sriuba, virta mėsa ir daržovės visuomet būdavo ir turėjo būti jo mėgstamieji pietūs. Trudno było pani Vauquer udręczyć swego stołownika, bo w niczym nie mogła sprzeciwić się jego upodobaniom. Užtat ne taip lengva buvo poniai Vokė šituo būdu kankinti savo įnamį, kadangi jo skonis pasirodė jai nepažeidžiamas. Wpadała w rozpacz, nie mogąc znaleźć słabej strony w tym człowieku; zaczęła go lekceważyć i tak wpłynęła na innych mieszkańców swego domu, że wszyscy z wolna przejęli się jej niechęcią dla Goriota i przez lekkomyślność stali się narzędziem jej zemsty. Nusiminusi, kad sutiko neįveikiamą žmogų, ji sugalvojo naują būdą jam įskaudinti: pradėjo jį visaip niekinti ir nustatė prieš jį kitus gyventojus, kurie nesąmoningai, vien pasismaginimo dėlei, prisidėjo prie jos keršto. Ku końcowi pierwszego roku, nieufność wdowy rozrosła do tego stopnia, że zaczęła się zastanawiać, dlaczego ten kupiec posiadający siedem lub osiem tysięcy liwrów dochodu, pyszne srebra i brylanty, których mogłaby mu pozazdrościć niejedna kobieta lekkich obyczajów, mieszka u niej, płacąc komorne tak małe w stosunku do znacznej fortuny. Ligi pirmųjų metų galo našlės įtaringumas išaugo tiek, jog ji ėmė pati save klausti, kodėl šitas pirklys, gaunąs nuo septynių ligi aštuonių tūkstančių livrų metinės rentos, turįs tiek daug sidabro ir tokių gražių papuošalų kaip kokia išlaikytinė meilužė, gyvena pas ją, ir dar už tokią palyginti mažą kainą. W tym pierwszym roku Goriot jadał obiad na mieście raz, lub dwa razy na tydzień; później nieznacznie doszło do tego, że tylko dwa razy na miesiąc jadał poza domem. Didesnę dalį šitų pirmųjų metų Gorijo vieną du kartus per savaitę pietaudavo ne namie; paskiau palengva priėjo iki to, kad mieste bepietaudavo tik du kartus per mėnesį. Pani Vauquer bardzo rada była wyprawom jegomości Goriota, toteż gniewało ją okrutnie, że stołownik coraz punktualniej zaczął się zjawiać u jej stołu. Pono Gorijo išvykos miestan per daug gerai atitiko ponios Vokė Interesus, ir ji buvo nepatenkinta, kad jis pradėjo vis dažniau pietauti namie. Przypisywano tę zmianę zarówno powolnemu zmniejszaniu się majątku, jak i chęci sprzeciwienia się gospodyni. Ši permaina buvo aiškinama tiek jo išteklių išsekimu, tiek noru pykinti šeimininkę. Nieznośna to właściwość umysłów poziomych, że wszystkich mierzyć chcą swoją miarą. Šlykščausias tokių liliputiškų žmogystų įprotis yra matuoti kitus savo menkystės matu. Ku końcowi drugiego roku, Goriot usprawiedliwił, niestety, plotki krążące o nim, gdyż zapragnął przeprowadzić się na drugie piętro i zmniejszyć komorne do dziewięciuset franków. Nelaimė, antrųjų metų gale ponas Gorijo pateisino skleidžiamus apie jį tauškalus: jis paprašė ponią Vokė leisti jam persikelti į trečiąjį aukštą ir sumažinti mokestį už išlaikymą ligi devynių šimtų frankų. Musiał się tak dalece ograniczyć, że przez całą zimę nie opalał swego mieszkania. Jam reikėjo taip kietai taupyti, jog visą žiemą jis nekūreno krosnies. Wdowa Vauquer zażądała pieniędzy z góry i zaczęła odtąd nazywać swego lokatora ojcem Goriot. Našlė Vokė panorėjo, kad jai mokėtų iš anksto; ponas Gorijo, kurį nuo šiol ji vadino tėvu Gorijo, sutiko. Niezmiernie trudno było zbadać przyczynę takiego upadku, bo już i pseudohrabina powiedziała, że Goriot był ponury i milczący. Kas galėjo žinoti, kokios to smukimo priežastys? Sunku ištirti! Kaip sakė tariamoji grafienė, tėvas Gorijo buvo užsidarėlis, tylenis. Ludzie o pustych głowach, zajęci zwykle rzeczami małej wagi, nie lubią trzymać języka na wodzy; toteż według ich rozumowania, każdy kto nie rozpowiada o swoich czynach, musi zajmować się złymi sprawami. Pagal tuščiagalvių žmonių logiką, - o jie visi atvirakalbiai, kadangi neturi daugiau ko pasakyti, kaip tik niekus, - tas, kas nekalba apie savo reikalus, matyt, daro ką nors bloga. I oto kupiec ów poważny został naraz okrzyczany za oszusta, ów bałamut wydał się teraz starym nicponiem. Tokiu būdu šis garbingas pirklys dabar virto sukčiumi, širdžių ėdikas - senu keistuoliu. Według zdania Vautrina, który w tym czasie zamieszkał u wdowy Vauquer, ojciec Goriot grał na giełdzie i należał do ludzi, którzy straciwszy całe mienie, próbują szczęścia na małą skalę. Vieni, sakysim, Votrenas, tuo laiku apsigyvenęs Vokė namuose, tarė, kad tėvas Gorijo vaikščiojąs į biržą ir, išraiškia finansininkų kalba tariant, makleriaująs rentomis po to, kai subankrutavęs dėl visokių machinacijų. Innym razem umieszczano go w rzędzie tuzinkowych szulerów, którzy ryzykują i wygrywają co wieczór dziesięć franków. Kiti sakė, kad jis esąs vienas iš tų smulkių lošėjų, kurie azartiškai lošia ir kas vakaras išlošia po dešimt frankų. Czasami znów robiono z niego szpiega policyjnego, choć Vautrin twierdził, że stary za mało miał sprytu do tego rzemiosła. Trati vėl padarė iš jo šnipą, susiuosčiusį su slaptąja policija; tik Votrenas tvirtino, kad tam jis nepakankamai gudrus. Utrzymywano jeszcze, że Goriot był sknerą żyjącym z lichwy, że kupował ogromną masę biletów loteryjnych; słowem robiono z niego istotę tajemniczą, obarczoną wszystkim, co tylko może się wyrodzić z występku, bezsilności i sromoty. Dar tėvas Gorijo buvo šykštuolis palūkininkas, skolinąs trumpam už didelius procentus, ir žmogus, paklaikęs lošti loterijose. Jam buvo priskiriama visa, ką tik paslaptingo gaili sukurti yda, gėda, menkystė. Oburzano się na jego życie nikczemne, na jego występki, jednak pomimo całego wstrętu nie wygnano go z domu, a nie wygnano dlatego, że regularnie płacił komorne. Vis dėlto, kad ir kokie netikę buvo jo poelgiai ir ydos, bjaurėjimasis juo nenuėjo tiek toli, kad jį išmestų: jis mokėjo už išlaikymą. Przy tym był nawet potrzebny i wszyscy spędzali na nim zły lub dobry humor, obsypując go żartami i przycinkami. Be to, jis buvo naudingas: kiekvienas išliedavo ant jo savo gerą ar blogą nuotaiką - tyčiodamasis iš jo arba kandžiodamas jį. Przystawano ogólnie na sąd pani Vauquer, który wydawał się najtrafniejszy. Patikimiausia ir visuotinai pripažinta nuomonė buvo ta, kurią skelbė ponia Vokė. Wdowa utrzymywała, że człowiek ten doskonale zakonserwowany, zdrów jak ryba i bardzo jeszcze przyjemny, prowadził życie rozwiązłe i dziwne miał upodobania. Pasak jos, šis sveikas kaip ridikas, puikiausiai išsilaikęs žmogus, su kuriuo dar galima turėti daug malonumų, esąs keistų polinkių ištvirkėlis. Oto fakty, którymi wdowa popierała swą potwarz. Savo šmeižtą našlė Vokė rėmė štai kokiais faktais. W kilka miesięcy po odjeździe niefortunnej hrabiny, która pół roku przeżyła kosztem pani Vauquer, ta ostatnia, leżąc pewnego poranku w łóżku, posłyszała na schodach szelest sukni jedwabnej i chód leciuchny młodej kobiety przemykającej się do Goriota, którego drzwi w samą porę się otworzyły. Praėjus keliems mėnesiams po to, kai išvyko nelemtoji grafienė, kuri mokėjo pragyventi pusę metų jos sąskaita, vieną rytą dar tebegulėdama ji išgirdo šilkinės suknios šnarėjimą ir lengvučius jaunos, grakščios moters žingsnius. Moteris greit įsmuko į Gorijo kambarį, kurio durys buvo tyčia pravertos. Gruba Sylwia nie omieszkała też donieść swej pani, że jakaś panna, zbyt piękna, żeby miała być uczciwa, wśliznęła się jak węgorz do kuchni i zapytała o mieszkanie Goriota; *ubrana była jak bóstwo*, a buciki prunelowe świadczyły, że nie przyszła po błocie. Tuoj storulė Silvija atbėgo pranešti poniai, jog kažkokia panelė, per daug graži, kad būtų dora, pasipuošusi lyg dievaitė, apsiavusi švarutėliais priunelės batukais, įnėrė kaip ungurys iš gatvės į jos virtuvę ir paklausė, kur yra pono Gorijo kambarys. Pani Vauquer i kucharka stanęły na czatach i dosłyszały kilka słów zamienionych czule podczas dość długich odwiedzin. Ponia Vokė su virėja nuėjo pasiklausyti už durų ir nugirdo keletą meilių žodžių, ištartų to netrumpo vizito metu. Pan Goriot odprowadzał *swą damę*. Gruba Sylwia zaczęła się niby wybierać na rynek, a w rzeczy samej wyszła z koszykiem po to tylko, by śledzić czułą parę. Kai ponas Gorijo išlydėjo savo damą, storoji Silvija tuojau stvėrė pintinėlę ir, apsimetusi einanti į turgų, pasekė įsimylėjusių porelę. - Pani! - rzekła powróciwszy z wyprawy - pan Goriot musi być jednak diablo bogaty, skoro może utrzymać je na takiej stopie. - Ponia, - sugrįžusi tarė ji savo šeimininkei, - tas ponas Gorijo tai gal dėlto velniškai turtingas, jei gali jas šitaip užlaikyti. Niech pani sobie wyobrazi, że na rogu ulicy de l'Estrapade czekał powóz wspaniały, do którego *ona* wsiadła. Tik pamanykite, prie Estrapado gatvės kampo laukė puikiausia karieta, ir jinai sėdo į ją. Podczas obiadu pani Vauquer zaciągnęła firankę, żeby zasłonić Goriota przed blaskiem słońca, który raził mu oczy. Per pietus ponia Vokė atsistojo ir užtraukė lango užuolaidą, kad saulės spinduliai nepliekstų tėvui Gorijo į akis. - Masz pan łaskę u pięknych dam, panie Goriot, toteż i słońce pana szuka - rzekła pani Vauquer, chcąc go widocznie ukłuć przypomnieniem odwiedzin porannych. - Jus myli gražuolės, pone Gorijo, saulė jūsų ieško, - tarė ji, užmindama rytinį vizitą. Tam do licha! - Po šimts! masz pan dobry gust, bo to wcale ładna osóbka. Jūs turite gerą skonį: ji tikrai graži. - To moja córka - odrzekł Goriot z pewną dumą, którą mieszkańcy gospody wzięli za hipokryzję starca dobijającego się o pozory. - Tai buvo mano duktė, - atsakė Gorijo su savotišku pasididžiavimu, o pensiono gyventojai buvo tikri, kad senis tik riečiąs nosį, besistengdamas išlaikyti išorinį padorumą. W miesiąc po tych odwiedzinach nastąpiły drugie. Po mėnesio tėvą Gorijo vėl aplankė duktė. Ta sama córka, która pierwszym razem przyjeżdżała w stroju porannym, przybyła teraz po obiedzie w wykwintnej toalecie. Pirmąkart ji buvo atvykusi su rytiniu rūbu, o šįsyk atėjo popiet, apsitaisiusi išeiginiais diduomenės drabužiais. Stołownicy zebrani w salonie na gawędkę poobiednią, ujrzeli piękną wysmukłą blondynkę, pełną wdzięku i zbyt dystyngowaną, ażeby mogła być córką takiego ojca Goriot. Pensiono gyventojai, tuo metu šnekučiavęsi salone, galėjo įsitikinti, kad tai graži geltonplaukė, liekna, grakšti, per daug šauni, kad galėtų būti tokio tėvo Gorijo duktė. - Oto mamy już drugą! - zawołała gruba Sylwia, nie poznając tej samej osoby. - Štai ir antra! - tarė storoji Silvija, kuri jos nebepažino. W kilka dni potem, wysoka i kształtna brunetka, o włosach czarnych i oczach żywych, spytała o pana Goriot. Po kelių dienų kita mergina, aukšta, gražaus sudėjimo, juodaplaukė, žvalių akių, taipogi paklausė pono Gorijo. - Oto jest i trzecia! - rzekła Sylwia. - Štai ir trečia! - pasakė Silvija. Brunetka, która pierwszym razem odwiedzała ojca przed południem, przyjechała po niejakim czasie w stroju balowym. Ta antroji mergina, kuri pirmąkart tėvą aplankė rytą, po kelių dienų atvažiavo karieta vakare, baliniais drabužiais apsitaisiusi. - Oto i czwarta! - rzekły razem pani Vauquer i gruba Sylwia, nie znajdując ani śladu podobieństwa między tą wielką panią, a skromnie ubranym dziewczęciem, które onegdaj odwiedzało starego. - Štai ir ketvirta! - pasakė ponia Vokė ir storoji Silvija, nematydamos, kad ši puošni dama būtų bent kiek panaši į paprastai apsitaisiusią merginą, kuri aną rytą buvo pirmąkart. Goriot płacił jeszcze tysiąc dwieście franków komornego. Gorijo dar tebemokėjo dvylika šimtų frankų už išlaikymą. Pani Vauquer nie widziała w tym nic nadzwyczajnego, że człowiek majętny ma cztery lub pięć kochanek; przyznawała nawet, że dał dowód wielkiego taktu nazywając je swymi córkami. Poniai Vokė atrodė visai paprastas dalykas, kad turtingas žmogus turi keturias ar penkias meilužes, ir ji net manė, kad tėvas Gorijo elgiasi labai gudriai, vaidindamas jas savo dukterimis. Nie obrażała się bynajmniej, że sprowadzał te osoby do jej domu; odwiedziny podobne drażniły ją tylko dlatego, że przekonywały o obojętności Goriota względem niej samej, toteż na początku drugiego roku pozwoliła już sobie nazywać go *starym mrukiem*. Ji nepyko, kad jis kvietėsi jas į Vokė namus. Bet kai iš tų lankymųsi išaiškėjo, kodėl šis gyventojas abejingas jai, antrųjų metų pradžioje ji leido sau pavadinti jį senu katinu. Goriot zeszedł wreszcie na dziewięćset franków; wtedy wdowa czekała tylko pierwszych odwiedzin, a spostrzegłszy jedną z tych pań na schodach, zapytała bez ceremonii starego, co też myśli zrobić z jej domu. Pagaliau, kai jos gyventojas nusmuko ligi devynių šimtų frankų, ji, pamačiusi išeinant vieną tų damų, labai įžūliai jį užklausė: kuo jis manąs paversti jos namus? Goriot odrzekł, że ta pani to jego starsza córka. Tėvas Gorijo jai atsakė, kad šita dama esanti jo vyresnioji duktė. - Ileż pan masz tych córek? chyba trzydzieści sześć - rzekła pani Vauquer cierpkim tonem. - Tai ką, jūs turite trisdešimt šešias dukteris? - gaižiai pasakė ponia Vokė. - Tylko dwie - odrzekł stary z łagodnością człowieka, którego nędza uczy znosić wszystko cierpliwie. - Ne, tik dvi, - atsakė Gorijo ramiai, kaip viską praradęs žmogus, skurdo išmokytas niekad nesišiaušti. Ku końcowi trzeciego roku, ojciec Goriot ograniczył jeszcze swoje wydatki, przeprowadzając się na trzecie piętro i zmniejszając komorne do czterdziestu pięciu franków na miesiąc. Į trečiųjų metų galą tėvas Gorijo dar labiau sumažino savo išlaidas, persikeldamas gyventi į ketvirtąjį aukštą ir mokėdamas už pensioną tik keturiasdešimt penkis frankus mėnesiui. Zaczął się obchodzić bez tabaki, odprawił fryzjera i odtąd się nie pudrował. Jis liovėsi uostęs taboką, atsisakė kirpėjo ir nebevartojo pudros. Gdy ukazał się pierwszy raz bez pudru, gospodyni wydała okrzyk podziwu na widok jego włosów; były one brudnego szarozielonkawego koloru. Kai jis pirmą kartą pasirodė nesipudravęs, ponia Vokė net suriko iš nustebimo: jo tikroji plaukų spalva buvo žalsva ir drumzlinai žila. Twarz, którą zgryzoty tajemne powlekały coraz to głębszym smutkiem, wydała się teraz dziwnie strapiona obok twarzy wszystkich tych, co się zgromadzili dokoła stołu. Jo veidas, nuo slaptų sielvartų kasdien vis blausesnis ir blausesnis, atrodė liūdniausias iš visų sėdinčiųjų aplink stalą. O, wówczas nikt już nie wątpił. Ojciec Goriot był starym rozpustnikiem, którego oczy tylko zręczność lekarza uchroniła od szkodliwego wpływu lekarstw, jakie musiano mu przepisywać. Dabar jau nebebuvo jokios abejonės: tėvas Gorijo - senas ištvirkėlis, ir jeigu jam akių neišėdę vaistai, kuriais jis gydąsis savo ligas, tai tik gydytojo sumanumo dėka. Wstrętny kolor włosów świadczył o nadużyciach i mnóstwie przyjętych leków. Šlykšti jo plaukų spalva atsiradusi nuo per didelio pasileidimo ir gydalų, kuriais jis palaikęs eikvojamas jėgas. Fizyczny i moralny stan nieboraka usprawiedliwiał poniekąd te brednie. Fizinė ir dvasinė žmogyno būsena pateisino šiuos plepalus. Na miejscu pięknej bielizny ukazała się wkrótce inna z perkalu grubego, co się płaci po czternaście soldów za łokieć. Kai susidėvėjo jo atsineštiniai baltiniai, jis nusipirko perkelio po keturiolika sū naujiems siūdintis. Z czasem poznikały brylanty, tabakierka złota, łańcuch i wszystkie drogie kamienie. Jo deimantai, auksinė tabokinė, grandinėlė ir kitos brangenybės nyko viena po kitos. Stary porzucił dawny strój bogaty, wyrzekł się surduta koloru bławatkowego, a wdział natomiast inny z prostego sukna brązowego, do tego nosił zimą i latem tę samą kamizelkę z koziej wełny i szare spodnie z grubego sukna angielskiego. Jis nebenešiojo mėlyno švarko, brangių savo drapanų, žiemą vasarą vilkėjo rudu storos gelumbės švarku, ožkos vilnų liemene ir pilkomis vilnonėmis kelnėmis. Zeszczuplał niezmiernie, nogi mu ścieniały, twarz, jaśniejąca niegdyś pełnią szczęścia mieszczańskiego, osunęła się i pomarszczyła, czoło się sfałdowało, a szczęki zarysowały się wyraźnie. Diena iš dienos jis vis labiau lyso: jo blauzdos subliuško, veidas, pirma švietęs miesčioniška gerove, suruko bai-siausiai, kakta susiraukšlėjo, žandas atsikišo. Zanim upłynął czwarty rok od przeprowadzki na ulicę Neuve-Sainte-Geneviève, poczciwy fabrykant makaronu niepodobny był do siebie. Ketvirtaisiais metais po įsikūrimo Nev Sent Ženevjevos gatvėje jis tiek pasikeitė, jog negalėjai bepažinti. Ów mieszczanin sześćdziesięcioletni, pulchny i okrągły, o twarzy bezmyślnej i świeżej, który wyglądał najwięcej na lat czterdzieści i zachwycał przechodniów swą postawą pełną życia i uśmiechem młodzieńczym, dziś wydawał się siedemdziesięcioletnim starcem osłupiałym, drżącym i wybladłym. Gerasis makaronininkas, šešiasdešimt dvejų metų žmogėnas, iš pažiūros neturįs nė keturiasdešimties, stambus ir storas buržua, spindintis kvaišumu, džiuginantis berniokiškai žvaliu savo stotu praeivius, jaunatviškai šypsantis, dabar atrodė septyniasdešimties metų senis, nustalbęs, kretantis, išblankęs. Żywe oczy niebieskie zblakły, przeszły w odcień prawie żółtoszary i zaschły, tylko spod czerwonej powieki krwawe łzy zdawały się sączyć. Mėlynos jo akys, tokios gyvos, nustojo blizgesio ir įgavo geležies pilkumo; jos išbluko, nebeašarojo, ir atrodė, jog iš raudonų vokų sunkiasi kraujas. Na widok starca jednych przejmowała zgroza, inni odczuwali litość. Į jį pažiūrėjus, vieniems darėsi baisu, kitiems gaila. Młodzi studenci medycyny nadaremnie drażnili go przez czas długi, wreszcie zauważywszy osunięcie się jego dolnej wargi i wymierzywszy kąt twarzy, zawyrokowali, że wpadł już w kretynizm. Jauni studentai medikai, matydami jo atvipusią apatinę lūpą ir išmatavę jo kaktos kampą, ilgai jį vargino, nieko negalėdami iškvosti, ir paskelbė, kad jis sergąs kretinizmu. Pewnego wieczora, po skończonym obiedzie, pani Vauquer rzekła niby żartem: - No cóż, zdaje się, że te córki już pana nie odwiedzają? Vieną vakarą, papietavus, ponia Vokė juokaudama jam tarė: "Na, tai kaip, jūsų dukterys jau nebeaplanko jūsų, ką?", tuo išreikšdama abejonę jo tėvyste. Chciała mu dać odczuć, że nie wierzy w rzeczywistość tych związków rodzinnych; ale ojciec Goriot drgnął na te słowa, jak gdyby ostrze żelaza go ukłuło. Tėvas Gorijo sudrebėjo, lyg jį šeimininkė būtų karšta geležimi bakstelėjusi. - Przychodzą niekiedy - rzekł głosem wzruszonym. - Aplanko kai kada, - atsakė jis sujaudintu balsu. - Ach! ach! więc je pan widujesz jeszcze! - zawołali studenci medycyny. - Cha cha cha! Tai dar pasimatote kartais! - sušuko studentai. - Brawo, ojcze Goriot! - Bravo, tėve Gorijo! Ale stary nie słyszał już żartów wywołanych jego odpowiedzią, pogrążył się bowiem w zamyślenie, które patrzącym z daleka wydawało się bezwładnym odrętwieniem starości. Tačiau senis nebegirdėjo patyčių, kurias sukėlė jo atsakymas; jis vėl nugrimzdo į gilų susimąstymą, kurį paviršutiniški stebėtojai laikydavo senatvės sukriošimu dėl proto nusilpnėjimo. Gdyby go znali bliżej, byliby się może głęboko zastanowili nad przyczyną wywołującą taki stan moralny i fizyczny, lecz trudne to było zadanie do rozwiązania. Jeigu jie būtų jį geriau pažinę, gal būtų gyvai susidomėję jo fizinės ir dvasinės būsenos problema; bet jiems ji buvo neįkandama. Można było wprawdzie przekonać się, czy Goriot był rzeczywiście fabrykantem makaronu i sprawdzić, czy kapitały jego wynosiły wiadomą cyfrę, lecz nad to nic nie wiedziano. Buvo lengva patirti, ar Gorijo tikrai yra buvęs makaronų fabrikantas ir kokio būta jo turto, bet seni žmonės, kurie tuo domėjosi, niekur neidavo iš savo kvartalo - gyveno pensione lyg austrės ant uolos. Starzy ludzie, co go otaczali, zajmowali się żywo jego osobą, lecz żyli w swej gospodzie, jak ostrygi przyczepione do skały i nie wychylali się nigdy poza obręb dzielnicy, a młodzi lubili stroić żarty z biednego starca i pamiętali o nim, gdy byli na ulicy Neuve-Sainte-Geneviève, ale po chwili wpadali w wir życia paryskiego i stary przestawał zupełnie istnieć dla nich. O kiti, įtraukti Paryžiaus gyvenimo verpeto, vos išėję iš Nev Sent Ženevjevos gatvės, užmiršdavo senį, iš kurio sau juokus darydavosi. Zresztą starzy mieli już umysł zbyt przytępiony, młodzi zaś byli zbyt lekkomyślni, żeby przypuścić, iż osowiały Goriot, cierpiący prozaiczną nędzę, mógł posiadać niegdyś majątek lub zdolności jakiekolwiek. Tie siauros kaktos žmogeliai, kaip ir tie nerūpestingi jaunuoliai, matydami nuogą tėvo Gorijo skurdą ir bukaprotybę, nė minties negalėjo turėti, kad jis būtų buvęs turtingas ar ką sugebėjęs. Co się tyczy kobiet, które nazywał córkami, wszyscy zgadzali się z panią Vauquer; ta zaś obyczajem starych plotkarek przyzwyczajona była robić najśmielsze przypuszczenia i mówiła z logiką surową: - Gdyby ojciec Goriot miał córki tak bogate jak wszystkie owe damy, które go odwiedzają, to z pewnością nie mieszkałby u mnie na trzecim piętrze za czterdzieści pięć franków na miesiąc i nie ubierałby się jak żebrak. O dėl moterų, kurias jis vadino savo dukterimis, tai visi buvo tos pat nuomonės kaip ponia Vokė, teigianti su rūsčia logika, kurią paprotys viską spėlioti išugdo senoms moterims, kiaurus vakarus praplepančioms: - Jei tėvas Gorijo turėtų tokias turtingas dukteris kaip tos damos, kur jį lankydavo, tai bene jis gyventų mano namuose, ketvirtame aukšte, už keturiasdešimt penkis frankus mėnesiui ir vaikščiotų nudriskęs kaip elgeta. Nic nie mogło obalić tego dowodzenia. Niekas negalėjo nuneigti šių išvedžiojimų. Toteż pod koniec listopada 1819 r., to jest w chwili rozpoczęcia się tego dramatu, wszyscy w gospodzie wiedzieli, co myśleć o biednym staruszku. Taip tad 1819 metų lapkričio mėnesio gale, tuo metu, kai prasidėjo ši drama, kiekvienas pensiono gyventojas jau buvo susidaręs tvirtą nuomonę apie vargšą senį. Według ich przekonania, człowiek ten nie miał nigdy ani żony, ani córki; przez nadużycie przyjemności stał się mięczakiem, którego należało pomieścić w oddziale Casquettiferów, jak powiadał pewien urzędnik z Muzeum, który za biletami jadał obiady w gospodzie. Niekuomet jis neturėjęs nei žmonos, nei dukterų; dėl besaikio ištvirkavimo jis virtęs šliužu, savotišku minkštakūniu - antropomorfišku moliusku kepurėtųjų klasės, kaip sakydavo vienas muziejaus tarnautojas, nenuolatinis valgytojas. Nawet taki Poiret to orzeł, to gentleman w porównaniu z Goriotem; Poiret rozprawiał, rozumował, odpowiadał, a choć rozprawiając, odpowiadając i rozumując nic właściwie nie mówił, bo miał zwyczaj powtarzać innymi słowami to, co drudzy powiedzieli; zawsze jednak podtrzymywał rozmowę, okazywał, że żyje i czuje, a ojciec Goriot, jak powiadał urzędnik z Muzeum, nie podnosił się nigdy ponad zero Reaumura. Puarė palyginti su Gorijo, esąs šaunus vyras, džentelmenas. Puarė kalbąs, protaująs, šnekinamas atsiliepiąs; tiesa, jis nieko nepasakąs kalbėdamas, protaudamas ar atsiliepdamas, nes įpratęs kartoti kitais žodžiais tą, kas kitų jau pasakyta; vis dėlto jis dalyvaująs šnektoje, jis esąs gyvas, atrodąs lyg ir jaučiantis žmogus; tuo tarpu tėvas Gorijo, pasak to muziejaus tarnautojo, amžinai stovįs ties Reomiuro nuliu. Eugeniusz de Rastignac znajdował się w szczególnym usposobieniu umysłu. Usposobienie podobne cechuje młodzieńców wyższych zdolności lub takich, w których okoliczności zawiłe wyrabiają chwilowo przymioty ludzi wybranych. Eugenijus de Rastinjakas grįžo iš atostogų su tokia dvasios būsena, kuri turėtų būti pažįstama jauniems gabiems žmonėms arba tiems, kurie sunkioje padėtyje pasijunta besą neeiliniai žmonės. Uczęszczając rok pierwszy na uniwersytet miał tak niewiele pracy, że mógł swobodnie nasycić się rozkoszami zmysłowymi Paryża. Pirmaisiais Paryžiaus gyvenimo metais fakultetas ne per daugiausia reikalavo darbo pirmiems mokslo laipsniams gauti, tad būdavo kada pasidžiaugti materialinio Paryžiaus regimaisiais malonumais. Student będzie miał aż nadto zajęcia, skoro zechce poznać repertuar wszystkich teatrów, studiować wszystkie wyjścia labiryntu paryskiego, badać zwyczaje, nauczyć się języka stolicy, przyzwyczaić się do przyjemności jej tylko właściwych, obejrzeć wszystkie jej złe i dobre strony, wreszcie zajrzeć do bogatych muzeów i uczęszczać na kursy, które zajmują z początku. Studentui nelieka per daug laiko, jeigu jis nori susipažinti su kiekvieno teatro repertuaru, ištirti Paryžiaus labirinto eigas, perprasti papročius, išmokti kalbos ir įgusti į savotiškus sostinės malonumus; lankyti geras ir prastas vietas, klausyti patinkamų paskaitų, išžiūrėti muziejų lobius. W takiej epoce student unosi się nad każdym głupstwem, biorąc je za coś wspaniałego. Studentas tada žavisi niekniekiais, kurie jam rodosi dideli ir reikšmingi. Stwarza sobie wielkiego człowieka podnosząc na piedestał jednego z profesorów Kolegium francuskiego, któremu się płaci za to, by się utrzymywał na odpowiedniej wysokości. Turi savo didįjį žmogų, kokį Kolež de Frans profesorių, gaunantį algą už tai, kad išsilaiko sulig savo auditorija. Poprawia krawat i przybiera poważną minę, żeby zwrócić uwagę kobiety, którą zobaczył w Operze komicznej. Studentas pasitempia kaklaraištį ir riečia sprandą prieš kokią nors moterį, sėdinčią Komiškosios Operos pirmoje galerijoje. Odgadując wszystko, co dotychczas było dla niego tajemnicą, rozszerza horyzont swego życia i zaczyna wreszcie pojmować, w jakim porządku następują po sobie pokłady ludzkie, z których powstał gmach społeczny. Tolydžio vis daugiau patirdamas, jis išsineria iš kaimiško kiauto, praplečia akiratį ir pagaliau suvokia, kaip ant kits kito sudėti žmonių sluoksniai, sudarą visuomenę. Znalazłszy się na Polach Elizejskich, student zrazu podziwia tylko powozy krążące dokoła w blasku słonecznym, ale po pewnym czasie zaczyna już ich zazdrościć. Jei iš pradžių jis tik žavėjosi puikiomis karietomis, važinėjančiomis saulėtą dieną Eliziejaus laukais, tai netrukus ima jų pavydėti. Eugeniusz przeszedł bezwiednie całą tę szkołę, a jadąc do domu na wakacje jako bakałarz wydziału literackiego i prawnego, wolny już był zupełnie od złudzeń dziecinnych i pojęć prowincjonalnych. Eugenijus nejučia buvo jau išėjęs šitą parengiamąją mokyklą, kai važiavo atostogų, gavęs literatūros ir teisės bakalaureatą. Jo vaikystės svajonės, provincijoje brendusios idėjos jau buvo išsisklaidžiusios. Teraz dopiero rozpatrzył się dobrze w domu rodzicielskim i w gronie rodzinnym, do którego przybył z pojęciem zmienionym i ambicją wybujałą. Pakitusi galvosena, išaugusi savimeilė leido jam blaiviomis akimis giliai įžvelgti į gimtuosius namus, į šeimos židinį. Na małym kawałku ziemi, należącym do Rastignaców, mieszkała cała rodzina składająca się z ojca, matki, dwóch braci, dwóch sióstr i ciotki, która żyła ze swej pensji. Jo tėvas, motina, du broliai, dvi seserys ir teta, kurios visas turtas buvo pensija, gyveno nedideliame Rastinjakų giminės dvarelyje. Majętność ta przynosiła mniej więcej około trzech tysięcy, a choć dochód z winnicy był jak zwykle niepewny, wszelako trzeba było zaoszczędzić corocznie tysiąc dwieście franków na utrzymanie dla Eugeniusza. Tas dvarelis, duodąs apie tris tūkstančius frankų metinių pajamų, priklausė nuo netikėtumų, kurie dažnai ištinka vynuogių augintojus, ir vis dėlto kiekvienais metais reikėdavo iš jo išspausti dvylika šimtų frankų Eugenijui. Teraz dopiero pojął w zupełności niedostatek, który dotychczas tak wspaniałomyślnie przed nim ukrywano. Gdy był dzieckiem, zdawało mu się, że siostry są bardzo piękne, a teraz inaczej mu się przedstawiły, gdy je porównał z kobietami paryskimi, które stały się dlań wcieleniem dawno wymarzonego ideału piękności. Dopiero teraz zastanowił się, że na nim się opierała przyszłość niepewna całej rodziny; przypatrzył się, z jak drobiazgową oszczędnością chowano wszystko, co miało wartość najmniejszą; spostrzegł, że jego rodzina zadowalała się napojem, który przyrządzano z wycisków winnych, zauważył wiele innych okoliczności, o których już tu nie wspominamy i goręcej niż przedtem zapragnął dobić się znacznego stanowiska i wywyższyć się ponad innych. Nuolatinis stygius, nuo jo kilniadvasiškai slepiamas, neišvengiamai krintąs į akis skirtumas tarp jo seserų, kurios vaikystėje atrodė tokios gražios, ir Paryžiaus moterų, kurios dabar jam buvo išsvajoto grožio tipo įsikūnijimas, neaiški ateitis tos gausios šeimynos, visiškai pasikliaujančios juo, perdėtas jo namiškių taupumas, kai laikomi po raktu mažiausi valgio trupiniai, gėrimas, savo šeimynai daromas iš vynuogių išspaudų, pagaliau daugybė smulkmenų, nevertų minėti, jam dešimteriopai išugdė norą iškilti ir pasižymėti. Wzorem dusz wzniosłych postanowił zawdzięczać wszystko własnej zasłudze. Kaip ir visi didžiadvasiai, jis viską norėjo pasiekti vien savo jėgomis. Lecz umysł jego był czysto południowy; gdy przyszło do wykonania postanowień, zaczynał się chwiać jak wszyscy młodzi ludzie, którzy wypływają na pełne morze, nie wiedząc, w którą stronę skierować swe siły i pod jakim kątem rozpiąć żagle. Bet jis buvo tikras pietietis, tad pasiryžimai, kai reikėdavo juos vykdyti, jam suduždavo į abejones, kurios paprastai apninka jaunus žmones, kada jie pasijunta atviroje jūroje, nežinodami, nei kuria linkme nukreipti savo jėgas, nei kuriuo kampu laikyti bures. Na razie postanowił oddać się pracy namiętnie, lecz wkrótce spostrzegł, jak wielką rolę kobiety grają w życiu towarzyskim i zapragnął wyrobić sobie potrzebne stosunki. Jeigu iš pradžių jis ir buvo ketinęs stačia galva pasinerti Į darbą, tai veikiai susigalvojo, kad būtinai reikia turėti pažinčių. Postanowił nagle rzucić się w świat i bądź co bądź zdobyć sobie protektorki, które by go wzięły w opiekę; czyż miałby się na nich zawieść, on, co posiadał umysł żywy i zapał niekłamany, a przy tym odznaczał się ułożeniem pełnym wdzięku i nerwową pięknością, która w oczach kobiet najwięcej ma uroku? Pastebėjęs, kiek įtakos visuomenės gyvenimui turi moterys, jis staiga ryžosi įsiveržti į diduomenę ir ten susirasti moterų globėjų: nejaugi jų stigtų jaunam vyrui, karštam ir sumaniam, kada sumanumas ir karštis dar puikiai derinasi su grakščiu stotu ir tokiu savotišku, nervingu grožiu, kuriam moterys taip noriai pasiduoda? Wszystkie te myśli zrodziły się w jego głowie, gdy błądził swobodny wśród pól razem z siostrami, które znalazły go wielce zmienionym. Šitokios mintys apniko Eugenijų, kai jis vienas klydinėjo po laukus, kur kitados linksmai bėgiodavo su savo seserimis, kurioms jis dabar atrodė labai pasikeitęs. Ciotka Eugeniusza, pani de Marcillac, bywała niegdyś u dworu i znała sam kwiat arystokracji. Jo teta, ponia de Marsijak, kitados buvusi pristatyta karaliaus rūmuose, turėjo pažinčių aristokratijos viršūnėse. Ambitny chłopak przypomniał sobie, że ciotka kołysała go nieraz opowiadaniem o czasach minionych i pomyślał, że dawne jej związki mogły mu ułatwić dokonanie kilku ważnych zwycięstw w świecie, na które rachował nie mniej jak na studia prawne. Pośpieszył więc wybadać ją, czy nie wiedziała o jakich związkach pokrewieństwa, które by się dały zadzierzgnąć na nowo. Ir staiga ambicingasis jaunuolis aptiko atsiminimuose, kuriais jį taip dažnai liūliuodavo teta, daugelį būdų prasimušti į visuomenę, bent jau ne mažiau reikšmingų už tuos, kurių jis mokėsi Teisės mokykloje; jis ėmė ją klausinėti, kokius giminystės ryšius dar galima būtų atnaujinti. Poważna jejmość potrzęsła konary drzewa genealogicznego i zawyrokowała, że wicehrabina de Beauséant będzie najprzystępniejszą z całego grona bogatych krewnych, którzy bywają zwykle nieużyci. Senoji dama, perkračiusi genealogijos medžio šakas, nusprendė, kad iš visų turtingų ir savanaudiškų giminaičių, galinčių padėti jos sūnėnui, prieinamiausia turėtų būti vikontienė de Bosean. Napisała więc do tej młodej osoby list w stylu staroświeckim i wręczyła go Eugeniuszowi, dodając, że w razie powodzenia wicehrabina pomoże mu odnaleźć innych krewnych. Ji parašė šiai jaunai moteriai laišką senoviniu stiliumi ir įteikė jį Eugenijui, sakydama, kad jeigu jis prieisiąs prie vikontienės, tai ji jau padėsianti jam susiieškoti ir kitus gimines. W kilka dni po powrocie Rastignac posłał list swej ciotki do pani de Beauséant. Grįžęs į Paryžių, Rastinjakas po kelių dienų pasiuntė tetos laišką poniai de Bosean. Wicehrabina odpowiedziała mu zaproszeniem na bal, który miał się odbyć nazajutrz. Vikontienė atsakė pakvietimu į balių, kuris buvo rengiamas kitą dieną. W takich to okolicznościach znajdowali się mieszkańcy gospody pod koniec listopada 1819 r. Tokia buvo bendroji padėtis pensione 1819 metų lapkričio mėnesio pabaigoje. W kilka dni potem Eugeniusz był na balu u pani de Beauséant i powrócił do domu około drugiej po północy. Po kelių dienų Eugenijus, pabuvojęs ponios de Bosean baliuje, grįžo namo apie antrą valandą nakties. W wirze tańca odważny student dał sobie słowo, że pracować będzie aż do dnia, żeby odzyskać czas stracony. Norėdamas atsigriebti už sugaištą laiką, ryžtingasis studentas dar šokdamas buvo davęs sau žodį, jog parėjęs dirbs ligi ryto. Wspaniałość wielkiego świata wzbudziła w nim fałszywą energię, pod wpływem której postanowił przepędzić pierwszą noc bezsenną w cichej swej dzielnicy. Tai buvo pirmas kartas jam nemigti per naktį šiame tyliame miesto kampelyje: pamačius diduomenės spindesį, jį audrino netikra energija. Eugeniusz nie jadł obiadu u pani Vauquer i mieszkańcy gospody sądzili, że powróci z balu dopiero nad ranem, tak jak zwykł był powracać z uroczystości w Prado lub Odeonie, nie mogąc ustrzec się od zabłocenia swych pończoch jedwabnych i wykręcając lekkie trzewiki balowe. Jis nepietavo tą dieną Vokė namuose. Pensiono gyventojai galėjo manyti, kad jis pareis iš baliaus tik apyaušry, kaip jau parėjo keletą kartų iš Prado pobūvių ar iš Odeono balių, susipurvinęs šilkines kojines ir nukleipęs batelius. Wieczorem przed zaryglowaniem drzwi Krzysztof wyjrzał jeszcze na ulicę. Prieš užtaisydamas nakčiai vartus, Kristofas juos atidarė pasižiūrėti į gatvę. W tej chwili Eugeniusz pokazał się we drzwiach i wszedł cichutko do swego pokoju; Krzysztof udał się za nim stąpając głośno. Kaip tik tuo metu parėjo Rastinjakas ir galėjo tyliai užlipti į savo kambarį, lydimas Kristofo, kuris eidamas garsiai beldė kojomis. Młody człowiek rozebrał się, włożył pantofle, naciągnął wytarty surducik, rozpalił torf w kominie i wziął się raźno do pracy. Krzysztof stukał tak głośno swymi grubymi trzewikami, że zagłuszył zupełnie szmer wywołany przygotowaniami młodego człowieka. Eugenijus nusirengė, įsistojo i šliures, apsivilko prastuoju švarku, pasikūrė durpėmis krosnį ir greit susirengė pradėti darbą, tad Kristofo griozdiškų klumpių kaukšėjimas dar spėjo nustelbti tylius jauno vyro pasiruošimus. Przed zagłębieniem się w księgi prawne, Eugeniusz wpadł w chwilową zadumę. Eugenijus pamąstė valandėlę, prieš įsigilindamas į teisės knygą. Poznał w wicehrabinie de Beauséant jedną ze świetnych gwiazd Paryża, której dom uchodził za najprzyjemniejszy na przedmieściu Saint-Germain. Jis ką tik susipažino su ponia vikontiene de Bosean, viena iš Paryžiaus puošniojo pasaulio karalienių, kurios namai buvo laikomi maloniausiais visame Sen Žermeno priemiestyje. Prócz tego imię i majątek stawiały ją w pierwszym rzędzie arystokracji. Be to, tiek savo vardu, tiek savo turtais ji buvo viena iš aristokratijos viršūnių. Dzięki pani de Marcillac, biedny student został mile przyjęty w domu wicehrabiny, nie pojmując nawet całej doniosłości podobnej laski. Vargšas studentas, savo tetos de Marsijak dėka šiltai priimtas šiuose namuose, nė nenumanė, kiek aukštai gali jį iškelti tas palankumas. Być przyjętym w owych salonach złocistych znaczy to tyle, co otrzymać dyplom szlachecki; kto pokazał się wśród towarzystwa wyborowego, ten zdobył sobie prawo bywać wszędzie, gdzie tylko zapragnie. Būti įsileistam į tuos auksuotus salonus reiškė tą pat, ką gauti aukštos kilmės pažymėjimą. Pasirodęs šitoje visuomenėje, labiausiai rinktinėje iš visų, jis užsikariavo teisę įeiti visur. Eugeniusza olśnił blask świetnego zgromadzenia. Zamieniwszy zaledwie kilka słów z wicehrabiną, zaczął się przyglądać bożyszczom paryskim, które się tutaj zebrały na raut, i wkrótce wyróżnił w tłumie kobietę taką, jaka zazwyczaj bywa pierwszym ideałem młodzieńca. Apakintas tos draugijos blizgesio, vos keliais žodžiais pasikeitęs su vikontiene, Eugenijus pasitenkino tuo, kad būryje Paryžiaus dievaičių, susitelkusių tame pokylyje, nužiūrėjo vieną tų moterų, kurias tučtuojau įsimyli jauni vyrai. Hrabina Anastazja de Restaud, wysoka i okazała, słynna była z nadzwyczaj kształtnej kibici. Grafienė Anastazija de Resto, aukšta, dailaus sudėjimo, buvo laikoma viena iš gražiausių moterų Paryžiuje. Wyobraźcie sobie duże czarne oczy, rękę prześliczną, nogę kształtną, ruchy pełne ognia, słowem wyobraźcie kobietę, którą margrabia de Ronquerolles nazywał koniem czystej krwi. Įsivaizduokite dideles, juodas akis, nuostabią ranką, grakščiausią koją, ugningus judesius, moterį, kurią markizas de Ronkerolis pavadino grynakrauju žirgu. Usposobienie nerwowe nie ujmowało jej bynajmniej wdzięku; figurę miała pełną, ale nie można jej było zarzucić zbytniej otyłości. Tas puikus sudėjimas nė kiek netemdė kitų jos šaunių savybių; jos formos buvo pilnos ir apvalainos, bet negalėjai tarti ją esant per daug apkūnią. Wyrażenia takie, jak: *koń czystej krwi, kobieta rasowa*, zaczynały zastępować przenośnie Osjaniczne, owe porównania z aniołami i całą mitologią miłosną, którą odrzuca dzisiejszy dandyzm. Grynakraujis žirgas, geros veislės moteris - tokie posakiai pradėjo išstumti dangaus angelus, Osiano mergeles, visą senovinę meilės mitologiją, atmestą dendizmo. Dla Rastignaca pani Anastazja de Restaud była kobietą upragnioną. Tačiau Rastinjakui ponia Anastazija de Resto buvo tiesiog geidžiama moteris. Otrzymał to, że dwa razy zapisała jego nazwisko na wachlarzu, pomiędzy nazwiskami innych tancerzy, i zaraz w pierwszym kontredansie rozpoczął z nią rozmowę: - Gdzie będę mógł widywać panią nadal? - zapytał nagle z tą siłą namiętną, która się tak podoba kobietom. Jis du kartus įsitaisė į kavalierių eilę, išrašytą ant jos vėduoklės, ir galėjo su ja pasikalbėti, šokdamas pirmąjį kontrdansą. - Kur aš galėčiau ateityje su jumis matytis, ponia? - staiga paklausė jis su ta veržlia aistra, kuri taip patinka moterims. - Ależ wszędzie - odpowiedziała - na przechadzkach, w teatrze, w moim domu wreszcie. - Nagi Bulonės miške, - tarė ji, - Bufonuose, pas mane, visur. I lekkomyślny południowiec przywiązał się do rozkosznej hrabiny o tyle, o ile młodzieniec może się przywiązać do kobiety przez ciąg jednego kontredansa i walca. Ir smarkusis pietietis pasiskubino suartėti su šia žavinga grafiene tiek, kiek gali jaunas vyras suartėti su moterimi per vieną kontrdansą ir vieną valsą. Hrabina, która mu się wydała wielką panią, zaprosiła go do siebie, dowiedziawszy się, że jest kuzynem pani de Beauséant. Kai jis pasisakė esąs ponios de Bosean pusbrolis, ši moteris, kurią jis laikė labai žymia dama, užkvietė jį, ir jam atsivėrė keliai į ją. Po ostatnim uśmiechu, który mu rzuciła, Eugeniusz postanowił być u niej koniecznie. Iš paskutinio šypsnio, kurį grafienė jam pasiuntė, Rastinjakas suprato, kad reikia ją aplankyti. Szczęście mu sprzyjało, bo tegoż wieczora spotkał człowieka, który nie wyśmiewał się wcale z jego nieświadomości, a trzeba wiedzieć, że nieświadomość podobna byłaby grzechem śmiertelnym w oczach sławnych impertynentów owego czasu, ludzi takich jak Maulincourt, Ronquerolles, Maksym de Trailles, de Marsay, Adjuda-Pinto, Vandenesse. Próżna ta młodzież otaczała grono najwykwintniejszych kobiet, z których wymieniamy lady Brandon, księżnę de Langeais, hrabinę de Kergarouet, panią de Sérizy, księżnę de Carigliano, hrabinę Eerraud, panią de Lanty, margrabinę d'Aiglemont, panią Eirmiani, margrabinę de Listomere i margrabinę d'Espard, księżnę de Maufrigneuse i panie Grandlieu. Jis turėjo laimę sutikti vieną žmogų, kuris nepasijuokė iš jo nežinojimo, laikomo mirtina nuodėme tarp garsiųjų to meto nutrūktgalvių, tų Molenkurų, Ronkerolių, Maksimų de Trajų, de Marsė, Ažuda Pinto, Vandenesų, kurie tenai švitėjo visa savo paikštybe ir sukosi apie elegantiškiausias moteris, kaip ledi Brandon, kunigaikštienė de Lanžė, grafienė de Kergaruet, ponia de Serizi, kunigaikštienė de Kariljano, grafienė Fero, ponia de Lanti, markizė d'Eglemon, ponia Firmiani, markizė de Listomer ir markizė d'Espar, kunigaikštienė de Mofrinjez ir seserys Granljė. Szczęściem więc naiwny student natrafił na margrabiego Montriveau, kochanka księżnej de Langeais. Jenerał ten prostoduszny jak dziecię, objaśnił mu, że hrabina de Restaud mieszka przy ulicy du Helder. Taip tad, savo laimei, naivus studentas susidūrė su markizu Monrivo, kunigaikštienės de Lanžė meilužiu, generolu, atlapaširdžiu kaip kūdikis, kuris jam pasakė, kad grafienė de Resto gyvena Helderio gatvėje. Młody, spragniony świata, tęskniący do kobiety, ujrzał na raz dwa domy otwierające się przed sobą, mógł bywać na przedmieściu Saint-Germain u wicehrabiny de Beauséant, a na Chaussée-d’Antin uklęknąć przed hrabiną de Restaud; mógł jednym spojrzeniem ogarnąć cały szereg salonów paryskich, wiedząc, że jest młodzieńcem dość pięknym, by znaleźć w sercu kobiety współczucie i opiekę; czuł w sobie dość ambicji, by wskoczyć na linę, po której trzeba iść ze śmiałością skoczka pewnego siebie, a przy tym najśliczniejsza z kobiet miała mu służyć za balans! Būti jaunam, trokšti diduomenės, alkti moters ir matyti prieš save atsiveriant dvejus namus! Remtis viena koja į Sen Žermeno priemiestį, pas grafienę de Bosean, ir priklaupti kita Šosė d'Antenė, pas grafienę de Resto! Persmelkti žvilgsniu Paryžiaus salonų anfiladą ir kartu jaustis pakankamai gražiu vaikinu, kad rastum paramą ir globą moters širdyje! Któż na miejscu Eugeniusza nie zagłębiłby się myślą w przyszłość, któż nie marzyłby o powodzeniach, mając głowę pełną myśli podobnych i widząc oczyma wyobraźni obraz wspaniałej kobiety wznoszący się na tle rozżarzonego torfu, pomiędzy kodeksem z jednej, a nędzą z drugiej strony? Jaustis pakankamai ambicingu, kad išdidus stotumeisi ant įtemptos virvės ir ja žengtum kaip akrobatas, kuris tikrai nekris, ir susirasti patį geriausią balansuotoją - žavingą moterį! Ar ne kiekvienas, užvaldytas tokių minčių ir moters, kurios puikus vaizdas vaidenasi priešais durpėmis kūrenamą krosnį, tarp įstatymų rinkinio ir skurdo, ar ne kiekvienas Eugenijaus vietoje stengtųsi įspėti mintimi savo ateitį, svajotų apie pasisekimus? Bujna wyobraźnia malowała mu tak żywo przyszłe rozkosze, że zaczynał prawie wierzyć, iż pani de Restaud znajduje się tuż przy nim, gdy nagle głośne westchnienie rozległo się w ciszy nocnej i ozwało się w sercu młodzieńca jak chrapliwy oddech konającego. Jo lakios mintys taip gyvai skaičiavo busimuosius džiaugsmus, tarytum šalia jo iš tikrųjų būtų pati ponia de Resto, kai ūmai gilią nakties tylą sutrikdė atodūsis tarsi šv. Juozapo ak! ir nuaidėjo jaunuolio širdyje lyg mirštančiojo vaitojimas. Otworzywszy ostrożnie drzwi, wyszedł na korytarz i spostrzegł smugę światła wymykającą się spod drzwi ojca Goriot. Jis tyliai pravėrė duris ir, išėjęs į koridorių, pastebėjo tėvo Gorijo durų apačioje šviesos ruoželį. Przyszło mu na myśl, że sąsiad mógł zachorować nagle; zbliżył się więc do drzwi, przyłożył oko do dziurki od klucza i zajrzawszy w głąb pokoju, spostrzegł starca zajętego dziwną pracą. Zajęcie jego wydało się Eugeniuszowi tak występnym, że postanowił wyświadczyć społeczeństwu przysługę, śledząc nocne sprawki mniemanego fabrykanta makaronu. Pamanęs, kad jo kaimynas sunegalo, jis prikišo akį prie rakto skylutės, pažiūrėjo į kambarį ir pamatė senį, užsiėmusį darbais, kurie pasirodė tiek nusikalstami, jog jis manė pasitarnausiąs visuomenei, ištirdamas, ką naktimis veikia tariamasis makaroninkas. Ojciec Goriot przytwierdził do listwy przewróconego stołu półmisek srebrny wyzłacany i takąż wazę, następnie wziął sznur i okręciwszy nim oba naczynia wspaniale rzeźbione, zaczął je ściskać z nadzwyczajną siłą, jak gdyby chciał zrobić z nich jednolitą bryłę metalu. Tuo metu tėvas Gorijo, pririšęs prie apversto stalo skersinio padėklą ir paauksinto sidabro vazą, vyniojo aplink tuos prašmatniai išdailintus daiktus kaip ir kokį lyną ir veržė jį taip stipriai, jog tikriausiai juos sugniuždė ir pavertė metalo laužu. - Cóż to za człowiek, u licha! - szepnął Rastignac, spoglądając na żylaste ramiona starca, który, otoczywszy sznurem kawał srebra, gniótł je jak ciasto, nie sprawiając najmniejszego szmeru. "Velniai rautų! Koks vyras! - tarė pats sau Rastinjakas žiūrėdamas į gyslotas senio rankas, kai tas virve tyliai mankė lyg tešlą paauksuotą sidabrą. - Może to złodziej lub spólnik złodziejski, który żyje jak żebrak, udając głupotę i niedołęstwo, aby tym bezpieczniej oddać się swemu rzemiosłu. Student wyprostował się przy tych słowach, lecz po chwili przyłożył znów oko do dziurki od klucza. - Ar jis vagis, ar vogtų daiktų slėpikas, kuris, norėdamas išvengti įtarinėjimų, apsimeta kvailiu, iškaršėliu ir gyvena lyg elgeta?" - tarė sau Eugenijus, atsitiesdamas valandėlę. Studentas vėl prikišo akį prie rakto skylutės. Ojciec Goriot odwinął szpagat, rozesłał na stole kołdrę i zaczął taczać bryłę srebrną robiąc z niej walec podłużny; czynność tę wykonywał z niepojętą łatwością. Tėvas Gorijo, nurišęs virvę, paėmė sidabro masę, padėjo ją ant stalo, užtiesęs savo apklotą, ir raičiojo ją į ritinį. - Chyba ten człowiek posiada siłę Augusta, króla polskiego - szepnął Eugeniusz, widząc, że walec coraz bardziej się wydłuża. Ta operacija jam vyko nepaprastai lengvai. "Nejaugi jis būtų toks stiprus kaip Lenkijos karalius Augustas?" - pagalvojo Eugenijus, kai sidabro ritinys buvo jau beveik baigtas lyginti. Ojciec Goriot popatrzył ze smutkiem na swe dzieło, łzy zabłysły mu w oczach i zdmuchnął stoczek, który przyświecał jego pracy, po czym nowe westchnienie obiło się o uszy Eugeniusza. Tėvas Gorijo gailiai žiūrėjo į savo darbą, ašaros riedėjo iš akių; jis užpūtė vaško žvakę, kurios šviesoje gniutino sidabrą, ir Eugenijus išgirdo, kaip jis suvaitojęs atsigulė. - To wariat - pomyślał student. "Jis pamišęs", - pamanė studentas. - Biedne dziecię! - zawołał głośno ojciec Goriot. - Vargšas vaikelis! - balsiai pasakė tėvas Gorijo. Na te słowa Rastignac postanowił zamilczeć o nocnej przygodzie i nie sądzić zbyt srogo swego sąsiada. Išgirdęs šiuos žodžius, Rastinjakas nusprendė, kad jis pasielgs protingiau, jei šį įvykį nutylės ir per greitai nepasmerks savo kaimyno. Chciał już powracać do siebie, gdy posłyszał nagle szmer dziwny: zdawało się, że ktoś w skarpetkach wełnianych stąpa po schodach. Jis jau buvo beeinąs į savo kambarį, kai staiga išgirdo kažkokius sunkiai nusakomus garsus, kuriuos galėjo kelti žmonės, apsiavę tūbinėmis šliurėmis, lipdami laiptais. Eugeniusz nadstawił ucha i rozpoznał rzeczywiście oddech miarowy dwóch ludzi. Eugenijus ištempė ausis ir tikrai nugirdo pakaitom alsuojant du žmones. Nie słyszał ani skrzypnięcia drzwi, ani wyraźnego stąpania, tylko światełko słabe nagle zabłysło na drugim piętrze u pana Vautrin. Negirdėdamas nei durų girgždesio, nei žmonių žingsnių, jis staiga pamatė silpną švieselę trečiame aukšte, pas poną Votreną. - Ile tu tajemnic w tej gospodzie mieszczańskiej! - powiedział student, schodząc o kilka stopni niżej. "Štai kiek paslapčių miestiečių pensione!" - tarė jis sau. Zaczął się przysłuchiwać i po chwili dźwięk złota obił się o jego uszy. Jis nusileido kelias pakopas žemyn, ėmė klausytis, ir jo ausį pasiekė aukso skambėjimas. Światło zagasło wkrótce i znowu dał się słyszeć podwójny oddech, przy czym nie można było rozróżnić ani otwierania, ani zamykania drzwi. Greit šviesa užgeso, vėl pasigirdo dviejų alsavimas, bet durys nesugirgždėjo. Szmer stawał się coraz słabszy, w miarę jak się dwaj mężczyźni oddalali. Paskui tuodu žmonės ėmė lipti žemyn, ir bildesys kaskart silpnėjo. - Kto idzie? - zawołała pani Vauquer, otwierając okno. - Kas ten? - šūktelėjo ponia Vokė, atidariusi savo kambario langą. - To ja powracam, mamo Vauquer - ozwał się gruby głos Vautrina. - Tai aš grįžtu, mamyte Vokė, - atsakė Votrenas savo storu balsu. - Jednak to coś dziwnego! "Keista! Krzysztof pozasuwał przecie rygle - mówił Eugeniusz, wracając do swego pokoju. Kristofas juk buvo vartus užtaisęs, - pamanė Eugenijus, grįždamas į savo kambarį. - W Paryżu trzeba czuwać, żeby wiedzieć wszystko, co się dzieje dokoła. - Reikia nemiegoti, jei nori žinoti, kas aplink tave darosi Paryžiuje." To, co słyszał, przerwało wątek miłosnych i ambitnych rozmyślań. Šių smulkių įvykių atitrauktas nuo savo išdidžių meilės svajonių, jis sėdo dirbti. Postanowił zająć się pracą, lecz nie mógł odegnać podejrzeń obudzonych postępkiem ojca Goriot, nie mógł zapomnieć twarzy pani de Restaud, która stawała przed nim co chwila niby wróżka świetnej przyszłości i skończył na tym, że upadłszy na łóżko zasnął snem kamiennym. Tačiau jo dėmesį blaškė įtarinėjimai, kuriuos jam kėlė tėvo Gorijo elgesys, o dar labiau traukė nuo darbo ponios de Resto paveikslas, kuris kartkartėmis tarsi puikios ateities pranašas rodėsi jam akyse, tad pagaliau jis atsigulė ir užmigo kaip negyvas. Na dziesięć nocy, które młodzież obiecuje poświęcić pracy, siedem odpadnie z pewnością na sen. Iš dešimties naktų, skirtų darbui, jauni žmonės septynias paprastai pramiega. Trzeba mieć więcej niż dwadzieścia lat, żeby móc czuwać. Reikia turėti daugiau kaip dvidešimt metų, norint naktimis nemiegoti. Nazajutrz rano gęsta mgła pokryła Paryż. W taką pogodę ludzie najbardziej punktualni mylą się co do czasu, spóźniają się na spotkania, które naznaczyli we własnym interesie, a o południu myślą, że to dopiero ósma rano. Kitos dienos rytą Paryžių gaubė tiršta migla, viena iš tų, kurios taip aptemdo miestą, jog net punktualiausi žmonės negali numanyti laiko. Dargi svarbių reikalų atlikti nenueina laiku. Kiekvienam atrodo, kad dar tik aštuonios, kai muša jau dvyliktą. Było już wpół do dziesiątej, a pani Vauquer nie myślała jeszcze ruszyć się z łóżka. Buvo pusė dešimtos, o ponia Vokė vis dar nesijudino iš lovos. Krzysztof i gruba Sylwia wstali też później niż zwykle i zapijali najspokojniej kawę zabieloną wierzchnią warstwą mleka przeznaczonego dla stołowników. Zdjąwszy najgęstszą śmietankę, Sylwia gotowała mleko bardzo długo, żeby pani Vauquer nie mogła się domyśleć owej dziesięciny nieprawnie pobieranej. Kristofas ir storoji Silvija, taip pat vėlai atsikėlę, tyliai gėrė kavą su grietinėlę, nugriebta nuo pensiono gyventojams skirto pieno, kurį Silvija tyčia ilgai virino, kad ponia Vokė nepastebėtų tos neteisėtai paimtos dešimtinės. - Sylwio - rzekł Krzysztof, biorąc pierwszą grzankę - pan Vautrin, który, trzeba wam wiedzieć, jest bardzo dobry, dzisiejszej nocy przyjmował znów dwie osoby. - Silvija, - tarė Kristofas, mirkydamas pirmąjį griežinėlį duonos, - ponas Votrenas, kuris, šiaip ar taip, yra geras vyras, šiąnakt buvo atsivedęs dar du žmones. Jeżeli się pani niepokoi, to nic mówić nie trzeba. Jei ponia imtų apie tą klausinėti, nereikia nieko prasitarti. - Czy dostaliście co od niego? - Ar jis tau davė ką nors? - Dał mi sto sous na miesiąc, to znaczy tyle, jakby powiedział: Trzymaj język za zębami. - Jis man davė penkis frankus už mėnesį, tai suprask taip: laikyk nasrus. - Tylko on i pani Couture nie drżą nad każdym groszem - rzekła Sylwia - zresztą wszyscy radzi by wyciągnąć nam z lewej ręki to, co w dzień nowego roku wkładają do prawej. - Tai dar tik jis ir ponia Kutiur nešykštūs, o visi kiti įmanytų kairiąja atimti, ką davė dešiniąja per Naujuosius metus, - pasakė Silvija. - Jeszcze żeby choć co dobrego dawali! - dorzucił Krzysztof - wielkie mi dziwy, jakieś nędzne sto sous. - Ką jie duoda, ką jie duoda! - bambėjo Kristofas. - Penkis frankus nusususius! Goriot na przykład już od dwóch dni sam czyści swoje obuwie. Toks tėvas Gorijo - šit jau dveji metai pats valosi batus. Ten obdartus Poiret obchodzi się wcale bez szuwaksu, a gdyby go miał, to wypiłby go pewnie, nie oczyściwszy swoich pantofli. Tas šykštuolis Puarė išsiverčia visai be tepalo, jis mieliau jį suėstų, nekaip teptų savo kuntaplius. Albo ten smyk student. O tas nupiepęs studentėlis tai vos du frankus tepakiša. Cóż on mi daje? czterdzieści sous, to mnie i szczotki więcej kosztują, a stare odzienie sprzedaje i nie wie sam, co za nie wypraszać. Už du frankus man nė šepečiai neapsimoka, ir dar savo senas drapanas išpardavinėja skudurininkams. Fui, kokia landynė! - Ba - odpowiedziała Sylwia, pijąc z wolna kawę - z tym wszystkim lepiej jest służyć w tym domu niż gdzie indziej w naszej dzielnicy: tu przynajmniej dobrze się żyje. - Ką tu! - atrėmė Silvija, sriūbčiodama mažais gurkšneliais kavą. Mūsų vietelės geriausios šiame kvartale: čia gali gyventi. Ale czekajcie no, Krzysztofie, czy nie mówił z wami ktokolwiek o grubym jegomości Vautrin? Beje, o apie tą storąjį tėvuką Votreną ar tau niekas nieko nesakė, Kristofai? - I owszem. - O kaipgi. Przed kilku dniami spotkał mnie na ulicy jakiś pan i zapytał: Czy to nie u was mieszka gruby jegomość, który czerni sobie faworyty? Čia prieš kelias dienas sutikau gatvėje vieną poną, tai jis sako man: "Ar ne pas jus gyvena toksai storas ponas su dažytomis žandenomis?" A jam odpowiedział: „Nie, proszę pana, on nie czerni faworytów. Aš jam atsakiau: "Ne, pone, jis jų nesidažo. Gdzie by też taki wesoły człowiek miał czas po temu?” Otóż powtórzyłem wszystko co do joty panu Vautrinowi, a ten mi na to: „Dobrześ zrobił, mój chłopcze! Toks linksmas žmogus, kaip jis, tam neturi laiko." Aš vėliau tą pasakiau ponui Votrenui, tai jis man atsakė: "Tu labai gerai padarei, vyruti! Odpowiadaj zawsze tak samo. Visuomet taip atsakinėk. Bardzo to nieprzyjemnie, gdy ludzie poznają nasze słabości. Nieko nėr bjauresnio, kaip parodyti savo trūkumus. To może przeszkodzić zawarciu małżeństwa.” - Otóż to! i mnie na rynku chciano wyciągnąć na słówko, żeby się dowiedzieć, czy nie widziałam kiedy, jak Vautrin odmieniał koszulę. Dar gali vestuvės iširti." - Taigi, o mane prekyvietėje kažkas norėjo išklausti, ar aš, girdi, nemačiusi, kaip jis persivelka marškinius. Oto komedia! Tai buvo juoko! Masz tobie - zawołała nagle - na Val-de-Grâce bije trzy kwadranse na dziewiątą, a nikt nie myśli ruszyć się z łóżka. Bet klausyk, - tarė ji, nutraukdama kalbą, - štai Val de Grase muša be penkiolikos dešimt, o dar niekas nesikrutina! - Zachcieliście! przecie wszyscy powychodzili. - Na dabar! Gi visi jau išvaikščioję. Pani Couture poszła o ósmej ze swą panną spożyć Pana Boga w Saint-Etienne. Ponia Kutiur su savo mergaite aštuoniomis išėjo į Sent Etjeno bažnyčią komunijos. Ojciec Goriot wyszedł z jakimś pakietem. Tėvas Gorijo išėjo su ryšuliu. Student powróci z lekcji dopiero o dziesiątej. Studentas pareis tik po paskaitų, apie dešimtą. Zamiatałem właśnie schody, gdy wszyscy wychodzili. Valydamas laiptus, aš juos visus mačiau išeinant. Ojciec Goriot trącił mnie tym, co niósł w ręku, a było to coś twardego jak żelazo. O tėvas Gorijo man kad bakstelėjo tuo ryšuliu, kurį nešėsi; ten kažkas buvo kietas kaip geležis. Jednak to ciekawość, czym się ten nieborak zajmuje? Kaži, ką tas žmogynas išdirbinėja? Musi zawsze tańczyć, jak mu inni każą, pomimo to najpoczciwszy jest ze wszystkich i więcej wart od innych. Iš jo visi tyčiojasi, o jis vis tiek puikus žmogus, net ir vertesnis už juos visus. Niewiele się u niego pożywić można, ale za to owe panie, do których mnie czasami posyła, postrojone są jak lalki i nie żałują dać człowiekowi na piwo. Duot tai jis pats nedaug teduoda, bet užtat ponios, pas kurias jis mane kai kada pasiunčia, gerokai man pasuka arbatpinigių, ir kad išsipuošusios! - Jakież to? Te, które nazywa córkami? - Ar tos, kurias jis vadina savo dukterimis, ką? Jest ich, zdaje się, cały tuzin. Jų berods esama viso tuzino. - Ja ci tam nie byłem u innych, tylko u tych dwóch, które tutaj przychodzą. - Aš tebuvau nuėjęs pas dvi, pas tas pačias, kur čia ateidavo. - Słyszę, że już pani zaczyna się ruszać; to dopiero zacznie sodomę wyprawiać; trzeba iść co prędzej. - Antai jau ponia kruta, tuoj bus vėtra - man reikia eiti. Pilnujcie mleka, Krzysztofie, żeby się tu kot nie zawinął. Pasaugok, Kristofai, pieną nuo katino. Sylwia poszła do pokoju swej pani. Silvija užlipo pas šeimininkę. - Co to ma znaczyć, Sylwio, biło już trzy kwadranse na dziewiątą, a ja z waszej łaski spałam jak bobak. - Tai kaip čia dabar, Silvija, va jau be ketvirčio dešimt, o jūs man vis leidžiate miegoti kaip švilpikui! Nic podobnego jeszcze nie bywało. Dar niekuomet man taip nebuvo. - To, proszę pani, z powodu mgły dzisiejszej, którą choć nożem krajać, tak jest gęsta. - Toks rūkas, kad nors peiliu rėžk. - Ale cóż będzie ze śniadaniem? - O kaip pusryčiai? - Ba, wszyscy nasi lokatorowie mieli chyba diabła za skórą, bo wszyscy zemknęli równo z brzaskiem. - Et! Jūsų įnamius velnias apniko: jie visi sulig diena išsidaužė. - Kalbėk gi taisyklingai, Silvija, - pertraukė ją ponia Vokė, - reikia sakyti: išėjo dar neišsidienojus. - Ak, ponia, galiu sakyti, kaip jūs norit. Śniadanie więc może być dziś o dziesiątej. Šiaip ar taip, dabar galite pusryčiauti dešimtą. Michonnette i Poireau ani myśleli jeszcze wstawać. Tik Mišoniukė su Pureliu dar neišsijudino. Tylko oni oboje są w domu i śpią jak prawdziwe bałwany. Tik jie vieni du ir beliko namuose ir kirmija kaip kelmai. - Ależ, Sylwio, mówisz o obojgu razem, jak gdyby… - Jak gdyby co? - zapytała Sylwia, wybuchając głupim śmiechem. - Bet, Silvija, tu juos abu gretini, lyg... - Ką "lyg"? - nutraukė Silvija ir nusikvatojo kvailu juoku. - Przecie oboje jakby dobrani do pary. - Juodu abu - pora kaip tvora. - Jednak to coś dziwnego, Sylwio, jakim sposobem pan Vautrin wrócił dziś w nocy do domu, kiedy Krzysztof pozasuwał przedtem rygle? - Keista man, Silvija, kaip ponas Votrenas šiąnakt įėjo į vidų, kad Kristofas jau buvo užsklendęs vartus? - Wcale nie, proszę pani, Krzysztof posłyszał, że pan Vautrin wraca i zszedł na dół, żeby mu otworzyć drzwi. A pani się zdało, że… - Taigi, kad ne, ponia. Jis išgirdo Votreną ir nulipo jam atidaryti vartų; o jūs manėt... - Podaj mi kaftanik i ruszaj śpiesznie zająć się śniadaniem. - Paduok man palaidinį ir bėk greičiau pusryčių žiūrėti. Przybierz kartoflami pozostałą baraninę i podaj gruszki gotowane, tylko te, co kosztują po dwa liardy sztuka. Pataisyk su bulvėmis likusią avieną, duok keptų kriaušių, tų, kur po du liarus. Niebawem pani Vauquer zeszła na dół i spostrzegła na wstępie kota, który rzucił łapką talerz pokrywający garnuszek z mlekiem i raczył się z największym pośpiechem. Netrukus ponia Vokė nulipo žemyn - kaip tik tuo metu, kada katinas, kojuke nustūmęs nuo dubens lėkštę, skubinai lakė pieną. - Mistigris! - krzyknęła wdowa. - Škic! - sušuko ji. Kot zemknął, lecz po chwili powrócił, łaszcząc się do pani. Katinas nušoko, paskui grįžo ir ėmė trintis jai apie kojas. - Tak, tak, przymilaj się, stary łotrze. - Taigi taigi, gerinkis dabar, senas nenaudėli, - kalbėjo ji. Sylwio, Sylwio! - Silvija, Silvija! - Co pani każe? - Kas yra, ponia? - Zobacz no, co kot zrobił! - Pažiūrėk, ką čia katinas padarė. - To wina tego bydlaka Krzysztofa, któremu poleciłam nakryć do stołu. - Tai tas galvijas Kristofas kaltas. Aš gi jam sakiau, kad uždengtų. Gdzie on się podział? Kur jis pasidėjo? Niech się pani tylko nie troszczy, to będzie porcja ojca Goriot. Nesirūpinkite, ponia: šitas pienas buvo tėvo Gorijo kavai. Doleję trochę wody, a on się na tym nie pozna, bo nie zważa na nic, nawet na to, co je. Pripilsiu dar vandens, ir nieko nepastebės. Jis nieko nepastebi - net ką valgo. - A ten Chińczyk gdzie poszedł? - zapytała pani Vauquer, rozstawiając talerze. - Bet kurgi jis išėjo, tas baidyklė? - tarė ponia Vokė, dėliodama ant stalo lėkštes. - Kto to może wiedzieć? - Kas jį žino. Ten człowiek zajmuje się diablimi sprawkami. Gal su velniu riešutauti? - Zanadtom się przespała - mówiła dalej pani Vauquer. - Aš per ilgai miegojau, - tarė ponia Vokė. - Ale za to świeża pani jak róża… - Užtat ponia skaisti kaip rožė... W tej chwili ozwał się dzwonek i pan Vautrin wszedł do salonu, śpiewając grubym głosem: Długo błądziłem po szerokim świecie I teraz jeszcze aż wspomnieć miło… Tuo metu pasigirdo skambutis, ir į saloną įėjo Votrenas, dainuodamas savo storu balsu: Ilgai basčiausi aš pasauly, Mane regėjote visur... - Ach, ach, dzień dobry, mamo Vauquer - zawołał, zbliżając się ku gospodyni i ujmując ją czule w ramiona. - Oo! Labas rytas, mamyte Vokė, - tarė jis, pamatęs šeimininkę, ir meiliai ją apkabino. - No, no, przestań pan! - Na jau, na jau, liaukitės! - Przestań zuchwalcze, powiedz pani. - Sakykite "begėdi", - pridūrė jis. Proszę, powiedz pani: zuchwalcze. - Na pasakykite, na... Zechciej pani powiedzieć… Tai kaip, nesakote? Proszę pozwolić, pomogę pani nakryć do stołu. Palaukite, aš jums padėsiu dengti stalą. Cóż, grzeczny jestem, wszak prawda? Matote, koks aš mandagus vaikinas, ar ne? Jakem się kochał w blondynce, brunecie Zalecał, wzdychał… Viliot juodbruvę, geltonkasę, Mylėt, vaitoti... - Widziałem przed chwilą rzecz dziwną. ... jak się zdarzyło. - Aš ką tik mačiau įdomų dalyką... ... prabėgom. - Cóż takiego? - zapytała wdowa. - Ką taip? - paklausė našlė. - Ojciec Goriot był o wpół do dziewiątej na ulicy Dauphine u złotnika, który kupuje stare srebra i galony. - Tėvas Gorijo apie pusę devynių buvo Dofino gatvėje pas auksakalį, kuris supirkinėja senus sidabrinius indus ir galionus. Sprzedał mu jakiś sprzęt stołowy ze srebra wyzłacanego, ale tak nielitościwie zmiażdżony, że trudno uwierzyć, aby tego mógł dokonać człowiek nie fachowy. Jis jam pardavė už gerą kainą paauksuotų indų, gražiai sugniutintų, nors jis ir nėra to darbo meistras. - Czy być może? - Ką jūs, iš tikrųjų? - Nie inaczej. - Taip. Wracałem do domu, odprowadziwszy jednego z mych przyjaciół, który odjechał dyliżansem królewskiego pocztowego zarządu. Spostrzegłszy ojca Goriot przystanąłem, żeby zobaczyć, co to będzie, i byłem świadkiem zabawnej historii. Aš ėjau namo, palydėjęs vieną savo draugą, išvykstantį į užsienį Karališkojo pašto arkliais; palaukiau tėvo Gorijo - pažiūrėti, ką jis toliau darys. Juokas, daugiau nieko... Powróciwszy do naszej dzielnicy, szedł ulicą des Gres aż wstąpił do domu lichwiarza Gobsecka. Trzeba wiedzieć, że ten Gobseck, to porządny łotr, który bez żadnego wahania robiłby tabliczki do domina z kości swego ojca, jakiś Żyd, Arab, Grek czy Cygan, którego niełatwo byłoby okraść, bo umieszcza swoje dukaty w banku. Jis grįžo į šį kvartalą, į de Grė gatvę, ir užėjo pas vieną garsų palūkininką lupiką, vardu Gobseką, pasiutusį sukčių, kuriam būtų nė už ką lošti domino savo tėvo kaulais; tai ir žydas, ir arabas, ir graikas, ir čigonas, žmogus, kurį sunku būtų apiplėšti, nes jis pinigus laiko pasidėjęs banke. - To jednak dziwne, co też ten Goriot robi? - Tai ką iš tikrųjų tas tėvas Gorijo veikia? - Nic nie robi, a przeciwnie przerabia to, co ma. - Jis nieko neveikia, - atsakė Votrenas, - jis eikvoja. To głupi niedołęga, co wszystko stracił przez miłość dla kobiet, które… Tas glušas tiek kvailas, kad baigia griauti sau gyvenimą dėl tų mergų, kurios... - Oto i on - rzekła Sylwia. - Va ir jis! - pertraukė Silvija. - Krzysztofie - zawołał ojciec Goriot - pójdź ze mną na górę. - Kristofai! - šūktelėjo tėvas Gorijo, - lipk su manimi. Krzysztof poszedł i powrócił za chwilę. Kristofas nuėjo paskui tėvą Gorijo ir greit nukopė žemyn. - Dokąd idziesz? - zapytała go pani Vauquer. - Kur tu eini? - paklausė ponia Vokė. - Posyła mnie ojciec Goriot. - Atlikti vieno reikalo ponui Gorijo. - A to co? - zawołał Vautrin, wyrywając Krzysztofowi list zaadresowany do hrabiny Anastazji de Restaud. - O čia kas? - tarė Votrenas, ištraukdamas iš Kristofo rankų laišką, ant kurio buvo užrašyta: Poniai grafienei Anastazijai de Resto. - Dokądże idziesz? - zapytał, oddając list Krzysztofowi. - Ir tu eini tenai? - paklausė Votrenas Kristofą, grąžindamas jam laišką. - Na ulicę du Helder. - Į Helderio gatvę. Mam rozkaz oddać to do własnych rąk pani hrabiny. Man įsakyta laišką paduoti tik pačiai grafienei. - Cóż tam być może wewnątrz? - rzekł Vautrin, przeglądając list przed światłem - czy nie bilet bankowy? - Kas jame yra? - Votrenas pakėlė laišką prieš šviesą. - Banknotas? Ale nie - mówił dalej, rozwierając z lekka róg koperty. Ne. Jis pradarė truputį voką. - To kwit! - zawołał. - Išpirktas vekselis! - sušuko jis pagaliau. - Daj go katu! ten stary frant umie się zalecać. - Po perkūnų! Štai koks kavalierius mūsų seniokas! Idź, stary marudo - dodał, kładąc swą dłoń szeroką na głowie Krzysztofa i okręcając go w kółko jak pionek - nie pożałują dać ci na piwo. Eik, eik, senas nenaudėli, gausi gerų arbatpinigių! Ir, užvožęs savo plačią leteną Kristofui ant galvos, Votrenas jį pasuko lyg kokį žaisliuką. Stół był już nakryty, Sylwia gotowała mleko. Ant stalo buvo padėta valgyti. Silvija užkaitė pieną. Pani Vauquer roznieciła ogień z pomocą Vautrina, który nie przestawał nucić: Długo błądziłem po szerokim świecie I teraz jeszcze aż wspomnieć miło… Ponia Vokė pakūrė krosnį. Jai padėjo Votrenas, vis niūniuodamas: Ilgai basčiausi aš pasauly, mane regėjote visur... Wszystko już było gotowe, gdy pani Couture weszła w towarzystwie panny Taillefer. Kai viskas buvo parengta, parėjo ponia Kutiur ir panelė Tajfer. - Skądżeście to tak rano, moje piękne panie? - spytała pani Vauquer, zwracając się do wchodzących. - Iš kur taip anksti, mieloji? - tarė ponia Vokė poniai Kutiur. - Byłyśmy w Saint-Etienne-du-Mont u spowiedzi; przecie mamy dziś być u pana Taillefer. - Buvome pasimelsti! Sent Etjeno diu Mon bažnyčioje, - juk mes šiandien einame pas poną Tajferą. Biedna moja mała drży jak listek, - mówiła pani Couture, siadając koło pieca i wygrzewając przed ogniem trzewiki, które zaczęły parować pod wpływem ciepła. Vargšė mažytė, ji dreba kaip lapelis, - kalbėjo ponia Kutiur, sėsdama prieš krosnį ir kišdama arčiau ugnies savo batus, kurie ėmė garuoti. - Ogrzej się, Wiktoryno - rzekła pani Vauquer. - Pasišildykite, Viktorina, - tarė ponia Vokė. - Bardzo to pięknie, że się pani modli do Boga, by raczył zmiękczyć serce jej ojca - rzekł Vautrin, podając krzesło sierocie - ale sama modlitwa tu nie wystarcza. - Tas gerai, panele, kad jūs maldaujate gerąjį dievulį suminkštinti jūsų tėvo širdį, - tarė Votrenas, paduodamas kėdę našlaitei. - Bet to neužtenka. Potrzeba pani przyjaciela, który by potrafił przemówić stosownie do tego starego bydlaka. Powiadają przecie, że dziki ten człowiek ma trzy miliony kapitału, a pani nie daje żadnego posagu. Jums reikėtų draugo, kuris apsiimtų išrėžti į akis teisybę tam marių kiaulei, laukiniui, kuris, sako, turįs tris milijonus, o jums neduoda dalies. W naszych czasach najpiękniejsza panna potrzebuje posagu. Šiais laikais gražiai mergaitei būtinai reikia dalies. - Biedne dziecię! - rzekła pani Vauquer. - Vargšas kūdikis, - tarė ponia Vokė. - Wiesz co, moja rybko, ten potwór, którego nazywasz ojcem, ściąga dobrowolne nieszczęście na swą głowę. - Bet palaukite, mažyte, tas pabaisa, jūsų tėvas, užsitrauks nelaimę ant savo galvos! Na te słowa oczy Wiktoryny zaszły łzami, a pani Couture dała znak wdowie, by nie mówiła dalej. Sulig šiais žodžiais Viktorinos akys sudrėko nuo ašarų, ir našlė nutilo, ženklu sudrausta ponios Kutiur. - Gdybyśmy tylko mogły zobaczyć go i wręczyć mu ostatni list jego żony - rzekła wdowa po wojskowym komisarzu. - Kad mes nors galėtume jį pamatyti, kad aš galėčiau su juo pasikalbėti, įteikti paskutinį jo žmonos laišką... - kalbėjo komisaro iždininko našlė. - Nigdy nie odważyłam się przesłać go pocztą. Taillefer zna moje pismo… - Aš niekad nedrįsau rizikuoti jį siųsti paštu, jis pažįsta mano rašyseną... - O kobiety niewinne, nieszczęśliwe i prześladowane! - zawołał Vautrin - więc tak to rzeczy stoją? - O nekaltos, nelaimingos, persekiojamos moterys! - sušuko Votrenas, pertraukdamas jos kalbą. - Tai šit kaip jums einasi? Za kilka dni ja się wmieszam w wasze sprawy i wszystko pójdzie jak z płatka. Po keleto dienų aš pats imsiuosi jūsų reikalo, ir viskas klosis gerai. - O, panie - zawołała Wiktoryna, a oczy jej zamglone i palące zarazem spoczęły na Vautrinie którego spojrzenie dziewczęcia nie wzruszyło wcale - jeżeli pan znajdziesz sposób zbliżenia się do mego ojca, to powiedz mu, że jego przywiązanie i dobra sława mej matki droższe mi są nad wszystkie skarby świata. - O pone, - tarė Viktorina, mesdama drėgną ir degantį žvilgsnį į Votreną, kurio tačiau tas nė kiek nejaudino, - jeigu jūs surastumėte būdą prieiti prie mano tėvo, pasakykite jam, kad jo meilė ir mano motinos garbė man yra brangesnės už visus pasaulio turtus. Będę się modliła za pana, jeżeli pan potrafisz złagodzić jego surowość. Jeigu jums pavyktų kiek sušvelninti jo rūstumą, aš melsčiausi už jus. Możesz pan być pewien wdzięczności. Būkite tikri, kad aš nelikčiau nedėkinga... - „Długo błądziłem po szerokim świecie” - zaśpiewał Vautrin głosem pełnym ironii. - Ilgai basčiausi aš pasauly, - pašaipiai uždainavo Votrenas. W tej chwili Goriot, panna Michonueau i Poiret weszli do pokoju, zwabieni prawdopodobnie zapachem masła, na którym Sylwia podsmażała kawałki baraniny. Šiuo akimirksniu nulipo žemyn Gorijo, panelė Mišono ir Puarė, turbūt užuodę kvepiant padažą, su kuriuo Silvija taisė vakarykščią avieną. Wszyscy obecni zajęli swoje miejsca, życząc sobie dnia dobrego; w tej chwili właśnie wybiła dziesiąta, a na ulicy dały się słyszeć kroki studenta. Kai tik septynetas valgytojų, palinkėję viens kitam labo ryto, susėdo prie stalo, laikrodis išmušė dešimt, ir gatvėje pasigirdo studento žingsniai. - Ot i dobrze, panie Eugeniuszu - rzekła Sylwia - dziś pan zje śniadanie razem ze wszystkimi. - O, gerai, ponas Eugenijau, - tarė Silvija, - šiandien jūs pusryčiausite kartu su visais. Student ukłonił się zgromadzonym i zajął miejsce obok ojca Goriot. Studentas pasveikino valgytojus ir atsisėdo šalia tėvo Gorijo. - Miałem dziś szczególną przygodę - wyrzekł, biorąc ogromną porcję baraniny i spory kawał chleba, który pani Vauquer zmierzyła kilkakrotnie okiem. - Man teko šiandien išgyventi keistą nuotykį, - prašneko jis, dėdamasis didelį gabalą avienos ir atsiriekdamas duonos riekę, kurią ponia Vokė kaip paprastai išmatavo akimis. - Przygodę! - zawołał Poiret. - Nuotykį? - pasakė Puarė. - Cóż stąd? czy cię to zadziwia, stara szlafmyco? - rzekł Vautrin do Poireta. - Na, ko čia stebiesi, senas skribliau? - tarė Votrenas Puarė. - Takim ludziom jak pan Eugeniusz nie trudno o przygodę. - Ponas tam ir sutvertas, kad nuotykių turėtų. Panna Taillefer rzuciła nieśmiałe spojrzenie na młodego studenta. Panelė Tajfer baukščiai žvilgtelėjo į jaunąjį studentą. - Opowiedz nam pan, co to była za przygoda - prosiła pani Vauquer. - Papasakokite mums savo nuotykį, - paprašė ponia Vokė. - Wczoraj byłem na balu u mojej kuzynki, wicehrabiny de Beauséant, która posiada dom wspaniały i przepyszne salony obite materią jedwabną. Bal był świetny i bawiłem się jak król… - Ik - wtrącił Vautrin, przerywając studentowi. - Vakar aš buvau baliuje pas vikontienę de Bosean, savo pusseserę, kuri turi puikius rūmus, šilku išmuštus kambarius, ir ji mums iškėlė tokį šaunų pobūvį, kuriame aš linksminausi kaip kara... - ...liukas, - staiga įterpė Votrenas. - Co to ma znaczyć, panie? - zawołał Eugeniusz z żywością. - Pone, - gyvai paklausė Eugenijus, - ką jūs norite tuo pasakyti? - Powiedziałem *ik*, bo królik bawi się lepiej niż król. - Aš pridėjau ...liukas, dėl to, kad karaliukai daug smagiau linksminasi už karalius. - Wielka prawda; wolałbym być tą ptaszyną swobodna niż królem, ponieważ… - potwierdził zgadzający się na wszystko Poiret. - Tas tiesa: aš daug mieliau būčiau tuo mažyčiu nerūpestingu paukšteliu, negu karalium, nes... - prašneko Puarė kai to to jas. - Jednym słowem - przerwał student, nie dając mu dokończyć - tańczyłem z najśliczniejszą kobietą, z pewną zachwycającą hrabiną, nad którą nic piękniejszego w życiu nie widziałem. - Žodžiu, - kalbėjo toliau studentas, nutraukdamas jo šnektą, - aš šokau su viena iš gražiausiųjų to baliaus moterų, su žavinga grafiene, puikiausia būtybe iš visų, mano kada nors matytų. Miała we włosach kwiaty brzoskwiniowe, u boku prześliczny bukiet żywych kwiatów, które rozlewały dokoła woń cudowną; ale ba! trzeba było ją widzieć, bo któż zdoła opisać kobietę ożywioną wirem tańca. Jos plaukus puošė persikų žiedai, prie juostos buvo prisegta gražiausia gyvų, kvepiančių gėlių puokštė. Bet ką čia! Reikėjo patiems ją pamatyti, neįmanoma šokių įjaudintą moterį atvaizduoti. Otóż wystawcie sobie państwo, że dziś o dziewiątej rano spotkałem tę boską hrabinę, gdy szła ulicą des Gres. Ir štai šį rytą apie devynias aš sutikau tą dievišką grafienę pėsčią de Grė gatvėje. Ach, jak mi serce biło! zdawało mi się… Ak, mano širdis pradėjo šokinėti, aš maniau... - Że ona tu zmierza - rzekł Vautrin, rzucając na studenta głębokie wejrzenie. - Kad ji eina čia, - įsiterpė Votrenas, kiaurai peržvelgdamas studentą. - A ona szła pewnie do papy Gobsecka, znanego lichwiarza. - Ji ėjo, be abejo, pas tėvelį Gobseką, palūkininką. Jeżeli będziesz pan kiedy badał serca kobiet paryskich, to bądź pewien, że lichwiarza znajdziesz zawsze przed kochankiem. Jei jūs įsiskverbsite į Paryžiaus moters širdį, tai ten rasite pirmiausia palūkininką, o paskui meilužį. Pańska hrabina nazywa się Anastazja de Restaud i mieszka przy ulicy du Helder. Jūsų grafienė vadinasi Anastazija de Resto ir gyvena Helderio gatvėj. Na to imię student wpatrzył się w Vautrina. Išgirdęs šią pavardę, studentas įbedė žvilgsnį į Votreną. Ojciec Goriot podniósł nagle głowę i ku ogólnemu zdziwieniu zmierzył obu mówiących wzrokiem jasnym i pełnym niepokoju. Tėvas Gorijo staiga pakėlė galvą ir pažiūrėjo į kalbančiuosius švitančiu ir sunerimusiu žvilgsniu, nustebinusiu valgytojus. - Pewnie Krzysztof się spóźni i ona sama tam poszła! - zawołał Goriot z boleścią. - Kristofas pavėluos, ji jau bus nuėjusi! - skausmingai sudejavo Gorijo. - Cóż, czy nie zgadłem? - zapytał Vautrin, pochylając się do ucha pani Vauquer. - Aš įspėjau, - tarė Votrenas pasilenkęs poniai Vokė į ausį. Gorijo valgė išsiblaškęs, nematydamas ką. Niekuomet jis neatrodė toks suglumęs ir susimąstęs kaip dabar. - Panie Vautrin - zawołał Eugeniusz - kto u licha mógł powiedzieć panu jej imię? - Ponas Votrenai, koks velnias galėjo jums pasakyti jos vardą? - paklausė Eugenijus. - Ach, ach! otóż to - odparł Vautrin. - Cha cha, matote! - atsakė Votrenas. - Przecie i ojciec Goriot znał je dobrze, dlaczegóż bym ja nie miał wiedzieć? - Tėvas Gorijo jį žino, tai kodėl man nežinoti? - Panie Goriot! - zawołał student. - Ponas Gorijo? - šūktelėjo studentas. - Co? - spytał biedny stary. - O ką? - tarė vargšas senis. - Więc ona była wczoraj bardzo piękna? - Ar ji vakar buvo labai graži? - Kto taki? - Kas? - Pani de Restaud. - Ponia de Resto. - Patrz pan, jak staremu nieborakowi oczy się zapalają - rzekła pani Vauquer do Vautrina. - Ar jūs matote tą seną kempinę? - tarė ponia Vokė Votrenui. - Žiūrėkite, kaip jam akys sužibo. - Czyżby on ją utrzymywał? - szepnęła panna Michonneau do studenta. - Nejaugi jis ją išlaikytų? - tyliai paklausė panelė Mišono studentą. - O, tak, była wściekle piękna! - odparł Eugeniusz, w którego ojciec Goriot chciwie się wpatrywał. - O, taip! Ji buvo pasiutusiai graži, - atsakė Eugenijus tėvui Gorijo, kuris jį ryte rijo akimis. Gdyby nie było pani de Beauséant, moja boska hrabina byłaby królową balu. Młodzież ją tylko jedną widziała; byłem dwunasty na liście tancerzy, gdyż nie opuściła ani jednego kontredansa. - Jei nebūtų buvę ponios de Bosean, mano dieviškoji grafienė būtų buvusi baliaus karalienė; jauni vyrai tik į ją ir težiūrėjo, aš buvau dvyliktasis jos sąraše, ji nepraleido nešokusi nė vieno kontrdanso. Inne panie wściekały się, patrząc na to. Kitos moterys tiesiog siuto. Jeżeli kto był szczęśliwy wczoraj, to pewnie ona. Jei jau vakar kas buvo laimingas, tai tik ji. Słusznie powiadają, że nic piękniejszego, jak statek z rozwiniętymi żaglami, koń w galopie i kobieta w tańcu. Teisingai sakoma, kad nieko nėra gražesnio kaip pakeltomis burėmis fregata, šuoliais bėgantis žirgas ir šokanti moteris. - Wczoraj na najwyższym szczeblu, u księżnej - rzekł Vautrin - dziś na dole drabiny, u lichwiarza; takie to paryżanki. - Vakar laimės viršūnėse pas kunigaikštienę, - tarė Votrenas, - šį rytą ant paskutinės laiptų pakopos pas lupikautoją - štai jums paryžietės! Gotowe się sprzedać, gdy mężowie nie mogą wystarczyć na ich szalone zbytki. Jeigu vyrai neįstengia jų nežabotos prabangos apmokėti, jos parsidavinėja. Gdy nie umieją się sprzedać, to rade by rozedrzeć łono własnej matki, byle znaleźć to, co pozwala im błyszczeć. O jei parsiduoti negali, tai įmanytų savo motinas išmėsinėti, kad tik rastų kuo sublizgėti. Na wszystko są gotowe. Žodžiu, joms viskas nė už ką. Znane to, znane! Žinome jas, žinome! Gdy student mówił, twarz ojca Goriot jaśniała, jak słońce w dzień pogodny, lecz okrutna uwaga Vautrina powlekła ją znowu chmurą smutku. Tėvo Gorijo veidas, kuris, bekalbant studentui, buvo nušvitęs kaip saulė giedrą dieną, nuo kandžių Votreno žodžių ūmai apsiniaukė. - Ależ, panie - rzekła pani Vauquer - gdzież pańska przygoda? czyś pan mówił z hrabiną? - Gerai, - tarė ponia Vokė, - o kurgi jūsų nuotykiai? Możeś pan ją zapytał, czy nie chciałaby uczyć się prawa? Ar jūs su ja kalbėjotės, klausėte, gal ir ji norėtų teisę studijuoti? - Ona mnie nie widziała - odparł Eugeniusz. - Ji manęs nė matyti nematė, - atsakė Eugenijus. - Ale czyż to nie dosyć spotkać na ulicy des Gres, o dziewiątej rano, najpiękniejszą z kobiet paryskich, która wróciła z balu przynajmniej o drugiej po północy? - Tačiau sutikti vieną iš gražiausių Paryžiaus moterų devintą valandą ryto de Grė gatvėje - argi tai nėra keista? Tylko w Paryżu mogą dziać się podobne rzeczy. Tiktai Paryžiuje ir galimi tokie nuotykiai. - Ale, ba! dzieje się wiele dziwniejszych rzeczy - zawołał Vautrin. - Ėhėf būna daug keistesnių dalykų! - sušuko Votrenas. Panna Taillefer na pół tylko słyszała, o czym mówiono, gdyż cała zajęta była próbą, którą dziś miała przedsięwziąć. Panelė Tajfer beveik nesiklausė - tiek ji buvo paskendusi mintyse apie vizitą, kuriam ruošėsi. Pani Couture dała jej znak, że czas już iść się ubierać. Ponia Kutiur jai davė ženklą keltis, eiti rengtis. W ślad za obiema paniami wyszedł i ojciec Goriot. Kai abi damos išėjo, tėvas Gorijo pasekė jų pavyzdžiu. - A co, czyście państwo widzieli? - zapytała pani Vauquer, zwracając się do Vautrina i innych stołowników. - O ką, matėte? - kreipėsi ponia Vokė į Votreną ir kitus savo gyventojus. - Rzecz oczywista, że on się dla tych kobiet zrujnował. - Aišku, kad jis dėl tų moterų sugriovė sau gyvenimą. - Nikt mi nigdy nie wmówi - zawołał student - że piękna hrabina de Restaud może należeć do ojca Goriot. - Niekuomet manęs niekas neįtikins, kad grafienė de Resto priklausytų tėvui Gorijo! - sušuko studentas. - Ależ my nie staramy się bynajmniej przekonać pana - przerwał Vautrin. - Bet mes, - pertraukė jį Votrenas, - nė neketiname jūsų įtikinėti. - Jesteś pan za młody, żeby dobrze znać Paryż, później się pan dowiesz, że są tu pewne osobistości, które my nazywamy: hommes a passions… Jūs esate dar per daug jaunas, kad gerai pažintumėte Paryžių; vėliau jūs patirsite, kad čia esama tokių, kuriuos mes vadiname aistros žmonėmis. Przy tych słowach panna Michonneau spojrzała na Vautrina wzrokiem pojętnym jak rumak wojskowy, który usłyszy dźwięk trąbki. Po šių žodžių panelė Mišono pažiūrėjo į Votreną reikšmingu žvilgsniu. Galėjai pasakyti - kaip pulko arklys, išgirdęs trimito garsą. - Ach, ach? - zawołał Vautrin, zatrzymując się i mierząc ją głębokim wejrzeniem - alboż to i my nie mieliśmy drobnych namiętności… - Taigi taigi! - tarė Votrenas ir stabtelėjo, norėdamas perverti ją akimis. - Argi mes nesame turėję savo aistrelių, taigi, mes? Stara panna spuściła oczy, jak zakonnica na widok posągów. Senmergė nunarino akis lyg vienuolė prieš statulą. - Otóż tacy ludzie jak się czego uczepią, to nic nie zdoła ich odwieść od powziętej myśli. - Na taip, - varė jis toliau, - tokie žmonės yra tartum apkerėti kokios nors idėjos ir ja nebegali atsikratyti. Pragną tylko pewnej wody czerpanej z pewnego źródła, jakkolwiek często woda ta bywa zepsuta, a pragną się napić za jaką bądź cenę, choćby przyszło sprzedać żonę i dzieci lub zapisać czartu duszę. Jie trokšta tik tam tikro vandens, pasemto iš tam tikro šaltinio, ir dar dažnai dumblino; kad jo gautų atsigerti, jie parduoda savo pačias, vaikus, jie parduoda sielą velniui. Dla jednych owym źródłem upragnionym bywa gra, giełda, muzyka, zbiór obrazów lub owadów; dla innych może to być kobieta, która umie przyrządzać ulubione ich przysmaki. Vieniems toksai šaltinis yra lošimas, birža, paveikslų arba vabzdžių rinkiniai, muzika; kitiems moteris, moteris, kuri sugeba juos pasmaginti pagal jų skonį. Ci ostatni nie dbają o żadną inną kobietę na świecie, cenią tylko tę, która umie pochlebiać ich słabostkom. Tokiems siūlykite visas žemės moteris - jie tik pasijuoks iš jų, nes jie tik tos tegeidžia, kuri patenkina jų aistras. Bywa często, że owa kobieta nie kocha ich wcale, obchodzi się z nimi bez ceremonii i drogo każe płacić za drobne okruchy przyjemności; a jednak dziwacy nie zrażają się wcale i radzi by zastawić ostatnią kołdrę w lombardzie, byle dukat ostatni oddać wybranej kobiecie. Dažnai ta moteris jų visiškai nemyli, su jais šiurkščiai elgiasi, jiems labai brangiai parduoda pasitenkinimo trupinius; tegu ir taip - vis tiek šitie juokdariai nesiliauja, jie užstato lombarde paskutinę antklodę, kad tik galėtų jai nunešti paskutinį pinigėlį. Ojciec Goriot należy właśnie do takich ludzi. Tėvas Gorijo ir yra vienas iš tokių žmonių. Hrabina eksploatuje go, korzystając z jego dyskrecji. Taki to świat wyższy! Grafienė jį išnaudoja, nes jis moka tylėti, - štai jums ir diduomenė! Nieszczęśliwy nieborak o niej tylko myśli. Vargšas žmogynas apie ją ir galvoja. Poza sferą swej namiętności staje się, jak widzicie, dzikim zwierzęciem, ale dość najlżejszej wzmianki o tem, co go obchodzi, by twarz jego zajaśniała jak brylant. Kai kalba eina ne apie šitą aistrą, jis paprastas galvijas, jūs gi matote. O lig tiktai šneka nukrypo į ją - tuoj jo veidas nušvito kaip deimantas. Nie trudno wyjaśnić tę ostatnią tajemnicę. Nesunku įspėti tą paslaptį. Dziś rano odniósł sam swe srebro złocone do przetopienia, a później widziałem go, jak wchodził do papy Gobseck na ulicy des Gres. Šį rytą jis nunešė sulydyti savo auksuotą sidabrą, - aš mačiau jį užeinant pas tėvuką Gobseką de Grė gatvėje. Proszę tylko uważać. Įsidėmėkite! Po powrocie posłał do hrabiny tego głupca Krzysztofa, co pokazał nam adres listu, w którym znajdował się kwit. Sugrįžęs jis pasiuntė pas grafienę de Resto tą glušą Kristofą, kuris mums parodė adresą ant laiško su išpirktu vekseliu. Musiała być pilna potrzeba, skoro sama hrabina szła do starego lichwiarza. Aišku, jei grafienė irgi nuėjo pas tą seną lupiką, tai reikalas buvo neatidėliotinas. Ojciec Geriot zapłacił za nią uprzejmie. Tėvas Gorijo dėl jos su malonumu iškratė kišenes. Nie trzeba być zbyt mądrym, żeby rzecz całą pojąć dokładnie. Nereikia nė per daug galvos laužyti, kad suprastum, kas čia dedasi. Otóż możesz się pan przekonać, młody mój studencie, że pańska hrabina śmiała się wczoraj, tańczyła, przymilała się, powiewała brzoskwiniowymi kwiatami i unosiła z wdziękiem suknię, a pomimo to była, jak to mówią, między młotem i kowadłem, myśląc o swoich zaprotestowanych wekslach lub o wekslach swego kochanka. Iš to matote, mano jaunasis studente, kad tuo pat metu, kai jūsų grafienė juokėsi, šoko, kraipėsi, vikseno persikų žiedus ir vaikščiojo pasikaišiusi suknią, jai širdį graužė kirminas, kaip sakoma, ji galvojo apie savo arba savo meilužio protestuotus vekselius. - Obudzasz pan we mnie wściekłą chęć zbadania prawdy. - Man jūs keliate pasiutusį norą sužinoti teisybę. Idę jutro do pani de Restaud! - zawołał Eugeniusz. Rytoj pat einu pas ponią de Resto! - sušuko Eugenijus. - Tak jest - potwierdził Poiret - trzeba być jutro u pani de Restaud. - Taip, - patvirtino Puarė, - reikia rytoj nueiti pas ponią de Resto. - Bardzo być może, że znajdziesz tam pan poczciwego Goriota, który pójdzie upomnieć się o zapłatę za swą uprzejmość. - Galimas daiktas, jūs ten rasite tą žmogyną Gorijo, atėjusį atsiimti atlyginimo už savo paslaugumą. - Ależ - powiedział Eugeniusz z wyrazem wstrętu - w takim razie wasz Paryż jest kałużą. - Vis dėlto tas jūsų Paryžius - tikras mėšlynas, - ištarė Eugenijus su pasidygėjimu. - I to dziwną kałużą - odparł Vautrin. - Ir dar koks! - pridūrė Votrenas. - Ci, których powozy grzęzną w błocie, nazywają się uczciwymi ludźmi; ci, którzy brną przez nie piechotą, noszą miano łotrów. - Tie, kurie juo bjaurojasi sėdėdami karietose, yra garbingi žmonės, o kurie bjaurojasi vaikščiodami pėsti, - tie niekšai. Komuś przyszła nieszczęściem pokusa skraść jakąś bagatelę i oto wszyscy zatrzymują się przed Trybunałem Sprawiedliwości, by patrzeć nań jak na dziwowisko. Jei turėsite nelaimę nugvelbti kokį niekniekį, jus rodys Teisingumo rūmų aikštėje kaip neregėtą pabaisą. Inny ukradł milion i uchodzi w salonach za wzór cnoty. Bet pavok milijoną - tave gerbs ir aukštins salonuose. A żandarmeria i sprawiedliwość pobierają trzydzieści milionów za utrzymanie moralności. Mes mokame trisdešimt milijonų žandarmerijai ir teisingumo įstaigoms, kad jos saugotų šitą moralę. Doskonale! Gražu! - Jak to - zawołała pani Vauquer - czyżby Goriot dał przetopić swój serwis pozłacany? - Kaip? - sušuko ponia Vokė, - nejaugi tėvas Gorijo suliedino savo auksuotą servizą? - Czy nie było tam między innymi pokrywki z dwiema synogarlicami? - zapytał Eugeniusz. - Ar ne su dviem balandėliais ant dangtelio? - paklausė Eugenijus. - A tak właśnie. - Na taip. - Stary musiał cenić bardzo ten serwis, gdyż zapłakał, zgniótłszy kubek i półmisek. - Jis labai jį brangino, jis verkė, lamdydamas puodelį ir padėklą. Widziałem to przypadkiem - rzekł Eugeniusz. Iš netyčių aš tai mačiau, - tarė Eugenijus. - Cenił go jak własne życie - odrzekła wdowa. - Jis juos brangino kaip savo gyvybę, - atsakė našlė. - Patrzcie no państwo, jak ten nieborak namiętny - wykrzyknął Vautrin. - Tai matote, kaip tas žmogynas įaistrintas! - sušuko Votrenas. - Widocznie kobieta owa umie pogłaskać go po sercu. - Ta moteris moka jam kutenti širdį. Student udał się do swego pokoju, a Vautrin wyszedł na miasto. Studentas užlipo į savo kambarį. Votrenas išėjo. W kilka chwil później pani Couture i Wiktoryna wsiadły do dorożki, którą im Sylwia sprowadziła. Po valandėlės ponia Kutiur ir Viktorina sėdo į fiakrą, kurį joms surado Silvija. Poiret podał ramię pannie Michonneau i oboje udali się do Ogrodu Botanicznego, by przepędzić na przechadzce dwie swobodne godziny. Puarė pasiūlė ranką panelei Mišono, ir abu išėjo į Botanikos sodą pasivaikščioti porą saulėtų valandų. - A co? Toć wyglądają bez mała jak para małżonków - rzekła Sylwia. - Na va, tuodu tai kaip pats su pačia, - tarė storoji Silvija. - Dotychczas nigdy jeszcze nie wychodzili razem. - Šiandien pirmą kartą išėjo drauge. Oboje są tak zasuszeni, że potrąciwszy się wzajemnie mogą skrzesać ognia jak krzesiwo. Jie abu tokie sausi, kad jei į viens kitą susidaužtų, tai pažirtų kibirkštys kaip nuo skiltuvo. - A panna Michonneau winna strzec swego szala, by się nie zajął jak hubka - dodała pani Vauquer ze śmiechem. - Gaila būtų panelės Mišono skraistės, - nusijuokė ponia Vokė, - ji užsidegtų kaip pintis. O czwartej wieczorem Goriot wszedł do pokoju i spostrzegł przy świetle dwóch lamp kopcących, że oczy Wiktoryny były zaczerwienione od płaczu. Parėjęs ketvirtą valandą vakaro, Gorijo pamatė dviejų smilkstančių lempų šviesoje Viktoriną su paraudusiomis akimis. Pani Vauquer słuchała opowiadania o niefortunnej wyprawie do pana Taillefer. Ponia Vokė klausėsi pasakojimo apie bevaisį šios dienos vizitą ponui Tajferui. Znudzony odwiedzinami córki i pani Couture, ojciec Wiktoryny postanowił rozmówić się z nimi i kazał dopuścić je do siebie. Jam pakyrėjęs dukters ir tos senės landymas, jis nusprendęs pagaliau išsiaiškinti reikalą ir jas priėmęs. - Moja droga pani - ciągnęła dalej pani Couture, zwracając się do pani Vauquer - proszę sobie wyobrazić, że Wiktoryna stała cały czas, a on nie zachęcił jej ani jednym słowem, by usiadła. - Mano brangioji, - kalbėjo ponia Kutiur poniai Vokė, - tik įsivaizduokite: jis net atsisėsti nepaprašė, ir Viktorina visą laiką išstovėjo. Mnie zaś powiedział z zimną krwią, bez najmniejszego gniewu, że przychodzimy nadaremnie i powinnyśmy oszczędzić sobie nadal tego trudu, gdyż *panna* może pogorszyć tylko swą sprawę, gdy będzie zbyt natrętna (a toć bywamy tylko raz do roku u tego potwora, który nie nazwał nawet Wiktoryny swą córką!). Powiedział dalej, że Wiktorynie nic się nie należy, gdyż matka jej nie miała wcale posagu i dodał jeszcze tyle słów okrutnych, aż moja biedaczka we łzy się rozlała; ale później upadła mu do nóg i powiedziała z odwagą, że chodzi jej tylko o matkę, że sama bez szemrania ulegnie jego woli, byle tylko zechciał przeczytać testament nieszczęśliwej nieboszczki. O man jis pasakė be jokio piktumo, visiškai šaltai, kad mes nesivargintume vaikščiodamos pas jį; kad panelė - net nepasakė duktė - jam jau įgrisusi belįsdama į akis (vieną kartą per metus, bjaurybė!); kad Viktorinos motina tekėdama nieko neatsinešusi, ir ji dabar neturinti teisės ko nors reikalauti; žodžiu, jis kalbėjo tokias šiurkštybes, kad vargšė mažytė pasruvo ašaromis. Tada vargšė mergytė puolė tėvui po kojų ir jam drąsiai pasakė, kad ne dėl savęs ji neduodanti jam ramybės, bet dėl savo motinos, kad be jokio murmėjimo pasiduosianti jo valiai, tik maldaujanti perskaityti nelaimingosios velionės testamentą. Podała mu list, mówiąc przy tym rzeczy dziwnie piękne i rzewne. Nie wiem, skąd się jej zebrało na podobne wyrazy, chyba Bóg je zesłał; dziewczę bowiem było tak natchnione, że nawet ja, ja sama płakałam jak głupia, słuchając jej mowy. Ji padavė jam laišką, tardama gražiausius pasaulyje žodžius, ir taip jausmingai, kad aš jau nežinau, iš kur ji jų ir ėmė, - matyt, pats dievas jai diktavo, nes vargšas kūdikis kalbėjo su tokiu įkvėpimu, kad aš beklausydama verkiau kaip kvailė. A wiesz pani, co robił ten przerażający człowiek? Ir žinote, ką tas baisusis žmogus tuo metu veikė? Obcinał sobie paznokcie, po czym wziął list zroszony łzami biednej pani Taillefer i rzucił go w ogień, mówiąc: O tak, to dobrze! Jis nagus karpėsi, paėmė laišką, vargšės ponios Tajfer ašaromis sulaistytą, numetė ant židinio ir pasakė: "Gerai." Chciał podnieść córkę, lecz cofnął wnet ręce, gdy spostrzegł, że biedaczka chce je ucałować. Jis buvo benorįs pakelti dukterį nuo žemės, o ši stvėrė jo rankas, siekė jas bučiuoti, - ir jis jas ištraukė. Czyż to nie łotrostwo? Argi tai ne niekšybė? A synalo, bałwan, nie przywitał się nawet z siostrą, wchodząc do pokoju. Jo sūnus, tas drimba, įėjo ir nė nepasisveikino su seseria. - Cóż to za potwory! - zawołał ojciec Goriot. - Juk tai žvėrys! - sušuko tėvas Gorijo. - A potem - ciągnęła dalej pani Couture, nie zważając na okrzyk poczciwca - ojciec i syn pożegnali mnie i odeszli, wymawiając się ważnymi sprawami. - O paskui, - pasakojo toliau ponia Kutiur, nekreipdama dėmesio į žmogyno šūktelėjimą, - tėvas ir sūnus išėjo, atsisveikinę su manim ir atsiprašę, kad turį labai skubių reikalų. Oto i całe nasze odwiedziny. Štai ir visas mūsų vizitas. Ale widział przynajmniej swą córkę. Nors tiek, kad jis pamatė savo dukterį. Nie wiem, jak można się jej wypierać, gdyż podobna do niego, jak dwie krople wody. Aš nesuprantu, kaip jis gali jos išsiginti, - juodu panašūs kaip du vandens lašai. Wszyscy stołownicy i mieszkańcy gospody zgromadzili się z wolna, życząc sobie dnia dobrego i zamieniając nic nie znaczące wyrazy, które w pewnych kółkach paryskich uchodzą za dowcip błyskotliwy, choć same przez się bywają bezmyślne, a całe znaczenie nadaje im gest i sposób, w jaki się wymawiają. Nuolatiniai valgytojai ir ateinantieji rinkosi viens po kilto, sveikindamiesi ir kalbėdami kits kitam niekus, kurie tam tikriems paryžiečių sluoksniams atstoja įmantrų sąmojį ir kurių svarbiausia sudedamoji dalis yra kvailybė, o visa vertė glūdi mostuose ar tarsenoje. Ten rodzaj żargonu zmienia się nieustannie, odnawiając się przynajmniej co miesiąc kosztem jakiegoś nowego żartu. Šios rūšies žargonas nuolat kinta. Byle co nadaje się do podtrzymania takiej gry dowcipu, zarówno wypadek polityczny, jak i proces sądowy, piosenka uliczna lub farsa jakiego aktora; gdyż gra cała polega na tym, by chwytać myśli i wyrazy i, niby wolanta, na powrót je odrzucać. Juokas, duodąs jam pradžią, nepatveria ilgiau kaip mėnesį. Politikos įvykis, teismo byla, gatvės dainuška, artisto išdaigos - viskas tarnauja šiam sąmojų žaismui, kur mintimis ir žodžiais svaidomas! lyg sviediniais. W nowszych czasach wynaleziono świeżo dioramę, wywołującą silniejsze złudzenie optyczne niż panorama; wskutek tego w niektórych malarniach przyjął się zabawny zwyczaj dodawania końcówki *rama* do wielu wyrazów. Neseniai išrasta diorama, patobulinusi panoramos optinę iliuziją, davė progos kai kuriose tapytojų dirbtuvėse prasimanyti juoką - kalbant prie kiekvieno žodžio pridėti rama. Pewien młody malarz uczęszczający do gospody Vauquer, zaprowadził między mieszkańcami zwyczaj dodawania tej końcówki do wyrazów. Tą prasimanymą į ponios Vokė namus užnešė vienas jaunas dailininkas, ateidamas čia valgyti. - *Pannnie* Poiret, jakże tam pańskie *zdrowieczkorama*? - zapytał urzędnik z Muzeum i nie czekając odpowiedzi zwrócił się do pani Couture i Wiktoryny. - Na, ponybe Puarė, - tarė muziejaus tarnautojas, - kaip jūsų sveikatytėrama? Paskui, nelaukdamas atsakymo, jis kreipėsi į ponią Kutiur ir Viktoriną. - Zdaje się - rzekł - że panie mają jakieś zmartwienie. - Ponios, jūs kažko nuliūdusios. - Czy będziemy dziś *ob-jadowali*? - zawołał jeden ze studentów medycyny, przyjaciel Rastignaca, imieniem Horacy Bianchon - moje *żołądeczko* opadło usque ad talones. - Ar ne metas griebtis pietausenos? - sušuko Horacijus Bjanšonas, medicinos studentas, Rastinjako draugas. - Mano pilviūkštis jau nusmuko usques ad talones. - Dziś wściekle *zimnowrama* - rzekł Vautrin. - Bjaurus šiandien šaltarama, - tarė Votrenas. - Proszę się pofatygować, ojcze Goriot. - Nagi pasislinkite, tėve Gorijo. Cóż u licha, pańska noga zakrywa cały otwór pieca. Velniai žino, jūsų koja visą krosnies pakurą užstoja. - Znakomity panie Vautrin - rzekł Bianchon - dlaczego mówisz pan *zimnowrama*? - Šviesusis pone Votrenai, - tarė Bjanšonas, - kodėl jūs sakote šaltarama? To omyłka, należy mówić *zimnorama*. Tai klaida, reikia sakyti šaltirama. - Nie - zawołał urzędnik z Muzeum - mówi się *zimnowrama* na zasadzie, że mówi się: zimno w nogi. - Ne, - atsiliepė muziejaus tarnautojas, - šaltarama teisingiau; matai, juk sakome: man šalta kojoms. - Ach! ach! - Cha cha! - Oto i jego ekscelencja markiz de Rastignac, doktor prawa - lewego - zawołał Bianchon, schwyciwszy Eugeniusza za szyję i dusząc go w uścisku. - Štai ir jo ekscelencija markizas de Rastinjakas, teisėkraipos daktaras, - sušuko Bjanšonas, nutvėręs Eugenijų už kaklo, tarytum norėdamas jį pasmaugti. - Oho, są już i inni, oho! - Ei, visi čionai! Panna Michonneau weszła z wolna, pozdrawiając obecnych milczącym ukłonem i usiadła obok trzech kobiet. Panelė Mišono įėjo pamažėli, tylomis, pasisveikino su visais ir atsisėdo šalia trijų moterų. - Ta stara sowa nabawia mnie zawsze dreszczów - szepnął Bianchon do Vautrina, wskazując na pannę Michonneau. - Mane visuomet nukrečia šiurpas, pamačius šitą seną šikšnosparnį, - pašnibždėjo Bjanšonas Votrenui, rodydamas į panelę Mišono. - Trzeba wiedzieć, że ja studiuję system Galla i widzę na jej głowie Judaszowe wypukłości. - Aš studijuoju Galio sistemą, ir man atrodo, kad ji turi Judo gumbus. - Czyś pan ją znał przedtem? - zapytał Vautrin. - Tai ponas ją pažinote? - paklausė Votrenas. - Któż jej nie spotykał! - odparł Bianchon. - Kas gi jos nepažino, - atsakė Bjanšonas. - Słowo daję, ta wybladła stara panna przypomina mi owe długie robaki, co zdolne są stoczyć najgrubszą belkę. - Garbės žodis! Ši išblyškusi senmergė man panaši į tas ilgąsias kirmėles, kurios kiaurai pragraužia rąstus. - Tak to bywa, młodzieńcze - rzekł czterdziestoletni mężczyzna, głaszcząc faworyty: Więc róża, żyła tyle, ile żyją róże, Poranek jeden tylko. - Va taip ir yra, jaunuoli, - tarė keturiasdešimties metų vyras, glostydamasis žandenas. Žydėjo rožė tiek, kiek žydi visos rožės, Jų amžius - vienas rytas. - Ach, ach! oto i wyborna *zuporama* - zawołał Poiret, na widok Krzysztofa wnoszącego rosół z wielką powagą. - Ohoho! Štai ir puikioji sriuborama, - tarė Puarė, pamatęs Kristofą pagarbiai nešant dubenį su sriuba. Młodzież wybuchnęła śmiechem. - Przepraszam - zawołała pani Vauquer - bo to kapuśniak. - Dovanokite, ponas, čia kopūstų sriuba, - pataisė ponia Vokė. Visi jaunikliai prapliupo juoku: - Jūs sukirstas, Puarė! - Poiret pobity! - Poirrrrette pobity! - Puarėnas sukirstas! - Proszę zapisać dwa punkty wygrane mamie Vauquer - rzekł Vautrin. - Rašykite močiutei Vokė du taškus, - pasakė Votrenas. - Czy kto zauważył, jaką mgłę mieliśmy dzisiaj rano? - zapytał urzędnik. - Ar pastebėjote kas nors, koks šįryt buvo rūkas? - paklausė tarnautojas. - Była to - rzekł Bianchon - mgła wściekła i bezprzykładna, mgła ponura, melancholijna, zielona, dusząca, mgła Goriotowska. - Tai buvo, - prabilo Bjanšonas, - frenetiškas rūkas, nematytas, neregėtas, gedulingas, melancholiškas, žalias, slegiantis, gorijotiškas rūkas. - Goriorama - rzekł malarz - gdyż zupełnie zasłaniała światło. - Gorijorama, - pridėjo tapytojas, - todėl, kad pro jį anė nosies nebuvo matyti. - Hej, milordzie Gâôriotte, tu się mówi o was. - Ei, milorde Gaurijotai, čia apie jus kalbama! Ojciec Goriot siedział na końcu stołu przy drzwiach, przez które wnoszono jedzenie; zawołany, podniósł głowę, nie przestając wąchać kawałka chleba wyjętego spod serwety było to stare przyzwyczajenie z czasów kupieckich, którego się jeszcze nie pozbył. Atsisėdęs gale stalo, prie durų, pro kurias buvo nešiojami valgiai, tėvas Gorijo pakėlė galvą, uostydamas duonos gabaliuką, kurį paėmė iš po servetėlės, - jis vis dar nebuvo atjunkęs nuo senų prekybininko įpročių. - Cóż to takiego? - zabrzmiał cierpko głos pani Vauquer, zagłuszając głośną rozmowę oraz brzęk łyżek i talerzy - czy się panu chleb nie podoba? - Tai ką, - sušuko ponia Vokė gaižiu balsu, perrėkdama šaukštų, lėkščių tarškesį ir kalbų triukšmą, - gal sakysite, kad duona netikusi? - Przeciwnie, pani - odparł - to chleb z najprzedniejszej etampskiej mąki. - Atvirkščiai, ponia, - atsakė jis, - ši duona kepta iš pirmos rūšies Etampo miltų. - Po czym to pan poznaje? - zagadnął Eugeniusz. - Iš ko jūs tai sprendžiate? - paklausė Eugenijus. - Po białości, po smaku. - Iš baltumo, iš skonio. - Chybaś pan nosem smakował, bo widziałam, jakeś wąchał kawałek chleba - rzekła pani Vauquer. - Turbūt jūsų skonis nosyje, kad ją uostote, - tarė ponia Vokė. - Stajesz się pan coraz oszczędniejszym i z czasem dojdziesz chyba do tego, że wdychanie wyziewów kuchennych będzie dla pana dostatecznym pożywieniem. - Jūs darotės toks taupus, kad galų gale išrasite būdą maitintis virtuvės kvapu. - Wtedy zastrzeż pan sobie własność wynalazku, a dorobisz się pięknego majątku - zawołał urzędnik z Muzeum. - Tik neužmirškit išsiimti patentą tam išradimui, - riktelėjo muziejaus tarnautojas, - jūs susikrausite iš to didelį turtą. - Dajcież państwo pokój! - rzekł malarz - ojciec Goriot chciał tylko dowieść swym postępkiem, że był w rzeczy samej fabrykantem makaronu. - Ką jūs čia, jis tik nori mus įtikinti, kad yra buvęs makaronų fabrikantas! - tarė tapytojas. - Jak widać, z pańskiego nosa mogłaby być retorta - rzekł znów urzędnik z Muzeum. - Vadinasi, jūsų nosis yra retorta? - dar paklausė muziejaus tarnautojas. - Co? - podchwycił Bianchon - re… - Re... kas? - paklausė Bjanšonas. - Re-zeda. - Re-torika! - Re-flektor. - Re-kežis! - Re-zerwa. - Re-grasas! - Re-duta. - Re-zonierius! - Re-netka. - Re-vizorius! - Re-zydent. - Re-tenybė! - Re-nifer. - Re-tušas! - Re-torama. - Re-torama! Osiem odpowiedzi posypało się niby grad kul ze wszystkich stron sali. Wrażenie było tym śmieszniejsze, że ojciec Goriot spoglądał po zgromadzonych z głupowatą miną człowieka, który usiłuje zrozumieć cudzoziemską mowę. Šie aštuoni atsakymai supyškėjo iš visų keturių valgomojo kampų kaip šūvių salvė ir sukėlė juo didesnį juoką, kad tėvas Gorijo žiūrėjo į visus kvailomis akimis, lyg stengdamasis suprasti svetimą kalbą. - Re? - powtórzył pytająco, zwracając się do siedzącego obok Vautrina. - Re...? - klausė jis greta sėdintį Votreną. - Re-umatyzm, mój starowino! - zawołał Vautrin, uderzając Goriota po głowie i wtłaczając mu kapelusz aż na oczy. - Retabarzdis, seneliuk! - tarė Votrenas ir taip pliaukštelėjo tėvui Gorijo per skrybėlę, jog ta užsmuko jam ligi pat akių. Biedny staruszek tak osłupiał po tym napadzie niespodziewanym, że przez kilka minut siedział nieruchomy. Nelaimingas senis, sumišęs dėl tokio netikėto užpuolimo, kurį laiką sėdėjo nustėręs. Krzysztof sądził, że pan Goriot nie je już zupy i zabrał mu talerz; lecz nieborak nie spostrzegł tego i poprawiwszy kapelusz, opuścił łyżkę na stół w mniemaniu, że talerz znajduje się na swoim miejscu. Kristofas, manydamas, kad jis jau pavalgė, nusinešė jo lėkštę su sriuba; užtat kai Gorijo, atsismaukęs skrybėlę, paėmė šaukštą, tai kaukštelėjo juos į stalą. Wszyscy obecni parsknęli śmiechem. Visi valgytojai prapliupo juoku. - Mój panie - zawołał starzec - jesteś pan kiepskim trefnisiem! Nadal radzę mu powstrzymywać się od podobnych sztuczek, bo… - Pone, - tarė senis, - jūsų juokai pikti, ir jeigu jūs sau leisite dar kartą... - Bo co, tatusiu? - przerwał Vautrin. - Na, kas bus tada, tėvuk? - pertraukė jį Votrenas. - Bo kiedyś zapłacisz mi pan za to sowicie… - Jūs už tai atkentėsite vieną gražią dieną... - W piekle, nieprawdaż? - rzekł malarz - w tym ciemnym kąciku, gdzie się stawia niegrzeczne dzieci. - Pragare, ar ne? - įsiterpė tapytojas. - Tame mažyčiame tamsiame kamputyje, kur uždaromi išdykę Valkai! - Pani nic nie je - rzekł Vautrin do Wiktoryny. - O jūs, panele, nevalgote? - prakalbino Votrenas, Viktoriną. - Zapewne ojczulek okazał się nieprzystępnym? - Tai tėtušis vis toks pat atkaklus? - To okropny człowiek - zawołała pani Couture. - Baisu ir kalbėti, - tarė ponia Kutiur. - Warto by nauczyć go rozumu - rzekł Vautrin. - Reikia jam proto įvaryti, - tarė Votrenas. - Pani mogła by wytoczyć proces o artykuły żywności, gdyż wcale nie je - odezwał się Eugeniusz, który siedział niedaleko od Bianchona. - Bet panelė, - prabilo Rastinjakas, sėdėjęs šalia Bjanšono, - gali iškelti bylą, kad jai grąžintų išlaikymo išlaidas, nes ji nieko nevalgo. - Ach, proszę no spojrzeć, jak ojciec Goriot wpatruje się w pannę Wiktorynę. Ei, ei, pažvelkite, kaip tėvas Gorijo įsižiūrėjo į panelę Viktoriną. Stary zapomniał o jedzeniu i nie spuszczał oczu z twarzy dziewczęcia, napiętnowanej boleścią prawdziwą, boleścią dziecka odtrąconego, które pomimo to nie przestało kochać swego ojca. Senis, užmiršęs valgį, susimąstęs žiūrėjo į nelaimingą mergaitę, kurios veidą niaukė tikras skausmas, skausmas atstumto vaiko, mylinčio savo tėvą. - Mój drogi - szepnął Eugeniusz - źleśmy osądzili ojca Goriot. - Drauguži, - tyliai tarė Eugenijus, - mes neteisingai vertiname tėvą Gorijo. To nie jest ani głupiec, ani człowiek bez czucia. Jis nėra nei kvailas, nei bejausmis. Spróbuj no zastosować do niego system Galla i wtedy powiedz mi swe zdanie. Pritaikyk jam savąją Galio sistemą ir pasakyk man, kaip jis tau atrodys. Dzisiejszej nocy sam byłem świadkiem, jak starzec ten gniótł półmisek srebrny i to z największą łatwością: rzekłbyś, że miał w ręku wosk a nie metal; w obecnej zaś chwili twarz jego zdradza uczucie niezwykłe. Šiąnakt aš mačiau jį lamdant paauksuotą padėklą taip lengvai, lyg šis būtų buvęs vaškinis, ir jo veidas tuo metu spindėjo nepaprastu jausmu. Mnie się zdaje, iż życie Goriota zbyt jest tajemnicze, by nie zasługiwało na głębsze zbadanie. Man jo gyvenimas atrodo toks paslaptingas, kad tikrai verta jį patyrinėti. Tak, Bianchon, nie śmiej się, bo ja nie żartuję wcale. Taip, Bjanšonai, tu gali sau juoktis, aš rimtai kalbu. - Nie przeczę - rzekł Bianchon - że dla medyka człowiek ten jest ciekawym okazem. - Šis žmogus yra ypatingas reiškinys medicinos požiūriu, - atsakė Bjanšonas, - sutinku! Jeżeli się zgodzi, gotowym sam dokonać na nim sekcji. Jei jis nori, aš jį išmėsinėsiu. - Lepiej pomacaj mu głowę. - Ne, patyrinėk jo galvą. - A, dziękuję! Kto wie, czy jego głupota nie jest zaraźliwa? - Eik tu sau, jo kvailumas gali būti užkrečiamas. Nazajutrz, około trzeciej po południu, Rastignac ubrany bardzo wykwintnie poszedł do pani de Restaud. W drodze oddał się cały owej nadziei lekkomyślnej, która tysiącem wzruszeń barwi młode życie. Młodzież nie rachuje przeszkód i niebezpieczeństw; gra bujnej wyobraźni idealizuje życie w ich oczach i widzą przed sobą same powodzenia; zburzenie planów, które utworzyła żądza wybujała pogrąża ich w smutku, niekiedy nawet czyni nieszczęśliwymi; gdyby byli odważniejsi i mniej nieświadomi, to budowa społeczna nie mogłaby się przy nich ostać. Kitą dieną Rastinjakas apsirengė labai elegantiškai ir trečią valandą po pietų išėjo pas ponią de Resto, pakeliui puoselėdamas pačias padūkiausias viltis, kurios suteikia jauniems vyrams tiek puikių išgyvenimų: jie nesiskaito tada nei su kliūtimis, nei su pavojais, jie visur mato pasisekimą, vaizduotėje supoetindami savo gyvenimą, sielvartauja, liūsta, jei suirsta projektai, kurie buvo gyvi tik jų nežabotose svajonėse; jeigu jie nebūtų drovūs ir neprityrę, visuomeninis gyvenimas taptų neįmanomas. Eugeniusz wystrzegał się jak mógł, żeby się nie zabłocić, a obok tego układał w myśli, co powie pani de Restaud, przysposabiał zapas dowcipu, wymyślał odpowiedzi stosowne do przypuszczalnej rozmowy, przygotowywał słówka dowcipne, zdania á la Talleyrand i przypuszczał tysiączne okoliczności mogące mu ułatwić wynurzenie uczuć, na którym opierał całą swą przyszłość. Eugenijus žingsniavo labai atsargiai, kad nesusipurvintų, bet eidamas galvojo, ką sakys poniai de Resto, iš anksto rengė sau reikiamą nusiteikimą, išradinėjo įsivaizduojamo pokalbio replikas, rankiojo sąmojingus žodžius, taleiraniškus posakius, svarstė, kokios aplinkybės gali būti palankios išpažinti meilei, kuria jis grindė savo ateitį. I biedny student zabłocił się tak okrutnie, że w Palais Royal musiał kazać oczyścić sobie buty i spodnie. Tačiau vargšas studentas vis tiek susipurvino ir prie Pale Rojalio turėjo duoti nuvalyti batus ir nupurtyti žemes nuo kelnių. „Gdybym był bogaty, rzekł do siebie rozmieniając stusoldową monetę, w którą się zaopatrzył na wszelki wypadek, byłbym pojechał powozem i mógłbym rozmyślać swobodnie”. "Jei aš būčiau turtingas, - tarė jis sau, keisdamas pusantro franko pinigą, kurį pasiėmęs dėl visa ko, - važiuočiau karieta ir galėčiau svajoti kiek tinkamas." Dostawszy się wreszcie na ulicę du Helder, zapytał o hrabinę de Restaud i spotkał pogardliwe wejrzenie służących, którzy domyślili się, że młody człowiek przyszedł piechotą, gdyż nie słyszeli turkotu przed bramą. Pagaliau jis priėjo Helderio gatvę ir paklausė ponios de Resto. Su šaltu įniršiu, kaip žmogus, įsitikinęs savo pasisekimu, jis sutiko niekinančius tarnų žvilgsnius: šie matė jį per kiemą ateinant pėsčią ir nebuvo girdėję karietos privažiuojant prie vartų. Eugeniusz zniósł to wejrzenie z chłodną wściekłością człowieka, pewnego, że kiedyś zwycięży los przeciwny; niemniej jednak zabolało go ono dotkliwie, gdyż wchodząc na podwórze sam przekonał się o swej niższości, na widok pięknego rumaka, który się tam niecierpliwił w bogatym zaprzęgu. Kabriolet, nie mniej piękny od rumaka, świadczył o zbytkownym i swobodnym życiu właściciela, który mógł prawdopodobnie kosztować wszystkich rozkoszy paryskich. Tie žvilgsniai buvo jam tuo labiau juntami, kad jis suprato savo menkystę, jau eidamas į kiemą, kur kapstė žemes puikus arklys, prašmatniai pakinkytas į vieną tų puošnių kabrioletų, kurie byloja apie išlaidų gyvenimą, apie prabangą, apie įprotį naudotis visomis Paryžiaus smagybėmis. Dosyć było tej jednej okoliczności, by zupełnie zepsuć studentowi humor. Eugenijui tuoj sugedo nuotaika. Wszystkie skrytki jego mózgu, które naładował dowcipem, zamknęły się naraz i Eugeniusz stał się zupełnie głupi. Atviri jo smegenų stalčiai, kuriuos jis tikėjosi nusinešti pilnus sąmojų, dabar užsidarė, jis jautėsi kvailas. Stanął na jednej nodze przed oknem przedpokojowym, oparł łokieć o zasuwkę i patrzył machinalnie na dziedziniec, czekając odpowiedzi hrabiny, której lokaj poszedł zameldować odwiedzających. Liokajus nuėjo pranešti grafienei, kas atvyko, o Eugenijus stovėjo užmetęs koją už kojos prie laukiamojo kambario lango, atsirėmęs alkūne į sklendę ir išsiblaškęs žvelgė į kiemą. Czas wydawał mu się nieznośnie długi i byłby wyszedł niezawodnie, gdyby nie posiadał tej uporczywości właściwej południowcom, która może działać cuda, jeżeli jest skierowana na drogę właściwą. Laikas jam labai prailgo, ir jis jau būtų išėjęs, jei nebūtų turėjęs to pietiečių atkaklumo, kuris, verždamasis tiesiai į tikslą, daro stebuklus. - Pani jest bardzo zajęta w swoim buduarze - rzekł kamerdyner - nie odpowiedziała mi wcale; ale może pan zechce przejść do salonu, tam czeka już ktoś inny. - Ponia yra savo buduare ir labai užsiėmusi, - tarė įėjęs liokajus. - Ji man nieko nepasakė; bet gal ponas užeitumėte į saloną, ten jau kai kas laukia. Zastanawiając się nad władzą potężną tych ludzi, którzy jednym słowem obwiniają i sądzą swych panów, Eugeniusz zbliżył się do drzwi, przez które wychodził kamerdyner. Otworzył je niedbale, chcąc zapewne pokazać nadętym lokajom, że zna dobrze wewnętrzny rozkład mieszkania; ale wpadł nierozważnie do jakiegoś pokoju, w którym znajdowało się pełno lamp, bufetów i przyrząd służący do nagrzewania serwet po kąpieli; dalej widać było korytarz ciemny i schodki ukryte. Stebėdamasis, kokią baisią galią turi šie žmonės, vienu žodžiu gebą apkaltinti ir pasmerkti savo ponus, Rastinjakas, norėdamas įžūliems tarnams parodyti, kad jis pažįsta šiuos namus, ryžtingai atidarė duris, pro kurias ką tik buvo išėjęs liokajus, tačiau visai netikėtai atsidūrė kambaryje, kur buvo sudėtos lempos, indaujos, rankšluosčių džiovintuvas ir pro kurį einama į tamsų koridorių ir į slaptuosius laiptus. Stłumiony śmiech, który posłyszał w przedpokoju, zbił go do reszty z tropu. Išgirdęs prieškambaryje slopinamą juoką, Eugenijus visai sumišo. - Proszę pana, tędy się idzie do salonu - rzekł kamerdyner z ową fałszywą uniżonością, która zdaje się być tylko nową obelgą. - Pone, į saloną eiti pro čia, - tarė jam liakojus su ta dirbtine pagarba, kuri panaši į pikčiausią pasityčiojimą. Eugeniusz zawrócił się z takim pośpiechem, że zawadził o wannę; szczęściem jednak zdążył zatrzymać wymykający się z rąk kapelusz, W tej samej chwili drzwi jakieś otworzyły się w głębi korytarza oświeconego małą lampką i Eugeniusz posłyszał głos hrabiny i ojca Goriot, po czym rozległ się odgłos pocałunku. Eugenijus gręžėsi taip smarkiai, jog užgriuvo ant maudyklės, bet, laimė, dar sučiupo skrybėlę, kuri jau buvo bekrentanti į vandenį. Tą pat akimirksnį ilgo, mažutės lempelės apšviesto koridoriaus gale prasivėrė durys, ir Rastinjakas išgirdo tenai ponios de Resto ir tėvo Gorijo balsus ir pasibučiavimo garsą. Kamerdyner przeprowadził Eugeniusza przez pokój jadalny do pierwszego salonu, gdzie student nasz przystanął przed oknem wychodzącym na podwórze. Jis įžengė į valgomąjį, perėjo jį, sekdamas paskui liokajų, ir atsidūrė pirmajame salone, kur atsistojo prie lango, pastebėjęs, kad pro jį matyti kiemas. Pragnął przekonać się, czy spotkany tu ojciec Goriot był rzeczywiście owym znanym mu Goriotem. Jis norėjo įsitikinti, ar tas tėvas Gorijo iš tikrųjų yra jos tėvas Gorijo. Serce biło mu jakoś dziwnie, gdy przywodził sobie na pamięć przerażające uwagi Vautrina. Jam širdis ėmė smarkiai plak-ti, jis prisiminė baisius Votreno samprotavimus. Kamerdyner zatrzymał się przy drzwiach salonu, z którego wyszedł nagle elegancki młodzieniec. - Już ja idę, Maurycy - rzekł niecierpliwie. Liokajus laukė Eugenijaus prie salono durų, bet staiga pro jas įžengė elegantiškas jaunas vyras, kuris nekantraudamas tarė: - Aš išeinu, Morisai. - Proszę powiedzieć hrabinie, że przeszło pół godziny czekałem na nią. Pasakykite poniai grafienei, kad aš jos laukiau ilgiau kaip pusę valandos. Po tych słowach młodzieniec, który widocznie miał prawo być niegrzeczny, zanucił jakąś śpiewkę włoską i zbliżył się do okna, przy którym stał Eugeniusz Udał, że wygląda na dziedziniec, a tymczasem rzucił na twarz studenta przelotne spojrzenie. Šitas nemandagus žmogus, turįs, matyt, teisę būti nemandagus, niūniuodamas kažkokią itališką dainelę, priėjo prie lango, kur stovėjo Eugenijus, pažiūrėti į studentą ir kartu žvilgterėti į kiemą. - Lepiej byłoby, gdyby pan hrabia zechciał zaczekać chwileczkę, bo jaśnie pani już nie jest zajęta - rzekł Maurycy zmierzając do przedpokoju. - Bet verčiau ponas grafas teiktųsi dar valandėlę palaukti. Ponia jau laisva, - tarė Morisas, grįždamas į prieškambarį. W tej chwili ojciec Goriot zszedł z małych schodków i zatrzymał się przy bramie rozpinając parasol. Nieborak nie widział, że w otwartej bramie pokazało się właśnie tilbury, w którym siedział młody mężczyzna z orderem na piersi. Tuo metu tėvas Gorijo, nulipęs užpakaliniais laiptais, išėjo prie didžiųjų kiemo vartų. Žmogynas pakėlė savo skėtį ir ketino jį išskleisti visai nepastebėjęs, kad vartai atidaryti ir vidun važiuoja tilbiuri, kuriame sėdi jaunas ordinuotas vyras. Ojciec Goriot w samą porę rzucił się w tył, żeby nie być stratowanym. Tėvas Gorijo vos spėjo atšokti atgal, kad nesuvažinėtų. Koń przestraszył się rozpiętego parasola i, rzuciwszy się w bok, popędził gwałtownie ku podjazdowi. Arklys pasibaidė skėčio ir staiga liuoktelėjo link prieangio. Młody człowiek obrócił się z gniewem, popatrzył na Goriota i ukłonił mu się wreszcie z przymusowym uszanowaniem, z jakim traktujemy potrzebnego nam lichwiarza lub człowieka spodlonego, dla którego musimy udawać szacunek, choć wewnętrznie rumienimy się za to sami przed sobą. Jaunas vyras piktai atsigręžė, pasižiūrėjo į tėvą Gorijo ir, prieš jam išeinant, linktelėjo su ta priverstine pagarba, kuri rodoma palūkininkams, kai jie yra reikalingi, arba susiteršusiems žmonėms, dėl kurių vėliau tenka rausti. Ojciec Goriot odpowiedział przyjacielskim ukłonem pełnym dobroduszności. Tėvas Gorijo į pasveikinimą atsakė kukliai, draugiškai, atviraširdiškai. Wszystko to stało się z szybkością błyskawicy i pochłonęło całą uwagę Eugeniusza. Visa tai įvyko žaibo greitumu. Nie przypuszczał nawet, że oprócz niego ktoś inny jeszcze może się znajdować w salonie, gdy wtem głos hrabiny uderzył jego ucho. Taip įsižiūrėjęs, kad nė nepastebėjo esąs ne vienas, Eugenijus ūmai išgirdo grafienės balsą. - Ach, Maksymie, jużeś chciał odchodzić! - zawołała tonem wyrzutu, w którym przebijało się lekkie rozdrażnienie. - A! Maksimai, jūs jau išeinate? - tarė ji priekaištaujamu balsu, kuriame buvo justi apmaudo. Hrabina nie zwróciła uwagi, że tilbury zajechało przed dom. Grafienė nepastebėjo, kad į kiemą įvažiavo tilbiuri. Rastignac odwrócił się nagle i ujrzał hrabinę przystrojoną zalotnie w peniuar biały, kaszmirowy, z różowymi kokardami i uczesaną niedbale, tak jak wszystkie paryżanki w godzinach porannych. Musiała wyjść świeżo z kąpieli, bo przejęta była cała jakimś balsamicznym zapachem, spojrzenie miała jakby zamglone, a piękność jej zmiękczona, jeżeli tak rzec można, zdawała się rozkoszniejsza niż zwykle. Rastinjakas staiga atsigręžė ir išvydo grafienę, koketiškai apsivilkusią balto kašmiro peniuaru su rausvais kaspinais, nerūpestingai susišukavusią, kaip mėgsta būti Paryžiaus moterys rytais; ji kvepėjo, ji, matyt, buvo ką tik po vonios, ir jos grožis, sakytumei, sušvelnintas, atrodė dar geidulingesnis, jos akys buvo drėgnos. Oko młodych ludzi umie wszystkiego się dopatrzeć: dusza ich zlewa się z promiennym obrazem kobiety, tak jak roślina napawa się powietrzem, z którego przyswaja sobie część potrzebną; toteż i Eugeniusz nie dotknął się rąk hrabiny, a jednak przeczuł świeżość ich niezrównaną, odgadł przez kaszmir różową białość jej gorsu, którą zdradzał niekiedy przed jego wzrokiem peniuar trochę rozwarty. Jauni vyrai moka viską matyti: jų sielos jungiasi su moters spinduliavimu taip, kaip augalai kad traukia iš oro jiems reikalingas medžiagas. Tad Eugenijus juto, kokios jaunos ir gaivios yra šios moters rankos, nė nepaliesdamas jų. Pro kašmirą jis matė jos rausvą krūtinę, kuri, prasiskleidus peniuarui, kartais prasidengdavo, traukdama jo žvilgsnį. Hrabina nie potrzebowała gorsetu; przepaska tylko odznaczała gibką jej kibić, szyję miała nęcącą, a nogi jakże ślicznie wyglądały w pantofelkach! Jai nereikėjo gorseto, vieno dirželio užteko jos liemens grakštumui išryškinti, kaklas prašėsi glamonėjamas, kojos, apautos kurpaitėmis, buvo žavingos. Maksym złożył na jej ręce pocałunek i wtedy dopiero Eugeniusz spostrzegł Maksyma, a hrabina Eugeniusza. Kai Maksimas paėmė pabučiuoti šią ranką, Eugenijus pastebėjo jį, o grafienė pastebėjo Eugenijų. - Ach, to pan de Rastignac! - O, tai jūs, pone de Rastinjakai! Jakże mi przyjemnie widzieć pana - rzekła hrabina takim tonem, że człowiek dobrze wychowany pojąłby od razu właściwe słów tych znaczenie. Man labai malonu jus matyti, - tarė ji tokiu balsu, kuriam mielai paklūsta išmanūs žmonės. Maksym spoglądał kolejno na Eugeniusza i na hrabinę tak wyraziście, jak gdyby chciał przekonać intruza, że jest najzupełniej niepotrzebny. Maksimas žiūrėjo čia į Eugenijų, čia į grafienę tokiu reikšmingu žvilgsniu, kokio turėjo pakakti įsibrovėliui •išvyti. - Ach, moja droga, spodziewam się, że wypchniesz mi tego malca za drzwi! "Ak, mano miela, tikiuosi, kad tu dėl manęs išgrosi lauk šį pienburnį!" - Słowa te malowały się w wyzywająco dumnym wzroku młodzieńca, którego hrabina Anastazja nazwała Maksymem, patrząc mu w twarz z tym wyrazem podległości, którym kobieta zdradza bezwiednie wszystkie swe tajemnice. Tokiais žodžiais būtų buvę galima aiškiai ir tiksliai išversti, ką sakė žvilgsniu tas jaunas, begėdiškai išdidus vyras, kurį grafienė Anastazija vadino Maksimu, stebėdama jo veidą su tuo valios nuolankumu, kuris, jai pačiai nežinant, išduoda visas moters paslaptis. Rastignac uczuł ku niemu nienawiść gwałtowną. Rastinjakas pajuto šiam žmogui baisią neapykantą. Najpierw piękne włosy Maksyma, jasne i starannie ufryzowane, dały mu poznać, że jego głowa wyglądała szkaradnie. Pirmiausia, gražūs, geltoni, rūpestingai sušukuoti Maksimo garbiniai jam priminė, kokie baisūs jo paties plaukai. Dalej obuwie hrabiego było delikatne i czyste, a buty studenta, pomimo największej ostrożności, pokryły się w drodze cieniuchną warstwą błota. Toliau, Maksimas buvo apsiavęs dailiais ir švariais bateliais, o jo batai, nors ir kaip atsargiai jis ėjo gatvėmis, vis tiek buvo mažumą apdulkėję. Wreszcie tamten miał surdut, który układał mu się do stanu tak wdzięcznie, że czynił go podobnym do pięknej kobiety, a Eugeniusz o wpół do trzeciej miał na sobie czarne odzienie. Pagaliau Maksimas vilkėjo taip dailiai gulinčiu švarku, jog buvo grakštus it mergaitė, o Eugenijus dabar, apie pusę trečios, buvo su juoda eilute. Przenikliwy syn Charenty pojął od razu, jak wielką przewagę miał nad nim ten wykwintnie, starannie ubrany, szczupły i wysoki, o jasnym oku i cerze bladej. Sumanus Šarantos vaikas juto, kiek pranašumo teikia drabužiai šiam aukštam, laibam, šviesių akių ir išblyškusio veido dabitai, vienam iš tų žmonių, kurie gali pravirkdyti našlaitį. Nie czekając odpowiedzi Eugeniusza, hrabina wybiegła szybko do drugiego salonu, a peniuar rozwiany fruwał dokoła czyniąc ją podobną do motyla; Maksym poszedł za nią. Nelaukdama Eugenijaus atsakymo, ponia de Resto skriste išskrido į kitą saloną, plasnodama peniuaro skvernais tartum drugelis; ir Maksimas nusekė paskui ją. Eugeniusz, zły szalenie, poszedł za Maksymem i hrabiną. Eugenijus įsiutęs nusekė paskui Maksimą ir grafienę. Wszyscy troje znaleźli się razem na środku wielkiego salonu przed kominkiem. Tuo būdu jie visi trys atsidūrė drauge, priešais židinį, didžiojo salono viduryje. Student wiedział dobrze, że będzie krępować swą obecnością tego wstrętnego Maksyma, a pragnął bądź co bądź dokuczyć elegantowi, choćby nawet przyszło się narazić w oczach hrabiny. Studentas gerai žinojo, kaip jis kliūva nekenčiamajam Maksimui; tačiau jis ir norėjo kliūti tam dabitai, net rizikuodamas nepatikti poniai de Resto. Nagle przypomniał sobie, że widział tegoż Maksyma na balu u pani de Beauséant, i odgadł, czym on był dla pani de Restaud; ale zdobył się na odwagę młodzieńczą, która bywa źródłem głupstw wielkich lub wielkich powodzeń i rzekł do siebie: „Oto mój rywal, muszę go pokonać.” Niebaczny! Staiga prisiminęs, kad jis matė tą jauną vyrą baliuje pas ponią de Bosean, Eugenijus suprato, kas yra Maksimas poniai de Resto; ir su tuo jaunuolišku drąsumu, kuris gali padaryti didžiausių kvailysčių arba pasiekti puikiausių laimėjimų, jis tarė pats sau: "Štai mano varžovas! Aš turiu jį nugalėti." Neišmanėlis! Nie wiedział, że hrabia Maksym de Trailles pozwalał się znieważać, po czym strzelał pierwszy i zabijał przeciwnika. Jis nežinojo, kad grafas Maksimas de Trajis tyčia leidžiasi įžeidžiamas, dvikovoje šauna pirmasis ir užmuša savo priešininką. Eugeniusz słynął jako dobry strzelec, ale na dwadzieścia dwa strzały, nigdy jeszcze nie zdarzyło mu się trafić dwadzieścia razy. Eugenijus buvo įgudęs šaulys, bet šaudykloje dar niekuomet nebuvo numušęs dvidešimties lėlių iš dvidešimt dviejų. Młody hrabia rzucił się na fotel w rogu kominka, wziął szczypce i zaczął rozrzucać węgle tak gwałtownie i niecierpliwie, że piękna twarz Anastazji zasępiła się od razu . Jaunasis grafas krito į su-pamąją kėdę šalia židinio, pagriebė žnyples ir ėmė maišyti žarijas taip smarkiai, taip piktai, jog gražusis Anastazijos veidas tuoj apsiniaukė. Młoda kobieta rzuciła na Eugeniusza spojrzenie zimne i pytające, które mówi tak wyraźnie: czemu sobie nie idziesz? że ludzie dobrze wychowani od razu pojmują znaczenie takiego zapytania, które można by nazwać zapytaniem pożegnalnym. Jaunoji moteris atsigręžė į Eugenijų ir pervėrė jį šaltu klausiamu žvilgsniu, kuris sakyte sakė: "Kodėl gi jūs neinate sau?" Tokiu atveju gerai išauklėti žmonės tuojau susipranta pasakyti keletą žodžių, kuriuos laikome atsisveikinamaisiais. Eugeniusz rzekł, jak mógł najmilej: - Pani, spieszno mi było odwiedzić panią, żeby… I urwał. Eugenijus padarė malonią miną ir tarė: - Ponia, aš skubėjau pamatyti jus, kad... Jis ūmai nutilo. Drzwi się otworzyły, a na progu pokazał się niespodzianie jegomość, który przyjechał w tilbury. Nie miał kapelusza i nie powitał hrabiny, tylko spojrzawszy badawczo na Eugeniusza, wyciągnął rękę do Maksyma: „Dzień dobry” - rzekł do niego z braterską poufałością, która zdziwiła wielce Eugeniusza. Durys atsidarė. Ponas, kuris važiavo tilbiuri, staiga įėjo be skrybėlės, nepasveikino grafienės, atidžiai pažvelgė į Eugenijų, ištiesė ranką Maksimui ir pasakė "laba diena" tokiu bičiulišku tonu, kuris nepaprastai nustebino Eugenijų. Młodzieńcy z prowincji nie rozumieją słodyczy życia we troje. Provincijos jaunuoliai nežino, kaip malonu gyventi trise. - Pan de Restaud - rzekła hrabina, wskazując studentowi swego męża. - Ponas de Resto, - tarė grafienė studentui, rodydama į savo vyrą. Eugeniusz złożył ukłon głęboki. Eugenijus žemai nusilenkė. - To jest pan de Rastignac - mówiła dalej, przedstawiając Eugeniusza hrabiemu de Restaud - spokrewniony przez Marcillaców z wicehrabiną de Beauséant. - Tai ponas de Rastinjakas, - kalbėjo toliau grafienė, pristatydama Eugenijų grafui de Resto, - ponios vikontienės de Bosean giminaitis iš Marsijakų pusės. Miałam przyjemność poznać pana na ostatnim balu u wicehrabiny. Jį aš turėjau malonumo susitikti jos paskutiniame baliuje. *Spokrewniony przez Marcillaców z wicehrabiną de Beauséant!* Hrabina wymówiła te słowa prawie przesadnie, z pewnym rodzajem dumy, której doznaje pani domu mogąca dowieść, że przyjmuje u siebie tylko ludzi dystyngowanych. Pod czarodziejskim wpływem słów powyższych hrabia ożywił się i porzucił swój sposób obejścia się oziębły i ceremonialny. Ponios vikontienės de Bosean giminaitis iš Marsijaką pusės! Šie žodžiai, grafienės ištarti kone pabrėžtinai, su tuo savotišku išdidumu, kuriuo namų šeimininkė parodo, kad ją lanko tik rinktiniai žmonės, - padarė magišką įspūdį: grafas nusimetė šalto oficialumo kaukę ir pasveikino studentą. - Jakżem rad poznać pana - rzekł kłaniając się studentowi. - Labai džiaugiuosi, pone, - tarė jis, - galėdamas su jumis susipažinti. Nawet hrabia Maksym de Trailles porzucił naraz ton wyzywająco-zuchwały i zmierzył studenta wzrokiem niespokojnym. Net pats grafas Maksimas de Trajis neramiai žvilgtelėjo į Eugenijų, ir nuo jo veido ūmai nuslinko įžūli išraiška. Jedno nazwisko, potężne jak skinienie laski czarodziejskiej, otworzyło naraz owe trzydzieści skrytek w mózgu południowca i powróciło mu cały zapas przygotowanego dowcipu. To galingo vardo intervencija lyg magiškos lazdelės mostelėjimas atidarė pietiečio smegenyse trisdešimt stalčių, ir jam vėl grįžo iš anksto paruošti sąmojai. Niespodziewane światło rozjaśniło przed nim ciemną dotychczas atmosferę wyższego towarzystwa paryskiego. Staigi šviesa ūmai nutvieskė jam aukštosios Paryžiaus visuomenės atmosferą, ligi šiol dar visai nepermatomą. Gospoda Vauquer z ojcem Goriot była w tej chwili daleko od jego myśli. Vokė namai, tėvas Gorijo šiuo metu buvo labai toli nuo jo minčių. - A ja sądziłem, że ród Marcillaców wygasł - rzekł hrabia de Restaud do Eugeniusza. - Aš maniau, kad Marsijakų giminė išnykusi, - tarė Eugenijui grafas de Resto. - Tak jest, panie hrabio - odparł student. - Taip, pone, - atsakė šis. - Mój dziad stryjeczny, kawaler de Rastignac, ożenił się z dziedziczką rodziny Marcillaców i miał jedną tylko córkę, która wyszła za marszałka de Clarimbault, rodzonego dziada pani de Beauséant. - Mano prosenelis riteris de Rastinjakas buvo vedęs paskutinę Marsijakų giminės įpėdinę. Jis turėjo tik vieną dukterį, kuri ištekėjo už: maršalo Klarembo, ponios de Bosean senelio iš motinos pusės. My stanowimy linię młodszą, tym biedniejszą, że dziad mój stryjeczny, wiceadmirał, postradał całe mienie służąc królowi. Mes esame jaunesnioji šios giminės šaka, juo labiau suvargusi, kad mano prosenelis, viceadmirolas, viską prarado tarnaudamas karaliui. Rząd rewolucyjny nie chciał uwzględnić naszych wierzytelności przy likwidacji kompanii indyjskiej. Revoliucinė vyriausybė nesiteikė pripažinti mūsų ieškinio, kai buvo likviduojamas Indijos bendrovės turtas. - Czy czasami pański dziad stryjeczny nie dowodził „Vengeurem” przed rokiem 1789? - Ar ne jūsų prosenelis buvo laivo "Keršytojo" vadas ligi 1789 metų? - Tak jest właśnie. - Tikrai taip. - W takim razie musiał znać mego dziada, który dowodził „Warwickiem”. - Tai jis pasižino su mano seneliu, kuris buvo "Vorviko" vadas. Maksym wzruszył ramionami i spojrzał na panią de Restaud, jak gdyby chciał powiedzieć: „Zginęliśmy, bo oni myślą rozprawiać o marynarce. Maksimas, žiūrėdamas į ponią de Resto, nežymiai gūžtelėjo pečiais, lyg norėdamas pasakyti: "Jeigu jau jis su: šituo įsileis į kalbas apie jūrų laivyną, tai mudu žuvę." Anastazija suprato pono de Trajo žvilgsnį. Anastazja pojęła spojrzenie pana de Trailles i uśmiechnąwszy się z niepojętą potęgą, właściwą kobietom, zawołała: - Panie Maksymie, proszę ze mną, mam pana o coś poprosić. Su nuostabiu įtaigumu, būdingu moterims, ji nusišypsojo ir tarė: - Eime, Maksimai, aš noriu jus kai ko prašyti. - Wam zaś, panowie, pozwalamy płynąć w jedne drogę na Warwicku i Vengeurze. Ponai, mes jus paliekame drauge pasiplaukioti "Keršytoju" ir "Vorviku". - Po czym wstała i skinąwszy niby zdradziecko na Maksyma, skierowała się ku buduarowi. Ji atsistojo, klastingai šypsodamasi, davė ženklą Maksimui, ir tas nusekė paskui ją į buduarą. Zaledwie ta para morganatyczna (piękny wyraz niemiecki, który nie ma odpowiedniego we francuskim języku) zbliżyła się do drzwi, gdy hrabia przerwał rozmowę z Eugeniuszem. Kai ši morganatinė pora (gražus vokiškas posakis, neturįs, deja, atitikmens prancūzų kalboje) priėjo ligi durų, grafas nutraukė pašnekesį su Eugenijumi. - Anastazjo, zostań, proszę cię, moja droga - zawołał z niechęcią - wiesz przecie, że… - Natychmiast, natychmiast powracam - przerwała hrabina - mam tylko poprosić o coś Maksyma. - Anastazija, pasilikite čia, brangioji, - sušuko jis nervingai, - juk jūs žinote, kad... - Aš tuoj grįšiu, - atsakė ji, neleisdama jam baigti, - aš tik valandėlę, tik pasakysiu Maksimui, ką jis turi padaryti. I w istocie powróciła zaraz. Ji grįžo bematant. Wszystkie kobiety, które stosują się do charakteru męża, żeby tym bezpieczniej dogadzać swym zachciankom, wiedzą, jak daleko zajść można, nie narażając się na utratę nieocenionego zaufania, i starają się ustępować zawsze, gdy chodzi o jaką drobnostkę. Hrabina poznała też po głosie hrabiego, że niebezpiecznie byłoby zatrzymywać się długo w buduarze. Kaip visos moterys, kurios, būdamos priverstos studijuoti savo vyrų būdą, kad galėtų elgtis pagal savo fantaziją, numano, kiek galima sau leisti, neprarandant brangaus pasitikėjimo, ir užtat niekuomet jiems nesipriešina dėl smulkmenų, grafienė iš vyro balso priegaidės suprato, kad ilgiau pasilikti buduare nebūtų saugu. Główną przyczyną nieprzyjemności był student, toteż pani ukazała nań pogardliwym ruchem Maksymowi, który zwracając się do wszystkich trojga, rzekł bardzo epigramatycznie: - Wiecie co, państwo? Widzę, żeście bardzo zajęci, nie będę więc przeszkadzał. Dėl to buvo kaltas Eugenijus. Užtat grafienė apmaudingu veidu ir mostu parodė į studentą Maksimui, kuris itin pašaipiai tarė grafui, jo žmonai ir Eugenijui: - Klausykite, jūs turite rimtų reikalų, aš nenoriu jums trukdyti. Do zobaczenia. Sudie. - I wyszedł. Jis pasuko į duris. - Zostań, panie Maksymie! - zawołał książę. - Pasilikite, Maksimai! - sušuko grafas. - Przyjdź pan na obiad - rzekła hrabina, idąc znów za Maksymem do pierwszego salonu, gdzie zatrzymali się oboje sądząc, że pan de Restaud pożegna tymczasem Eugeniusza. - Ateikite pietų, - tarė grafienė ir, dar kartą palikusi Eugenijų ir grafą, išlydėjo Maksimą į pirmąjį saloną, kur jie užtruko tol, kol atrodė, kad ponas de Resto bus jau spėjęs atsikratyti Eugenijumi. Rastignac słyszał, jak raz wraz śmieli się, rozmawiali i znów oczekiwali w milczeniu; ale student złośliwy wyczerpywał cały dowcip, pochlebiał hrabiemu i wciągał go w dysputy, byle tylko doczekać powrotu hrabiny i zbadać, jakiego rodzaju były jej stosunki z Goriotem. Rastinjakas girdėjo juodu protarpiais juokiantis, kalbant, nutylant; bet buklus studentas bėrė ponui de Resto sąmojus, čia pataikavo jam, čia vėlėsi į ginčus, norėdamas dar pamatyti grafienę ir sužinoti, kokie yra jos santykiai su tėvu Gorijo. Ta kobieta, zakochana w Maksymie, przewodząca nad mężem i złączona tajemnie ze starym fabrykantem makaronu, była dlań zagadką wielką. Ši moteris, aiškiai įsimylėjusi Maksimą, ši moteris, valdanti savo vyrą ir kažkokiais paslaptingais ryšiais susipainiojusi su senuoju makaroninku, jam atrodė paslaptinga mįslė. Chciał koniecznie przeniknąć tajemnicę, za pomocą której spodziewał się zapanować nad tą prawdziwą paryżanką. Jis būtinai norėjo ištirti tą paslaptį, tikėdamasis tuo būdu visai užvaldyti šią moterį, tokią gudrią paryžietę. - Anastazjo! - zawołał znów hrabia na żonę. - Anastazija! - antrą kartą pašaukė grafas. - Cóż robić, biedny mój Maksymie, trzeba zrezygnować - rzekła hrabina do młodego człowieka. - Na, mano mielas Maksimai, - tarė ji tam jaunam vyrui, - reikia nusilenkti. - Do wieczora… Ligi vakaro... - Spodziewam się, Naściu - szepnął jej Maksym do ucha - że nadal nie będziesz przyjmować tego młodzieńca, którego oczy rozżarzały się jak węgle, gdy się twój peniuar cokolwiek rozchylał. - Aš tikiuosi, Nazi, - sušnibždėjo jis jai į ausį, - kad jūs greitai atsikratysite tuo jaunikaičiu, kurio akys užsidegdavo kaip žarijos, kai prasiskleisdavo jūsų peniuaras. On nie zaniedbałby oświadczyć się tobie, przez co mógłby cię narazić, a ja byłbym zmuszony go zabić. Jis jums išpažins savo meilę, jus sukompromituos, ir jūs mane priversite jį nukauti. - Czyś ty rozum stracił, Maksymie? - odparła. - Jūs pamišote, Maksimai! - tarė ji. - Ci mali studenci są przeciwnie doskonałymi konduktorami, które strzegą nas od piorunów. - Priešingai, tokie studentukai - kaip tik geriausi perkūnsargiai. Już ja nie zaniedbam podburzyć Restauda przeciw niemu. Žinoma, aš pasistengsiu, kad Resto imtų jo neapkęsti. Maksym rozśmiał się i wyszedł wraz z hrabiną, która stanęła przy oknie, chcąc widzieć go jeszcze, gdy będzie wsiadał i klaśnie z bata, by pobudzić konia do szybkiego biegu. Maksimas susijuokė ir išėjo, o grafienė jį palydėjo ir prišoko prie lango pažiūrėti, kaip jis sėdo į karietą timptelėjo vadelėmis trypiantį arklį ir sušmaukštavo botagu. Odeszła od okna wtedy dopiero, gdy zobaczyła, że się za nim brama zamknęła. Jinai grįžo tik tada, kai buvo uždaryti didieji vartai. - Co powiesz na to, moja droga - zawołał hrabia, gdy weszła do pokoju - wszak majątek, w którym mieszka rodzina pana de Rastignac, leży niedaleko od Verteuil nad Charente. - Ką pasakysite, brangioji, - sušuko grafas, jai įėjus, - dvaras, kur gyvena pono šeima, yra netoli Verteilio, ant Šarantos kranto. Dziad stryjeczny pana de Rastignac znał osobiście mego dziada. Pono prosenelis ir mano senelis yra buvę pažįstami. - Jestem zachwycona prawdziwie, żeśmy tak blisko znajomi - rzekła hrabina z roztargnieniem. - Labai džiaugiuosi, kad jūs turite bendrų pažįstamų, - abejingai atsakė grafienė. - Bliżej niż pani sądzi - odparł Eugeniusz z cicha. - Daugiau negu jūs manote, - tyliai tarė studentas. - Jak to? - zapytała żywo. - Kaip? - gyvai tarė ji. - Widziałem właśnie - odrzekł student - jak od pani wychodził ojciec Goriot, najbliższy mój sąsiad, z którym mieszkam w jednym domu. - Štai, - varė toliau studentas, - aš ką tik mačiau, iš jūsų išeinant vieną poną, su kuriuo mes kartu gyvename tame pačiame pensione, - tėvą Gorijo. Słysząc to nazwisko poprzedzone wyrazem ojciec, hrabia przestał rozgrzebywać węgle na kominku i rzucił szczypce w ogień z taką gwałtownością, jak gdyby poparzył sobie palce. Išgirdęs šį vardą, pagražintą žodžiu tėvas, grafas, tuo metu maišęs židinyje žarijas, bloškė žnyples į ugnį taip, lyg būtų nudegęs rankas, ir atsistojo. - Można było nazwać go panem Goriot - zawołał powstając. - Jūs, pone, galėjote pasakyti "poną Gorijo!" - sušuko jis. Hrabina zbladła widząc niecierpliwość męża, potem zarumieniła się, nie mogąc ukryć pomieszania i rzekła niby niedbale, starając się nadać głosowi zwykłe brzmienie: - To pewna, że nie ma na świecie drugiego człowieka, który by zasługiwał więcej na nasze przywiązanie… Grafienė pirmiausia išblyško, pamačiusi, kad vyras nebesivaldo, paskui paraudo ir buvo regimai sumišusi; ji atsakė kuo natūralesniu balsu, lyg ir nepajutusi užgaulės: - Nėra žmogaus, kurį mes labiau mylėtume, kaip... Nie domówiła i spojrzała na fortepian, jak gdyby nagle zachcianka jakaś przyszła jej do głowy. - Czy pan lubi muzykę? - spytała. Ji staiga užsikirto, pažvelgė į pianiną, tartum jai būtų. atėjusi kažkokia mintis, ir tarė: - Jūs mėgstate muziką? - Bardzo - odparł Eugeniusz czerwieniąc się i mieszając na myśl, że musiał popełnić potężne jakieś głupstwo. - Labai, - atsakė Eugenijus paraudęs ir suglumęs: susiprato padaręs didelę kvailystę. - Czy pan śpiewa? - zapytała siadając do fortepianu i przebiegając gwałtownie po wszystkich klawiszach od basowego *c* aż do najwyższego *f* . Rrrrah! - Dainuojate? - sušuko ji, priėjusi prie pianino ir perbraukdama pirštais visus klavišus nuo žemiausiojo do ligi aukščiausiojo fa - rrrra! - Nie, pani. - Ne, ponia. Hrabia de Restaud przechadzał się wzdłuż i wszerz pokoju. Grafas de Resto vaikštinėjo po kambarį iš vieno galo į kitą. - To szkoda, pozbawiłeś się pan znakomitego środka powodzenia. - Gaila! Jums trūksta labai svarbios pasisekimo priemonės. *Ca-a-ro, ca-a-a-ro, ca-a-a-a-ro non du-bi-ta-re*, zaśpiewała hrabina. - Ca-aro, ca-aro, ca-a-a-a-ro, non dubitare - uždainavo grafienė. Nazwisko ojca Goriot było znów niby skinieniem różdżki czarnoksięskiej, tylko skutek był wręcz przeciwny temu, jaki sprawiły słowa: krewny pani de Beauséant. Ištardamas tėvo Gorijo vardą, Eugenijus vėl mostelėjo magiška lazdele, tačiau šį kartą įspūdis buvo visai priešingas tam, kurį padarė žodžiai: "ponios de Bosean giminaitis". Eugeniusz znajdował się w położeniu człowieka, którego amator osobliwości zaprosił łaskawie do swego mieszkania, a on, niebaczny, potrącił szafę z figurami rzeźbionymi i zrzucił trzy czy cztery główki niedobrze umocowane. Jis pateko į tokią padėtį, kurioje atsidurtų retenybių mėgėjo iš malonės pasikviestas žmogus, kuris, neatsargiai stuktelėjęs pilną statulėlių spintą, trims ar keturioms jų nudaužia blogai prilipdytas galvas. Biedak rzuciłby się chętnie w przepaść. Jis įmanęs būtų kiaurai žemę prasmegti. Twarz pani de Restaud przybrała wyraz chłodny i surowy, a oczy obojętne unikały wzroku nieszczęśliwego studenta. Ponios de Resto veidas pasidarė sausas, šaltas, o jos abejingos akys vengė nelaimingo studento žvilgsnių. - Pani życzy zapewne pomówić z panem de Restaud - wyrzekł - proszę przyjąć zapewnienie najgłębszego szacunku i pozwolić mi… - Ponia, - tarė jis pagaliau, - jūs norite pasikalbėti su ponu de Resto. Leiskite man išreikšti savo pagarbą ir paprašyti... - Ilekroć tylko zechcesz pan przyjść - rzekła hrabina pośpiesznie, zatrzymując Eugeniusza skinieniem - bądź pan pewien, że zrobisz największą przyjemność i mnie i hrabiemu de Restaud. - Kiekvieną kartą, kada tik ateitumėte, - skubiai įterpė grafienė, rankos mostu sustabdydama Eugenijų, - būkite tikras, kad ponui de Resto, lygiai kaip ir man, padarysite didžiausią malonumą. Eugeniusz złożył głęboki ukłon przed obojgiem i wyszedł w towarzystwie pana de Restaud, który nie zważając na prośby studenta przeprowadził go aż do przedpokoju. Eugenijus žemai nusilenkė grafams ir išėjo, lydimas pono de Resto, kuris, nepaisydamas jo priešinimųsi, išlydėjo jį net ligi priemenės. - Ile razy ten pan przyjdzie - rzekł hrabia do Maurycego - ani pani hrabina, ani ja nie będziemy w domu. - Kada tik ateis šis ponas, - tarė grafas Morisui, - nei ponios, nei manęs nėra namie. Wyszedłszy za drzwi, Eugeniusz spostrzegł dopiero, że deszcz pada. Išėjęs į prieangį, Eugenijus pastebėjo, kad lyja. - Masz tobie, powiedział, przyszedłem po to, by popełnić niezręczność, której nie pojmuję przyczyny ani doniosłości, a do tego zniszczę sobie odzienie i kapelusz. "Še tau, kad nori! - tarė jis pats sau. - Ką tik padariau kvailybę, kurios nežinau nei priežasties, nei padarinių, ir dar susilydysiu drabužius ir skrybėlę. Lepiej było siedzieć w kącie i ślęczeć nad prawem, myśląc o tym tylko, żeby zostać kiedyś surowym prawnikiem. Nereikėjo man niekur eiti, o sėdėti savo kertelėje, kalti teisę ir galvoti tiktai apie juodą valdininko duoną. Czyż ja mogę bywać w świecie, skoro, chcąc się w nim obracać swobodnie, potrzeba całej góry powozów, butów lakierowanych, drobnostek nieodzownie potrzebnych, łańcuchów złotych, zamszowych rękawiczek po sześć franków na rano, a na wieczór innych i to koniecznie żółtego koloru! Argi man išeiti į žmones, jeigu tenai, norint manevruoti kaip pridera, reikia tiek ir tiek kabrioletų, lakuotų batų, auksinių grandinėlių, baltų odinių pirštinaičių po šešis frankus rytais, o geltonų - vakarais! Ten Goriot to stary kiep, ot co! Ak, tėve Gorijo, tu senas juokdary!" Miał już wyjść na ulicę, gdy spostrzegł karetę najemną, którą zapewne odjechali jacyś młodzi małżonkowie. Woźnica pragnął widocznie zrobić kilka przemycanych kursów na własną korzyść, bo skinął na Eugeniusza, który stał bez parasola w czarnym odzieniu, białej kamizelce, żółtych rękawiczkach i butach błyszczących. Eugenijui išėjus už kiemo vartų, samdomos karietos vežikas, matyt, ką tik pavėžinęs jaunavedžius ir norėdamas be šeimininko žinios pats šiek tiek užsidirbti, davė jam ženklą sėstis, matydamas, kad jis be skėčio, juodais drabužiais, balta liemene ir lakuotais batais. Eugeniusza opanował ów szał głuchy, popychający młodzież w głąb przepaści, do której się zbliżyli, z taką szybkością, jak gdyby na dnie była nadzieja szczęśliwego wyjścia. Eugenijus buvo pagautas aklo siuto, kuris jauną žmogų, patekusį į bedugnę, stumia vis gilyn, tartum jis tenai tikėtųsi rasti laimingą išeitį. Skinął więc głową na znak zgody i wszedł do powozu, w którym leżały jeszcze szczątki pomarańczowych kwiatów i parę strzępków srebrzystej tkaniny, świadcząc o przejeździe młodej pary. Jis galvos linktelėjimu priėmė vežiko pasiūlymą. Įsisėdo į karietą, kur keli apelsinų žiedų lapeliukai ir galiono nuotrupėlės rodė, kad čia ką tik važiuota jaunavedžių. - Dokąd pan jedzie? - zapytał woźnica, który zdjął już białe rękawiczki. - Kur ponas važiuos? - paklausė vežėjas, jau nusimovęs savo baltas pirštines. - Ha! - zawołał w duchu Eugeniusz - kiedym się już raz puścił tą drogą niechże przynajmniej wiem, dlaczego! "Suk velniai! - tarė sau Eugenijus. - Jeigu jau klimpstu, tai reikia, kad iš to bent kokios naudos būtų!" Jedź do pałacu Beauséant - rzekł głośno. - Į Boseanų rūmus! - pridėjo jis garsiai. - Do którego? - zapytał woźnica. - Į katruos? - paklausė vežėjas. To potężne słowo zmieszało Eugeniusza. Tas orus klausimas suglumino Eugenijų. Świeżo upieczony wykwintniś nie wiedział, że były dwa pałace Beauséant, nie przeczuwał, że miał potężny zastęp krewnych, nie dbających wcale o niego. Naujai iškeptas dabita nežinojo, kad yra dveji Boseanų rūmai, jam į galvą neatėjo, kiek daug jis turi giminių, kuriems jis visai nerūpi. - Do wicehrabiego de Beauséant, ulica… - De Grenelle - przerwał woźnica, kiwając głową. - Pas vikontą de Boseaną... - Grenelio gatvė, - nutraukė jį vežėjas, linktelėjęs galva. Bo to widzi pan, jest jeszcze pałac hrabiego i markiza de Beauséant na ulicy Saint-Dominique - dodał podnosząc stopień od powozu. - Matote, yra dar grafo ir markizo de Boseano rūmai, Sen Dominiko gatvėje, - pridūrė jis, pakeldamas pakopą. - Wiem o tym - odparł Eugeniusz sucho. - Žinau puikiai, - šaltai atsakė Eugenijus. - Dziś wszyscy chyba kpią ze mnie! - zawołał rzucając kapelusz na przednie siedzenie. "Visas pasaulis šiandien juokiasi iš manęs, - tarė jis sau, mesdamas skrybėlę ant priešakinės sėdynės. - Jeszcze za to błazeństwo będę musiał po królewsku zapłacić. - Štai užgaida, kurią man teks karališkai apmokėti. Ale za to odwiedzę moją mniemaną kuzynkę w sposób prawdziwie arystokratyczny. Na, bent jau tikrai aristokratiškai aplankysiu vadinamąją savo pusseserę. Ten stary łotr Goriot kosztuje mnie już przynajmniej dziesięć franków. Tėvas Gorijo man jau atsiėjo mažiausia dešimt frankų, senas latras! Daję słowo, opowiem mą przygodę pani de Beauséant, może to ją rozśmieszy. Dievaži, papasakosiu savo nuotykius poniai de Bosean galbūt jai bus juoko. Ona zna pewnie tajemnicę występnych stosunków między tym szczurem bez ogona, a ową piękną hrabiną. Ji tikriausiai žino paslaptį, kokie nusikalstami ryšiai sieja šią seną beuodegę žiurkę su ta gražia moterimi. Wolę przypodobać się kuzynce, niż otrzeć się o tę kobietę niemoralną, która, o ile mi się zdaje, musi być bardzo kosztowna. Verčiau man patikti savo pusseserei, nekaip trainiotis apie tą nedorą ir, kaip atrodo, brangiai atsieinančią moterį. Jeżeli samo imię pięknej wicehrabiny jest tak potężne, jakiż to dopiero wpływ musi wywierać jej osoba? Jeigu jau gražiosios vikontienės vien tik vardas toks galingas, tai kokį svorį turi ji pati? Spróbujmy sięgnąć jak można najwyżej. Tad spausime aukštyn! Trzeba brać samego Boga za cel, jeżeli chcemy zdobyć coś w niebie. Jeigu ką puoli danguje, turi taikyti į patį dievą!" Te słowa są krótką formułą tysiąca i jednej myśli, które się snuły po głowie studenta. Šie žodžiai yra tik trumpa santrauka tūkstančio ir vienos jo minties, tarp kurių jis blaškėsi. Odzyskał nieco spokoju i pewności siebie, widząc, że deszcz nie przestaje padać. Jis atgavo kiek ramybės ir pasitikėjimo savimi, bežiūrėdamas, kaip lyja lietus. Powiedział sobie, że straci wprawdzie dwie drogocenne monety stusoldowe, ale za to uchroni od zniszczenia odzienie, kapelusz i buty. Tarė sau, kad jeigu ir išleis du brangius pinigus po šimtą sū iš tų, kur jam dar likę, tai jie bus gerai išleisti - bent nesusilydys drabužių, batų ir skrybėlės. Nie bez radości posłyszał wreszcie głos woźnicy, który zawołał: - Proszę otworzyć bramę! Jį užplūdo džiaugsmas, išgirdus vežėją šaukiant: "Prašom atidaryti vartus!" Szwajcar w czerwonej wygalonowanej liberii otworzył bramę pałacu, a Eugeniusz patrzył z błogim zadowoleniem, jak kareta jego okrążyła dziedziniec i zatrzymała się u podjazdu. Šveicorius su raudona, auksu išsiuvinėta livrėja atidarė girgždančius rūmų vartus, ir Rastinjakas su saldžiu pasitenkinimu pamatė savo karietą riedant po vartų skliautais, važiuojant apie kiemą ir sustojant po prieangio pastoge. Woźnica w grubym płaszczu niebieskim z czerwonym obszyciem przyszedł spuścić stopień karety. Vežėjas su stora miline, mėlyna, raudonai apsiuvinėta, nuleido pakopą. Wysiadając Eugeniusz posłyszał w przedsionku śmiech tłumiony. Išlipdamas iš karietos, Eugenijus išgirdo slopinamą juoką, sklindantį iš po peristilio. Trzech czy czterech lokai wyśmiewało się już z powozu, który najmowano na wszystkie biedniejsze śluby. Trys ar keturi liokajai jau juokėsi iš tos prastos vestuvinės karietos. Student pojął ten śmiech w chwili, gdy porównał swą karetę z innym powozem stojącym nieco dalej. Był to jeden z najwykwintniejszych powozów paryskich, zaprzężony parą gorących rumaków, z których każdy miał róże za uszami i gryzł niecierpliwie wędzidło. Woźnica upudrowany i wystrojony trzymał je silnie, jak gdyby lada chwila gotowe były zerwać się do biegu. Ko jie juokiasi, studentui paaiškėjo tik tada, kai jis šitą savo briką palygino su viena iš puikiausių Paryžiaus karietų, pakinkytų dvejetu nenulaikomų arklių su rozetėmis paausiuose, kurie kandžiojo žąslus ir kuriuos laikė pudruotas vežėjas su gražiu kaklaraiščiu, įtempęs vadeles, tartum jie norėtų ištrūkti. Na Chaussée d'Antin, przed domem pani de Restaud, Eugeniusz oglądał wykwintny kabriolecik dwudziestosześcioletniego młodzieńca, tutaj na przedmieściu Saint-Germain miał go olśnić zbytek magnata, którego powóz musiał kosztować przeszło trzydzieści sześć tysięcy franków. Šosė d'Antenė, ponios de Resto kieme, Eugenijus matė dailų dvidešimt šešerių metų vyro kabrioletą. Sen Žermeno priemiestyje laukė prabanga tviskanti didžiūno karieta, kurios nepaimtum už trisdešimt tūkstančių frankų. - Któż tam jest znowu? - rzekł Eugeniusz do siebie - pojmując trochę za późno, że w Paryżu musi być mało kobiet niezajętych i że za cenę krwi nawet niełatwo zdobyć sobie jedną z tych królowych. "Kas čia galėtų būti? - pagalvojo Eugenijus, per vėlai supratęs, kad Paryžiuje sunku būtų rasti moterį dar neužimtą ir kad vienai iš tų karalienių užkariauti reikia kai ko daugiau nei kraujo. - Do licha! kuzynka musi mieć także swego Maksyma! - Po velnių! Mano pusseserė tikriausiai irgi turi savo Maksimą." Wszedł na ganek ze śmiertelną trwogą w duszy. Prieangio laiptais užlipo su apmirusia širdim. Drzwi oszklone otwarły się przed nim, a lokaje przyjęli go z poważną miną osła, którego czeszą zgrzebłem. Priešais jį atsivėrė stiklinės durys, ir jis pamatė liokajus, kurie stovėjo rimti kaip asilai, kada juos šukuoja. Ów bal, na którym był Eugeniusz, odbywał się w wielkich parterowych salonach pałacu Beauséant. Balius, kuriame jam teko dalyvauti, buvo keliamas žemutiniame Boseanų rūmų aukšte, didžiuosiuose svečių kambariuose. Rastignac nie miał czasu złożyć wizyty między zaprosinami i balem, nigdy więc jeszcze nie był w apartamentach pani de Beauséant i miał po raz pierwszy oglądać cuda tej elegancji osobistej, w której przebija się dusza i obyczaje kobiety wyższego świata. Nuo pakvietimo ligi baliaus nespėjęs padaryti vizito savo pusseserei, jis nebuvo dar įžengęs į pačios ponios de Bosean kambarius; todėl dabar jam teko pirmukart matyti to asmeninio skonio stebuklus, kuriais pasireiškia diduomenės moters siela ir papročiai. Było to studium tym ciekawsze, że salon pani de Restaud mógł służyć do porównania. Juo įdomiau jam buvo, kad jis galėjo visa tai palyginti su ponios de Resto salonu. Wicehrabina przyjmowała od pół do piątej; gdyby więc Eugeniusz przybył o pięć minut wcześniej, to nie mógłby oglądać kuzynki. Nuo pusės penkių vikontienė priiminėdavo svečius. Penkiomis minutėmis anksčiau ji nebūtų priėmusi savo pusbrolio. Poprowadzono go przez schody o złoconej poręczy, pełne kwiatów i wysłane dywanem pąsowym. Student, co nie miał pojęcia o rozlicznych subtelnościach etykiety paryskiej, nie znał również biografii pana de Beauséant, a była to jedna z owych zmiennych historii, które co wieczór opowiada się na ucho w salonach paryskich. Eugenijus, kuris dar nežinojo įvairių Paryžiaus etiketo taisyklių, buvo nuvestas didžiuliais baltais laiptais, apstatytais gėlėmis, išklotais raudonu kilimu, su paauksuotais turėklais, pas ponią de Bosean, dar nesusipažinęs su jos žodine biografija, viena iš tų kintamų istorijų, kurios kiekvieną vakarą pasakojamos į ausį Paryžiaus salonuose. Od trzech lat wicehrabina utrzymywała ścisłe stosunki z margrabią d'Adjuda-Pinto, jednym z najznakomitszych i najbogatszych magnatów portugalskich. Vikontienė jau treji metai turėjo ryšių su vienu iš garsiausių ir turtingiausių Portugalijos aristokratų, markizu d'Ažuda Pinto. Był to jeden z tych związków niewinnych, który ma tyle uroku dla ludzi, że nie chcą dzielić się swym szczęściem z trzecią osobą. Tai buvo tie nekalti ryšiai, kurie esti tiek patrauklūs susirišusiems asmenims, jog šie negali pakęsti savo tarpe trečiojo. Wicehrabia de Beauséant dał dobry przykład publiczności, szanując, może wbrew swej woli, ów związek morganatyczny. Ir vikontas de Boseanas pats rodė visuomenei pavyzdį, norom nenorom pripažindamas tą morganatinį ryšį. W początku istnienia tej przyjaźni, wszyscy znajomi, zgromadzający się o drugiej po południu w salonie wicehrabiny, zaczęły spotykać u niej codziennie markiza d'Adjuda-Pinto. Svečiai, kurie pirmomis šios bičiulystės dienomis užeidavo pas vikontienę antrą valandą dienos, visuomet ten rasdavo markizą d'Ažuda Pinto. Nie mogąc zamknąć drzwi swego domu, gdyż byłoby to bardzo nieprzyzwoicie, pani de Beauséant przyjmowała odwiedzających tak ozięble i wpatrywała się tak uporczywie w gzyms u sufitu, że wreszcie pojęli, iż są natrętnymi gośćmi. Ponia de Bosean, negalėdama uždaryti durų, nes tai būtų buvę labai nemandagu, priimdavo svečius taip šaltai ir, su jais kalbėdama, taip atidžiai žiūrėdavo į lubas, jog kiekvienas suprasdavo, kad jis čia nereikalingas. Wkrótce rozpowiadano sobie w Paryżu, że wizyty między drugą a czwartą po południu krępują panią de Beauséant i od tej pory pozostawiono ją w najzupełniejszej samotności. Kai jau Paryžius žinojo, kad lankymasis tarp antros ir ketvirtos valandos ponią de Bosean varžo, jai buvo duota visiška ramybė. Bywała wprawdzie na komedii lub na operze w towarzystwie pana de Beauséant i pana d'Adjuda-Pinto, ale pan de Beauséant umiał żyć na świecie, towarzyszył więc żonie aż na miejsce, a później usuwał się, zostawiając ją z Portugalczykiem. Ji vykdavo į Bufonus arba į Operą su savo vyru ir d'Ažuda Pinto, bet ponas de Boseanas, žmogus supratingas, visuomet palikdavo savo žmoną su portugalu vienus, kai tik susodindavo į ložę. Pan d'Adjuda miał się żenić z panną de Rochefide. Ponas d'Ažuda rengėsi vesti. Jis ketino imti panelę de Rošfid. W całym wyższym świecie jedna tylko osoba nie wiedziała nic o małżeństwie zamierzonym, a osobą tą była pani de Beauséant. Visoje aukštojoje visuomenėje tik vienas asmuo dar nieko nežinojo apie šias vedybas; tai buvo ponia de Bosean. Przyjaciółki wprawdzie nie zaniedbały nadmienić coś o tym, lecz ona się śmiała, sądząc, że ludzie zazdroszczą jej szczęścia i dlatego chcieliby je zatruć. Kai kurios draugės jau buvo jai apie tai užsiminusios, bet ji tik juokėsi iš to, manydama, kad jos iš pavydo nori sudrumsti jai laimę. Tymczasem nadchodził czas zapowiedzi. Vis dėlto užsakai turėjo būti paskelbti. Piękny Portugalczyk przyszedł oznajmić wicehrabinie o swym małżeństwie, ale siedział długo nie odważając się ani słówka powiedzieć w tym przedmiocie. Gražusis portugalas, kad ir buvo atvykęs pas vikontienę pranešti apie savo vestuves, bet vis dar neišdrįso prasitarti nė žodeliu. Dlaczego? Kodėl? Bo chyba nie ma nic trudniejszego, jak oznajmić kobiecie podobne ultimatum. Matyt, nieko nėra sunkesnio, kaip paskelbti moteriai šitokį ultimatumą. Są ludzie, co woleliby stanąć wobec przeciwnika godzącego w nich ostrzem szpady, niż znajdować się przy kobiecie, która wywodzi elegie przez dwie godziny, a potem woła o ratunek i pada jak nieżywa. Ne vienam vyrui yra lengviau stovėti priešais vyrą, kuris taiko tau kardu į širdį, kaip prieš moterį, kuri po dviejų valandų verksmingų aimanų pradeda alpti ir prašo stiprinamųjų lašų. Otóż i pan d'Adjuda-Pinto siedział jak na węglach rozżarzonych i chciał już wychodzić tłumacząc sobie, że pani Beauséant dowie się tej nowiny bez niego, że wreszcie on sam napisze do niej, gdyż na piśmie łatwiej będzie popełnić to grzeczne morderstwo. Taip ir d'Ažuda Pinto šią valandėlę sėdėjo kaip ant adatų ir jau rengėsi išeiti, galvodamas, kad ponia de Bosean kaip kitaip sužinosianti tą naujieną. Jis jai parašysiąs: laišku būsią patogiau atlikti šitą galantišką žmogžudystę nekaip gyvu žodžiu. Toteż markiz drgnął z radości, gdy kamerdyner hrabiny przyszedł oznajmić przybycie pana Eugeniusza de Rastignac. Tuo metu vikontienės liokajus pranešė, kad atvyko ponas Eugenijus de Rastinjakas. Markizas d'Ažuda Pinto net sudrebėjo iš džiaugsmo. Trzeba wam wiedzieć, że kobieta kochana więcej jeszcze ma daru do tworzenia przypuszczeń podejrzliwych, niż do wymyślania coraz to nowych przyjemności. Žinokite gerai, kad mylinti moteris gudriau išradinėja įtarimus, negu prasimano džiaugsmo įvairybių. Gdy ma być opuszczona, to zgaduje myśl ukrytą w najlżejszym skinieniu. Tą akimirksnį, kai ruošiesi ją pamesti, ji įspėja mažiausio judesio prasmę greičiau nekaip Vergilijaus žirgas užuosdavo iš tolo meilės atomų dvelkimą. Pojmiecie więc, że przed okiem pani de Beauséant nie ukryło się owo drgnienie mimowolnie, lecz niemniej przerażające. Užtat yra tikras dalykas, kad ponia de Bosean pastebėjo savo bičiulio suvirpėjimą, savaimingą, vos juntamą, tačiau baisų savo natūralumu. Eugeniusz nie wiedział, że w Paryżu, chcąc bywać u kogoś, trzeba wpierw poprosić przyjaciół domu, by opowiedzieli historię męża, żony lub dzieci, w przeciwnym bowiem razie można popełnić jedno z tych głupstw, do których zastosowano w Polsce malownicze przysłowie: „Zaprzęgajcie woły do woza!” po to zapewne, by czym prędzej wycofać się z nieprzyjemnego położenia. Eugenijus nežinojo, jog Paryžiuje nė pas ką nereikia lankytis, kol iš namų draugo nesi sužinojęs vyro, žmonos ir vaikų istorijų, kad nepadarytum vienos iš kvailysčių, apie kurias vaizdingai sakoma Lenkijoje: Kinkykis penkis jaučius į savo vežimą, tam, žinoma, kad tave ištrauktų iš balos, į kurią esi nuklimpęs. We Francji taki niefortunny zwrot rozmowy nie ma jeszcze nazwy właściwej, trudno nawet przypuścić, żeby się mógł zdarzyć wobec niezmiernie rozpowszechnionej obmowy. Jei tokie išsišokimai dar neturi savo vardo Prancūzijoje, tai, matyt, jie laikomi neįmanomais, dėl to kad čia taip labai paplitusios apkalbos. Eugeniusz uwikłał się już w jedno głupstwo u pani Restaud, która nie pozwoliła mu nawet zaprząc wołów do woza, a tu u pani de Beauséant mógł rozpocząć na nowo zawód poganiacza. Nelemtai įklimpęs pas ponią de Resto, kuri nebedavė jam laiko nė penkiems jaučiams pasikinkyti į vežimą, tik toks žmogus, kaip Eugenijus, galėjo išlikti jaučių varovu ir pasirodyti pas ponią de Bosean. Zdarzyło się jednak, że student, który krępował tak nielitościwie panią de Restaud i pana de Trailles, wybawił pana d'Adjuda z wielkiego kłopotu. Tačiau jeigu poniai de Resto ir ponui de Trajui jis baisiai kliudė, tai poną d'Ažuda ištraukė iš keblios padėties. - Żegnam panią - rzekł Portugalczyk idąc pośpiesznie ku drzwiom w chwili, gdy Eugeniusz wchodził do saloniku przystrojonego materią szarą i różową tak zalotnie, że zbytek ukrywał się pod osłoną wdzięku. - Sudie, - tarė portugalas, skubiai žengdamas į duris, lig tik Eugenijus įėjo į mažą, koketišką pilkų ir rožinių tonų saloną, kuriame prabanga atrodė tik kaip elegancija. - Ale do wieczora tylko - rzekła hrabina zwracając głowę ku margrabiemu. - Bet tik ligi šio vakaro, - tarė ponia de Bosean, pasukdama galvą ir pažvelgdama į markizą. - Przecie idziemy dziś na komedię? - Ar nenuvyktume į Bufonus? - Nie mogę - odparł margrabia biorąc za klamkę. - Aš negaliu, - atsakė jis, imdamas už durų rankenos. Pani de Beauséant wstała i przywołała go ku sobie, nie zwracając wcale uwagi na Eugeniusza, który stał olśniony czarodziejskim blaskiem bogactwa, gotów uwierzyć w tej chwili w rzeczywistość bajek arabskich, i nie wiedział, gdzie się ukryć przed kobietą, która nie zwracała nań najmniejszej uwagi. Ponia de Bosean atsistojo ir pasišaukė jį, visiškai nekreipdama dėmesio į Eugenijų, kuris, stebuklingo prabangos tviskėjimo apakintas, tarė arabų pasakas virtus tikrove ir neįmanė kur dėtis, atsidūręs prieš tą moterį ir jos nepastebimas. Wicehrabina podniosła wskazujący palec prawej ręki i ruchem pełnym wdzięku wskazała markizowi miejsce obok siebie. Vikontienė pakėlė dešinės rankos smilių ir gražiu mostu parodė markizui vietą šalia savęs. W ruchu tym był tak gwałtowny despotyzm namiętności, że margrabia zdjął rękę z klamki i powrócił. Šiame moste buvo tiek galingo aistros despotizmo, jog markizas paleido durų rankeną ir priėjo prie jos. Eugeniusz spojrzał nań bez zazdrości. Eugenijus pavydžiai žvelgė į jį. - Oto jest - rzekł w duchu - właściciel powozu. "Štai, - galvojo, - kieno ta puikioji karieta. Trzebaż mieć konie rącze, liberie i strugi złota, żeby zasłużyć na jedno spojrzenie kobiety paryskiej? Vadinasi, jei nori, kad paryžietė į tave žiūrėtų, turėk nenulaikomus arklius, tarnus su livrėjomis ir aukso kalnus." Demon zbytku wpił mu się w serce, gorączka zysku opanowała go paląc wnętrzności pragnieniem złota. Prabangos demonas ūmai sugniaužė jam širdį, jį suėmė karštligiškas turto geismas, aukso troškimas ėmė smaugti jam gerklę. A pamiętał, że ma tylko sto trzydzieści franków na kwartał. Jis gaudavo šimtą trisdešimt frankų trims mėnesiams. Jego ojciec, matka, bracia, siostry i ciotka przeżywają wszyscy razem niespełna dwieście franków na miesiąc. Jo tėvas, motina, broliai, seserys, teta - visi kartu neišleisdavo per mėnesį daugiau kaip du šimtus frankų. Osłupiał do reszty porównywając położenie obecne z celem, który należało osiągnąć. Šitas staigus jo dabartinės padėties palyginimas su siekiamuoju tikslu jį tiesiog apstulbino. - Dlaczego nie możesz pan być w teatrze? - zapytała śmiejąc się wicehrabina. - Kodėl gi, - tarė vikontienė portugalui juokdamasi, - jūs negalite vykti į teatrą? - Różne sprawy. - Reikalai! Mam być dziś na obiedzie u posła angielskiego. Esu užkviestas pietų pas Anglijos ambasadorių. - Porzuć pan dzisiaj wszystkie sprawy! - Meskite reikalus. Kto kłamie, ten musi koniecznie dodawać kłamstwo do kłamstwa. Kai žmogus kartą pradeda apgaudinėti, tai toliau jau norom nenorom turi vieną melą krauti ant kito. Pan d'Adjuda zaśmiał się: - Czy pani tego żąda? - zapytał. Ponas d'Ažuda tarė juokdamasis: - Jūs to reikalaujate? - Tak jest. - Žinoma! - To właśnie pragnąłem usłyszeć - zawołał z wyrazistym spojrzeniem, które by uspokoiło każdą inną kobietę. - Štai tą aš ir norėjau iš jūsų išgirsti, - atsakė jis, pažvelgdamas į ją taip meiliai, jog bet kurią kitą moterį būtų tuo būdu visiškai nuraminęs. Ujął rękę wicehrabiny, złożył na niej pocałunek i wyszedł. Jis paėmė ponios vikontienės ranką, pabučiavo ir išėjo. Eugeniusz przeciągnął ręką po włosach i już miał się ukłonić sądząc, że pani de Beauséant z kolei o nim pomyśli; ale wicehrabina zerwała się nagle i pobiegła pędem ku galerii, tam stanęła przy oknie patrząc, jak pan d'Adjuda wsiadał do powozu, po czym nadstawiła ucha i posłyszała, jak hajduk powtórzył woźnicy: Do pana de Rochefide. Eugenijus perbraukė ranka sau per plaukus ir buvo besilenkiąs sveikintis, manydamas, kad ponia de Bosean dabar atsimins jį; tačiau ji staiga pašoko, galvotrūkčiais išbėgo į galeriją, pripuolė prie lango ir žiūrėjo, kaip ponas d'Ažuda sėda į karietą; ji įtempė ausis ir išgirdo, kaip jo tarnas vežėjui pakartojo: "Pas poną de Rošfidą." Słowa te i sposób, w jaki pan d'Adjuda rzucił się w głąb powozu, raziły jak gromem wicehrabinę, która odeszła od okna przejęta trwogą śmiertelną. Išgirdusi tai ir pamačiusi, kaip ponas d'Ažuda atsisėdo karietoje, moteris nustėro lyg griausmo ištikta, ją vėl apsiaubė mirtinas nerimas. W wielkim świecie katastrofy najstraszliwsze powstają z takiego źródła. Baisesnės katastrofos kaip šita, nė būti nėra diduomenėje. Pani de Beauséant weszła do swej sypialni, siadła przy stoliku i położywszy przed sobą arkusik pięknego papieru, napisała, co następuje: „Winieneś mnie pan objaśnić, dlaczego jesteś na obiedzie u Rochefidów, a nie w ambasadzie angielskiej; oczekuję pana”. Vikontienė grįžo į savo miegamąjį, atsisėdo prie stalo ir paėmė gražaus popieriaus lapelį. "Kadangi, - rašė ji, - jūs pietaujate pas Rošfidus, bet ne Anglijos ambasadoje, tai privalote man pasiaiškinti, aš laukiu jūsų." Poprawiła kilka liter, które wyszły niewyraźnie spod drżącej ręki; po czym podpisała *K*, co miało znaczyć Klara de Bourgogne, i zadzwoniła. Pataisiusi vieną kitą raidę, kreivai parašytą drebančia ranka, ji padėjo raidę K, kuri turėjo reikšti "Klera de Burgon", ir paskambino. - Jakubie - powiedziała do wchodzącego kamerdynera, pójdziesz o wpół do ósmej do pana de Rochefide i zapytasz o markiza d'Adjuda. - Žakai, - tarė ji tuoj pat įėjusiam liokajui, - jūs nueisite pusę aštuonių pas poną de Rošfidą ir paprašysite markizo d‘Ažuda. Jeżeli znajdziesz pana markiza, oddasz mu list i nie będziesz czekał odpowiedzi; jeżeli zaś nie, to powrócisz i odniesiesz mi list. Jei ponas markizas ten bus, įteiksite jam šį laiškelį ir atsakymo neprašysite. Jeigu jo ten nebus, grįšite ir parnešite laišką man. - W salonie ktoś czeka na jasną panią. - Ponios vikontienės dar laukia salone. - Ach, prawda - powiedziała otwierając drzwi. - Ak, iš tikrųjų! - tarė ji, atidarydama duris. Eugeniusz zaczynał się już niepokoić, gdy wreszcie ujrzał wicehrabinę. - Przepraszam - rzekła głosem wzruszonym, od którego serce mu zadrżało - musiałam napisać parę słów, ale teraz służę panu. Eugenijus pasijuto labai nejaukiai. Jis pagaliau pamatė vikontienę, kurį į jį prabilo tokiu tonu, kad jam nusmelkė per širdį: - Atleiskite, pone, aš turėjau parašyti keletą žodžių, dabar aš pasiruošusi jums patarnauti. Nie wiedziała sama co mówi, bo cała zaprzątnięta była jedną myślą. - Więc markiz chce się ożenić z panną Rochefide? Ji nežinojo, ką kalbanti, nes štai ką ji mąstė: "Aha, jis nori vesti panelę de Rošfid. Lecz jest że on swobodny? Bet argi jis laisvas? Dziś wieczorem małżeństwo to musi się rozchwiać lub ja… Nie, jutro o tym mowy nawet nie będzie. Dar šį vakarą tos jungtuvės bus suardytos, arba aš... - Kuzynko… - wyrzekł Eugeniusz. Bet rytoj apie jas nebebus nė kalbos." - Pussesere... - pratarė Eugenijus. - Hę? - i wicehrabina zmierzyła studenta wzrokiem karcącym, od którego zimno mu się zrobiło. - Kaip? - tarė vikontienė, taip atžariai pažvelgdama j studentą, jog tą net šaltis nukrėtė. Eugeniusz zrozumiał to: hę. Eugenijus suprato tą "kaip?". Od trzech godzin pojął już tyle rzeczy, że miał się na baczności. Per paskutines tris valandas jis tiek mokslo išėjo, jog buvo jau daug apdairesnis. - Pani hrabino - rzekł rumieniąc się. - Ponia, - vėl prabilo jis raudonuodamas. Zawahał się, po czym mówił dalej: - Niech pani raczy darować; potrzeba mi tak bardzo protekcji, że najdalsze powinowactwo byłoby dla mnie rzeczą pożądaną. Pasvyravo, paskui tarė: - Atleiskite man: aš esu taip reikalingas globos, jog truputėlis giminystės nieko man nekenktų. Pani de Beauséant uśmiechnęła się, ale niewesoło; czuła, że już nieszczęście napełniało otaczającą ją atmosferę. Ponia de Bosean nusišypsojo, bet liūdnai: jinai jau juto viršum savo galvos kabančią nelaimę. - Gdyby pani wiedziała, w jakim położeniu znajduje się moja rodzina - mówił dalej Eugeniusz - przyjemnie byłoby pani wystąpić w roli owej wróżki bajecznej, lubiącej usuwać wszelkie zawady z drogi swych chrzestniaków. - Jeigu jūs žinotumėte, kokioje būklėje yra mano šeima, - kalbėjo jis toliau, - jūs neatsisakytumėte pabūti man gerąja pasakos fėja, kuriai malonu šalinti kliūtis savo krikšto sūnui iš kelio. - Niechże i tak będzie! - odparła śmiejąc się - cóż mogę dla ciebie zrobić, kuzynie? - Na, gerai, pusbroli, - tarė ji juokdamasi, - kuo gi galėčiau būti jums naudinga? - Alboż ja wiem? - Bene aš žinau? Dość mi już szczęścia, żem połączony z panią węzłem pokrewieństwa, ginącym w dalekiej pomroce. Būti jūsų gimine, kad ir devintojo vandens, jau yra man didelė laimė. Zmieszałaś mnie pani i nie wiem już sam, co miałem powiedzieć. Aš sumišau ir nebežinau, ką rengiausi jums pasakyti. W całym Paryżu znam jedne tylko osobę, a tą osobą ty jesteś pani. Jūs esate vienintelis žmogus, kurį aš pažįstu Paryžiuje. Ach! chciałem zasięgnąć rady pani i prosić, byś mnie przyjęła, jak biedne dziecię, które pragnie uczepić się twej sukni i potrafiłoby umrzeć dla ciebie, pani. Ak, aš norėjau gauti iš jūsų patarimų, prašyti jus, kad priimtumėte mane kaip vargšą kūdikį, kuris trokšta laikytis įsikibęs jūsų sijono, kuris yra pasiryžęs dėl jūsų mirti. - Czy mógłbyś pan zabić kogo dla mnie? - Jūs užmuštumėte ką nors dėl manęs? - Zabiłbym dwóch nawet! - zawołał Eugeniusz. - Net ir du, - atšovė Eugenijus. - Dziecko! - Vaikas! Tak, dziecko z pana - rzekła połykając łzy. - Widzę, że kochałbyś szczerze! Taip, jūs esate vaikas, - tarė ji, vos sulaikydama ašaras, - šit jūs tai mylėtumėte iš tikros širdies! - O! - zawołał wstrząsając głową. - O taip! - atsakė jis, linktelėjęs galva. Ambitna odpowiedź studenta interesowała żywo wicehrabinę, ze strony południowca zaś był to pierwszy wyrachowany postępek. Išdidus studento atsakymas vikontienę gyvai sudomino. Pietietis pirmą kartą gerai pataikė. W buduarze niebieskim pani de Restaud i salonie różowym pani de Beauséant odbył trzyletnie studia *Prawa paryskiego*, o którym ludzie nie zwykli wiele mówić, choć jest to wysoka nauka społeczna, mogąca niezmiernie daleko zaprowadzić każdego, kto ją dobrze posiada i umie użyć stosownie. Tarp mėlynojo ponios de Resto buduaro ir rožinio ponios de Bosean salono jis jau buvo išėjęs trimetį Paryžiaus teisės kursą. Apie šią teisę nekalbama, nors ji kaip tik ir sudaro aukštąjį visuomeninės teisės mokslą: gerai suprasta ir gerai taikoma, ji atveria žmogui visas duris. - A, rozumiem! - rzekł Eugeniusz. - Ak, beje, - tarė Eugenijus. - Na balu u pani, widziałem panią de Restaud i dziś z rana poszedłem do niej. - Jūsų baliuje man krito į akį ponia de Resto, ir šį rytą aš buvau pas ją. - Obecność pańska musiała okrutnie ją krępować - rzekła pani de Beauséant z uśmiechem. - Jūs tikriausiai labai jai kliudėte, - tarė ponia de Bosean šypsodama. - A tak, bo też ze mnie taki nieuk, że wszystkich oburzę na siebie, jeżeli pani odmówi mi swej pomocy. - Deja, taip! Aš esu toks nemokša, kad sukelsiu prieš save visą pasaulį, jei jūs atsisakysite man padėti. Zdaje mi się, że w Paryżu niezmiernie trudno znaleźć kobietę młodą, piękną, bogatą i wykwintną, która by przy tym wszystkim była niezajęta, a mnie właśnie potrzeba takiej, co by mnie nauczyła żyć, bo kobiety najlepiej umieją wykładać tę naukę. Man atrodo, kad Paryžiuje labai sunku rasti jauną, gražią, turtingą, elegantišką moterį, kuri nebūtų užimta, o man reikia tokios, kuri mane išmokytų to, ką jūs, moterys, taip puikiai mokate dėstyti: kaip gyventi. Przeczuwam jednak, że wszędzie znajdę jakiegoś pana de Trailles. Kad ir kur eičiau, visur rasiu kokį nors poną de Trajį. Chciałem prosić panią o rozwiązanie pewnej zagadki i o wytłumaczenie, jakiego to rodzaju głupstwo zdarzyło się mi popełnić dzisiaj. Aš kaip tik ir atvykau pas jus prašyti, kad įmintumėte vieną mįslę ir man pasakytumėte, kokią kvailystę esu šiandien padaręs. Mówiłem o jakimś ojcu… Aš ten paminėjau tokį senį... - Jaśnie oświecona księżna de Langeais - rzekł Jakub - przerywając studentowi, który zrobił ruch człowieka mocno rozdrażnionego. - Ponia kunigaikštienė de Lanžė, - pranešė Žakas, pertraukdamas studentą, kuris apmaudingai susiraukė. - Jeżeli chcesz pan mieć powodzenie - szepnęła wicehrabina - pamiętaj, byś nie zdradzał tak łatwo swych uczuć. - Jei norite, kad jums sektųsi, - tarė vikontienė patylomis, - tai visų pirma nebūkite toks atlapaširdis. - Ach, dzień dobry najdroższa - zawołała idąc na spotkanie księżnej i ściskając jej ręce z takim wylaniem serdecznym, jak gdyby witała siostrę rodzoną. - O! Sveika, mano brangioji, - tarė ji, atsikeldama ir eidama pasitikti kunigaikštienės, kuriai paspaudė rankas taip širdingai, tartum jos būtų tikros seserys. Księżna odpowiedziała wdzięcznym przymileniem. Kunigaikštienė į tai atsakė švelniausiu meilumu. - To dwie przyjaciółki serdeczne - rzekł Rastignac do siebie. "Štai dvi geros draugės, - pamanė Rastinjakas. Będę więc miał odtąd dwie protektorki, obie muszą mieć upodobania jednakie, a więc i ta zajmie się mym losem. - Nuo šiol aš turėsiu dvi globėjas; tų dviejų moterų polinkiai turėtų būti vienodi, ir ta antroji tikriausiai susidomės manimi." - Jakiejże to szczęśliwej myśli zawdzięczam twą obecność, najdroższa Antonino? - zapytała pani de Beauséant. - Mano mieloji Antuaneta, kam aš turėčiau būti dėkinga už laimę tave matyti? - tarė ponia de Bosean. - Widziałam właśnie, jak pan d'Adjuda-Pinto wchodził do pana de Rochefide i sądziłam, żeś ty sama jedna. - Nagi pamačiau poną d'Ažuda Pinto užeinant pas poną de Rošfidą ir pagalvojau, kad jūs dabar esate viena. Pani de Beauséant nie zagryzła ust ani się zarumieniła, oczy jej spoglądały tak jak i przedtem, a czoło zdawało się wyjaśniać, gdy księżna wymawiała złowrogie wyrazy. Ponia de Bosean, kunigaikštienei tariant šiuos nelemtus žodžius, neprikando lūpos, neparaudonavo, jos žvilgsnis nepasikeitė, o kakta tarytum nušvito. - Gdybym wiedziała, żeś zajęta… - dodała księżna zwracając się ku Eugeniuszowi. - Jei būčiau žinojusi, kad jūs užimta... - pridūrė kunigaikštienė, atsigręždama į Eugenijų. - To pan de Rastignac, jeden z mych kuzynów - rzekła wicehrabina. - Tai ponas Eugenijus de Rastinjakas, vienas iš mano pusbrolių, - tarė vikontienė. - Czy nie masz wiadomości o jenerale de Montriveau? - Gal ką naujo būsite girdėjusi apie generolą Monrivo? - staiga paklausė ji. Sérizy mówiła mi wczoraj, że go wcale nie widać, czy nie był dziś u ciebie? - Serizi man vakar sakė, kad jo nebematyti, gal jis šiandien buvo pas jus? Powiadano, że pan de Montriveau opuścił księżnę, która była w nim szalenie rozkochana; to też zapytanie przyjaciółki ukłuło ją w serce i odparła zarumieniona: - Wczoraj był w pałacu Elizejskim. Apie kunigaikštienę buvo kalbama, kad ją pametęs ponas Monrivo, kurį ji beprotiškai įsimylėjusi, tad šis klausimas jai pataikė į pat širdį, ir paraudonavo atsakydama: - Vakar jis buvo Eliziejaus rūmuose. - Z obowiązku służbowego - dorzuciła pani de Beauséant. - Tarnybos reikalais? - paklausė ponia de Bosean. - Musisz już wiedzieć, Klaro - odparła księżna ze wzrokiem błyszczącym złośliwością - że jutro wyjdą zapowiedzi pana d'Adjuda-Pinto i panny Rochefide. - Klara, jūs tikriausiai žinote, - tarė kunigaikštienė, liedama žvilgsniais pagiežos srautus, - kad rytoj skelbiami pono d'Ažuda Pinto ir panelės de Rošfid užsakai! Był to cios zbyt gwałtowny, wicehrabina zbladła i zaśmiała się. - To plotka, którą się głupcy bawią - odparła. Šis smūgis buvo per daug aštrus, vikontienė išblyško ir atsakė juokdamasi: - Tai vienas iš tų gandų, kurie sudaro pramogą kvailiams. - Czyżby pan d’Adjuda rzucił Rochefidom jedno z najpiękniejszych imion Portugalii? Kodėl turėtų ponas d'Ažuda suteikti Rošfidams vieną iš tauriausių Portugalijos pavardžių? Przecież Rochefidowie to taka świeża szlachta! Rošfidai yra tik vakar iškepti bajorai. - Ale Berta będzie miała, jak mówią, dwieście tysięcy liwrów dochodu. - Bet, sako, Berta gausianti dviejų šimtų tūkstančių frankų rentą. - Pan d’Adjuda zbyt jest bogaty, aby się miał bawić w podobne rachuby. - Ponas d'Ažuda per daug turtingas, kad jam tai rūpėtų. - A! - Ależ, moja droga, panna de Rochefide jest zachwycająca. - Bet, mano brangioji, panelė de Rošfid yra žavinga. - A! - Wreszcie markiz zaproszony dziś do nich na obiad, warunki już są ułożone. - Pagaliau šiandien jis ten pietauja, viskas jau sutarta. Dziwi mnie niezmiernie, że ty wiesz o tym tak mało. Man tiesiog keista, kad jūs tiek mažai težinote. - Jakież to głupstwo popełniłeś pan dzisiaj panie de Rastignac? - zapytała pani de Beauséant. - Kokią gi kvailystę jūs ten padarėte, mielasis! - kreipėsi ponia de Bosean į Eugenijų. - To biedne dziecko tak niedawno znalazło się na świecie, że nic a nic nie rozumie, co my mówimy, najdroższa Antonino. - Brangioji Antuaneta, šis vargšas vaikinas dar taip neseniai yra patekęs į aukštąją draugiją, jog nieko nesupranta, ką mes čia kalbame. Odłóżmy ten przedmiot do jutra, zrób to dla niego. Būkite gera jam - atidėkime tą kalbą rytdienai. Jutro, widzisz, cała ta sprawa będzie już miała charakter urzędowy, i ty będziesz mogła głosić na pewno. Rytoj, be abejo, viskas jau bus viešai žinoma, ir jūs galėsite man padaryti bičiulišką paslaugą daug tvirtesne ranka. Księżna zwróciła na Eugeniusza wzrok wyzywający, co to ogarnia człowieka od nóg do głowy, spłaszcza go i zniża do wartości zera. Kunigaikštienė atgręžė į Eugenijų tokį nemandagų žvilgsnį, kuris žmogų persmelkia nuo galvos iki kojų, priploja prie žemės ir paverčia nieku. - Bezwiednie wbiłem sztylet w serce pani de Restaud. - Ponia, aš visai netyčia įsmeigiau durklą į ponios de Resto širdį. Uczyniłem to bezwiednie i w tym leży błąd mój cały - rzekł student, który miał dosyć sprytu, by odkryć krwawe przycinki obydwóch kobiet, ukryte pod zasłoną czułych słówek. Netyčia - štai mano klaida, - tarė studentas, įgimto nuovokumo dėka įspėjęs, kokios kandžios patyčios slypi po šių dviejų poniučių meiliais žodžiais. - Można się nawet obawiać człowieka, który z całą świadomością ból nam zadaje, ale ten, co uderza nie wiedząc nawet, czy rani głęboko, uchodzi za głupca niezręcznego, który nie umie korzystać ze sposobności i zasługuje na pogardę. Mes nenutraukiame santykių su žmonėmis, kurie užgau-lioja sąmoningai, ir gal dar jų pribijome, o tas, kuris sužeidžia kitą, nežinodamas net padarytos žaizdos gilumo, yra laikomas kvailiu, neišmanėliu, nesugebančiu naudotis aplinkybėmis, ir visi jį niekina. Pani de Beauséant rzuciła na studenta spojrzenie powłóczyste, którym dusze wzniosłe umieją wyrażać wdzięczność połączoną z godnością. Ponia de Bosean pažiūrėjo į studentą švelniu žvilgsniu, kuriame didžiadvasiai žmonės moka sukaupti dėkingumą ir savo vertybę. W spojrzeniu tym był balsam na serce studenta, zranione wzrokiem taksatora, jakim go księżna zmierzyła. Tas žvilgsnis buvo tartum balzamas, apmalšinęs sopulį, kurį ką tik uždavė studento širdžiai kunigaikštienė, nužvelgdama jį antstolio taksatoriaus akimis. - Proszę sobie wyobrazić - ciągnął dalej Eugeniusz - że udało mi się właśnie zdobyć przychylność hrabiego de Restaud; gdyż - rzekł, zwracając się do księżnej, a ton jego mowy był pokorny i złośliwy zarazem - trzeba pani wiedzieć, że ze mnie tylko mizerny student, opuszczony, biedny bardzo… - Įsivaizduokite, - kalbėjo Eugenijus toliau, - aš buvau jau bemaž laimėjęs grafo de Resto palankumą, nes, - jis atgręžė į kunigaikštienę nuolankų ir kartu vylingą veidą, - reikia jums pasakyti, ponia: aš juk kol kas tik vargšas studentėlis, vienišas ir neturtingas... - Nie mów pan tego, panie de Rastignac. - Nekalbėkite taip, ponas de Rastinjakai. My kobiety nie przyjmujemy tego, czego nikt nie chce. Mes, moterys, niekuomet nenorime to, kurio niekas nenori. - Cóż robić! - zawołał Eugeniusz - liczę dopiero lat dwadzieścia dwa i muszę znosić przykrości właściwe memu wiekowi. - O ką gi, - tarė Eugenijus, - man tik dvidešimt dveji metai, reikia mokėti pakelti savo amžiaus bėdas. Przy tym spowiadam się przed paniami, a przyjemnie uklęknąć przy tak pięknym konfesjonale; zgrzeszywszy przy jednym pośpieszamy do drugiego, by tam wyznać swą winę. Be to, juk čia mano išpažintis, ir kurgi rastum gražesnę klausyklą pulti ant kelių! Księżna przybrała oziębłą powagę, słuchając tej mowy niereligijnej; chciała okazać, że znajduje ją niewłaściwą, i rzekła do wicehrabiny: - Pan de Rastignac przybywa pewnie… Čia daromos tos nuodėmės, dėl kurių atgailojama prie kitokios klausyklos. Kunigaikštienė šaltai pasipūtė dėl šių bedieviškų samprotavimų ir pasmerkė jų blogą skonį, tardama vikontienei: - Ponas dar neprityręs... Pani de Beauséant zaczęła się śmiać szczerze i z kuzyna swego, i z księżnej. Ponia de Bosean nuoširdžiai nusijuokė ir iš savo pusbrolio, ir iš kunigaikštienės. - Przybywa, moja droga, starać się o nauczycielkę, co by się podjęła nauczyć go dobrego tonu. - Jis neprityręs, mano brangioji, ir ieško mokytojos, kuri išmokytų jį gero skonio. - Pani - rzekł Eugeniusz do księżnej - cóż dziwnego, że chcemy zgłębić to, co was zachwyca? - Ponia kunigaikštiene, - kalbėjo Eugenijus, - argi nėra natūralu stengtis suprasti paslaptis, kurios mus žavi? (Jednak - rzekł w duchu zdaje mi się, że niemądrze jakoś do nich przemawiam). ("Na jau, - tarė jis pats sau, - esu tikras, kad kalbu joms kirpėjo frazėmis.") - Ależ pani de Restaud jest, zdaje mi się, uczennicą pana de Trailles - rzekła księżna. - Bet ponia de Resto, aš manau, yra pono de Trajo mokinė, - tarė kunigaikštienė. - Jam nic o tym nie wiedział - odparł student - i dlatego nierozważnie znalazłem się między nimi. - Apie tai aš nieko nežinojau, ponia, - atsakė studentas. - Užtat taip kvaišai ir įsmukau į jų tarpą. Potrafiłem jednak porozumieć się z mężem i widziałem, że żona będzie mnie znosić przez czas pewien; ale przyszło mi do głowy przyznać się, że znam pewnego jegomości, który w moich oczach wyszedł z ich domu tajemnymi schodami, ucałowawszy poprzednio hrabinę w głębi ciemnego korytarza. Galų gale aš jau buvau gražiai besutariąs su jos vyru, kurį laiką maniausi ir žmonai esąs pakenčiamas, kol man atėjo į galvą jiems pasakyti, kad aš pažįstu žmogų, kurį mačiau ką tik išeinant užpakaliniais laiptais ir kuris koridoriaus gale buvo apkabinęs grafienę. - Cóż to za jeden? - zapytały obie kobiety. - Ką tokį? - paklausė abi moterys kartu. - Jest to pewien starzec z przedmieścia Saint-Marceau, wydatkujący tak jak i ja, nieborak, tylko dwa luidory na miesiąc. Biedak ten, z którego wszyscy się śmieją, nazywa się ojciec Goriot. - Senį, kuris, mokėdamas už išlaikymą po du luidorus per mėnesį, gyvena Sen Marso priemiesčio užkampyje, kaip ir aš, vargšas studentas; tai tikras skurdžius, iš kurio visi tyčiojasi, kurį mes vadiname tėvu Gorijo . - Ach, jakież z pana dziecko! - zawołała pani de Beauséant - wszakże Goriot- to panieńskie nazwisko hrabiny de Restaud. - Oi, koks jūs vaikas! - sušuko vikontienė. - Ponia de Resto juk yra panelė Gorijo. - Ona jest córką fabrykanta makaronu - dorzuciła księżna. - Może pamiętasz, Klaro? wszak osóbka ta prezentowała się u dworu jednego dnia z jakąś córką pasztetnika. - Makaroninko duktė, - pridūrė kunigaikštienė, - moterėlė, kuri buvo pristatyta karaliaus rūmuose kartu su kepėjo dukteria. Ar neatsimenate, Klara? Król zaczął się śmiać i powiedział po łacinie jakiś dowcip o mące. Karalius ėmė juoktis ir pasakė lotyniškai kažkokį sąmojį apie miltus. Powiedział, że to są ludzie, ach, jakże on ich nazwał? ludzie… - Ejusdem farinae - podchwycił Eugeniusz. Žmonės... Kaip ten? Žmonės... - Ejusdem farinae - tarė Eugenijus. - Tak, tak - rzekła księżna. - Taip, taip, - patvirtino kunigaikštienė. - Ach! więc to jej ojciec - zawołał student przerażony. - Ak, tai jis jos tėvas! - siaubo pagautas, sušuko studentas. - Ależ tak; nieborak ma dwie córki, które kocha nad życie, jakkolwiek obie zaparły się go prawie zupełnie. - Na taip; tas žmogynas turi dvi dukteris, dėl kurių jis iš proto kraustosi, nors tiek viena, tiek kita yra jo beveik išsižadėjusios. - Wszak druga wyszła zdaje się za mąż za jakiegoś bankiera o niemieckim nazwisku, za jakiegoś barona de Nucingen? - rzekła wicehrabina, spoglądając na panią de Langeais. - Antroji, - tarė vikontienė, pažvelgdama į ponią de Lanžė, - ar tik ne ta, kur ištekėjusi už vieno bankininko vokiška pavarde, kažkokio barono de Nusingeno? - Zdaje się, że się ona nazywa Delfina. Ar ji ne Delfina vardu? Czy nie będzie to tylko ta blondynka, która ma boczną lożę w Operze i bywa w teatrze Komicznym, gdzie zawsze śmieje się bardzo głośno, chcąc zwrócić na siebie uwagę. Ar tai ne ta pati geltonplaukė, kuri turi šoninę ložę Operoje, atvyksta ir į Bufonus ir, norėdama patraukti visų dėmesį, labai garsiai juokiasi? Księżna uśmiechnęła się: - Prawdziwie podziwiam cię, najdroższa. Kunigaikštienė tarė šypsodama: - Bet, mano miela, aš jumis stebiuosi. Z jakiej przyczyny zajmujesz się tak bardzo tymi ludźmi? Kam jūs taip domitės šitais žmonėmis? Tylko szalenie rozkochany Restaud odważył się opylić mąką panny Anastazji. Tik žmogus, taip pakvaišęs iš meilės, kaip ponas de Resto, galėjo susimiltuoti su panele Anastazija. I nic na tym nie zyskał! Tik jam iš to biznio nieko nebus! Anastazja wpadła w ręce pana de Trailles, który ją zgubi. Ji yra pono de Trajo rankose, ir tasai ją pražudys. - Obie zaparły się ojca - powtarzał Eugeniusz. - Jos išsižadėjo savo tėvo, - pakartojo Eugenijus. - A tak, ojca, ojca własnego - odrzekła wicehrabina - dobrego ojca, który, jak mówią, wyzuł się ze wszystkiego, zachowując dla siebie tylko od ośmiu do dziesięciu tysięcy liwrów dochodu, a każdej z nich dał pięćset czy sześćset tysięcy franków, byle tylko wydać je dobrze za mąż i zapewnić im przyszłość szczęśliwą. I spodziewał się, że obie córki pozostaną dla niego córkami; sądził, że wydawszy je za mąż, podwoi swe własne życie, że znajdzie zawsze dwa domy, gdzie uwielbiać i pieścić go będą. - Na taip, savo tėvo, - atsakė vikontienė, - tėvo, tokio tėvo, geriausio tėvo, kuris, sako, davęs kiekvienai po penkis aš šešis šimtus tūkstančių frankų, kad jos galėtų susirasti kuo geresnę partiją, o sau tepasilikęs aštuonių ar dešimties tūkstančių frankų rentą, manydamas, kad dukterys ir toliau bus jam dukterys, kad jis pas jas susikūręs sau du gyvenimus, dvejus namus, kuriuose būsiąs gerbiamas, slaugomas. Po upływie dwóch lat zięciowie wygnali go ze swego towarzystwa, jak ostatniego nędzarza… Po dvejų metų žentai išvijo jį iš savo draugės kaip paskutinį valkatą... Łzy zakręciły się w oczach Eugeniusza, który tak niedawno orzeźwił się pod wpływem czystych i świętych uczuć rodzinnych i nie mógł jeszcze utracić wiary młodzieńczej, bo pierwszy dzień przepędzał na placu boju cywilizacji paryskiej. Akyse ašaros ėmė rinktis Eugenijui, kuris dar taip neseniai gaivinosi tyrais ir šventais šeimyninės meilės jausmais, dar vis tebepuoselėjo žavias jaunystės viltis ir tik pirmą dieną tebuvo Paryžiaus civilizacijos mūšio lauke. Prawdziwe uczucie udziela się z taką siłą, że przez chwil kilka wszyscy troje spoglądali na siebie w milczeniu. Nuoširdūs jausmai yra tokie užkrečiami, kad keletą akimirkų visi trys žiūrėjo vienas į kitą tylėdami. - O, mój Boże! - rzekła pani de Langeais - nie przeczę, że to się wydaje okropnym; jednak rzeczy podobne dzieją się co dzień przed naszymi oczyma. - Ak, mano dieve, - tarė ponia de Lanžė, - juk tai iš tikrųjų baisu, bet mes tai matome kiekvieną dieną. Jakiż powód w tym leży? Argi nėra tam priežasties? Powiedz, najdroższa, czyś ty kiedy pomyślała, co to znaczy zięć? Pasakykite man, brangioji, ar jūs pagalvojate kada nors, kas tai yra žentas? Zięć to znaczy człowiek, dla którego ty albo ja wychowamy kiedyś miluchną istotkę, połączoną z nami tysiącem węzłów, która przez lat siedemnaście będzie szczęściem rodziny, jej duchem białym, rzekłby Lamartine, a w końcu stanie się jej zakałą. Žentas yra tas žmogus, kuriam mes, ir aš, ir jūs, auginame mažą mielą būtybę, tūkstančiais gijų susijusią su mumis, kuri septyniolika metų yrą šeimos džiaugsmas, jos skaisčioji siela, kaip pasakytų Lamartinas, ir kuri vėliau tampa jos maru. Człowiek, który zabierze nam tę istotę, pochwyci wnet jej miłość niby topór ostry i zada ból sercu naszego anioła, wycinając wszystkie uczucia, które go z rodziną łączyły. Kada šitas žmogus ją iš mūsų paima, tai pirmų pirmiausia griebiasi meilės kaip kirvio, kuriuo nukapoja visus šito angelo širdies jausmus, rišančius ją su šeima. Córka, która wczoraj wszystkim dla nas była i dla której my wszystkim byliśmy, stanie się jutro nieprzyjaciółką naszą. Dar vakar mūsų duktė buvo viskas mums, mes - jai, o jau rytojaus dieną ji mūsų priešas. Czyż nie patrzymy co dzień na tę tragedię? Argi mes nematome šios tragedijos kasdien? Tu synowa dokucza jak może teściowi, który wszystko poświęca dla syna, tam zięć wygania świekrę za drzwi. Čia štai marti begėdiškai įžūli uošviui, kuris viską paaukojo sūnui, o ten žentas meta pro duris savo uošvę. I pytają, co dziś jest tragicznego w naszym społeczeństwie? Ależ sam dramat zięcia jest przerażający, że już nie wspomnę o małżeństwach naszych, które stały się czymś bardzo niezabawnym. Dažnai girdžiu klausiant, kas yra dramatiška šiandieninėje mūsų visuomenėje; bet šeimos drama, kai į ją ateina žentas, yra kraupi, nekalbant jau apie mūsų santuokas, kurios yra virtusios paskutine kvailybe. Pojmuję doskonale, co się przytrafiło owemu staremu fabrykantowi makaronu. Aš puikiai suprantu, kas atsitiko senajam makaroninkui. Przypominam coś sobie, że ten Foriot… Rodos, atsimenu, kad šitas Forijo... - Goriot - proszę pani. - Gorijo, ponia. - Tak jest, ten Moriot był podczas rewolucji naczelnikiem sekcji. Umiał on skorzystać ze sławnego głodu i zrobił początek majątku, biorąc za mąkę dziesięć razy drożej, niż sam zapłacił. - Taigi, tas Morijo revoliucijos metu yra buvęs vienos sekcijos pirmininku; jis sugebėjo pasinaudoti garsiuoju badmečiu ir, pardavinėdamas tada miltus dešimt kartų brangiau, negu jam pačiam atsieidavo, pradėjo lobti. Miał jej, ile tylko zapragnął. O miltų jis gaudavo kiek tik norėdavo. Rządca mej babki sprzedał mu niezmierną ilość mąki. Mano senelės ūkvedys jam jų parduodavo didžiausius kiekius. Ten Goriot musiał, jak wszyscy owi ludzie, dzielić się z Komitetem dobra publicznego. Tas Norijo, žinoma, dalijosi pelnu, kaip ir visi tokie žmonės, su Visuomenės gelbėjimo komitetu. Pamiętam, iż rządca zaręczał mej babce, że może przebywać bezpiecznie w Grandvilliers, gdyż posiadany zapas zboża był dla niej doskonałą kartą ochronną. Atsimenu, kad ūkvedys sakydavo mano senelei, jog ji galinti gyventi visai rami Granviljė, nes jos grūdai esąs geriausias apsaugos raštas. Otóż ten Loriot, który sprzedawał zboże ścinaczom głów, podlega jednej tylko namiętności. Ir štai tas Lorijo, kuris pardavinėjo grūdus galvų kapotojams, teturi vieną aistrą. Powiadają, że ubóstwia swe córki. Sako, jis dievinąs savo dukteris. Dla starszej usłał gniazdo wysoko w domu de Restaud, a drugą połączył z baronem de Nucingen, bogatym bankierem, który uchodzi za rojalistę. Vyresniąją įtupdė į de Resto namus, o antrąją užkorė ant kaklo baronui Nusingenui, turtingam bankininkui, kuris dedasi rojalistu. Pojmiecie państwo, że za czasów cesarstwa obaj zięciowie znosili u siebie starego przedstawiciela dziewięćdziesiątego trzeciego roku, uchodziło to jakoś przy Bonapartem. Jūs gerai suprantate, jog Imperijos laikais žentai nė vienas nesijaudino, kad pas juos lankosi senis iš devyniasdešimt trečiųjų metų; prie Buonapartės taip pat buvo galima į tai žiūrėti pro pirštus. Ale po powrocie Burbonów poczciwiec nasz zaczął krępować bardzo pana de Restaud, a bardziej jeszcze pana barona. Tačiau kai grįžo Burbonai, žmogynas pradėjo kliūti ponui de Resto, o dar labiau bankininkui. Być może, że córki nie przestały kochać ojca, toteż chciały tak zrobić, żeby i wilk był syty i koza cała; chciały dogodzić i ojcu i mężom; przyjmowały Goriota, gdy nie było nikogo więcej, i składały to na karb czułości. „Przychodź, ojczulku, najlepiej nam będzie, gdy będziemy sami” itd. Dukterys, kurios, galimas daiktas, visuomet mylėjo tėvą, norėjo, kad ir vilkas būtų sotus, ir ožka sveika, bandė įtikti ir tėvui, ir vyrams; jos priiminėdavo Torijo, kada nieko nebūdavo namuose, prasimanydamas visokių meilumo pretekstų: "Tėti, ateik - mums bus jaukiau, kad mes būsime vieni!" ir t. t. Co do mnie, moja droga, zdaje mi się, że prawdziwe uczucie umie widzieć i pojmować: musiało więc krwawić serce biednego przedstawiciela dziewięćdziesiątego trzeciego roku. O aš manau, brangioji, kad tikrieji jausmai turi akis ir protą ir vargšui seniui širdis srūdavo krauju. Widział, że się córki rumienią za niego, że one kochają mężów, a on zięciom zawadza. Jis matė, kad dukterys gėdijasi jo; kad jeigu jos myli savo vyrus, tai jis kliūva žentams. Trzeba się było poświęcić. Taigi, reikėjo pasiaukoti. I nieborak poświęcił się, gdyż był ojcem; skazał się na dobrowolne wygnanie. Jis pasiaukojo, nes buvo tėvas; jis pats save išvijo iš namų. Widząc zadowolenie córek, pojął, że dobrze zrobił. Matydamas savo dukteris patenkintas, jis suprato, kad gerai pasielgė. I ojciec i dzieci byli wspólnikami tej małej zbrodni. Tėvas ir vaikai buvo to mažo nusikaltimo bendrininkai. Wszędzie się to spotyka. Šitai mes matome visur. Czyż taki ojciec Doriot nie wyglądałby jak plama dziegciowa w salonach swych córek? Argi šis tėvas Dorijo nebuvo kaip deguto dėmė savo dukterų salonuose? Nudziłby się i czułby, że nie jest na właściwym miejscu. Jis ten būtų kitus varžęs, o pats nuobodžiavęs. To co spotkało owego ojca, może też spotkać każdą piękną kobietę ze strony najukochańszego człowieka; niech tylko znudzi go swą miłością, a porzuci ją natychmiast i gotów będzie popełnić czyn nikczemny, byle tylko uciec od niej. Tai, kas atsitiko šitam tėvui, gali atsitikti gražiausiajai moteriai su vyru, kurį ji myli labiau už viską: jeigu ji pakyri jam su savo meile, tai jis ją pameta ir, kad ja atsikratytų, griebiasi net niekšybių. Wszystkie uczucia podlegają temu prawu. Visi jausmai šiuo atžvilgiu yra tokie pat. Serce nasze to skarbnica, wypróżnijmy je od razu i otośmy zrujnowani. Mūsų širdis yra lobis, išeikvokite jį vienu metu - ir jums galas. Nie przebaczamy uczuciu, co się od razu wylało, jak nie przebaczamy również człowiekowi, który ani grosza nie posiada. Mes nepakenčiame per daug nuogai rodomo jausmo, lygiai kaip ir vyro, kurio kišenėje nėra nė vieno sū. Ojciec ów nie miał już nic do dania. Šitas tėvas atidavė viską. Przez lat dwadzieścia nie żałował uczucia, miłości, a z majątku wyzuł się od razu . Jis atidavė visą savo turtą per vieną dieną. Cytryna była dostatecznie wyciśnięta i córki wyrzuciły szczątki na ulicę. Citrina išsunkta visa, ir dukterys jos žievę išmetė į gatvę. - Świat jest nikczemny - rzekła wicehrabina. Skubała szal ze spuszczonymi oczyma, gdyż była do żywego dotknięta słowami, które pani de Langeais do niej zastosowała, opowiadając historię Goriota. - Koks šlykštus pasaulis! - tarė vikontienė, pašydama savo skarą ir nepakeldama akių, nes ją labai įskaudino tyčia jai taikomi ponios de Lanžė žodžiai, įpinti į šį pasakojimą. - Nikczemny? - Šlykštus? Nie - odparła księżna - idzie tylko zwykłym trybem. Ne, - atsakė kunigaikštienė; - jis eina savo keliu, štai ir viskas. Mówię ci o nim w ten sposób, bo chcę przekonać, że znam go doskonale. Jeigu aš jums tą sakau, tai tik noriu parodyti, kad manęs pasaulis už nosies nevedžioja. Zresztą myślę tak jak ty - rzekła, ściskając ręce wicehrabiny. Aš galvoju taip pat kaip ir jūs, - tarė ji, spausdama vikontienei ranką. - Świat kałużą, starajmy się więc trzymać na miejscu najbardziej wyniosłym. - Pasaulis iš tikrųjų yra purvo duobė. Stenkimės išlikti aukštumoje. - Wstała i złożyła pocałunek na czole pani de Beauséant: - Dziwnie piękną jesteś w tej chwili, najdroższa - wyrzekła. Ji atsistojo, pabučiavo ponią de Bosean į kaktą, sakydama jai: - Jūs esate be galo graži šią valandėlę, mano brangioji. - Masz niewypowiedzianie piękne rumieńce. Jūsų veido spalva tokia daili, kokios aš niekuomet nesu mačiusi. Po czym spojrzała na kuzyna wicehrabiny, skinęła z lekka głowa i wyszła. Ji išėjo vos pastebimai linktelėjusi pusbroliui. - Ojciec Goriot jest wzniosły! - zawołał Eugeniusz, przypominając sobie w tej chwili, jak starzec gniótł wśród nocy półmisek srebrny. - Tėvas Gorijo - nuostabus! - tarė Eugenijus, prisiminęs, kaip jis matė jį naktį lamdant auksuotą sidabrą. Pani de Beauséant wpadła w zadumę i nie słyszała słów jego. Ponia de Bosean negirdėjo, ji kažką mąstė. Chwil kilka upłynęło w milczeniu, biedny student wpadł w dziwne jakieś odrętwienie i nie śmiał ani odejść, ani pozostać, ani przemówić. Prabėgo keletas minučių tylos, ir vargšas studentas, nustėręs iš drovumo, nedrįso nei išeiti, nei pasilikti, nei kalbėti. - Świat jest nikczemny i zły - rzekła wreszcie wicehrabina. - Pasaulis yra šlykštus ir piktas, - tarė pagaliau vikontienė. - Niech tylko nieszczęście jakie spadnie na nas, oto wnet znajdzie się przyjaciel, który pośpiesza oznajmić o tym i rozrywa serce ostrzem sztyletu, każąc tymczasem podziwiać rękojeść. - Vos tik ištinka mus kokia nelaimė, tuojau atsiranda bičiulių, kurie skuba mums apie ją pranešti ir smeigia į širdį durklą, palikdami jo rankeną mums pasigrožėti. I tu już jest sarkazm, pośmiewisko. Jau patyčios, jau apjuokos! Ach! ja bronić się będę. Na, bet aš ginsiuos. Podniosła głowę, jak prawdziwie wielka pani, a dumne jej oczy rzucały błyskawice. - Ji iškėlė galvą kaip diduomenės dama, ir iš jos akių blykstelėjo žaibai. Ach! - zawołała, spostrzegłszy Eugeniusza - pan tu jesteś! - A! - nustebo ji, pamačiusi Eugenijų. - Jeszcze - rzekł student żałośnie. - Jūs čia! - Dar vis čia, - atsakė jis gailiu balsu. - A więc, panie de Rastignac, postępuj pan ze światem tak, jak na to zasługuje. - Tad klausykite, ponas Rastinjakai, elkitės su žmonėmis taip, kaip jie nusipelnę. Chcesz pan dorobić się przyszłości - ja ci dopomogę. Jūs norite iškilti - aš jums padėsiu. Przekonasz się pan, jak głęboko sięga zepsucie kobiety i zmierzysz cały ogrom nędznej próżności ludzkiej. Jūs pamatysite, koks gilus yra moterų sugedimas, koks niekingas vyrų pliuškumas. Jam tak pilnie czytała w tej księdze świata, a jednak znalazły się stronice, których nie znałam jeszcze. Nors aš jau daug buvau skaičiusi iš gyvenimo knygos, tačiau vis dar likdavo joje man nežinomų puslapių. Teraz wiem już wszystko. Dabar aš žinau viską. Im chłodniej będziesz pan rachował, tym dalej zajdziesz. Juo šalčiau jūs apskaičiuosite, juo toliau nueisite. Kto bije bez litości, tego wszyscy się boją. Kirskite be pasigailėjimo, ir jūsų bijos. Niech mężczyźni i kobiety będą w oczach pana końmi pocztowymi, które mogą sobie padać na każdej stacji, byle byś pan doścignął szczytu swych pragnień. Žiūrėkite į vyrus ir į moteris tik taip, kaip į pašto arklius: nuvarytus palikite juos dvėsti bet kurioje perkinkymo stotyje, - taip jūs pasieksite savo troškimų viršūnę. Pojmujesz pan sam, że nie będziesz tu nic znaczył, jeżeli nie zasłużysz sobie na współczucie kobiety młodej, bogatej i wykwintnej. Matote, jūs čia būsite niekas, kol nesurasite moters, kuri jumis rūpintųsi. Jums reikia jaunos, turtingos, elegantiškos. Jeżeli zaś obudzi się w panu uczucie prawdziwe, to ukrywaj je jak skarb jaki, żeby nikt się go nie domyślił, inaczej byłbyś zgubiony. Tačiau jei pajustumėte tikrą jausmą, slėpkite jį kaip brangiausią lobį; neleiskite net įtarti, kad jį turite, kitaip - sveikas dingęs. Nie mógłbyś być katem i zostałbyś sam ofiarą. Jūs jau nebūsite budelis, jūs pasidarysite auka. Jeżeli pokochasz pan kiedy, strzeż dobrze swej tajemnicy! Jei kada nors pamilsite, saugokite gerai savo paslaptį! Nie zdradzaj jej, zanim nie będziesz dobrze wiedział, przed kim otworzyć masz serce. Neišduokite jos, kol pirma gerai neištirsite, kam atveriate širdį. Ucz się pan nie ufać światu, bo tylko takim sposobem zabezpieczysz ową nie istniejącą jeszcze miłość. Kad iš anksto apsaugotumėte meilę, kurios dar nėra, išmokite nepasitikėti pasauliu. Posłuchaj mię, Miguel… Klausykite, Migueli... (Nie uważała, że tak naiwnie zamienia imię). (Ji netyčia ištarė ne tą vardą ir visai to nepastebėjo.) Jest coś okropniejszego jeszcze, niż opuszczenie ojca przez obie córki, które życzą mu śmierci; to współzawodnictwo dwóch sióstr. Kad abi dukterys jo atsižadėjo ir galbūt laukia jo mirties, - tai dar nėra pats baisiausias dalykas. Tai dviejų seserų tarpusavio varžytinės. Restaud pochodzi z dobrej rodziny, więc i żona jego została przyjęta do towarzystwa i przedstawiła się u dworu; ale jej siostra, bogata i piękna pani Delfina de Nucingen żona kapitalisty, umiera z żalu. Zazdrość ją pożera i nieprzebytą zaporą oddziela ją od siostry; Anastazja przestaje być siostrą dla niej i obie kobiety wyrzekają się jedna drugiej tak samo, jak wyrzekły się ojca. De Resto yra aristokratiškos kilmės, jo žmona priimta į diduomenę, pristatyta rūmams, o jos sesuo, jos turtingoji sesuo, gražioji ponia Delfina de Nusingen, piniguočiaus žmona, miršta iš sielvarto, ją drasko pavydas, nes jai šimtas mylių ligi sesers; sesuo jai - nebe sesuo; šios dvi moterys išsižadėjo viena kitos, kaip kad išsižadėjo savo tėvo. O! Pani de Nucingen wypiłaby wszystko błoto, jakie się znajduje od ulicy Saint-Lazare aż do ulicy Grenelle, byle za tę cenę wejść do mego salonu. Ir ponia de Nusingen nulaižytų visą purvą tarp Sen Lazaro ir de Grenelio gatvių, kad tik galėtų patekti į mano saloną. Zdawało się jej, że de Marsay doprowadzi ją do celu, stała się więc jego niewolnicą i nudzi go i dręczy nieustannie. Ji tikėjosi, kad de Marsė jai padės pasiekti tikslą, ir buvo pasidariusi de Marsė verge. Ji įkyrėjo de Marsė iki gyvo kaulo. Ale de Marsay nie dba o nią. De Marsė labai mažai ja domisi. Otóż pan możesz ją wprowadzić do mego domu, a ręczę, że będzie cię ubóstwiała, że staniesz się odtąd jej Benjaminem. Jeigu jūs man ją pristatysite, būsite jos Benjaminas, ji jus dievins. Pokochaj ją pan, jeżeli będziesz mógł, jeżeli zaś nie, to posługuj się przynajmniej jej osobą. Mylėkite ją paskui, jei galėsite, jei ne - bent pasinaudokite ja. Może być u mnie raz lub dwa razy na wielkim zebraniu wieczornym, gdy będzie tłum gości, ale z rana nigdy jej nie przyjmę. Aš ją priimsiu vieną ar du kartus dideliame vakaro pobūvyje, kai bus daugybė žmonių, bet priešpiet - niekada. Przywitam ją, to jej wystarczy. Aš su ja pasisveikinsiu, to užteks. Pan zamknąłeś sobie dom hrabiny, wymówiwszy imię ojca Goriot. Jūs užsitrenkėte sau grafienės duris, dėl to kad ištarėte tėvo Gorijo vardą. Tak, mój drogi, nigdy już nie zastaniesz pan hrabiny de Restaud, choćbyś dwadzieścia razy chodził do niej. Taip, mano mielas: kad ir dvidešimt kartų jūs nueisite pas ponią de Resto, dvidešimt kartų jos nerasite namie. Raz na zawsze zakazano tam wpuszczać pana. Įsakyta jūsų nebepriimti. Niechże teraz ojciec Goriot wprowadzi pana do Delfiny de Nucingen. Užtai tėvas Gorijo tenuveda jus pas ponią Delfiną de Nusingen. Piękna baronowa będzie dla pana dobrym szyldem. Gražioji ponia de Nusingen pabus jums iškaba. Dosyć, byś został wybranym przez nią, to i inne będą przepadać za panem. Pasidarykite jos išrinktuoju, ir moterys kraustysis iš proto dėl jūsų. I rywalki, i przyjaciółki najserdeczniejsze zechcą odbić jej zdobycz. Jos varžovės, jos draugės, jos geriausios draugės norės jus paveržti iš jos. Niektóre kobiety przywiązują się do człowieka wybranego już przez inną, tak jak biedne mieszczki ubierają się w nasze kapelusze w mniemaniu, że z nimi przyswoją sobie nasze maniery. Yra moterų, kurios myli vyrą tik tuomet, kai jis jau kitos pasirinktas, kaip kad yra paprastų miestiečių, kurios, dėvėdamos mūsiškas skrybėles, tariasi perėmusios ir mūsų manieras. Zdobędziesz pan sobie powodzenie, a w Paryżu powodzenie wszystko znaczy, to klucz potęgi. Jums seksis. Paryžiuje pasisekimas yra viskas, - tai galybės raktas. Jeżeli kobiety osądzą, żeś pan wykształcony i utalentowany, to i mężczyźni podzielą ich zdanie, a od pana zależeć będzie, żeby się to przekonanie utrzymało. Jei moterys nuspręs, kad jūs esate protingas, talentingas, tai vyrai tuo tikės, jei tik jūs jų nenuvilsite. Potem możesz pan żądać wszystkiego, każda droga dla niego otwarta. Tuomet jūs galėsite visko norėti, visos durys bus jums atdaros. I wtedy to poznasz pan, że świat jest gromadą głupców i oszustów, ale sam nie wchodź ani pomiędzy tych ani pomiędzy owych. Jūs sužinosite tuomet, kas yra diduomenė, - tai kvailių ir niekšų bendruomenė. Neprisidėkite nei prie vienų, nei prie antrų. Ja daję panu swoje imię jako nić Ariadny, która poprowadzi cię przez ten labirynt. Aš duodu jums savo vardą, kaip Ariadnės siūlą, kad galėtumėte įeiti į šį labirintą. Nie narażaj pan mego imienia - rzekła, wyciągając szyję i rzucając na studenta wejrzenie królowej - i oddaj mi je nieskalane. Nesutepkite jo, - tarė ji, palenkdama galvą ir mesdama karalienės žvilgsnį į studentą, - grąžinkite jį man švarų. Teraz idź pan i zostaw mnie samą. Eikite, palikite mane vieną. I my kobiety musimy też czasem staczać bitwy. Ir mes, moterys, turime kai kada stoti į mūšį. - Może będziesz pani potrzebowała człowieka dobrej woli, który bez wahania przyłożyłby lont do miny prochowej? - przerwał Eugeniusz. - Jei jums kada prireiktų geros valios žmogaus minai padegti!.. - pertraukė ją Eugenijus. - A gdyby? - spytała wicehrabina. - Kas tada? - tarė ji. Eugeniusz uderzył się w piersi, odpowiedział uśmiechem na uśmiech kuzynki i wyszedł. Jis sudavė ranka sau į krūtinę, nusišypsojo į pusseserės šypseną ir išėjo. Była piąta po południu; Eugeniusz był głodny i niepokoił się myślą, że może spóźnić się na obiad. Buvo penkios valandos. Eugenijus jautėsi alkanas, jis bijojo, kad gali nesuspėti pietų. Dzięki tej obawie ocenił, co to za szczęście przebywać szybko w powozie ulice Paryża. Ta baimė leido jam pajusti, kaip malonu greitai važiuoti Paryžiaus gatvėmis. Pod wpływem tego czysto machinalnego zadowolenia, oddał się cały prądowi swych myśli. Atsidavęs šitam grynai mechaniškam malonumui, jis visiškai paskendo jį apnikusiose mintyse. Młodzieniec w jego wieku, dotknięty pogardą, unosi się, szaleje, wygraża pięścią całemu społeczeństwu i chciałby się zemścić i wątpi o sobie. Jeigu jo metų jauną vyrą įžeidžia panieka, jis įsikarščiuoja, dūksta, grasina kumščiu visam pasauliui, nori keršyti ir kartu abejoja pačiu savimi. Rastignaca przytłaczał w tej chwili ciężar słów okrutnych: „Zamknąłeś przed sobą dom hrabiny”. Tą valandėlę Rastinjakui nedavė ramybės šie žodžiai: "Jūs užtrenkėte sau grafienės duris." - Pójdę! - zawołał - a jeżeli pani de Beauséant prawdę powiedziała, jeżeli tam zakazano mnie wpuszczać… to ja… "Eisiu pas ją, - tarė jis pats sau, - ir jeigu ponia de Bosean sakė tiesą, jeigu iš tikrųjų manęs liepta nepriimti... aš... Pani de Restaud spotka mnie na wszystkich znanych jej salonach. Ponia de Resto mane ras kiekviename salone, kur tik ji eitų. Wyuczę się robić bronią, strzelać z pistoletu i zabiję jej Maksyma! Aš išmoksiu valdyti ginklą, išmoksiu šaudyti, aš nukausiu jos Maksimą!" - A pieniądze! wołało sumienie, skąd weźmiesz pieniędzy? "O pinigai? - šaukė jam vidaus balsas, - iš kur tu jų gausi?" Staiga prieš jo akis sužėrėjo tviskantis grafienės de Resto rūmų turtingumas. I oto przepych roztoczony w domu hrabiny błysnął mu nagle przed oczyma. Panna Goriot z domu musiała się kochać w zbytku, w pozłocie, w kosztownych przedmiotach rzucających się w oczy w niesmacznym przepychu dorobkiewicza, w rozrzutności otaczającej kobietę lekkich obyczajów. Ten jis matė prabangą, kuri kaip tik turėjo patikti panelei Gorijo: paauksavimus, brangenybes, kurių vertingumas kriste krinta į akis, neišmintingą prasisiekėlių prabangą, išlaikytinės moters švaistymąsi. Zjawisko to było olśniewające, a jednak rozprysło się bez śladu przed wspaniałym pałacem pani de Beauséant. Tą akinantį paveikslą ūmai nustelbė didingi de Bosean rūmai. Wyobraźnia Eugeniusza uniesiona w wysokie sfery towarzystwa paryskiego, rzuciła mu w serce posiew złych myśli, rozszerzyła głowę i sumienie. Vaizduotė, persikėlusi į aukštąsias Paryžiaus visuomenės sferas, jo širdžiai įkvėpė tūkstančius nelemtų minčių, praplėsdama jo protą ir sąžinę. I spojrzał na świat trzeźwym okiem: zobaczył, że prawo i moralność bezsilne są wobec bogaczy, że bogactwo stanowi ultima ratio mundi . Jis pamatė pasaulį tokį, koks jis yra; turtingiesiems negalioja nei įstatymai, nei dorovė; jis pamatė, kad turtai yra ultima ratio mundi. Vautrin ma słuszność, powiedział, bogactwo jest cnotą. "Votrenas teisingai saiko: turtai yra dorybė!" - tarė jis pats sau. Znalazłszy się na ulicy Neuve-Sainte-Geneviève, pobiegł szybko do swego mieszkania i wyniósł woźnicy dziesięć franków. W obmierzłej sali jadalnej znalazł już wszystkich osiemnastu stołowników zajadających jak zwierzęta przy drabinie stajennej. Privažiavęs Nev Sent Ženevjevos gatvę, jis greitai užlipo į savo kambarį, išnešė vežėjui dešimt frankų ir įėjo į dvokiantį valgomąjį, kur pamatė, it gyvulius prie lovio, aštuoniolika besistiprinančių valgytojų. Obraz tej nędzy i widok brudnej sali wydały mu się teraz czymś niewypowiedzianie wstrętnym. Šis skurdo reginys ir šio kambario vaizdas jam kėlė siaubą. Przeskok z jednej krańcowości do drugiej był tak gwałtowny, że w sercu studenta uczucie ambicji zaczęło się rozrastać nad miarę. Pasikeitimas buvo per daug staigus, kontrastas per daug ryškus, kad nesukeltų jam besaikio įniršio. Z jednej strony jaśniały świeże i wdzięczne obrazy towarzystwa najwykwintniejszego, oprawne w cuda sztuki i zbytku, o postaciach młodych i żywych, o głowach tchnących namiętnością i poezją: z drugiej były płótna złowrogie i poszarpane, wystawiające twarze, na których pozostał już tylko nagi mechanizm namiętności. Iš vienos pusės - gaivūs ir žavūs pačios prašmatniosios visuomenės vaizdai, jauni, gyvastingi žmonės, meno ir prabangos stebuklų apsupti veidai, poezijos polėkio kupinos galvos, iš kitos pusės - niūrūs paveikslai purvo rėmuose ir veidai, kuriuose iš aistrų bepalikę tik virvagaliai ir mechanizmai. Rastignac przywiódł sobie na myśl ponętne obietnice pani de Beauséant i wskazówki, których mu udzieliła, uniesiona gniewem kobiety opuszczonej; teraz wobec nędzy lepiej zrozumiał jej słowa. Pamokymai, kuriuos atstumtos moters įtūžis padiktavo poniai de Bosean, jos vylingi pažadai atgijo jaunuolio atmintyje, o skurdas juos savaip išaiškino. Postanowił sobie otworzyć dwie równoległe drogi do szczęścia wiodące, oprzeć się zarazem na nauce i miłości, stać się doktorem uczonym i modnym salonowcem. Rastinjakas nusprendė, kad į pralobimą jam eina du lygiagrečiai keliai: jis turi remtis mokslu ir meile, pasidaryti mokytu daktaru ir drauge modernaus pasaulio žmogumi. O jakże był jeszcze dziecinny! Koks jis dar tebebuvo vaikas! Nie wiedział, że to są właśnie dwie linie, które nigdy zejść się nie mogą. Šios dvi linijos yra asimptotės, kurios niekuomet negali sueiti. - Cóżeś to tak posępny, panie markizie? - zapytał Vautrin, rzucając na niego owo spojrzenie, którym zdawał się przenikać najskrytsze tajemnice serca ludzkiego. - Jūs labai niūrus, ponas markize, - tarė jam Votrenas, metęs į jį tokį žvilgsnį, tartum šis žmogus būtų skverbęsis į slapčiausias jo širdies kerteles. - Nie jestem usposobiony znosić żartów tych, którzy nazywają mnie panem markizem - odparł Eugeniusz. - Aš nesu nusiteikęs kęsti pašaipas tų, kurie mane vadina ponu markizu, - atsakė šis. - Chcąc tu być rzeczywistym markizem, trzeba mieć sto tysięcy liwrów dochodu, a my mieszkańcy gospody Vauquer nie liczymy się wcale do ulubieńców fortuny. - Tikram markizui reikia turėti šimto tūkstančių livrų rentą, o kas gyvena Vokė namuose, tas jau tikrai nėra fortūnos išrinktasis. Vautrin rzucił na Rastignaca spojrzenie ojcowskie i lekceważące zarazem, które zdawało się mówić: Bębnie jakiś! nie wystarczyłbyś mi nawet na jeden kąsek! Votrenas pažiūrėjo į Rastinjaką tėviškai ir kartu niekinamai, tartum sakydamas: "Pienburni, man iš tavęs tik vienas kąsnis!" Po czym dodał głośno: - Jesteś pan w złym humorze dlatego, że może ci się nie powiodło z piękną hrabiną de Restaud? Paskui atsakė: - Jūs blogai nusiteikęs, nes jums turbūt nepavyko pas gražiąją grafienę de Resto... - Ona zamknęła przede mną drzwi za to, żem powiedział, iż ojciec jej zasiada z nami do jednego stołu - zawołał Rastignac. - Ji man užtrenkė duris į savo namus, kai aš pasakiau, kad jos tėvas valgo su mumis prie vieno stalo, - sušuko Rastinjakas. Wszyscy goście spojrzeli po sobie. Visi valgytojai sužiuro viens į kitą. Ojciec Goriot spuścił oczy i odwrócił głowę ocierając łzy. Tėvas Gorijo nuleido akis ir nusigręžė nusišluostyti ašarų. - Zaprószyłeś mi pan oko tabaką - rzekł do sąsiada. - Jūs man prikrėtėt į akis tabokos, - pasakė jis savo kaimynui. - Kto spróbuje dokuczać ojcu Goriot, ten od dzisiejszego dnia będzie miał ze mną do czynienia - wyrzekł Eugeniusz, zwracając się do sąsiada starego fabrykanta makaronu. Ojciec Goriot wart więcej od nas wszystkich. - Nuo šiol, kas įžeis tėvą Gorijo, turės reikalą su manimi, - tarė Eugenijus, pažiūrėjęs į buvusiojo makaroninko kaimyną; - jis geresnis už mus visus. Nie mówię tego do pań - dodał zwracając się ku pannie Taillefer. Aš čia nekalbu apie moteris, - pridūrė jis, grįžtelėjęs į panelę Tajfer. - Zdanie to było stanowcze, Eugeniusz wyrzekł je takim głosem, że wszyscy obecni zamilkli. Šie žodžiai buvo veiksmo atomazga. Jie buvo ištarti tokiu tonu, kuris visus privertė nutilti. Vautrin tylko rzekł drwiąco: - Kto bierze ojca Goriot na swój rachunek i chce zostać jego redaktorem odpowiedzialnym, ten powinien umieć dobrze się obchodzić ze szpadą i z pistoletem. Vienas Votrenas tarė jam šaipydamasis: - Norint paimti tėvą Gorijo savo globon ir pasidaryti jo atsakomuoju redaktoriumi, reikia mokėti gerai valdyti špagą ir gerai šaudyti pistoletu. - Ja też postaram się o to - rzekł Eugeniusz. - Aš ir mokėsiu, - tarė Eugenijus. - Czyś pan rozpoczął dziś kampanię? - Vadinasi, nuo šiandien jūs stojate į karą? - Być może - odparł Eugeniusz. - Galbūt, - atsakė Rastinjakas. - Lecz nie jestem obowiązany zdawać nikomu sprawy z mych czynności, bo sam nie staram się zbadać, co inni robią po nocy. - Tačiau aš nematau reikalo duoti kam nors savo darbų apyskaitos, kaip ir pats nesistengsiu ištirti, ką kiti veikia naktimis. Vautrin spojrzał na niego z ukosa: - Mój mały, jeżeli chcesz ocenić marionetki należycie, to wejdź zupełnie do budy, a nie poprzestawaj na zaglądaniu przez dziury pokrycia. Votrenas pažiūrėjo skersomis į Rastinjaką. - Mano vaike, jeigu nenori, kad tave mulkintų marionetės, turi pats eiti į pašiūrę, o ne tenkintis vien žvilgčiojimu pro uždangos plyšius. Dość tej gawędy - dodał - widząc, że się Eugeniusz burzyć zaczyna. Užteks kalbų, - pridūrė jis, matydamas, kad Eugenijus jau arti pašėlimo. Pogadamy jeszcze z sobą, jeżeli tylko pan zechcesz. - Mudu pasikalbėsime truputį, kada tik jūs panorėsite. Obiad przechodził w milczeniu ponurym. Pietaujančiųjų nuotaika apsiniaukė ir atšalo. Usłyszawszy słowa studenta, ojciec Goriot, pogrążył się cały w boleści i nie pojmował nawet tego, że usposobienie ogólne zmieniło się na jego korzyść, gdyż młodzieniec zdolny odeprzeć prześladowanie wystąpił w jego obronie. Tėvas Gorijo, prislėgtas gilaus skausmo, kurį jam sukėlė studento žodžiai, nesuprato, kad bendra nuomonė pasikeitė jo naudai ir kad štai vienas jaunas vyras, galįs užkirsti kelią persekiojimams, imasi jį ginti. - Czyżby pan Goriot był rzeczywiście ojcem jakiejś hrabiny? - spytała z cicha pani Vauquer. - Nejaugi iš tikrųjų tėvas Gorijo yra grafienės tėvas? - sušnibždėjo ponia Vokė. - I hrabiny, i baronowej - odrzekł Rastignac. - Ir baronienės, - atsakė jai Rastinjakas. - To nic dziwnego - rzekł Bianchon do Rastignaca - ja macałem już jego głowę i znalazłem na niej jedną tylko wyniosłość: guz ojcostwa; z niego będzie ojciec *wiekuisty*. - Tam jis ir tetinka, - tarė Bjanšonas Rastinjakui, - aš čiupinėjau jo galvą: tėra tik vienas gumbelis, būtent tėvystės, tai jis ir bus tėvas amžinasis. Eugeniusz nie zaśmiał się z żartu Bianchona, był dzisiaj w zbyt poważnym usposobieniu. Eugenijus buvo per daug rimtas, kad Bjanšono sąmojis jį prajuokintų. Chciał korzystać z rad pani de Beauseant, a nie wiedział, gdzie i jak miał dostać pieniędzy. Jis norėjo pasinaudoti ponios de Bosean patarimais ir dabar suko galvą, iš kur ir kaip ištraukti pinigų. Zaniepokoił się patrząc na stepy i lasy tego świata, co rozściełały się przed jego okiem, takie puste, a jednak takie pełne zarazem. Po obiedzie wszyscy się rozeszli, zostawiając go w sali jadalnej. Jis labai susirūpino, išvydęs priešais save tuščius ir kartu pilnus gyvybės pasaulio tyrlaukius; baigę pietus, visi išsiskirstė ir jį paliko valgomajame vieną. - Więc pan widziałeś mą córkę? - spytał Goriot głosem wzruszonym. - Tai jūs matėte mano dukterį? - tarė jam tėvas Gorijo sujaudintu balsu. Eugeniusz obudził się z zadumy i pochwycił rękę poczciwca, patrząc nań z nieokreślonym jakimś rozczuleniem. Žmogyno pažadintas iš susimąstymo, Eugenijus paėmė jam už rankos ir žiūrėjo į jį su kažkokiu grauduliu. - Godny i uczciwy człowiek z pana - zawołał. - Jūs esate šaunus ir garbingas žmogus, - atsakė jis. - Pomówimy później o pańskich córkach. - Mes pakalbėsime apie jūsų dukteris vėliau. Wstał, nie chcąc słuchać ojca Goriot i odszedł do swego pokoju, gdzie napisał do matki list następującej treści: „Matko moja kochana! Czy nie posiadasz jeszcze trzeciej piersi, żeby mnie zasilić? - Jis atsistojo, nenorėdamas klausytis tėvo Gorijo, nuėjo į savo kambarį ir parašė motinai tokį laišką: "Brangioji mamyte, pasižiūrėk, ar nerasi kartais trečios krūties man papenėti. Jestem w takim położeniu, że mogę prędko dorobić się funduszu. Aš esu tokioje padėtyje, kad galiu veikiai susikurti laimę. Potrzeba mi tysiąc dwieście franków i muszę je mieć za jaką bądź cenę. Man reikia dvylikos šimtų frankų, ir aš turiu juos gauti būtinai. Nie mów ojcu o mojej prośbie; on by się sprzeciwiał, a mnie pozostawałoby chyba zastrzelić się z rozpaczy, gdybym nie dostał tych pieniędzy. Nesakyk nieko apie mano prašymą tėvui - jis gali pasipriešinti, o jeigu aš negaučiau tų pinigų, tai taip nusiminčiau, jog turėčiau nusišauti. Bliższe szczegóły opowiem przy widzeniu się, bo trzeba by zapisać całe tomy, chcąc ci wyjaśnić obecne moje położenie. Aš tau viską paaiškinsiu, kai tik tave pamatysiu, nes reikėtų prirašyti ištisus tomus, kad tu suprastum padėtį, kurioje aš esu. Nie przegrałem nic, dobra moja matko, nic nie winienem, ale musisz mi dostać tę sumę, jeżeli dbasz o zachowanie życia, któreś mi dała. Geroji mamyte, aš nesu nei prasilošęs, nei kam nors skolingas, bet jeigu tu nori išsaugoti gyvybę, kurią man pati esi davusi, tai būtinai turi man surinkti šią sumą. Powiem ci tylko, że bywam u wicehrabiny de Beauseant, która przyrzekła mi swą opiekę. Žodžiu, aš buvau pas vikontienę de Bosean, kuri mane paėmė į savo globą. Muszę bywać w świecie, a nie mam za co kupić czystych rękawiczek. Man reikia išeiti į žmones, bet aš neturiu nė franko padorioms pirštinėms nusipirkti. Potrafię żyć o chlebie i wodzie, będę pościł w potrzebie, ale nie mogę obejść się bez narzędzi, którymi uprawia się tutejsza winnica. Aš galiu viena duona misti, gryną vandenį gerti, kai reikia, pasninkauti, bet negaliu išsiversti be tų įrankių, kuriais šitoje šalyje dirbami vynuogynai. Chwila obecna rozstrzyga, czy mam pójść drogą obraną, czy pozostać w błocie. Man dabar klausimas - arba prasimušti į kelią, arba palikti dumble. Nie obce mi są nadzieje, któreście we mnie położyli i pragnę ziścić je jak najprędzej. Aš žinau, kokias viltis jūs dedate į mane, ir noriu jas kuo greičiausiai įkūnyti. Dobra mateczko, sprzedaj jeden z swych dawnych klejnotów, ja ci go wkrótce odkupię. Mieloji mama, parduok kai ką iš savo senoviškų papuošalų, aš greitai jų vietoje tau kitus nupirksiu. Znam dobrze położenie rodziny naszej i umiem ocenić całą doniosłość podobnej ofiary; powinnaś mi też wierzyć, że nie wymagam jej bez potrzeby, bo chyba byłbym potworem. Puikiai žinau, kokia yra mūsų šeimos būklė, kad mokėčiau tinkamai įvertinti šį pasiaukojimą, ir tu turi tikėti, kad aš jų tave ne be reikalo prašau, kitaip aš būčiau žvėris. Chciej widzieć w mej prośbie krzyk nieprzepartej konieczności. Į mano prašymą žiūrėk kaip į būtinybės prispausto žmogaus šauksmą. Cała nasza przyszłość zależy od tej zapomogi, bez której nie mogę rozpocząć kampanii, a życie w Paryżu jest walką wiekuistą. Visa mūsų ateitis priklauso nuo tos paramos, su kuria aš turiu pradėti kovą, nes Paryžiaus gyvenimas yra amžina kova. Gdyby nie było innego sposobu dostania pieniędzy, to powiedz ciotce, niech sprzeda swe koronki, a ja przyślę jej później jeszcze piękniejsze” itd. Jeigu tai sumai sudaryti nebebūtų kitų šaltinių, kaip parduoti tetos mezginius, tai pasakyk jai, kad aš parsiųsiu gražesnius." Ir t. t. Napisał do obydwóch sióstr prosząc, by mu ofiarowały zaoszczędzone pieniądze. Przekonany był, że siostry poniosą tę ofiarę z radością, lecz nie chciał, by inni członkowie rodziny wiedzieli coś o tym; odwołał się więc do ich delikatności, potrącając przy tym struny honoru, które w młodym sercu najmocniej są napięte i dźwięczą najsilniej. Jis parašė dar po laišką abiem seserims, prašydamas jų santaupų, o kad jos nekalbėtų šeimoje apie auką ir padarytų ją su malonumu, jis žadino jų jautrumą, liesdamas garbės jausmo stygas, tokias įtemptas ir taip stipriai skambančias jaunose širdyse. Po napisaniu tych listów ogarnęło go jednak wzruszenie mimowolne: zawahał się i zadrżał. Parašęs tuos laiškus, vis dėlto nejučiomis sudrebėjo: širdis plakė, jis virpėjo. Młody zapaleniec znał szlachetność niepokalaną tych dusz zagrzebanych w samotności, wiedział, że prośbą swą przyczyni siostrom niemało troski i niemało radości; przeczuwał, że w swej ustroni obie będą rozmawiały z niewysłowioną przyjemnością o bracie ukochanym. Jaunas garbėtroška žinojo, koks didis ir nesuteptas yra šių vienatvėje palaidotų sielų taurumas, žinojo, kiek skausmo sukels savo seserims ir koks kartu joms bus džiaugsmas; su kokiu malonumu jos, įlindusios į nuošalų kamputį, slaptomis kalbėsis apie savo mylimąjį brolelį. Sumienie Eugeniusza powstało promienne i ukazało mu obie siostry rachujące w tajemnicy skarb swój drobny; widział je, jak powodowane geniuszem przebiegłym młodych dziewcząt, posyłały pieniądze incognito, dopuszczając się raz pierwszy kłamstwa, które miało w sobie coś wzniosłego. Jo sąmonėje sutvisko šviesa, ir jis išvydo jas, slapta skaičiuojančias savo mažą turtelį: matė jas su šelmišku jaunų mergaičių išradingumu ieškančias būdų, kaip incognito pasiųsti jam pinigus, pirmą kartą mėginančias griebtis apgaulės iš prakilnumo. - Serce siostry, to diament najczystszy, to otchłań czułości - rzekł Eugeniusz i zawstydził się tego, co napisał. "Sesers širdis yra skaistumo deimantas, švelnumo bedugnė!" - tarė jis pats sau. Jam paliko gėda dėl to, ką parašė. - Jakaż to potęga leży w ich modłach, jak czystym lotem dusze ich wznoszą się ku niebu! Kokie karšti bus jų pasiryžimai, koks tyras bus jų sielų polėkis į dangų! Czyliż siostry takie nie poświęciłyby się same z rozkoszą? Su kokia palaima jos aukosis! Ach! jakaż boleść napełniłaby serce matki, gdyby nie mogła wysłać żądanej sumy! Koks skausmas užgrius jo motiną, jeigu ji negalės pasiųsti visos sumos! I takie to uczucia czyste, takie ofiary straszliwe miały mu służyć za stopnie, po których zamierzał dojść do Delfiny de Nucingen… Šie gražūs jausmai, šios baisios aukos turės jam pabūti kopėčiomis pasiekti Delfinai de Nusingen. Kilka łez wymknęło mu się spod powiek, niby ostatnia szczypta kadzidła, rzucona na święty ołtarz rodzinny. Ir keletas ašarų, paskutinių smilkalo grūdelių, nubertų ant švento šeimos aukuro, nuriedėjo jam iš akių. Zaczął chodzić po pokoju miotany wzruszeniem rozpaczliwym. Jis vaikštinėjo po kambarį susijaudinęs ir nusiminęs. Ojciec Goriot zobaczył go w tym stanie przeze drzwi na wpół otwarte. - Co to panu? - zapytał wchodząc do niego. Tėvas Gorijo, pamatęs jį tokį pro praviras duris, įėjo ir tarė jam: - Kas jums yra, pone? - Ach, dobry mój sąsiedzie! jam nie przestał być synem i bratem, tak jak pan nie przestałeś być ojcem. - Ak, mano gerasis kaimyne, aš dar tebesu sūnus ir brolis, kaip jūs kad esate tėvas. Słusznie drżysz pan o hrabinę Anastazję; oddała się ona jakiemuś Maksymowi de Trailles, który przywiedzie ją do zguby. Jūs turite pagrindo drebėti dėl grafienės Anastazijos. Ji priklauso ponui Maksimui de Trajui, kuris ją pražudys. Ojciec Goriot wyszedł jąkając jakieś słowa, których Eugeniusz nie mógł zrozumieć. Tėvas Gorijo pasitraukė, murmėdamas kažkokius žodžius, kurių prasmės Eugenijus nesugavo. Nazajutrz Rastignac poniósł listy na pocztę. Rytojaus dieną Rastinjakas nunešė laiškus į paštą. Wahał się do ostatniej chwili, aż wreszcie cisnął je do skrzynki mówiąc. „Uda się niezawodnie!” Jis svyravo ligi pat paskutinės valandėlės, tačiau įmetė juos į dėžutę, tardamas: "Aš laimėsiu!" Słowo to fatalne, słowo gracza lub wodza wielkiego, słowo, które więcej ludzi gubi, niż zbawia. Tai žodis, kurį taria lošėjas ar-ba didelis karo vadas, lemtingas žodis, kuris daugiau žmonių pražudo, negu išgelbsti. Poczekawszy dni kilka, Eugeniusz poszedł do pani de Restaud i nie został przyjęty. Po kelių dienų Eugenijus nuėjo pas ponią de Resto ir nebuvo priimtas. Trzy razy powracał i trzy razy znajdował drzwi zamknięte, chociaż wybierał godziny, w których nie mógł się spotkać z hrabią de Trailles. Dar tris kartus atsilankė, ir visus tris kartus durys jam buvo uždarytos, nors jis ateidavo tomis valandomis, kai grafo Maksimo de Trajo tenai nebūdavo. A więc słuszność była po stronie wicehrabiny. Vikontienė sakė tiesą. Student nasz przestał studiować prawo. Studentas nebestudijavo. Chodził na kursy po to tylko, by odpowiedzieć na apel, lecz pokazawszy się na chwilę znikał natychmiast. Jis nueidavo į paskaitas tik atsiliepti per patikrinimą ir, vos tik pasirodęs, tuojau pat dingdavo. Trzymał się zasady przyjętej przez większość studentów i odkładał naukę do chwili, gdy się egzaminy zbliżać będą. Postanowił zbierać notatki z drugiego i trzeciego kursu, a potem, w ostatniej chwili, wyuczyć się prawa gruntownie. Ėmė galvoti taip, kaip galvoja daugumas studentų. Atidėliojo mokymąsi ligi egzaminų; nutarė susirinkti antrųjų ir trečiųjų metų įskaitas, o paskui jau rimtai kibti į teisės studijas ir viską užbaigti vienu užsimojimu paskutinį akimirksnį. Tymczasem przez piętnaście swobodnych miesięcy mógł pływać po oceanie Paryża, bawić się w miłość lub zajmować się połowem bogactwa. Tokiu būdu jis turėjo penkiolika mėnesių laisvo laiko ir galėjo plaukioti po Paryžiaus okeaną, suktis apie moteris ar medžioti laimę. W ciągu tego tygodnia dwa razy widział panią de Beauséant, do której szedł w chwili, gdy powóz markiza d’Adjuda wyjeżdżał za bramę. Per šią savaitę jis du kartus matėsi su ponia de Bosean, pas kurią užeidavo tik tada, kai nuo jos rūmų nuvažiuodavo markizo d'Ažuda karieta. Sławna ta piękność, znana jako najpoetyczniejsza postać na przedmieściu Saint-Germain, odniosła jeszcze kilkudniowe zwycięstwo i powstrzymała na czas jakiś małżeństwo panny de Rochefide i markiza d'Adjuda-Pinto. Dar keletą dienų ši įžymi moteris, poetiškiausia Sen Žermeno priemiesčio būtybė, išliko nugalėtoja ir pasiekė, kad panelės de Rošfid jungtuvės su markizu d'Ažuda Pinto buvo atidėtos. Lecz zagrożona utratą szczęścia była ostatnimi czasy bardziej namiętna niż zwykle i przyśpieszyła znowu ostateczną katastrofę. Bet šios paskutinės dienos, kurios dėl baimės prarasti laimę buvo karštesnės už visas kitas, turėjo pagreitinti katastrofą. Markiz d'Adjuda i Rochefidowie uważali tę sprzeczkę i zgodę jako okoliczność bardzo pomyślną, spodziewali się bowiem, że pani de Beauséant oswoi się tymczasem z myślą o małżeństwie i wyrzecze się dni szczęśliwych, poświęcając je przyszłości przewidzianej w życiu mężczyzny. Markizas d'Ažuda, lygiai kaip ir Rošfidai, į tą vaidą ir susitaikymą žiūrėjo kaip į laimingą aplinkybę; jie tikėjosi, kad ponia de Bosean apsiprasianti su mintimi apie tas jungtuves ir galų gale paaukosianti savo rytinių valandėlių malonumus tam būtinam vyro gyvenime žingsniui. Pomimo najuroczystszych obietnic, ponawianych codziennie, pan d’Adjuda grał komedię a wicehrabina chętnie pozwalała się oszukiwać. Taigi, kad ir kasdien kartodamas iškilmingiausius pažadus, ponas d'Ažuda vaidino komediją, o vikontienei patiko būti apgaudinėjamai. „Woli staczać się po schodach, niż odważnie oknem wyskoczyć,” powiadała o niej najlepsza przyjaciółka, księżna Langeais. "Užuot garbingai iššokusi pro langą, ji leidosi ritinama laiptais žemyn", - sakydavo kunigaikštienė de Lanžė, jos geriausioji draugė. Pomimo to wszystko ostatnie połyski jaśniały dość długo i wicehrabina bawiła w Paryżu, otaczając opieką młodego krewniaka, ku któremu powzięła zabobonne jakieś przywiązanie. Vis dėlto šios paskutinės liepsnos žėrėjo dar gan ilgai, tad vikontienė vis tebegyveno Paryžiuje ir padėjo savo jaunajam giminaičiui, kuriam jautė prietaringą palankumą. Eugeniusz okazał jej przyjaźń i uczucie w takiej chwili, kiedy kobieta w nikim nie widzi litości szczerej, współczucia prawdziwego. Eugenijus pasirodė jai ištikimas ir nuoširdus tokiomis aplinkybėmis, kai moteris niekieno akyse nemato pasigailėjimo nei tikros užuojautos. Jeżeli słyszy słówko miodowe, to przekonana jest, że zawdzięcza je tylko wyrachowaniu. Jei kuris vyras tada joms ir kalba saldžius žodžius, tai tik dėl to, kad pats ko nors tikisi. Eugeniusz chciał dobrze poznać grunt, nim się zdecydował wylądować w domu de Nucingen, zaczął więc badać przeszłość ojca Goriot i zebrał wskazówki, które mniej więcej w ten sposób streścić się dadzą. Kad tobulai pažintų savo kovos lauką, prieš mėgindamas atakuoti de Nusingen namus, Rastinjakas gilinosi į ankstyvesnįjį tėvo Gorijo gyvenimą ir surinko apie jį tikslių žinių, kurias glaustai čia pateikiame. Jan Joachim Goriot był przed rewolucją prostym robotnikiem w fabryce makaronu. Žanas Žoašenas Gorijo prieš Revoliuciją buvo paprastas makaronų įmonės darbininkas, sumanus, taupus. Zręczny, oszczędny i przedsiębiorczy, został następcą swego pana, który padł ofiarą pierwszego rozruchu w roku 1789. Kai jo darbdavys atsitiktinai tapo 1789 metų pirmojo sukilimo auka, jis pasirodė besąs tiek apsukrus, jog nupirko jo įmonę. Goriot założył swą fabrykę przy ulicy de la Jussienne, w bliskości rynku zbożowego i miał tyle zdrowego rozumu, że przyjął urząd naczelnika sekcji, przez co zyskał dla swego handlu protekcję osób najbardziej wpływowych w groźnym owym czasie. Įsikūręs Žiusjenos gatvėje, šalia grūdų prekyvietės, jis turėjo tiek sveiko proto, jog sutiko būti sekcijos pirmininku, taip įgydamas savo verslui įtakingiausių tos pavojingos gadynės žmonių paramą. Źródłem bogactwa stał się dla niego ów głód prawdziwy czy zmyślony, wskutek którego cena zboża podniosła się okrutnie w Paryżu. Iš to nuovokaus žingsnio gavo pradžią jo turtai, kurie ėmė augti per badmetį, tikrą ar tyčią sukeltą, kada grūdų kainos Paryžiuje milžiniškai išaugo. Naród zabijał się u drzwi piekarzy, a wybrani szli sobie swobodnie kupować makaron włoski u kupców korzennych. Žmonės žudė vienas kitą prie kepyklų durų, kai tuo tarpu kiti ramiausiai pirkdavosi itališkų makaronų skanumynų krautuvėse. W owym roku obywatel Goriot zebrał kapitały i mógł później prowadzić handel z wyższością człowieka posiadającego niezmierną moc pieniędzy. Per tuos metus pilietis Gorijo sukalė nemažą kapitalą ir vėliau išplėtė savo įmonę, kiek tai įmanoma žmogui, turinčiam daug pinigų. Stało się z nim to, co się dziać zwykło z ludźmi nie posiadającymi żadnych szczególnych zdolności: mierność go zbawiła. Jam atsitiko tai, kas atsitinka visiems vidutinių gabumų žmonėms. Jo vidutiniškumas jį išgelbėjo. Przy tym nie wiedziano nic o jego funduszach,aż dopóki nie minął czas groźny dla bogaczy i nikt mu nie zazdrościł, sądząc, że handel zbożowy pochłonął wszystkie jego myśli. Be to, jis savo turtais pagarsėjo tik tada, kai būti turtingam nebebuvo pavojinga, tad niekam nekėlė pavydo. Atrodė, kad grūdų prekyba užvaldė visą jo esybę. Bo też Goriot nie miał równego sobie znawcy, gdy trzeba było ocenić gatunek i pochodzenie ziarna, mąki lub otrąb, gdy trzeba było przechować zboże przez czas długi, przewidzieć cenę, przepowiedzieć zbiór obfity lub nieurodzaj albo wreszcie zakupić zboże za bezcen raz w Sycylii to znów aż na Ukrainie. Kai reikalas liesdavo javus, miltus, sėlenas, kai reikėdavo nustatyti jų kokybę, kilmę, rūpintis jų išlaikymu, atspėti būsimas kainas, išpranašauti, ar geras, ar blogas bus derlius, laiku prisipirkti pigia kaina grūdų, pasirūpinti jų Sicilijoje, Ukrainoje, - Gorijo neturėdavo sau lygaus. Można go było prawie wziąć za ministra stanu, widząc jak śmiało prowadził swe sprawy, jak jasno tłumaczył prawa przywozu i wywozu zboża, jak dalece zgłębiał ducha tych praw i pojął ich wady. Stebint, kaip jis tvarko savo reikalus, kaip aiškina grūdų eksporto ir importo įstatymus, kaip gilinasi į jų dvasią ir suvokia jų trūkumus, galima buvo manyti, kad jam tik ministru būti. Cierpliwy, czynny i energiczny, wytrwały a skory w działaniu, posiadał wzrok orli, uprzedzał i przewidywał wszystko, wszystko wiedział i wszystko ukryć potrafił: jednym słowem z pojęcia był dyplomatą, a z wykonania żołnierzem. Didžiai kantrus, veiklus, energingas, pastovus, ryžtingas, jis turėjo erelio žvilgsnį, visus aplenkdavo, viską numatydavo, viską žinodavo, viską slėpdavo; diplomatas savo išmaningumu, kareivis savo ištverme žygyje. Takim to był Goriot w głębi ciemnego swojego sklepiku, w którym przepędzał nawet chwile swobodne, stojąc w progu z ramieniem wspartym o uszak; lecz wyszedłszy za próg ulubiony, wychyliwszy się za obręb swojej specjalności, człowiek ten stawał się znowu niepojętnym i gburowatym wyrobnikiem, który nie może zrozumieć najprostszego dowodzenia, nie pojmuje żadnych rozkoszy duchowych i zasypia w teatrze; słowem przetwarzał się w jednego z owych Dolibanów paryskich, znanych ze swej głupoty. Bet už savo specialybės ribų, išėjęs iš paprastos ir tamsios krautuvėlės, ant kurios slenksčio, petimi atsirėmęs į durų staktą, praleisdavo atliekamą laiką, jis vėl tapdavo kvaiša, netašytu juodadarbiu, žmogum, nesugebančiu suprasti, ką jam įrodinėji, visiškai nejautriu dvasiniams malonumams, žmogum, užmiegančiu teatre per Valdinimą, vienu iš tų Paryžiaus Dolibanų, kurie stiprūs tėra vien savo kvailumu. Ludzie tacy jak Goriot wszyscy są podobni do siebie. Tokios prigimties žmonės beveik visi panašūs vienas į kitą. Wszyscy prawie kryją w piersi wzniosłe jakieś uczucie. Beveik visų jų širdyje rasite kokį nors prakilnų jausmą. W sercu naszego fabrykanta rozrosły się wyłącznie dwa uczucia, które go całkowicie pochłonęły tak, jak handel zbożowy wyczerpał całą pojętność jego mózgu. Du ypatingi jausmai pripildė ir iščiulpė makaroninko širdį, visas jos sultis, kaip grūdų prekyba kad suėmė visą jo protą. Pojąwszy za żonę jedyną córkę bogatego farmera z okolic Brie, otoczył ją poszanowaniem religijnym i miłością bez granic. Jo žmona, pasiturinčio Bri dvarų nuomininko vienturtė duktė, buvo jam religinio garbinimo, begalinės meilės objektas. Ukochał w niej istotę słabą, a jednak potężną, piękną a wrażliwą, która była zupełnym przeciwieństwem jego samego. Gorijo žavėjosi jos švelnia ir tvirta prigimtimi, jautria ir dailia, taip griežtai priešinga jo paties prigimčiai. Jeżeli w sercu ludzkim jest jakie uczucie wrodzone, to niezawodnie musi w nim być owa duma, którą odczuwamy biorąc w opiekę słabszą istotę. Jeigu vyro širdyje yra koks įgimtas jausmas, tai nebent tik pasididžiavimas, kad nuolat globoji silpną būtybę. Postawmy obok miłość, to jest ową wdzięczność, którą czyste dusze płacą za swoje szczęście, a zrozumiemy niejedną anomalię moralną. Dar pridėkite čia meilę, šitą gyvą visų atvirų sielų dėkingumo išpažinimą savo džiaugsmo šaltiniui, ir jūs suprasite daugybę dvasinių keistenybių. Po siedmiu latach szczęścia niezamąconego, Goriot stracił żonę, która zaczynała panować nad nim wszechwładnie poza sferą uczucia. Po septynerių nesudrumstos laimės metų Gorijo, savo nelaimei, neteko žmonos, kuri buvo pradėjusi imti jį savo valdžion ne vien jausmų srityje. Kto wie, może pod jej wpływem obudziłaby się natura leniwa, może by w niej rozwinęło się jaśniejsze pojęcie o świecie i życiu? Kas žino, gal ji būtų sutaurinusi šią inertišką prigimtį, gal būtų jai įdiegusį pasaulio ir gyvenimo supratimą? Po stracie żony, miłość ojcowska rozrosła się nad miarę w sercu Goriota. Tokiomis aplinkybėmis Gorijo tėvystės jausmas išsivystė ligi beprotybės. Uczucie, któremu śmierć weszła w drogę, zwróciło się ku dwóm córkom i na razie zdawało się, że obie w zupełności na nie zasługują. Visą savo meilę, iš kurios pasityčiojo mirtis, jis nukreipė į dukteris, kurios iš pradžių visiškai patenkino jo jausmus. Goriot pozostał wdowcem i odrzucił najświetniejsze propozycje wszystkich kupców i fermerów, którzy pragnęli mieć go za zięcia. Kad ir kokių gražių pasiūlymų jam darė pirkliai ir fermeriai, norėdami išpiršti jam savo dukteris, jis ryžosi likti našlys. Teść Goriota, który sam jeden mógł się poszczycić jego zaufaniem, twierdził, że wdowiec postanowił dochować zmarłej żonie wierności małżeńskiej. Jo uošvis, vienintelis žmogus, prie kurio jis linko, tvirtino, kad Gorijo esąs prisiekęs likti ištikimas savo žmonai, nors ir mirusiai. Handlarze zboża, niezdolni pojąć tak wzniosłego szaleństwa, nadali Goriotowi jakiś ośmieszający przydomek. Prekyvietės kaimynai, negalėdami suprasti šios kilnios beprotybės, juokėsi iš Gorijo ir davė jam kažkokią juokingą pravardę. Zdarzyło się raz, że zapijano jakąś ugodę i jeden z handlarzy ośmielił się wymówić ów przydomek w obecności Goriota, za co tenże wyciął go pięścią po ramieniu z taką siłą, że nieborak wyleciał na złamanie karku na róg ulicy Oblin. Pirmutiniam, kuris jam per vyno išgertuves drįso į akis ją pasakyti, makaroninkas taip šveitė kumščiu į petį, jog tas stačia galva trenkėsi į Obleno gatvės pakraščio akmenį. Goriot otaczał swe córki przywiązaniem bez granic, miłością jakąś smętną i tkliwą. Wiedziano o tym powszechnie; raz nawet jakiś konkurent Goriota pragnący oddalić go z rynku, bo sam chciał zostać panem kursu, powiedział mu, że Delfina wypadła przed chwilą z powozu. Nesąmoningas pasiaukojimas, rūpestinga ir švelni Gorijo meilė savo dukterims buvo taip visiems žinoma, jog kartą vienas jo konkurentas, norėdamas jį pašalinti iš prekyvietės ir pats likti kainų šeimininku, pasakė, kad Delfiną ką tik pervažiavęs vežimas. Ojciec blady i drżący opuścił wnet bazar i chorował kilka dni po tym fałszywym alarmie wskutek reakcji uczuć przeciwnych. Makaroninkas išblyško ir tuoj dingo iš prekyvietės. Jis kelias dienas sirgo - taip jį sukrėtė priešingi jausmai, kuriuos sukėlė tas pramanytas aliarmas. Nie dotknął wprawdzie współzawodnika swą pięścią morderczą, lecz wygnał go z bazaru, zmuszając go, aby w krytycznych okolicznościach ogłosił się bankrutem. Nors jis nesmogė tam žmogui savo baisiuoju kumščiu į nugarą, bet jį išgujo iš prekyvietės, sunkumų metu privertęs bankrutuoti. Rozumie się, że Goriot wychowywał swe córki nierozsądnie. Mergaičių auklėjimas, suprantama, buvo neprotingas. Bogaty był, gdyż dochód jego wynosił przeszło sześćdziesiąt tysięcy liwrów, pomimo to na własne potrzeby nigdy nie wydawał więcej nad tysiąc dwieście franków, a resztę poświęcał z radością na dogodzenie rozmaitym zachciankom córek. Najpierwsi mistrze udzielali im talentów, które cechują świetne wychowanie, dano im pannę do towarzystwa, która na szczęście miała wiele rozsądku i dobrego gustu. Panny jeździły konno, miały swój powóz, jednym słowem żyły tak, jak gdyby były kochankami starego jakiego bogacza; nie było tak wygórowanego żądania, którego by ojciec nie spełnił z całą gotowością, a jedna pieszczota wynagradzała go sowicie za wszystkie ofiary. Gaudamas daugiau nei šešiasdešimt tūkstančių livrų metinio pelno, o sau neišleisdamas nė dvylikos šimtų frankų, Gorijo jautėsi laimingas, kad gali tenkinti visas savo dukterų užgaidas: geriausiems mokytojams buvo pavesta aprūpinti jas talentais, kurie rodo gerą išauklėjimą, jos turėjo panelę auklėtoją, kuri, jų laimei, buvo protinga ir gero skonio; jos jodinėjo, turėjo savą karietą, jos gyveno taip, kaip gyvena seno turtuolio meilužės; joms pakakdavo tiktai ko panorėti, ir tėvas skubėdavo tenkinti jų norus, kad ir kažin kiek tas būtų atsiėję; už visas tas aukas jis tereikalavo meilumo. Biedny człowiek! Uważał siebie za tak maluczką istotę wobec córek, które aniołami były w jego oczach! Wszystko przyjmował od nich z wdzięcznością, nawet ból, który mu zadawały. Gorijo iškėlė savo dukteris į angelus ir jau neabejotinai statė aukščiau savęs. Vargšas žmogelis, jis mylėjo jas net už tas blogybes, kurias iš jų patirdavo. Gdy dorosły, mogły wybierać sobie mężów wedle upodobania, gdyż każda dostała w posagu połowę majątku ojcowskiego. Kai dukterys sulaukė tekūtės amžiaus, jos galėjo rinktis vyrus pagal savo skonį: kiekvienai buvo skiriama kraičio po pusę tėvo turtų. Piękna Anastazja zwabiła ku sobie hrabiego de Restaud i porzuciwszy dom ojcowski, dała się unieść skłonnościom arystokratycznym, które ją popchnęły w wysokie sfery społeczne. Anastazija, savo gražumu sužavėjusi grafą de Resto, turėjo aristokratiškų palinkimų, tad paliko tėvo namus, iškildama į aukštąsias visuomenės sferas. Delfina lubiła pieniądze, poślubiła więc bankiera Nucingena, który pochodził z niemieckiej rodziny i nosił tytuł barona św. Państwa Rzymskiego. Delfina mėgo pinigus; ji ištekėjo už Nusingeno, vokiečių kilmės bankininko, gavusio barono titulą iš Šventosios imperijos. Goriot pozostał nadal fabrykantem włoskiego makaronu i prowadził handel, do którego przyrósł już całą istotą, choć zajęcie jego nie podobało się bardzo córkom i zięciom. Gorijo pasiliko makaroninku. Jo dukterims ir žentams greit ėmė nebepatikti, kad jis varo savo prekybą, nors jam tai buvo visas gyvenimas. Przez pięć lat opierał się ich naleganiom, aż wreszcie zgodził się wycofać z handlu kapitał powiększony dochodem z lat ostatnich. Pani Vauquer, do której przeniósł się w tym czasie, rachowała mu mniej więcej dziesięć tysięcy liwrów dochodu. Penkerius metus priešinęsis jų primygtiniams prašymams, pagaliau jis sutiko mesti prekybą, pavertė prekių atsargas pinigais ir pasiėmęs paskutinių metų pelną; tai buvo kapitalas, duodąs, kaip skaičiavo ponia Vokė, pas kurią jis apsigyveno, nuo aštuonių ligi dešimties tūkstančių frankų metinės rentos. Rozpacz popchnęła biedaka do znanej nam gospody, gdyż przekonał się, że obaj zięciowie wzbraniają swym żonom wziąć ojca do siebie a nawet, co gorsza, przyjmować otwarcie jego odwiedziny. Jis įlindo į tą pensioną iš nevilties, matydamas, kad abi jo dukterys, žentų spiriamos, atsisako ne tik jį priimti pas save, bet net su juo viešai pasimatyti. Oto wszystko, co mógł powiedzieć o ojcu Goriot niejaki pan Muret, który nabył po nim handel. Tai buvo viskas, ką apie tėvą Gorijo galėjo papasakoti ponas Miurė, atpirkęs iš jo įmonę. Rastignac przekonał się więc, że przypuszczenia księżny de Langeais były sprawiedliwe. Taigi spėliojimai, kuriuos Rastinjakas buvo girdėjęs iš kunigaikštienės de Lanžė, pasitvirtino. W tym miejscu kończy się wstęp do tej głuchej, lecz przerażającej tragedii paryskiej. Čia ir baigiasi šios tamsios, bet baisios Paryžiaus tragedijos ekspozicija. W pierwszych dniach grudnia Rastignac otrzymał dwa listy: od matki i od starszej siostry. Pirmosios gruodžio savaitės gale Rastinjakas gavo du laiškus - vieną iš savo motinos, antrą iš vyresniosios sesers. Spostrzegłszy to pismo tak dobrze znane, zadrżał z radości i trwogi. Pamatęs tokias pažįstamas rašysenas, jis suvirpėjo iš džiaugsmo ir sudrebėjo iš baimės. Dwie cieniuchne ćwiartki papieru miały skazać na śmierć lub życie wszystkie jego nadzieje. Šie du plonučiai popieriaus lapeliai slėpė gyvenimo ar mirties sprendimą jo viltims. Trwoga przejmowała go na myśl, że rodzice żyli w niedostatku i obawiał się, czy nie zażądał od nich ostatniej kropli krwi, której nie odmówiono by ukochanemu dziecięciu. Jis, tiesa, kiek būgštavo, prisimindamas savo giminių sunkią būklę, bet per daug gerai pažino jų gilią meilę, kad galėtų nesibaiminti, jausdamasis iščiulpęs jų paskutinį kraujo lašą. List matki był następującej treści: „Drogie dziecię, posyłam ci to, czego żądasz. Motinos laiškas buvo toks: "Mano brangus vaikeli, siunčiu tau, ko esi prašęs. Zrób dobry użytek z tych pieniędzy, bo drugi raz nie byłabym w stanie zebrać tak wielkiej sumy bez wiedzy ojca, nawet gdyby szło o zachowanie ci życia; zresztą kto wie, czy by to nie zakłóciło harmonii naszych stosunków rodzinnych? Gerai sunaudok tuos pinigus, nes kitą kartą, net jei tavo gyvybę reiktų gelbėti, aš negalėčiau surinkti tokios krūvos pinigų be tėvo žinios. O tas sudrumstų visą mūsų šeimos gyvenimą. Chcąc jeszcze raz dostać tyle pieniędzy, musielibyśmy obciążyć majątek długami. Jei dar reiktų gauti tiek pinigų, mes būtume priversti užstatyti žemę. Trudno mi wyrokować o twych projektach, bo ich nie znam, zastanawia mnie tylko to, że obawiasz się powierzyć je matce. Man sunku yra spręsti, ko verti tavo sumanymai, nes jų nežinau; bet kas tai per sumanymai, kad tu bijai man juos atskleisti? Nie trzeba było pisać całych tomów, dla matki dość jednego słowa, a słowo to wybawiłoby mnie z trwożliwej niepewności. Tokiam paaiškinimui nereikia tomų; mums, motinoms, pakanka vieno žodžio, ir tas žodis būtų man nustūmęs nerimą dėl nežinios. Nie chcę taić, że list twój sprawił na mnie bolesne wrażenie. Neslėpsiu, kad tavo laiškas man padarė skaudų įspūdį... Synu drogi! co mogło cię skłonić, byś obudził tak wielki niepokój w sercu moim? Mielas sūnau, kas privertė tave mano širdyje sukelti tokį siaubą? Pisząc to do mnie, musiałeś cierpieć wiele, bo jam też wiele cierpiała czytając wyrazy skreślone twą ręką. Tu labai turėjai kentėti rašydamas, nes aš labai kentėjau skaitydama. Zastanów się, na jaką to wchodzisz drogę? Kokiu keliu tu rengiesi eiti? Czyliż życie i szczęście twoje zasadzać się ma na tym, byś wydawał się innym, niż jesteś w rzeczy samej; czyż potrzeba ci bywać w świecie, skoro to pociąga za sobą wydatki pieniężne, których nie możesz ponosić i stratę czasu, który z korzyścią poświęcić możesz nauce? Nejaugi tavo gyvenimas, tavo laimė turi priklausyti nuo to, kad tu rodysiesi tuo, kuo nesi, lankysiesi diduomenėje, kur nepritiksi, jei neleisi tiek pinigų, kiek negali gauti, jei negaiši tokio brangaus savo studijų laiko? Zawierz sercu matki, dobry mój Eugeniuszu i bądź przekonany, że drogi kręte nie wiodą do wielkiego celu. Gerasis mano Eugenijau, tikėk motinos širdimi - kreivais keliais neprieisi nieko didžio. Młody człowiek w twoim położeniu powinien się starać o dwie cnoty: o cierpliwość i rezygnację. Kantrybė ir išsižadėjimas turėtų būti tavo padėties jaunų vyrų dorybės. Nie robię ci wymówek, nie chciałabym najmniejszą goryczą zaprawiać naszej ofiary. Aš tavęs nebaru, aš nenorėčiau atmiešti mūsų aukos nė jokiu kartėliu. Słowa moje to są słowa matki ufnej, lecz przewidującej. Tik mano žodžiai yra ne vien pasitikinčios, bet ir pramatančios motinos žodžiai. Ty wiesz, jakie są twe obowiązki, ja zaś wiem, że serce twe jest czyste i zamiary dobre. Kaip tu žinai, kokios yra tavo pareigos, taip aš žinau, kokia tyra tavo širdis, kokie kilnūs tavo siekimai. Bez obawy więc mogę ci powiedzieć: Idź, mój jedyny, idź dalej! Todėl aš galiu be baimės tau tarti: eik, mano mylimasis, ženk į priekį! Drżę o ciebie, bo matka jestem, lecz każdemu z twych kroków towarzyszyć będą nasze modły i błogosławieństwa. Aš drebu, nes esu motina; bet kiekvieną tavo žingsnį lydės nuoširdūs mūsų linkėjimai ir laiminimai. Bądź ostrożny, drogie dziecię. Būk protingas, brangus vaikeli. Musisz być rozważnym, jak mąż dojrzały, bo los pięciu istot ukochanych przez ciebie spoczywa na twej głowie. Tu privalai būti išmintingas kaip vyriš-kis, ant tavo pečių guli penkių tau brangių asmenų likimas. Tak jest, przyszłość nasza na tobie się opiera, a szczęście twoje jest i naszym szczęściem. Taip, visų mūsų gerovė yra tavo rankose, lygiai kaip tavo laimė yra mūsų laimė. Wszyscy błagamy Boga, by cię wspierał w każdym twym przedsięwzięciu. Visi mes meldžiame dievą, kad jis tau padėtų tavo sumanymuose. Ciotka Marcillac okazała w tym zdarzeniu dobroć niesłychaną i pojęła nawet od razu to, coś pisał o rękawiczkach. Tavo teta Marsijak šituo atveju parodė negirdėtą gerumą: ji suprato net tai, ką tu man rašei apie pirštines. Przyznała się potem z uśmiechem, że ma słabość dla najstarszego z mych dzieci. Juk jos "silpnybė yra vyresnėlis", - sakė ji linksma. Kochaj ją, kochaj, Eugeniuszu! nie chcę mówić co zrobiła dla ciebie, zanim nie dopniesz swych zamiarów; gdybyś się teraz dowiedział, to pieniądze ofiarowane przez nią paliłyby ci ręce. Eugenijau, didžiai mylėk savo tetulę: ką ji dėl tavęs yra padariusi, aš papasakosiu tik tuomet, kai būsi laimėjęs, nes šiaip tu į jos pinigus pirštus nudegtum. Czy wy pojmujecie, dzieci, co to znaczy zrobić dla kogo ofiarę ze swych pamiątek? Jūs, vaikai, nežinote, kas tai yra paaukoti atminimą. Lecz czy jest ofiara taka, której by dla was żal było? Bet ko mes jums nepaaukotume? Ciotka poleciła ucałować cię w czoło i powiedzieć, że chciałaby przesłać ci w tym pocałunku zadatek szczęścia całego. Ji man pavedė pasakyti, kad ji tave bučiuojanti į kaktą ir norinti šiuo pabučiavimu įkvėpti tau galią būti visada laimingam. Dobra, poczciwa ciotka napisałaby sama do ciebie, gdyby nie to, że cierpi na reumatyzm w palcach. Ši gera ir kilni moteris būtų pati tau parašiusi, jei sausgėla jai pirštų nekamuotų. Ojciec twój ma się dobrze. Tavo tėvas laikosi gerai. Urodzaj 1819 roku przechodzi wszelkie oczekiwania. 1819 metų derlius prašoko mūsų viltis. Bywaj mi zdrów, synu drogi, nie wspominam nic o twych siostrach, gdyż Laura pisze do ciebie. Sudie, brangus vaikeli. Apie seseris nieko nesakysiu: Lora tau rašo. Niech dla niej zostanie przyjemność doniesienia ci o wszystkich drobnych przygodach życia rodzinnego. Palieku jai malonumą paplepėti apie smulkius šeimos įvykius. Oby Bóg dał ci powodzenie we wszystkim! Tepadeda tau dangus! O tak! powinno ci się powieść, mój Eugeniuszu, gdyż zadałeś mi boleść tak wielką, że nie miałabym siły przenieść jej powtórnie. O taip, mano Eugenijau, kad tau pasisektų! Tu man uždavei tokį skausmą, jog antrą kartą aš jo nebepakelčiau. Poznałam dopiero teraz, co to znaczy być biedną, i zapragnęłam bogactwa, żeby móc oddać je dziecku. Aš pajutau, kas tai yra būti neturtingam ir trokšti turto, kad jį galėtum atiduoti savo vaikui. Dosyć już, żegnaj mi synu. Na, sudie. Nie zostawiaj nas długo bez wiadomości o sobie i przyjm pocałunek, który ci matka posyła.” Neužmiršk mums rašinėti ir priimk pabučiavimą, kurį tau siunčia tavo motina." Eugeniusz tonął we łzach, czytając list matki. Myślał o ojcu Goriot, który zgniótł srebrny półmisek i sprzedał go, by mieć za co wykupić weksel swej córki. Baigęs skaityti šį laišką, Eugenijus ašarojo, jis mąstė apie tėvą Gorijo, kai tas lamdė savo auksuotą sidabrą ir jį pardavė, norėdamas išpirkti dukters vekselį. - A twoja matka czyż nie poświęciła również swych klejnotów! mówił sam do siebie. "Tavo motina sugniužino savo brangenybes! - tarė jis pats sau. Ciotka twa płakała pewnie sprzedając jedną ze swych relikwii. - Tavo teta tikriausiai verkė, parduodama savo relikvijas! Jakimże prawem śmiałbyś przeklinać Anastazję? Tai kokią teisę tu turi smerkti Anastaziją? Zrobiłeś dla egoizmu przyszłości to, co ona dla ukochanego człowieka zrobiła! Dėl savo ateities tu pasielgei taip pat egoistiškai kaip ji dėl savo meilužio! Któż wart więcej: ty czy ona? Kieno tad egoizmas yra tauresnis - jos ar tavo?" - Coś mu szarpało wnętrzności i paliło uczuciem nieznośnego gorąca. Studentas pajuto nepakenčiamą karštį krūtinėje. Chciał się wyrzec świata, postanawiał nie tknąć tych pieniędzy. Norėjo atsisakyti kelio į diduomenę, norėjo nebepriimti tų, pinigų. Uczuł wzniosłe i piękne wyrzuty sumienia, wyrzuty, które ludzie sądzący swych bliźnich tak rzadko biorą w rachubę, a mocą których aniołowie niebiescy rozgrzeszają przestępcę potępionego sądem ziemskim. Pajuto tuos gražius ir kilnius sąžinės priekaištus, kuriuos retai įvertina žmonės, smerkiantys savo artimą, ir kurie dažnai leidžia dangaus angelams išteisinti žemės teisėjų pasmerktą nusikaltėlį. Rastignac otworzył list siostry tchnący wdziękiem niewinnym i serce jego oświeżyło się trochę: „List twój przybył w samą porę, drogi bracie. Rastinjakas atplėšė sesers laišką, kurio nekalti ir švelnūs žodžiai atgaivino jo širdį. "Tavo laiškas atėjo kaip tik laiku, brangusis broli. Agata i ja chciałyśmy tyle rozmaitych użytków zrobić z naszych pieniędzy, że w końcu sameśmy nie wiedziały, od czego rozpocząć. Agata ir aš jau buvome sugalvojusios tiek įvairių būdų išleisti savo pinigus, jog nebežinojome, nė ką nuspręsti pirkti. Tyś postąpił jak ów służący króla hiszpańskiego, który pobił zegarki swego pana: przywiodłeś nas do zgody. Tu padarei kaip tas Ispanijos karaliaus tarnas, apvertęs savo pono laikrodžius, - tu mus atvedei į santarvę. Prawdziwie, ciągleśmy się spierały o to, które z naszych życzeń powinno być najpierwej zaspokojone, a nie wpadłyśmy na myśl, że można zrobić z pieniędzy taki użytek, który zaspokoi od razu wszystkie nasze życzenia. Tikrai, mudvi nuolat ginčydavomės, kuriam savo norui duoti pirmenybę, o visai nesusipratome, gerasis mano Eugenijau, jog galime pinigus sunaudoti taip, kad būtų patenkinti visi mūsų troškimai. Wiesz co, drogi Eugeniuszu, Agata skakała z radości. Agata net pašoko iš džiaugsmo. Jednym słowem byłyśmy jak dwie wariatki przez caluteńki dzień à telles enseignes (to styl ciotki), że mateczka zapytała nas surowo: Co wam dziś jest, moje panny? Žodžiu, mudvi visą dieną buvome lyg pakvaišusios, kas matyti iš to (tetos stilius), kad motina pagaliau griežtu balsu mums pasakė: "Kas jums šiandien yra, panelės?" Zdaje mi się, że byłybyśmy jeszcze bardziej zadowolone, gdyby nas troszeczkę połajano. Jeigu mus būtų apibarusi, tai, manau, būtume buvusios dar labiau patenkintos. Kobieta musi być bardzo szczęśliwa, gdy cierpi za tego, kogo kocha. Moteris, matyt, randa džiaugsmo, kentėdama dėl to, kurį myli! Ja tylko pomimo całej radości wpadałam chwilami w smutek i zadumę. Tik aš viena besidžiaugdama susimąsčiau ir ėmiau sielvartauti. Nigdy chyba nie potrafię być dobrą żoną, bo jestem zbyt rozrzutna. Tikriausiai aš būsiu bloga žmona - esu per daug išlaidi. Kupiłam sobie przedtem dwa paski, piękną igiełkę do przekłuwania dziurek w gorsecie i masę fraszek podobnych, dosyć, że miałam mniej pieniędzy niż ta wielka Agata, co umie być oszczędna i zbiera dukaty jak sroka jaka. Aš nusipirkau dvi juostas, gražų smeigtuką korseto akutėms durti, dar visokių niekniekių, tad beturėjau mažiau pinigų negu storoji Agata, kuri yra taupi ir pinigus kraute krauna kaip šarka. Wyobraź sobie, że miała dwieście franków! Ji turėjo du šimtus frankų! A ja, mój drogi, zebrałam tylko pięćdziesiąt talarów. O aš, mano vargšas drauguži, aš teturėjau tik penkiasdešimt ekiu. Ale jestem aż nadto ukarana i chciałabym wrzucić swój pasek do studni, bo odtąd nie będę mogła nosić go bez przykrości. Aš esu gerai nubausta, man norėtųsi mesti savo juostą į šulinį - man visados bus nesmagu ją nešioti. Jam cię okradła! Aš tave apvogiau. Nieoceniona Agata powiedziała mi: Poślijmy mu trzysta pięćdziesiąt franków od obydwóch razem. Agata buvo šauni. Ji man tarė: "Pasiųskime bendrai tuos tris šimtus penkiasdešimt frankų nuo abiejų!" Lecz nie mogłam wytrzymać, żeby ci prawdy nie powiedzieć. Bet aš dar nepapasakojau, kaip viskas buvo. Wiesz, w jaki sposób wypełniłyśmy twoje polecenia? Ar žinai, kaip mes padarėme, kad būtų pagal tavo įsakymą? Wzięłyśmy nasze sławne pieniądze i wybrałyśmy się sobie na przechadzkę. Dostawszy się na gościniec, pobiegłyśmy bez namysłu do Ruffec, gdzieśmy po prostu oddały całą sumę panu Grimbertowi, który zawiaduje biurem pocztowym. Pasiėmėme savo šlovinguosius kapitalus, išėjome vienos pasivaikščioti ir, kada jau pasiekėme vieškelį, bėgte nubėgome į Riufeką ir tenai gražiausiai atidavėme visą sumą ponui Gremberui, kuris laiko pašto biurą! Wracałyśmy lekkie i swobodne niby dwie jaskółki. Atgal mes grįžome lengvesnės kaip kregždės. Czy to szczęście nas tak unosi? pytała Agata. "Turbūt laimė mus nuo žemės kelia?" - tarė man Agata. Powiedziałyśmy sobie tysiąc rzeczy, których ci nie powtórzę, panie Paryżaninie, bo dotyczy ciebie zbyt ściśle. Mudvi dar kalbėjomės apie tūkstančius dalykų, bet to tai aš jums, pone paryžieti, nebepasakosiu - per daug visa tai lietė jus. O! drogi bracie, jak my cię kochamy! oto masz w paru słowach to samo, o czym myśmy tak długo mówiły. O, brangus broli, mes1 labai tave mylime - štai viskas dviem žodžiais. Tajemnicy nie zdradzimy, bo według słów ciotki, takie małe straszydełka jak my potrafią wszystko zrobić, nawet milczeć w potrzebie. O dėl paslapties, tai, anot mano tetos, tokios šelmės, kaip mudvi, gali viską padaryti, net patylėti. Mateczka i ciotka jeździły potajemnie do Angoulême i żadna me zdradziła wysokiej polityki, która kierowała ich wyprawą. Nie obeszło się przedtem bez długich konferencyj, od których i pan baron i my obie zostaliśmy usunięci. Mama su teta paslaptingai išvažiavo į Angulemą, ir abi - nė žodžio apie tos kelionės aukštąją politiką; prieš tai ėjo ilgos konferencijos, į kurias nei mudvi, nei ponas baronas nebuvome pakviesti. W państwie Rastignacow wszystkie głowy pełne są ważnych domysłów. Didžiuliais sumanymais yra užsiėmę Rastinjakų valstybės protai. Robota około sukni muślinowej w kwiaty a jour, którą infantki haftują dla Jej Królewskiej Mości, postępuje dalej w największej tajemnicy. Infantos ir toliau griežčiausioje paslaptyje siuvinėja jos didybei karalienei muslino suknelę su permatomomis, gėlėmis. Pozostają już tylko dwa bryty do wyhaftowania. Beliko du tarpai siuvinėti. Postanowiono ostatecznie, że zamiast muru będzie płot od strony Verteuil. Yra nutarta nebemūryti sienos nuo Verteilio pusės, tenai bus tik gyvatvorė. Naród prosty straci na tym, gdyż będzie mniej owoców i szpalerów, ale za to przybysze z obcych stron będą się mogli cieszyć pięknym widokiem. Žmoneliams žus kiek vaisių, vynuogių kekių, bet užtat užsieniečiai galės gėrėtis puikiu reginiu. Na wypadek gdyby domniemany spadkobierca potrzebował chustek do nosa, zawiadamiamy go, że wdowa po Marcillac'u zrobiła pewne odkrycie: kopiąc się w swych skarbach i skrzyniach, znanych pod imieniem Herkulanum i Pompei, wygrzebała nieznaną dotąd sztukę płótna holenderskiego; księżniczki Agata i Laura stają na jego rozkazy z igłami i rękami, które są zwykle trochę za czerwone. Jeigu sosto įpėdiniui reikia nosinių, tai tebūnie jam žinoma, kad našlė karalienė de Marsijak, besirausdama savo lobiuose ir skryniose, vardu Pompėja ir Herkulanumas, surado gabalą puikiausios olandiškos drobės, kurios nė nesižinojo turinti; princesės Agata ir Lora atidavė jos žinion savo siūlus, savo adatas ir savo rankas, visuomet truputį per daug raudonas. Młodzi książęta don Henryk i don Gabriel nie pozbyli się zgubnych swoich nałogów: przeładowują zawsze żołądek winogronowymi powidłami, przyprowadzają siostry do rozpaczy, nie chcą się wcale uczyć, wykręcają gniazda ptasie dla zabawy, sprawiają hałas nieznośny i wbrew prawom krajowym wycinają gałązki łozy, z których robią sobie laseczki. Abu jaunieji principai, don Henrikas ir don Gabrielius, vis tebesilaiko nelemtų savo įpročių: nuolat apsiryja vynuogių koše, pykdo savo seseris, nieko nesimoko, drasko paukščių lizdus, triukšmauja ir, nepaisydami valstybės įstatymų, pjausto karklų vytis rykštelėms. Nuncjusz papieski, zwany pospolicie księdzem proboszczem, grozi im klątwą, jeżeli dłużej będą zapominać o świętych kanonach gramatyki, a troszczyć się wyłącznie o prawa bzu wojowniczego. Popiežiaus nuncijus, šiaip kalboje vadinamas klebonu, grasina juos eks-komunikuoti, jeigu jie ir toliau niekins šventas gramatikos taisykles, o garbins nelabas šeivamedžio šaudykles. Bywaj mi zdrów, bracie kochany! Sudie, brangusis broli! Nie uwierzysz, ile modlitw za twe szczęście towarzyszy temu listowi, wiele się w nim ukrywa miłości zadowolonej. Dar nebuvo laiško, kuris būtų nešęs tau tiek laimės linkėjimų ir tiek patenkintos meilės. Ach, jakże wiele, wiele rzeczy będziesz miał do opowiadania, skoro znów do nas przybędziesz. Tu, žinoma, daug daug mums papasakosi, kai parvažiuosi. Mnie powiesz wszystko: jam przecie najstarsza. Tu man pasakysi viską, man, nes aš esu vyresnė. Ciotka dała nam do zrozumienia, że ty masz powodzenie w świecie. Tetulė mums kalbėjo užuominomis, kad tu turįs pasisekimo diduomenėje. »Mówią o jakiejś kobiecie i nie chcą dodać nic więcej«. Tik apie damą kalbama, nutylint visa kita... Ma się rozumieć, że to tylko w naszej obecności. Nutylima, aišku, tik mums girdint! Powiedz jednak, Eugeniuszu, gdybyś chciał, my byśmy mogły obejść się bez chustek, a natomiast poszyć dla ciebie koszule z tego płótna. Klausyk, Eugenijau, jei tu nori, mes galime apsieiti be nosinaičių ir tau pasiusime marškinių. Odpowiedz mi zaraz na to pytanie. Atsakyk man greit šiuo reikalu. Gdybyś potrzebował prędko koszul pięknych i dobrze poszytych, to byśmy się wzięły niezwłocznie do roboty. Jeżeli w Paryżu noszą koszule nowego kroju, którego my nie znamy, to przyślij nam jedną na wzór; mianowicie potrzebowałybyśmy formy mankietów. Jei tau skubiai reikia gražių marškinių, gerai pasiūtų, tai mums teks griebtis darbo tuoj pat; ir jei Paryžiuje nešioja marškinius tokio kirpimo, kokio mes nežinome, tai atsiųsk mums pavyzdį, ypač rankogalių. Bądź zdrów raz jeszcze! Sudie, sudie! Całuję cię w czoło z lewej strony, w skroń, która do mnie wyłącznie należy. Aš tau bučiuoju į kaktą iš kairės pusės, į smilkinį, kuris priklauso man vienai. Zostawiam drugi arkusik dla Agaty, która obiecała, że mego listu czytać nie będzie. Kitą laiško puselę palieku Agatai prirašyti. Dla większej pewności jednak nie odejdę od niej, póki będzie pisała. Ji man pažadėjo neskaityti, ką aš parašiau, bet kad būčiau tikresnė, aš stovėsiu šalia, kol ji rašys. Kochająca cię siostraLaura de Rastignac.” Tave mylinti sesuo Lora de Rastinjak." - O tak! - zawołał Eugeniusz - tak! muszę zostać bogatym za jaką bądź cenę. "0, taip, - tarė sau Eugenijus, - reikia praturtėti bet kuria kaina! Czyż są skarby, co by opłaciły takie przywiązanie? Jokiais lobiais neatlyginsi šitokio pasiaukojimo. Jakżebym pragnął ofiarować im szczęście całego świata! Aš norėčiau joms iš karto atmokėti viso pasaulio laime. Tysiąc pięćset pięćdziesiąt franków! - rzekł po chwili. Penkiolika šimtų penkiasdešimt frankų, - tarė kiek patylėjęs. - Trzeba, żeby żaden pieniążek nie poszedł na marne. - Reikia, kad kiekvienas pinigas šautų tiesiai į taikinį! Laura ma słuszność. Lora teisingai sako. To prawda! Po galais! Wszak ja mam tylko grube koszule. Juk mano visi marškiniai storos drobės. Gdy chodzi o szczęście czyje, dziewczę młodziuchne staje się przebiegłem jak złodziej. Dėl kito laimės jauna mergaitė moka gudrauti kaip vagis. Jaka ona niewinna, a jak troskliwa o mnie! To anioł z nieba przebaczający błędy ziemskie, których nawet zrozumieć nie może. Tyraširdė sau, rūpestinga man, ji yra kaip tas dangaus angelas, kuris atleidžia žemės nuodėmes, jų nė nesuprasdamas." Eugeniuszowi zdawało się, że posiadł świat cały. Pasaulis dabar priklausė jam! Przywołał krawca, wypróbował go i zdobył dla siebie. Jau ir siuvėjas buvo pakviestas, išklausinėtas, sulygtas. Zobaczywszy pana de Trailles, student zrozumiał dopiero, jaki - to wpływ krawcy wywierają na życie młodzieży. Matydamas poną de Trajį, Rastinjakas suprato, kiek reikšmės jaunų vyrų gyvenime turi siuvėjai. W tym razie, niestety, nie ma średniej miary: krawiec bywa albo nieprzyjacielem śmiertelnym albo przyjacielem, którego nam daje faktura. Deja, nėra vidurio tarp kraštutinybių: siuvėjas yra arba mirtinas priešas, arba draugas, įgyjamas pagal sąskaitos sumą. Eugeniusz spotkał w swym krawcu człowieka, który pojął ojcostwo swego rzemiosła i uważał siebie za łącznik między teraźniejszością a przeszłością młodzieży. Eugenijaus siuvėjas buvo žmogus, suprantąs tėvišką savo amato reikšmę ir laikąs save ryšiu tarp jaunų vyrų dabarties ir ateities. Nawzajem student wdzięczny zapewnił mu stałe powodzenie jednym z owych dowcipów, z których miał kiedyś zasłynąć. - Wiadomo mi -- mówił - że człowiek ten uszył dwie pary spodni, które przyczyniły się niemało, że posiadacze ich wzięli w posagu kapitał przynoszący dwadzieścia tysięcy liwrów dochodu. Užtat ir Rastinjakas atsidėkodamas padėjo tam žmogui susikrauti turtą vienu iš tų sąmojų, kuriais jis vėliau labai išgarsėjo: "Aš žinau, - jis sakė, - dvejas jo siūtas kelnes, kurių kiekvienos padėjo nueiti ligi vedybų, davusių dvidešimt tūkstančių frankų rentos." Cóż to za szczęście posiadać tysiąc pięćset franków i mieć odzieży tyle, ile się zapragnie. Penkiolika šimtų frankų ir drabužių kiek tik nori! Biedny Południowiec nie wątpił w tej chwili o niczym i szedł na śniadanie z tym nieokreślonym wyrazem twarzy, który cechuje młodzieńca posiadającego choćby maluczki kapitalik. Šią valandėlę vargšas pietietis neabejojo niekuo ir nusileido žemyn pusryčių su ta nenusakoma išraiška, kurią įgyja jauni vyrai, turį tam tikrą sumą pinigų. Poczuwszy pieniądze w kieszeni, student wznosi we wnętrzu swej istoty jakiś filar idealny i silnie opiera się na nim. Sulig tuo akimirksniu, kai į studento kišenę įslysta pinigas, jame išauga fantastinis stulpas, į kurį jis atsiremia. Od tej chwili zaczyna chodzić pewniej niż przedtem, znajduje punkt oporu dla swej dźwigni, spogląda śmiało i prosto, we wszystkich jego poruszeniach zręczność się przebija; wczoraj pokorny i nieśmiały byłby się pozwolił potrącać każdemu; dziś sam gotów potrącić pierwszego ministra. Dabar jis žengia tvirčiau negu pirma, jis junta atramos tašką po savo svertu, jo žvilgsnis pasidaro aiškus, tiesus, judesiai žvalūs; dar vakar iš nusižeminimo ir baikštumo jis būtų davęsis mušamas; šiandien jis jau įmanytų apkulti kad ir patį ministrą pirmininką. Dzieją się z nim rzeczy niesłychane: wszystkiego chce i wszystko posiąść może, przychodzą mu naraz najrozmaitsze zachcenia, jest nadzwyczaj wesoły, wspaniałomyślny, wylany. Jame vyksta nepaprasti reiškiniai: jis visko nori ir viską gali, jam duokš viską, kas tik yra, jis linksmas, dosnus, veržlus. To ptak, co dawniej niezdolny do lotu, dziś może szeroko skrzydła roztoczyć. Žodžiu, neseniai buvęs besparnis paukštis dabar pakyla į erdves. Biedny student porywa okruchy przyjemności, jak pies, który zdobywa sobie kość wśród tysiącznych niebezpieczeństw, rozgryza ją uciekając i w biegu szpik z niej wysysa; lecz młodzieniec, u którego kilka „sztuk złota pobrząkuje w kieszonce od kamizelki, dobiera sobie przyjemności wedle upodobania, rozgatunkowuje je, lubuje się nimi, buja po niebie i nie pojmuje już, co znaczy wyraz *nędza*. Neturįs pinigų studentas gaudo malonumų trupinėlius kaip šuo, kuris per pagalį tveria kaulą, jį triuškina, laižo čiulpus ir vis bėga; o jaunas vyras, kurio piniginėje netikėtai suskamba keletas aukso pinigėlių, gardžiuojasi savo būsimais džiaugsmais, juos nagrinėja, žavisi jais, sklando padangėmis ir jau užmiršta, ką reiškia žodis skurdas. Cały Paryż do niego należy. Visas Paryžius jo! Wieku młody, w którym wszystko wydaje się tak świetne, w którym się wszystko iskrzy i goreje! Amžius, kada viskas spindi, kada viskas mirga ir liepsnoja! Wieku sił młodzieńczych, z których nikt nie korzysta ani mężczyzna, ani kobieta! Amžius džiūgaujančios jėgos, kuria nesinaudoja niekas - nei vyras, nei moteris! Wieku długów i ciągłej obawy, która potęguje wartość każdej przyjemności! Amžius skolų ir draskančio nerimo, kuris visus malonumus dešimteriopai padidina. Kto nie poznał lewego brzegu Sekwany, między ulicą Saint-Jacques a ulicą Saints-Pères, ten nie poznał wcale wartości życia ludzkiego! Kas nėra buvojęs kairiajame Senos krante, tarp Sen Žako ir Šventųjų tėvų gatvių, tas nieko neišmano apie žmogaus gyvenimą. - Ach gdyby paryżanki wiedziały! - myślał Eugeniusz, pożerając gruszki smażone, które pani Vauquer ceniła po groszu sztukę - pewnie przyszłyby tutaj szukać miłości. "Ak, jei Paryžiaus moterys žinotų, - tarė sau Rastinjakas, rydamas ponios Vokė patiektas keptas kriaušes, kur po liarą kiekviena, - jos ateitų čionai ieškoti meilės!" W tej chwili dzwonek dał się słyszeć przy drzwiach z kratą i posłaniec pocztowy wszedł do sali jadalnej. Zapytawszy o pana Eugeniusza de Rastignac, podał mu dwa worki i książkę, w której trzeba się było rozpisać. Šį akimirksnį, paskambinęs prie grotinių vartelių, į valgomąjį įėjo paštininkas ir, pasiteiravęs pono Eugenijaus de Rastinjako, įteikė jam du maišelius ir paprašė pasirašyti. W tej chwili głębokie spojrzenie Vautrina padło na Rastignaca niby uderzenie bicza. Rastinjaką kaip botagu perliejo gilus, veriantis Votreno žvilgsnis. - Będziesz pan miał czym zapłacić za lekcje fechtunku i strzelania - powiedział. - Jūs turėsite kuo apmokėti fechtavimo ir šaudymo pamokas, - tarė jam šis žmogus. - Zamorskie okręty przybyły - rzekła pani Vauquer, spoglądając na worki. - Galijonai atplaukė, - tarė jam ponia Vokė, pažiūrėjusi į maišelius. Panna Michonneau obawiała się spojrzeć na pieniądze, aby nie zdradzić swej chciwości. Panelė Mišono saugojosi ir pažiūrėti į pinigus, bijodama parodyti savo godumą. - Masz pan dobrą matkę - rzekła pani Couture. - Jūs turite gerą motiną, - pasakė ponia Kutiur. - Pan ma dobrą matkę - powtórzył Poiret. - Ponas turi gerą motiną, - pakartojo Puarė. - Tak, mamunia ze wszystkiego się wyzuła - rzekł Vautrin. - Taip, mamytė nuleido sau kraujo, - tarė Votrenas. - Teraz będziesz pan mógł dogadzać swym zachciankom, bywać w świecie, zajmować się połowem posagów i tańczyć z hrabinami, które stroją się w wieńce kwiatów brzoskwiniowych. - Jūs galėsite dabar sau švaistytis, rodytis diduomenėje, gaudyti turtingas nuotakas ir šokti su grafienėmis, kurių galvos papuoštos persikų žiedais. - Ale słuchaj, młodzieńcze, z tym wszystkim ucz się strzelać. Tik paklausykite manęs, jaunuoli: mokykitės šaudyti. Vautrin zrobił ruch, jak gdyby brał na cel przeciwnika. Votrenas pakėlė ranką, lyg taikydamas į savo priešą. Rastignac chciał dać posłańcowi na piwo, lecz nie znalazł drobnych. Rastinjakas norėjo duoti arbatpinigių paštininkui, bet nieko kišenėje nerado. Vautrin poszukał w kieszeni i rzucił dwadzieścia soldów posłańcowi. Votrenas pasirausė savo kišenėje ir numetė žmogui dvidešimt sū. - Masz pan kredyt - rzekł spoglądając na studenta. - Jūs dabar kreditingas žmogus, - pasakė jis, žiūrėdamas į studentą. Rastignac musiał podziękować sąsiadowi, chociaż nie cierpiał go od owych kilku słów cierpkich zamienionych po powrocie od pani de Beauséant. Rastinjakas buvo priverstas jam padėkoti, nors nuo to laiko, kai, parėjęs iš ponios de Bosean, pasikeitė su juo aštriais žodžiais, šis žmogus tapo jam nebepakenčiamas. W ciągu ostatniego tygodnia Eugeniusz i Vautrin nie przemówili do siebie, tylko w milczeniu badali jeden drugiego. Visą savaitę Eugenijus ir Votrenas, kai susidurdavo akis į akį, tylėjo ir sekė vienas kitą. Na próżno student pytał siebie, dlaczego tak było. Studentas veltui save klausė kodėl. Zapewne myśli udzielają się w prostym kierunku z taką mocą, z jaką powstają i uderzają tam, gdzie je umysł posyła, na zasadzie matematycznej, jaka kieruje pędem kuli wylatującej z moździerza. Be abejonės, mintys iš mūsų skrieja į kitus žmones tuo galingiau, kuo galingesnės jos užgimė, ir smogia ten, kur jas nukreipia smegenys pagal tą matematikos dėsnį, kuris nustato kryptį iš vamzdžio išskridusiam patrankos sviediniui. Skutki bywają rozmaite. Minčių veikimas nevienodas. Bywają natury czułe, których myśli cudza czepia się z łatwością, wywołując w nich przewrót zupełny; bywają też natury dziwnie tęgie, bywają czaszki opatrzone wałem spiżowym, o który wola innych ludzi rozbija się i odskakuje jak kula od ściany; bywają wreszcie natury miękkie i strzępiaste, w których myśl przyczepiona traci moc, tak jak kula traci siłę pędu w miękkiej ziemi reduty. Jeigu yra švelnių prigimčių, į kurias mintys įstringa ir veikia griaunamai, tai yra ir kietų prigimčių, variu kaustytų makaulių, į kurias atsimušusi kitų žmonių valia supliūška ir krinta atšokusi kaip kulka nuo akmeninės sienos; o dar yra sutižusių ir gurių prigimčių, kuriose kitų žmonių mintys užslopsta kaip kulkos, susmigusios į purią apkasų pylimo žemę. Rastignac posiadał jedną z owych głów pełnych prochu, co to gotowe wybuchnąć przy lada wstrząśnieniu. Rastinjako galva buvo pilna parako, ir jai sprogti tereikėjo mažiausio krestelėjimo. Był jeszcze tak młody, że musiał koniecznie ulec takiemu udzielaniu się pojęć, takiej zaraźliwości uczuć, której dziwaczne zjawiska zastanawiają nas nieraz. Jis buvo per daug jaunas ir gaivalingas, kad būtų atsparus tam minčių sklidimui, tam jausmų antkryčiui, kurio keistos apraiškos nuolat mus veikia, net mums nežinant. Wzrok jego moralny był równie przenikliwy, jak oczy odznaczające się prawdziwie rysią bystrością. Savo dvasiniu vyzdžiu jis matė labai toli, lygiai kaip ir savo lūšies akimis. Każdy zmysł był u niego, rzec można, podwójny i posiadał tę niepojętą giętkość i przenikliwość, którą podziwiać musimy u ludzi wyższych, u tych rębaczy, co to od razu trafiają w słabą stronę każdego pancerza. Kiekvienas jo dvigubas pojūtis turėjo to paslaptingo tąsumo, to lankstumo pulti ir trauktis, kuriuo mus stebina didieji žmonės, kovotojai, sugebą pajusti kiekvieną silpną vietelę priešininko šarve. Zresztą, w ciągu ostatniego miesiąca w Eugeniuszu rozwinęło się dużo przymiotów i wad dużo. Pridėkime dar, kad per paskutinį mėnesį jame atsiskleidė daug teigiamų savybių, bet tiek pat ir ydų. Wady rozbudzał wpływ świata i zadowolenie żądz, które coraz bardziej się rozrastały. Dėl jo ydų buvo kalta aukštoji visuomenė ir kaskart augą troškimai. W rzędzie jego przymiotów znajdowała się owa zapalczywość południowa, która każe iść na spotkanie trudności i pokonać ją od razu , zapalczywość, która nie dozwala człowiekowi z poza Loary znieść niepewności najmniejszej. W oczach mieszkańców północy przymiot ten staje się wadą; uważają bowiem, że taż sama zapalczywość, co była źródłem powodzenia Murata, stała się później przyczyną jego śmierci. Iš teigiamųjų savybių jis turėjo tą pietiečio judrumą, kuris verčia žengti tiesiai prie kliūties su tvirtu pasiryžimu ją nugalėti, ir kuris neleidžia žmogui iš anos pusės Luaros pakęsti bet kokio netikrumo; šią ypatybę šiauriečiai laiko yda: jų nuomone, nors ši ypatybė iškėlė Miuratą, bet ji taip pat jį ir pražudė. Stąd wniosek oczywisty, że Południowiec, który łączy w sobie przebiegłość północną z nadloarską odwagą, jest człowiekiem doskonałym i może zostać królem Szwecji. Iš to reikėtų daryti išvadą, kad jei pietiečiui pavyktų sujungti šiauriečių gudrumą su anos pusės Luaros drąsa, tai jis būtų tobulas žmogus ir galėtų tapti Švedijos karaliumi. Rastignac nie mógł być dłużej wystawionym na ogień baterii Vautrina, nie wiedząc, czy tenże jest jego przyjacielem, czy wrogiem. Užtat Rastinjakas negalėjo ilgai rimti Votreno baterijų ugnyje, neišsiaiškinęs, ar jam šis žmogus yra draugas, ar priešas. Chwilami zdawało mu się, że szczególny ten człowiek odgaduje wszystkie jego namiętności i przenika najgłębsze tajniki jego serca; na próżno jednak starał się odgadnąć go nawzajem. Vautrin zamknięty był w sobie i osłaniał się głęboką tajemniczością sfinksa, który wszystko wie, widzi wszystko, ale nic nie mówi. Tarpais jam atrodydavo, kad šis keistas žmogus permano jo norus ir skaito jo širdyje, o jo paties taip viskas uždara, tartum jis būtų neįjudinamas, giliamintis sfinksas, kuris viską žino, mato, o nieko nesako. Dziś Eugeniusz poczuł pieniądze w kieszeni i postanowił stawić opór. Jausdamas pilną piniginę, Eugenijus padrąsėjo. - Bądź pan łaskaw zaczekać - zawołał na Vautrina, który zabierał się do wyjścia, wychyliwszy ostatnią kroplę kawy. - Malonėkit truputį palaukti, - tarė jis Votrenui, kuris, išgėręs paskutinį gurkšnį kavos, buvo beišeinąs. - Po co? - zapytał czterdziestoletni mężczyzna, wkładając kapelusz o szerokich skrzydłach, przy czym sięgnął po laskę żelazną, którą umiał wywijać takiego młynka, że pewnie sam dałby sobie radę, gdyby go naraz opadło czterech rabusiów. - Koks reikalas? - paklausė keturiasdešimties metų žmogus, užsimovęs plačiakraštę skrybėlę ir pasiėmęs geleženę lazdą, kurią mėgdavo sukioti rankoje kaip vyras, kuris neišsigąstų nė keturių plėšikų. - Chcę panu oddać, com winien - odparł Rastignac, rozwiązując pośpiesznie worek, z którego wyjął sto czterdzieści franków. - Noriu jums grąžinti skolą, - atsakė Rastinjakas ir, tuojau pat atrišęs vieną maišelį, atskaitė šimtą keturiasdešimt frankų poniai Vokė. - Przyjaźń przyjaźnią, a interes interesem - rzekł podając pieniądze pani Vauquer. - Gerai atsiskaitysi - gerų draugų įgysi, - tarė jis našlei. - Teraz rachunki nasze załatwione aż do świętego Sylwestra. - Mes dabar kvit lig švento Silvestro. Proszę mi rozmienić sto sous. Iškeiskite man šimtą sū. - Przyjaźń interesem, a interes przyjaźnią - powtórzył Poiret, spoglądając na Vautrina. - Su gerais draugais gerai ir atsiskaitysi, - pakartojo Puarė, pažvelgdamas į Votreną. - Proszę dwadzieścia su - powiedział Rastignac, podając pieniądze sfinksowi w peruce. - Prašom dvidešimt sū, - tarė Rastinjakas, duodamas pinigą sfinksui su peruku. - To coś tak wygląda, jak gdybyś pan obawiał się być mi dłużnym? - Galėtum pamanyti, kad jūs bijotės palikti man kuo nors skolingas? - zawołał Vautrin, zapuszczając badawcze wejrzenie w duszę młodzieńca, przy czym na ustach jego pojawił się ów uśmiech drwiący i cyniczny, za który Eugeniusz ze sto razy już omal się nie rozgniewał. - sušuko Votrenas, persmeigdamas raganiaus akimis jaunuoliui širdį ir prasišiepdamas tuo įžūliu, cinišku šypsniu, kuris jau daug kartų vos neįsiutino Eugenijaus. - A… tak - powiedział student, który wstał już od stołu i zabrał obydwa worki z pieniędzmi, chcąc je odnieść do swego mieszkania. - Nagi... taip, - atsakė studentas, laikydamas abu savo maišelius rankose ir pakilęs eiti į savo kambarį. Vautrin stał na progu, a student skierował się ku drzwiom wiodącym na schody. Votrenas buvo beeinąs pro duris į saloną, o studentas ketino eiti pro tas, kur vedė į laiptus. - Wiesz co, panie margrabio de Rastignacorama? odpowiedź twa nie zupełnie jest grzeczna - zawołał Vautrin uderzając laską we drzwi salonu i podchodząc do studenta, który go zmierzył zimnym wejrzeniem. - Ar jūs žinote, ponas markize de Rastinjakorama, kad tai, ką jūs man pasakėte, nėra visiškai mandagu, - tarė Votrenas, užtrenkdamas salono duris ir eidamas prie studento, kuris žiūrėjo į jį šaltu žvilgsniu. Rastignac zamknął drzwi i zszedł z Vautrinem aż na platformę, oddzielającą kuchnię od sali jadalnej. Stamtąd prowadziły do ogrodu drzwi, nad którymi znajdowała się wielka szyba opatrzona kratą żelazną. Rastinjakas uždarė valgomojo duris, išsivesdamas Votreną į prielaiptį, skiriantį valgomąjį nuo virtuvės, iš kur buvo aklinės durys į sodą, o viršum jų - langelis su geležiniais virbais. Student zatrzymał się na platformie i powiedział wobec Sylwii, która wychyliła się z kuchni: - *Panie* Vautrin, jam nie margrabia i nie nazywam się Rastignacorama. Čia studentas, girdint iš virtuvės išlindusiai Silvijai, tarė: - Ponas Votrenai, aš ne markizas, ir mano pavardė ne Rastinjakorama. - Pewnie bić się będą - rzekła panna Michonneau obojętnym głosem. - Jie susimuš, - tarė panelė Mišono abejingai. - Bić się! - powtórzył Poiret. - Susimuš! - pakartojo Puarė. - Ale gdzie tam - odparła pani Vauquer głaszcząc swe talary. - Gal ne, - atsiliepė ponia Vokė, glostydama pinigų krūvelę. - Ach! Idą już pod lipy - zawołała panna Wiktoryna, która wstała, by zobaczyć, co się dzieje w ogrodzie. - Bet žiūrėkite - jie eina po liepomis! - sušuko panelė Viktorina, atsistojusi pažvelgti į sodą. - A jednak słuszność jest po stronie tego biednego młodzieńca. - Vis dėlto vargšas jaunuolis teisus. - Chodźmy na górę, kochanie - rzekła pani Couture - takie sprawy wcale do nas nie należą. - Einam sau, brangioji, - tarė ponia Kutiur, - tie dalykai mūsų neliečia. Pani Couture i Wiktoryna zbliżyły się do drzwi, lecz gruba Sylwia zastąpiła im drogę. - Co to się stało? - zawołała. Pakilusios eiti, ponia Kutiur ir Viktorina prie durų sutiko storulę Silviją, kuri joms užstojo kelią: - Girdėjote? - tarė ji. - Pan Vautrin powiedział do pana Eugeniusza: „Musimy z sobą pogadać!” i wziął go pod rękę, i teraz idą obydwaj hen, tam przez karczochy. - Nagi ponas Votrenas pasakė ponui Eugenijui: "Pasiaiškinkime!" Paskui paėmė jį už rankos, ir štai dabar jie vaikščioja po mūsų artišokus. W tej chwili Vautrin zjawił się we drzwiach. Šį akimirksnį pasirodė Votrenas. - Pani Vauquer - rzekł z uśmiechem - niech się pani nie przerazi: chciałbym spróbować pistoletów tam pod lipami. - Mamyte Vokė, - tarė jis šypsodamasis, - nenusigąskite: aš noriu po liepomis išmėginti savo pistoletus. - Ach, panie! - zawołała Wiktoryna składając ręce - za co chcesz pan zabić pana Eugeniusza? - Oi, pone, - tarė Viktorina, sunarindama rankas, - kodėl jūs norite nušauti poną Eugenijų? Vautrin odstąpił parę kroków i spojrzał uważnie na Wiktorynę. Votrenas žengė du žingsnius atgal ir atidžiai pažvelgė į Viktoriną. - A, to co innego! - zawołał żartobliwie, spoglądając na biedną dziewczynę, której twarz oblała się rumieńcem. - Vėl istorija! - sušuko jis pašaipiu balsu, nuo kurio mergaitė visa išraudo. - To bardzo miły młodzieniec, wszak prawda? - Jis juk malonus vaikinas, šis jaunuolis, ar ne? - pridūrė jis. Naprowadzasz mnie pani na dobrą myśl. - Jūs man davėte gerą mintį. Postaram się uszczęśliwić was oboje, moja piękna panienko. Aš judu abu padarysiu laimingus, mano gražioji. Pani Couture wzięła wychowankę pod ramię i pociągnęła ją za sobą. - Ależ, Wiktoryno - szepnęła jej do ucha - nie pojmuję, co się dziś z tobą dzieje. Ponia Kutiur stvėrė savo augintinę už rankos ir išsivedė, šnibždėdama jai į ausį: - Na, Viktorina aš jūsų nebepažįstu šį rytą. - Ja nie chcę, żeby strzelano z pistoletów koło mego domu - rzekła pani Vanquer. - Aš nenoriu, kad pas mane šaudytumėtės iš pistoletų, - tarė ponia Vokė. - Chcesz pan powystraszać sąsiadów i sprowadzić mi na kark całą policję? - Jūs išgąsdinsite visus kaimynus, ir tuoj ateis policija. - Z wolna tylko, mamo Vauquer - odparł Vautrin. - Galite būti rami, mamyte Vokė, - atsakė Votrenas. - No, no, dobrze, pójdziemy strzelać na właściwsze miejsce. - Viskas bus gerai, mes eisime į šaudyklą. Powrócił do Rastignaca i wziął go poufale pad ramię. - Jis priėjo prie Rastinjako ir familiariai paėmė jį už rankos. - Czy nie straciłbyś pan odwagi, gdybym cię przekonał, że o trzydzieści pięć kroków trafiam w asa pikowego. - Jeį įrodyčiau jums, kad per trisdešimt penkis žingsnius aš penkis kartus iš eilės pataikau į vynų tūzą, tai ir tas jums neišvarytų drąsos. Pan wydajesz mi się jakoś zbyt gorący i jestem pewien, że dałbyś się zastrzelić jak kiep jaki. Jūs man atrodote kiek per ūmus ir galite duotis užmušamas kaip paskutinis mulkis. - Pan się cofasz? - rzekł Eugeniusz. - Jūs jau traukiatės atgal? - tarė Eugenijus. - Nie burz mi pan żółci - odparł Vautrin. - Nekaitinkite man tulžies, - atsakė Votrenas. - I bez tego aż nadto dziś ciepło. Chodźmy tam usiąść - rzekł, wskazując na ławki zielone. - Šiandien nešalta, prisėskime štai ten, - kalbėjo jis, rodydamas žalius suolus. - Nikt nas nie usłyszy, a ja potrzebuję rozmówić się z panem. - Ten niekas mūsų negirdės. Noriu pakalbėti su jumis. Jesteś pan sobie dobry chłopak i ja nie mam powodu źle ci życzyć. Jūs esate geras vaikinukas, ir aš netrokštu jums nieko bloga. Kocham cię, jakem Tromp… (do pioruna!) jakem Vautrin. Aš jus myliu, tikėkite Mirt... (šimts perkūnų!), tikėkite Votrenu. Za co cię kocham? dowiesz się. Dėl ko jus myliu, vėliau pasakysiu. Tymczasem dowiodę, że cię znam tak, jak gdybyś był dziełem rąk moich. O dabar pažįstu jus, tarsi būčiau jūsų leidėjas ir tą aš jums įrodysiu. Połóż pan tutaj swoje worki - rzekł, wskazując na stół okrągły. Pasidėkite čia savo maišelius, - tarė jis, rodydamas apskritą stalą. Rastignac położył pieniądze na stół i usiadł powodowany ciekawością, jaką w nim obudziła raptowna zmiana w obejściu się Vautrina. Ten sam człowiek, który przed chwilą groził mu śmiercią, występował teraz w roli opiekuna. Rastinjakas pasidėjo pinigus ant stalo ir atsisėdo, didžiai susidomėjęs to žmogaus elgsenos staigia permaina - jis ką tik ketino jį nukauti, o dabar jau dedasi lyg kokiu jo globėju. - Chciałbyś pan bardzo wiedzieć, kto ja jestem, czym się zajmuję obecnie i czym się dotąd trudniłem? - ciągnął daléj Vautrin. - Jums labai norėtųsi žinoti, kas aš toks, ką aš veikiu, ką esu veikęs, - kalbėjo Votrenas toliau. - Zanadtoś ciekawy, kochanie. - Jūs esate per daug smalsus, mano vaikuti. Czekaj no, spokojnie tylko. Na na, nurimkite. Niejedno jeszcze usłyszysz. Jūs daug ką išgirsite! Doznałem ja wielu nieszczęść… Aš esu daug bėdų turėjęs. Słuchaj mnie pan tylko, później będziesz mi odpowiadał. Pirmiausia išklausykite manęs, paskui man atsakysite. Oto w trzech słowach całe moje życie dotychczasowe. Štai mano būtasis gyvenimas trimis žodžiais. Kto jestem? Kas aš toks? Vautrin. - Votrenas. Czym się zajmuję? Ką aš veikiu? Czym mi się podoba. - Kas man patinka. I basta! Toliau. Chcesz poznać mój charakter? Norite pažinti mano būdą? Jestem dobry dlatego, kto dla mnie jest dobry i umie sercem przemówić do mego serca. Aš esu geras tiems, kurie man gera daro arba kieno širdis kalba man į širdį. Takiemu wszystko wolno; wolno mu nawet kopać mnie nogami, a ja nie powiem: *strzeż się*. Tiems aš viską leidžiu, jie gali mane spardyti, ir aš jiems nepasakysiu: saugokis! Ale, klnę się na mą fajkę! Zły jestem jak szatan dla tego, kto mnie zaczepi, albo mi się nie podoba. Bet, po šimts pypkių, aš esu piktas kaip velnias tiems, kurie mane erzina arba kurie man nepatinka. A trzeba panu wiedzieć, że dla mnie zabić człowieka, to ot tyle znaczy! - przy tych słowach plunął na ziemię. Čia verta jums priminti, kad man užmušti žmogų yra tas pat kaip va! - pasakė jis ir nusispjovė. - Staram się tylko prędko śmierć zadać, gdy już koniecznie zabić potrzeba. - Tačiau aš stengiuosi užmušti padoriai, kada to būtinai reikia. Jestem artystą co się zowie. Aš esu tas, ką žmonės vadina artistu. Jak mnie pan widzisz, czytałem pamiętniki Benvenuta Celliniego i to jeszcze po włosku! Aš esu skaitęs Benvenuto Čelinio memuarus, aš, tas pats, kurį prieš save matote, ir dar itališkai! Był to zuch prawdziwy! On mnie nauczył kochać piękno pod każdą postacią i naśladować Opatrzność, która, nie przebierając, zabija nas po kolei. Iš to žmogaus, to puikaus nutrūktgalvio, išmokau pamėgdžioti apvaizdą, kuri mus žudo kas žingsnis, ir mylėti grožį visur, kur tik jis yra. Przy tym, czyż to nie piękna gra, wystąpić samemu przeciw wszystkim ludziom i być zawsze pewnym wygranej? O be to, argi tai nėra gražus dalykas - lošti vienam prieš visą žmoniją ir laimėti? Jużem ja długo rozmyślał o dzisiejszym ustroju waszego nieładu społecznego. Aš esu daug galvojęs apie jūsiškės šių laikų visuomenės netvarką. Pojedynek, kochanie, to gra dziecinna, to głupstwo. Mano vaikuti, dvikova yra vaikų žaislas, kvailystė. Chyba głupiec może się spuszczać na los szczęścia, kiedy trzeba, żeby jeden z dwojga żyjących ludzi poległ z ręki drugiego. Kai iš dviejų gyvų žmonių vienas turi dingti, tik paskutinis kvailys gali pasiduoti atsitiktinumui. Pojedynek! Dvikova? Ależ to gra w cetno czy licho! Traukimas burtų: tau arba man! Ja trafiam pięć razy z rzędu w asa pikowego i wpędzam jedną kulę na drugą z odległości trzydziestu pięciu kroków! Štai ir viskas. Aš pataikau penkis kartus iš eilės į vynų tūzą, vieną kulką sodindamas ant kitos, ir tai iš trisdešimt penkių žingsnių! Posiadając taki talencik, można, zdaje się, być pewnym, że się powali przeciwnika. Kai žmogus turi tokį gabumėlį, tai, atrodo, gali būti tikras, kad nudžiausi savo priešą. Niekoniecznie! Na ir kas? Jam o dwadzieścia kroków strzelał do człowieka i spudłowałem. Man yra tekę šauti į žmogų iš dvidešimties žingsnių, ir nepataikiau. Tamten frant nie umiał trzymać pistoleta w ręku, a jednak, patrz pan! - mówił dziwny ten człowiek rozpinając kamizelkę, spod której ukazała się pierś obrośnięta ryżym włosem i kudłata, jak grzbiet niedźwiedzia; był to widok wywołujący uczucie wstrętu i przestrachu. - Patrz pan! Ten młokos podkurzył mi sierść - ciągnął dalej, ująwszy palec Eugeniusza i przykładając go do głębokiej blizny, którą miał na piersiach. O tas nenaudėlis savo gyvenime nebuvo čiupinėjęs pistoleto, ir štai, žiūrėk, - tarė šis nepaprastas žmogus, atsagstęs savo liemenę ir rodydamas gauruotą it meškos nugara krūtinę, apžėlusią rudais plaukais, nuo kurių darėsi bjauru ir kartu baisu, - tas pienburnis apsvilino mano kailį, - pridūrė jis, kišdamas Rastinjak o pirštą į duobę savo krūtinėje. - Ale w owych czasach jam był dzieckiem jeszcze, miałem rok dwudziesty pierwszy, tak jak pan teraz. - Bet tuomet aš dar buvau vaikas: jūsų amžiaus - dvidešimt vienerių metų. Wierzyłem jeszcze w cośkolwiek, wierzyłem w miłość kobiety i w całą kupę głupstw, na które pan złapiesz się również. Aš dar tebetikėjau tuomet kai kuo, tebetikėjau moters meile, krūva kvailysčių, į kurias jūs dabar pasinešęs marmalintis. I teraz mieliśmy się bić, wszak prawda? Mes būtume kovęsi, ar ne? Pan mógłbyś mnie zabić. Jūs galėjote mane nukauti. Przypuśćmy, że ja leżałbym w ziemi, a gdzieżbyś się pan obrócił? Sakykime, aš būčiau po žemėmis. Kur būtumėte jūs? Trzeba by zmykać do Szwajcarii i żyć tam kosztem tatusia, który nie ma wcale pieniędzy. Tektų sprukti, mauti į Šveicariją, valgyti tėtės pinigus, o jų ir taip striuka. Objaśnię panu, w jakim położeniu znajdujesz się obecnie, a objaśnię ze stanowiska człowieka, który zbadał dobrze rzeczy ziemskie i przekonał się, że tylko dwie są drogi do wyboru: głupia uległość albo bunt. Aš jums nušviesiu, kokioje būklėje jūs esate, bet padarysiu tai, kaip pranašesnis žmogus, kuris, ištyręs, kaip yra šiame pasaulyje, pamatė, kad tik du kelius galima pasirinkti: arba aklą paklusnumą, arba maištą. Ja nie ulegam niczemu, czy to jasne? Aš nesilenkiu niekam. Aišku? Wiesz, mój panie, czego ci potrzeba, by iść dalej tak, jakeś zaczął? Ar jūs žinote, ko jums reikia, einant tuo ruožu, kuriuo dabar pasukote? Potrzeba miliona i to niezwłocznie; inaczej moglibyśmy, z naszą główką, oprzeć się w Saint-Cloud dla przekonania się o istnieniu Najwyższej Istoty. Milijono, ir tai tučtuojau; o jei ne, tai vargšė mūsų galvelė: tada mes galime pataikyti į Sen Klu tinklus, kur pasitikrinsime, ar yra aukščiausioji esybė. A ten milion ja dam panu. Tą milijoną - aš jį duosiu jums. Zatrzymał się i popatrzył na Eugeniusza. Jis valandėlę patylėjo, nenuleisdamas nuo Eugenijaus akių. - Ach, ach, zaczynasz pan milej jakoś spoglądać na tatusia Vautrina. - Aha! Jūs jau palankiau žiūrite į savo tėvuką Votreną. Wyglądasz jak dziewczę, któremu mówią: do zobaczenia wieczorem! i które stroi się, oblizując się jak kot po mleku. Išgirdęs šį žodį, jūs pasidarėte panašus į mergaitę, kuriai sakoma: "šį vakarą", ir ji po to puošiasi, laižosi kaip katė, lakdama pieną. Wyśmienicie! Puiku. Oto jak rzeczy stoją. Tai va, pasikalbėsime atvirai! Štai kokia jūsų padėtis, jaunikaiti. Mamy sobie tatę, mamę, babkę cioteczną, dwie siostry (jednej osiemnaście, drugiej siedemnaście lat), dwóch braciszków (jednemu lat piętnaście, drugiemu dziesięć) oto spis całej załogi. Jūs turite ten, kaime, tėvą, motiną, tetą, dvi seseris (aštuoniolikos ir septyniolikos metų), du broliukus (penkiolikos ir dešimties metų) - štai ir visa jūsų įgula. Ciotka wychowuje pańskie siostry. Teta auklėja jūsų seseris. Proboszcz wykłada łacinę obu braciom. Klebonas moko lotynų kalbos abudu brolius. Cała rodzina żywi się częściej kasztanami niż bułką, tatuś oszczędza spodni, mama sprawia tylko jedną suknię na zimę i jedną na lato, siostrzyczki radzą sobie, jak mogą. Šeima valgo dažniau kaštonų sriubą negu baltą duoną, tėtis labai tausoja savo kelnes, o mama vos įstengia pasisiūdinti vieną suknelę žiemai ir vieną vasarai, seserys verčiasi kaip išmanydamos. Wiem ja wszystko, bo bywałem tam w południowej Francji. Aš viską žinau, aš esu buvęs pietuose. Inaczej być nie może, skoro pan potrzebujesz tysiąca dwustu franków na rok, a cały wasz mająteczek przynosi tylko trzy tysiące rocznego dochodu. Tokie turi būti jūsų reikalai, jeigu jums siunčia dvylika šimtų frankų per metus ir jeigu jūsų žemelė teduoda tris tūkstančius pelno. A jak to się obejść bez kucharki i służącego, jak nie dbać o decorum, gdy tatko jest baronem? Mes samdome vieną virėją ir vieną tarną - reikia išlaikyti fasoną, tėtė yra baronas. Co się zaś tyczy naszej osoby, mamy sobie dość ambicji, jesteśmy spokrewnieni z Beauséantami, a musimy chodzić piechotą, pragniemy bogactwa, a nie mamy złamanego szeląga, jadamy bigosik Vauquer, a smakują nam bardzo pyszne obiady na przedmieściu Saint-Germain, sypiamy na barłogu, a marzymy o pałacu. Kai dėl mūsų pačių, tai mes išdidūs, Boseanai mums giminės, tik pas juos vaikštome pėsti; mes trokštame turtų, tik neturime nė vieno sū; valgome motulės Vokė ėdalą, o mėgstame puikius pietus Sen Žermeno priemiestyje; miegame paprastame migyje, o trokštame rūmų! Nie ganię wcale takich upodobań. Aš nepeikiu jūsų norų. Nie każdemu to, duszeczko, dano mieć ambicję. Būti išdidžiam, širdele, ne kiekvienam lemta. Proszę spytać, jakich to mężczyzn lubią kobiety? Ambitnych. Pasiklauskite moterų, kokių vyrų jos labiausiai pageidauja, - išdidžių. Ambitny człowiek bywa zawsze bogatszy od innych, we krwi ma więcej żelaza, a w sercu więcej zapału. Išdidžių strėnos tvirtesnės, jų kraujyje daugiau geležies, jų širdis karštesnė negu kitų vyrų. Kobieta zaś wtedy jest najszczęśliwsza i najpiękniejsza, gdy czuje się silna; dlatego też przekłada zawsze nad innych człowieka potężnej siły, choćby ta siła ją samą zgnieść miała. O moteris yra tokia laiminga, tokia graži tomis valandėlėmis, kai ji pasijunta stipri, jog iš visų vyrų ji labiausiai vertina tą, kurio didžiausia jėga, net nepaisydama, kad gali būti jo sutriuškinta. Wyliczyłem wszystkie pańskie żądze po to, by na końcu postawić pytanie. Aš išskaičiavau jūsų troškimus todėl, kad noriu jums duoti vieną klausimą. Pytanie to jest następującej treści: - Mamy wilczy apetyt, ząbki nasze są ostre, ale co też włożymy do garnka? Štai jis. Mes esame išbadėję kaip vilkas, mūsų dantys aštrūs, - tad ko mums griebtis, kad būtų kas į puodą dėti? Najpierw musimy zjeść kodeks; rzecz to nie zabawna i nie bardzo korzystna, ale cóż robić! Mums pirmiausia reikia sukrimsti įstatymų kodeksą, tai nėra labai malonu, ir nieko iš to neišmoksime, bet taip reikia. Niech i tak będzie. Tegu. Kierujemy się na prawnika, zostajemy prezesem sądu kryminalnego i wysyłamy biedaków, którzy więcej warci są od nas, z literami T. F. na ramieniu, by przekonać bogaczy, że mogą spać spokojnie. Pasidarysime advokatu, vėliau, tapę prisiekusiųjų teismo pirmininku, grūsime į katorgą su įdegintomis petyje raidėmis vargšus žmonelius, vertesnius už save, kad įrodytume turtuoliams, jog jie gali ramiai miegoti. To nie zabawne, a przy tym tak powoli się zdobywa. Tai nėra smagu ir, be to, ilgai trunka. Najpierw trzeba męczyć się dwa lata w Paryżu, patrząc na smaczne łakotki, których tknąć nam nie wolno. Pirmiausia dvejus metus karksoti Paryžiuje, į visokius skanėstus, kurie mums seilę traukia, žiūrėti, bet jų nepaliesti. Nie bardzo to przyjemnie łaknąć zawsze i nie móc się nasycić. O tas kamuoja - visada trokšti ir niekad nebūti pasotintam. Nie byłoby się czego obawiać, gdybyśmy byli wybladli i należeli do gatunku mięczaków; lecz w naszych żyłach krąży gorąca krew lwia, a przy dobrej ochocie zdolniśmy popełnić dwadzieścia głupstw na dzień. Jei jūs būtumėte koks išblyškėlis, jei būtumėte moliuskų padermės, jums nebūtų ko bijoti; bet mes turime sutulingą liūto kraują ir esame pasinešę pridirbti per dieną dvidešimt kvailysčių. Jakże tu wytrzymać okrutną męczarnię, jedną z najstraszliwszych, jakie widziano w piekle bożym? Todėl jūs sugniušite nuo šitos kančios, pačios baisiausios iš visų, kokias tik mes žinome gerojo dievulio pragare. Przypuśćmy jednak, że pan będziesz rozsądny, że mlekiem żywić się będziesz pisząc smętne elegie, potem zniósłszy niedostatek i troski, które by psa o wściekłość przyprowadziły, osiągniesz pan przy całym zaparciu, że cię zrobią pomocnikiem jakiegoś kpa i zapakują do nędznej mieściny, gdzie rząd raczy rzucić tysiąc franków na twe utrzymanie, jak się rzuca ochłapy kundlowi rzeźnika. Sakysime, jūs būsite išmintingas, gersite sau pieną ir rašysite elegijas; tačiau nors ir koks didžiadvasis būtumėte, vis tiek reikės, iškentus daugybę nemalonumų ir nepriteklių, nuo kurių šuo pasiustų, tapti pirmiausia kurio nors kvailio pavaduotoju kokioje nors skylėje, kur valdžia numes tūkstantį frankų algos, kaip mėsininkas kad numeta kaulą šuniui. Szczekaj za to na złodziei, broń bogaczy, skazuj na gilotynę ludzi wielkiego serca. O tu lok vagis, gink turtuolius, siųsk į giljotiną geraširdžius žmones. Ślicznie dziękuję! Labai ačiū! Zabraknie panu protekcji, to zgnijesz w pierwszym lepszym trybunale na prowincji. Jeigu jūs neturėsite protekcijos, tai ir supusite provincijos tribunole. Jeżeli do trzydziestu lat nie pluniesz pan na całą tę sprawę, to może zostaniesz sędzią i będziesz pobierał tysiąc dwieście franków rocznie. Kai būsite mažne trisdešimties metų, tapsite teisėju su dvylika šimtų frankų metams, jei dar nebūsite numetęs mantijos į patvorį. Skończywszy czwarty krzyżyk ożenisz się z jaką młynarzówną, której posag zapewni ci sześć tysięcy stałego dochodu. Pasiekęs keturiasdešimtuosius, vesite kokio malūnininko dukterį su maždaug šešiais tūkstančiais livrų rentos. Dziękuję! Ačiū. Przy protekcji, zostaniesz pan prokuratorem królewskim, będziesz pobierał tysiąc talarów pensji i zaślubisz córkę jakiego mera. O jei protekcijų turėsite, tai, sulaukęs trisdešimtųjų, būsite karališkasis prokuroras su tūkstančiu ekiu algos ir vesite mero dukterį. Jeżeli odważysz się popełnić jaką podłostkę polityczną, tak na przykład przeczytać w jakim biuletynie Villèle zamiast Manuel (to rymuje tak dobrze, że powinno uspokoić sumienie); to w czterdziestym roku będziesz prokuratorem generalnym, a z czasem zostaniesz i delegatem. Bet jeigu padarysite vieną kitą nedidelę politinę niekšybę, pavyzdžiui, rinkimų biuletenyje, kur parašyta Maniuelis, jūs perskaitysite Vilelis (panašiai skamba, todėl sąžinė rami), jūs apie keturiasdešimtuosius metus tapsite generaliniu prokuroru ir galėsite iškilti į deputatus. Lecz miejmy na względzie, drogie dziecię, że przedtem będziemy musieli zadrasnąć nieraz czułe sumienie, przeżyć lat dwadzieścia w ciągłej trosce i nędzy ukrywanej, że siostry nasze postarzeją tymczasem w stanie panieńskim. Tiktai įsidėmėkite, mano mielas vaikuti, kad mes būsime apipešioję savo sąžinę, kad būsime dvidešimt metų kamavęsi, kentę niekam nerodomą skriaudą, o mūsų seserys bus palikusios senmergėmis. Dalej, mam honor przypomnieć, że w całej Francji jest tylko dwudziestu prokuratorów generalnych a przynajmniej dwadzieścia tysięcy kandydatów na tę posadę, w liczbie których znajdą się i tacy jegomoście, co gotowi sprzedać własną rodzinę, byle postąpić o jeden stopień wyżej. Turiu garbės dar pažymėti, kad visoje Prancūzijoje tėra tik dvidešimt generalinių prokurorų ir kad jūsų, kandidatų į tas vietas, yra dvidešimt tūkstančių, o jūsų tarpe pasitaiko tokių komedininkų, kurie parduotų savo šeimas, kad tik užsiristų ant aukštesnės pakopos. Jeżeli zawód taki nie przypada panu do smaku, to zobaczymy co innego. Jeigu šitas amatas jums ne prie širdies, pasidairykime ko kito. Może pan baron de Rastignac życzy sobie zostać adwokatem? Gal baronas de Rastinjakas, kas norėtų būti advokatu? Bardzo pięknie! Puiku! Tylko trzeba dręczyć się przez lat dziesięć, przeżywać tysiąc franków na miesiąc, mieć bibliotekę, gabinet, bywać w świecie, zamiatać podniebienie językiem, wreszcie całować poły jakiegoś mecenasa, by dostać sprawę do obrony. Dešimtį metų vargti, leisti po tūkstantį frankų per mėnesį, turėti biblioteką, kabinetą, lankytis aukštojoje visuomenėje, bučiuoti mantiją prisiekusiam advokatui, kad gautume bylų, šluoti liežuviu teismo rūmus. Zgodziłbym się jeszcze z tym wszystkim, gdyby sam zawód był korzystny; ale pokaż mi pan w Paryżu pięciu adwokatów, którzy by przeżywszy lat pięćdziesiąt, zarabiali więcej jak pięćdziesiąt tysięcy franków rocznie. Jei tas amatas duotų jums ką nors dora, aš nieko nesakyčiau; bet raskite Paryžiuje penkis advokatus, kurie, būdami penkiasdešimties metų, uždirbtų daugiau kaip penkiasdešimt tūkstančių frankų per metus! Ha! wolałbym zostać korsarzem niż spodlić tak swą duszę. Žinote, užuot taip nusismulkinęs, aš jau verčiau pasidaryčiau jūros plėšiku. Zresztą, skądże dostać złota? Na, tai iš kur imti pinigų? Wszystko to niezbyt wesołe. Visa tai nėra linksma. Pozostaje jedno źródło - posag żony. Mums yra dar vienas šaltinis - piniginga žmona. Chcesz się pan ożenić, ależ to znaczy tyle, co uwiązać sobie kamień, do szyi: przy tym, jak się pan dla pieniędzy ożenisz, to cóż się stanie z uczuciem honoru i szlachetności? Gal norėtumėte vesti? Tai reiškia pasirišti akmenį po kaklu; be to, jeigu vestume dėl pinigų, kas liktų iš mūsų garbės, iš mūsų taurumo? Lepiej już od razu podnieść rokosz przeciw ustawom ludzkim. Verčiau tad šiandien pat pradėti maištą prieš visuomenės papročius. Pojmuję wreszcie, że mógłbyś się pan czołgać jak wąż u stóp żony, przypochlebiać się matce, popełniając tysiące podłości, na które świnia by się wzdrygnęła, tfu! Vesti dėl pinigų būtų ne kas kita, kaip žalčiui šliaužioti prieš moterį, laižyti kojas uošvei, daryti tokias niekšybes, kuriomis net kiaulė pasišlykštėtų, tfu! Gdybyś tym wszystkim szczęście miał okupić. Ir kadgi bent laimę tenai rastumėte. Ale wziąwszy żonę dla pieniędzy, byłbyś pan z nią nieszczęśliwy, jak ten kamień, co leży pod rynną. Ne, vedęs dėl pinigų, jūs jausitės kaip pamazginė. Bo lepiej walczyć z całym światem niż z własną żoną wojnę prowadzić. Jau verčiau kautis su vyrais, negu krimstis su žmona. Takie to są, młodzieńcze, drogi rozstajne naszego żywota: wybieraj z nich jedną. Tai va kaip atrodo gyvenimo kryžkelė, jaunuoli: rinkitės. Jużeś wybrał, poszedłeś do kuzynki de Beauséant, gdzieś powąchał zbytku i do pani de Restaud, córki ojca Goriot, gdzieś poznał paryżankę. Tik jūs jau esate pasirinkęs! Jus buvote nuėjęs pas savo giminaitę de Bosean, pauostėte tenai prabangos. Jūs buvote pas ponią de Resto, tėvo Gorijo dukterį, ir užuodėte paryžietę. Gdyś potem powrócił do nas, jam od razu wyczytał na twym czole słowo: *wynieść się nad innych*. Tą dieną jūs grįžote namo su vienu žodžiu, aiškiai įrašytu jūsų kaktoje, kurį aš lengvai perskaičiau: iškilti! Tak, wynieść się, chociażby nie wiedzieć jakim kosztem. Iškilti bet kokia kaina. - Brawo - pomyślałem - takiego zucha to lubię. Puiku! - tariau aš, - štai vyras, kuris man patinka. Potrzebowałeś pan pieniędzy. Jums prireikė pinigų. Skąd ich dostać? Iš kur jų paimti? Trzeba było obedrzeć siostry. Jūs iščiulpėte kraują savo seserims. Wszyscy bracia wyzyskują po trosze dobroć sióstr swoich. Visi broliai daugiau ar mažiau apgaudinėja savo seseris. Lecz owe tysiąc pięćset franków, któreś pan, i tak Bóg wie, jakim sposobem wydarł z kraju, gdzie więcej bywa kasztanów niż pieniążków, wymkną się jeden za drugim jak żołnierze na rabunek. Tie penkiolika šimtų frankų, išplėštų - dievas žino kaip - iš ūkio, kur daugiau auga kaštonų negu penkiafrankių, išlakstys jums kaip kareiviai plėšikai. A potem co będzie? O ką veiksite toliau? Będziesz pan pracował? Dirbsite? Praca w tym znaczeniu, jak pan ją teraz pojmujesz, zapewnia drągalom, w rodzaju Poireta, lokal u mamy Vauquer na resztki żywota. Darbas, kaip jūs šiuo metu jį suprantate, duoda senatvėje kambarį pas motulę Vokė tokiems tipams, kaip Puarė. W tej chwili może pięćdziesiąt tysięcy młodych ludzi, co się znajdują w takich jak pan okolicznościach, postanawia dorobić się prędko fortuny. Kaip praturtėti greitai - štai uždavinys, kurį šiuo metu stengiasi išspręsti penkiasdešimt tūkstančių jaunų vaikinų, esančių tokioje būklėje kaip jūs. Pan jesteś tylko jednostką tej liczby. Jūs vienas iš jų tarpo. Osądź pan teraz, ile tu potrzeba trudów, ile zajadłości w walce! Pagalvokite, kokių pastangų reikės ir kokia bus nuožmi kova. Musicie się zjadać wzajemnie jak pająki w garnku, skądże bowiem wziąć pięćdziesiąt tysięcy miejsc korzystnych? Jūs turėsite ėsti vienas kitą kaip vorai butelyje, nes juk nėra penkiasdešimties tūkstančių gerų vietų. Wiesz pan, jakim sposobem można się wynieść na świecie? Ar jūs žinote, kaip čia žmonės prasiskina kelią? Tylko za pomocą świetnego geniuszu lub zręczności, którą zepsucie wyrabia w człowieku. Genijaus spindesiu arba įmantriomis niekšybėmis. Trzeba wpaść w tłum ludzi jak kula armatnia lub wśliznąć się cicho jak zaraza. Į tą žmonių tirštymę turi įlėkti kaip patrankos sviedinys arba įšliaužti kaip maras. Uczciwość do niczego nie prowadzi. Dorovė čia niekam netinka. Ludzie nienawidzą geniuszu, lecz uginają się przed jego potęgą, starają się go spotwarzyć za to, że bierze wszystko bez podziału, lecz skłaniają się przed nim, jeżeli jest wytrwały; jednym słowem czczą go na kolanach, jeżeli nie zdołają w błocie zagrzebać. Žmonės lenkiasi genijaus galybei, nekenčia jo, stengiasi jį apšmeižti, nes jis ima nesidalindamas; betgi lenkiasi jam, jei tik jis tvirtai laikosi; žodžiu prieš jį klūpo ant kelių ir jį garbina, kai neįstengia jo suminti dumblyne. Zepsucie przeważa, a talent rzadko się spotyka. Niekšybių - gyvas velnias, talentų - reta. Toteż zepsucie jest bronią mierności, której tak wiele na świecie - wszędzie czujemy ostrze jego. Užtat niekšybe ginasi vidutinybė, kurios visur pilna ir kurios geluonį jūs pajusite visur. Spotkasz pan jeszcze kobiety, które wydają na stroje przeszło dziesięć tysięcy, gdy dochód ich mężów wynosi wszystkiego sześć tysięcy franków na rok. Jūs matysite moterų, kurių vyrai gauna algos iš viso šešis tūkstančius frankų, o jos vien savo tualetui išleidžia daugiau kaip dešimtį tūkstančių. Spotkasz pan urzędników, co będą kupowali dobra ziemskie, choć pensja ich ogranicza się do tysiąca dwustu franków. Matysite tarnautojų, kurie, uždirbdami dvylika šimtų frankų, perka dvarus. Spotkasz kobiety, co się powalały, byle tylko przejechać się z synem para Francji, którego powóz może się toczyć po środkowej alei w Longchamp. Jūs matysite moterų, kurios parsidavinėja, kad galėtų Prancūzijos pero sūnaus karietoje pasivažinėti viduriniu Lonšano keliu. Widziałeś pan, jak biedny niedołęga Goriot musiał zapłacić rewers podpisany przez córkę, której małżonek ma pięćdziesiąt tysięcy liwrów rocznego dochodu. Jūs jau matėte, kaip tas vargšas mulkis tėvas Gorijo išpirko vekselius savo dukteriai, kurios vyras turi penkiasdešimt tūkstančių livrų rentos. Założę się z panem, że nie postąpisz w Paryżu dwóch kroków, żebyś się nie natknął na matactwo piekielne. Kertu lažybų, kad jūs poros žingsnių nežengsite Paryžiuje, nesutikdami pragariškų suktybių ir klastų. Dałbym głowę za łodygę tej sałaty, że odkryłbyś pan gniazdo os w domu pierwszej lepszej kobiety, która ci się podoba, choćby kobieta owa była bogata, piękna i młoda. Guldau galvą, kad jūs nusvilsite nagus nuo pirmos jums patikusios moters, jei tik ji bus turtinga, jauna ir graži. Wszystkie one wyłamują się spod prawa i żyją w ciągłej wojnie z swymi mężami. Visos jos, dangstydamosi įstatymais, kariauja su vyrais dėl visokių priežasčių. Nie skończyłbym nigdy, gdybym chciał opowiadać panu, do jakiego przemysłu uciekają się one dla kochanków, dla dzieci, dla bytu, dla próżności, a rzadko z cnotliwych pobudek, bądź pan pewien. Aš nebaigčiau šnekos, jei reikėtų jums išdėstyti visas išgales, ką jos išdarinėja dėl meilužių, dėl skarmalų, dėl vaikų, dėl namų ūkio arba iš pliuškumo - retai kada iš gerų norų, būkite tikras. Dlatego to człowiek uczciwy jest nieprzyjacielem powszechnym. Užtat padorus žmogus - bendras visų priešas. Ale co to jest, według pańskich pojęć, człowiek poczciwy? Bet kaip jūs manote, kas yra padorus žmogus? W Paryżu uczciwy jest ten, kto milczy i nie chce się dzielić z nikim. Paryžiuje padorus žmogus yra tas, kuris tyli ir atsisako nuo savo dalies. Nie mówię bowiem o tych biednych niewolnikach, co to zawsze pracują i nie widzą nagrody za swe trudy, tych nazywam bractwem pieszych posłańców Pana Boga. Aš čia nekalbu apie tuos vargšus helotus, kurie už visus triūsia, niekuomet negaudami atlygi-nimo už darbą, ir kuriuos vadinu dievulio avinų brolija. Prawda, że tu jest cnota w pełnym rozkwicie swej głupoty, lecz i nędza jest tu również. Tikrai, ten dorybė žydi visa savo paika skaistybe, bet užtai ten amžinas skurdas. Zdaje się, że widzę, jaką to długą minę zrobiliby ci poczciwcy, gdyby Pan Bóg zażartował z nas i nie ukazał się wcale w dzień sądu ostatecznego. Įsivaizduoju, kokią miną nutaisytų šie geri žmoneliai, jei dievas mums iškirstų piktą juoką ir į paskutinįjį teismą neatvyktų. Otóż, jeżeli pan pragniesz zdobyć sobie prędko pozycję w świecie, to musisz być bogatym lub przynajmniej takim się wydawać. Tai va, jeigu jūs norite greitai iškilti, jūs turite būti turtingas arba dėtis toks. Chcąc się wzbogacić, trzeba ryzykować grubo, gdyż inaczej gra się nie opłaci i bywaj zdrów! Kad praturtėtum, reikia lošti iš stambių sumų, nes šiaip - apgaus, ir - sveikas dingęs. Masz pan sto zawodów do wyboru, ale czy wiesz, że z grona ludzi, którzy się tym zawodom poświęcili, wybierze się może dziesięciu takich, co się prędko wzbogacili, za to wszystkich dziesięciu okrzyczano za złodziei. Jei šimtinėje profesijų, kurių jūs galite griebtis, susiras dešimt žmonių, kuriems pavyko greitai iškilti, visuomenė juos apšauks vagimis. Teraz wyprowadzaj pan wnioski z tego, coś słyszał. Darykite išvadas. Pokazałem ci wierny obraz życia. Štai gyvenimas toks, koks iš tikro yra. Widok to niezbyt piękny, przypomina bowiem kuchnię smrodliwą, a każdy kto chce biesiadować, musi tu poprzednio ręce powalać; chodzi tylko o to, by później wymyć je dobrze: na tym zasadza się cała moralność naszego wieku. Jis nė kiek nėra gražesnis už virtuvę: ir smirdi taip pat, ir reikia susitepti rankas, jei nori pasitaisyti gerai pavalgyti; reikia tik mokėti gerai nusiplauti - štai ir visa mūsų gadynės moralė. Mam prawo mówić tak o świecie, bo znam go dobrze. Jei aš jums taip kalbu apie pasaulį, tai dėl to, kad turiu teisę, aš jį pažįstu. Sądzisz pan może, że ja świat potępiam? Gal manote, kad aš jį smerkiu? Bynajmniej. Anaiptol! Był on zawsze jednaki. Jis toks visuomet buvo. Moraliści nigdy zmienić go nie zdołają. Moralistai jo nepakeis. Każdy człowiek jest ułomny, tylko jeden może być mniej fałszywy niż drugi, a głupcy zarzucają pierwszemu brak moralności. Žmogus yra netobulas. Jis kartais yra daugiau ar mažiau veidmainys, ir kvailiukai tuomet sako, kad jis doras arba nedoras. Nie myślę wynosić prostego ludu ponad klasę bogaczy; człowiek jest wszędzie jednaki, ten sam na wierzchu, w środku i na spodzie. Aš nekaltinu turtingųjų ir neginu skurdžių: žmogus yra toks pat viršuje, apačioje ir per vidurį. Na każdy milion tego bydła wyborowego, znajdzie się dziesięciu zuchów, co się wybijają na wierzch nie dbając o nic, nawet o prawo; ja do takich należę. Iš kiekvieno milijono šių aukštos rūšies galvijų atsiranda dešimtys šaunių vyrų, kurie pasikelia aukščiau visko, net aukščiau įstatymų; tokis esu aš. Co się tyczy pana, jeżeliś człowiek wyższy, to podnieś głowę i idź prostą drogą. Ir jūs, jei esate pranašesnis žmogus, eikite tiesia linija ir iškėlęs galvą. Lecz pamiętaj, że trzeba będzie walczyć z zawiścią, potwarzą i miernością, że z całym światem przyjdzie stanąć do boju. Bet jums teks kovoti su pavydu, su šmeižtu, su vidutinybe, su visu pasauliu. Napoleon spotkał ministra wojny, imieniem Aubry, który o mało nie wysłał go na wygnanie. Nepoleonas buvo susidūręs su karo ministru, kuris vadinosi Obri ir kuris vos neišgrūdo jo į kolonijas. Porachuj się pan z siłami! Tirkite save! Przekonaj się, czy potrafisz wstawać co dzień z nowym i to coraz nowym zasobem silnej woli. Persitikrinkite, ar jūs galėsite kiekvieną rytą keltis su didesne valios jėga negu buvote iš vakaro. Po tym wszystkim, chcę zrobić panu propozycję, której by nikt nie odrzucił. Kai taip viskas yra, aš jums padarysiu vieną pasiūlymą, kurio niekas neatmestų. Proszę dobrze słuchać! Klausykite gerai. Mam ja, widzisz pan, myśl pewną. Aš, matote, turiu vieną idėją. Marzę zawsze o tym, żeby nabyć z jakie tysiąc włók ziemi gdzieś na południu Stanów Zjednoczonych i wieść życie patriarchalne w swej ogromnej posiadłości. Mano idėja yra pradėti ramų, patriarchališką gyvenimą kokiame dideliame, bent šimto tūkstančių margų dvare, pavyzdžiui, kur nors Jungtinių Amerikos Valstijų pietuose. Chciałbym zostać plantatorem, mieć niewolników, handlować wołami, tytoniem, drzewem i zebrać kilka milioników, dogadzając przy tym wszystkim swym zachciankom i wiodąc życie iście królewskie, o jakim nie mamy nawet pojęcia tutaj, gdzie się trzeba gnieździć jak w jamie do wypalania gipsu. Aš ten būčiau plantatorius, turėčiau vergų; pardavinėdamas jaučius, taboką, mišką, sukalčiau keletą gražių milijoniukų, jausčiausi kaip valdovas, daryčiau kas man patinka, gyvenčiau tokį gyvenimą, kokio niekas nesupranta čionai, kur žmonės lindi tinkuotuose urvuose. Jam wielki poeta. Aš esu didelis poetas. Nie piszę poematów, gdyż składają się one z czynów i uczuć. Tik eilių nerašau: mano poezija - mano darbuose ir jausmuose. W chwili obecnej posiadam pięćdziesiąt tysięcy franków, za które mógłbym kupić zaledwie czterdziestu negrów. Šiuo metu iš viso teturiu penkiasdešimt tūkstančių frankų, už kuriuos vargiai nusipirkčiau keturiasdešimt negrų. Potrzeba mi zaś dwieście tysięcy franków, gdyż chcę mieć dwustu negrów, aby zadowolić moje zamiłowanie do życia patriarchalnego. Man reikia dviejų šimtų tūkstančių frankų, nes noriu turėti du šimtus negrų, kad galėčiau pagal savo skonį patriarchališkai gyventi. Negry, widzisz pan, to dobre dzieci, z którymi można robić, co się podoba, nie zdając sprawy przed ciekawym prokuratorem królewskim. Negrai, matote, yra kaip naujagimiai, su kuriais daryk, ką nori, ir nė smalsiausias karališkasis prokuroras niekad nepareikalaus ataskaitos. Mając ten czarny kapitał w ręku, zrobię w dziesięć lat od trzech do czterech milionów. Iš to juodojo kapitalo per dešimt metų aš susikrausiu tris keturis milijonus. Jeżeli mi się powiedzie, to z pewnością nikt mnie nie zapyta: „Coś ty za jeden?” Jei man tai pavyks, niekas manęs neklaus: kas tu toks? Będę sobie pan Cztery-Miliony, obywatel Stanów Zjednoczonych. Aš būsiu ponas Keturi Milijonai, Jungtinių Valstijų pilietis. Będę miał wówczas lat pięćdziesiąt, a w tym wieku nie będę jeszcze strupieszały i zabawię się wedle upodobania. Man tada bus penkiasdešimt metų, bet aš dar nebūsiu suguręs ir galėsiu saviškai pasilinksminti. Jednym słowem, czy dasz mi pan dwieście tysięcy franków za to, że ci nastręczę milion posagu? Striukai drūtai, jei aš jums įtaisysiu milijoną kraičio, ar duosite man du šimtus tūkstančių frankų? Dwadzieścia od sta za nastręczenie, cóż czy to za drogo? Dvidešimt nuošimčių už tarpininkavimą - hm, argi taip brangu? Trzeba będzie, żebyś pan zasłużył na miłość swej żoneczki. Jūs pasistengsite, kad pačiutė jus mylėtų. Ożeniwszy się, zaczniesz zdradzać niepokój wewnętrzny, zgryzotę, jednym słowem będziesz udawał smutnego przez dni piętnaście, aż wreszcie jednej nocy nazwiesz żonę pieszczotliwie: moje kochanie! i wyznasz między dwoma pocałunkami, że masz dwieście tysięcy długu. Tuoj po vestuvių jūs imsite rodyti nerimą, sąžinės graužimą, dėsitės liūdnas dvi savaites. Vieną gražią naktį, pasirangęs, pasimaivęs, tarpe dviejų bučinių pareikšite žmonai turįs du šimtus tūkstančių frankų skolos, vadindamas ją: mano meile! Młodzi małżonkowie najbardziej dystyngowani grają co dzień tę komedię. Šį vodevilį vaidina kiekvieną dieną jauni vyrai, ir tai patys rinktiniai. Młoda żona nie zamyka worka przed tym który zdobył jej serce. Jauna moteris negina piniginės tam, kuris pavergė jos širdį. Może pan myślisz, że stracisz na tym wiele? Manote, kad jums tie pinigai žus? Bynajmniej. Ne! Nastręczy się panu jaki korzystny interes i odzyskasz od razu swoje dwieście tysięcy. Jūs surasite būdą atgauti tuos du šimtus tūkstančių iš kokio nors verslo. Z milionem kapitału i z taką główką, jaką pan posiadasz, można dorobić się znakomitej fortuny. Su tiek pinigų ir su tokiu protu jūs susikrausite turtą, kokio tik panorėsite. Ergo w sześć miesięcy możesz pan uszczęśliwić siebie, ukochaną kobietę i tatusia Vautrina, że już nie wspomnę o całej rodzinie pańskiej, która dmucha zimową porą w palce, nie mając drzewa na opał. Ergo, per šešis mėnesius jūs būsite sukūręs laimę sau, savo mielajai žmonelei ir savo tėvukui Votrenui, nekalbant jau apie jūsų šeimą, kuri žiemą pūkšto atgrubusius pirštus, neturėdama malkų. Nie dziw się pan temu, co ci proponuję, ani temu, o co cię proszę! Nesistebėkite nei mano pasiūlymais, nei mano prašymu! Na sześćdziesiąt świetnych małżeństw, które się zawiera w Paryżu, przynajmniej czterdzieści siedem na podobnym targu się opiera. Paryžiuje iš šešiasdešimties šaunių jungtuvių keturiasdešimt septynerios daromos panašiais sandėriais. Izba notariuszów zmusiła niejakiego pana… Notarų rūmai privertė poną... - Cóż mam czynić? - zapytał chciwie Rastignac, przerywając Vautrinowi. - Tai ką gi aš turiu daryti? - godžiai paklausė Rastinjakas, pertraukdamas Votreną. - Prawie nic - odparł tamten, nie mogąc powstrzymać poruszenia radości, jak rybak nie może zapanować nad zadowoleniem wewnętrznym, gdy czuje, że ryba bierze za wędkę. - Beveik nieko, - atsakė šis žmogus ir nejučia krūptelėjo iš džiaugsmo kaip žvejys, pajutęs kad ant meškerės kimba žuvis. - Uważaj pan dobrze. - Klausykite manęs gerai! Serce dziewczyny biednej i nieszczęśliwej pragnie miłości jak gąbka sucha i rozszerza się od każdej kropli uczucia, która na nie spada. Neturtingos, nelaimingos ir skurstančios mergaitės širdis yra kempinė, baisiai ištroškusi meilės, sausa kempinė, kuri tučtuojau išmirksta, lig tik į ją nukrinta lašelis jausmo. Zalecać się młodej osobie, co widzi przed sobą tylko osamotnienie, rozpacz i nędzę i nie przeczuwa nawet, że może być bogata. Zaiste! To znaczy tyle, co mieć w ręku same asy i króle, to znaczy brać bilet na loterię, wiedząc, jakie numery będą wygrywały lub grać na giełdzie, posiadając najświeższe wiadomości. Suktis prie jaunos mergaitės, kurią sutinki vienišą, nusiminusią, skurstančią, kada ji visai nenumano būsianti turtinga, - po plynių, juk tai tas pat, kaip turėti rankoje keturis tūzus, kaip žinoti loterijos numerius, tas pat, kaip lošti biržoje, žinant naujienas. Wznosisz pan na silnych podstawach małżeństwo nierozerwane. Jūs pastatysite ant stulpų nesuardomą santuokos rūmą. Niechże dziewczyna owa posiądzie naraz miliony, a rzuci je panu pod nogi, jak garść nędznego piasku: „Bierz, mój luby! Teatplaukia šitai mergaitei milijonai - ji svies juos jums po kojų kaip akmenukus. "Imk, mano mylimasis! Bierz Adolfie! Imk, Adolfai, Alfredai! Alfredzie! Bierz, Eugeniuszu!” zawoła dziewczę, jeżeli Adolf, Alfred lub Eugeniusz byli tak mądrzy, że się przedtem poświęcali dla niej. Imk, Eugenijau!" - sakys ji, jei Adolfas, Alfredas arba Eugenijus bus turėjęs pakankamai proto jai pasiaukoti. A cóż to było za poświęcenie? Oto sprzedało się starą odzież, aby pojechać do Cadran-Bleu na pasztet z grzybami, a wieczór przepędzić w Ambigu-Comique; oto zastawiło się zegarek w lombardzie, żeby za otrzymane pieniądze kupić szal dla ukochanej. Tai, ką aš vadinu pasiaukojimu, yra, pavyzdžiui, parduoti seną fraką ir už tuos pinigus drauge nueiti į "Mėlynąjį ciferblatą" pavalgyti virtinukų su šampinjonais, o iš ten vakare užsukti į Ambigiu Komik; arba užstatyti lombarde laikrodį ir padovanoti jai šaliką. Nie wspominam o tych głupstwach i dzieciństwach, o które kobiety dbają tak bardzo; nie mówię o skrapianiu listów wodą, która uchodzi za łzy oddalonego kochanka, zdaje mi się bowiem, że pan znasz bardzo dobrze mowę serca. Aš jau nekalbu apie įvairias terliones meilės laiškuose ir visokias išdaigas, kurias taip mėgsta moterys, kaip, pavyzdžiui, ant laiško, jei gyveni toliau, užvarvinti vandens lašą, lyg ašara būtų nuriedėjusi, - man jūs atrodote gerai mokąs širdies žargoną. Paryż, mój panie, to las dziewiczy, po którym krąży dwadzieścia dzikich plemion; są tu Indianie Illinois, są Huroni, a każde plemię żyje z łupu, jaki zdobędzie na łowach społecznych; pan jesteś łowiec milionów. Paryžius, matote, yra tartum Naujojo pasaulio miškas, kur knibžda dvidešimt laukinių tautelių - ilinojų, huronų, - gyvenančių iš laimikio, kurį pateikia įvairios visuomenės klasės. Chcesz je pan schwytać, więc robisz zasadzki, zastawiasz sieci, nęcisz na wabika. Jūs esate milijonų medžiotojas. Juos gaudydamas, jūs naudojatės spąstais, švilpynėmis, masalu. Różne są sposoby polowania. Visokių yra medžioklių. Jedni polują na posag, inni na likwidację; ci biorą na przynętę sumienia, owi sprzedają swych abonentów, skrępowawszy im poprzednio ręce i nogi. Vienas medžioja kraitį, kitas - svetimos įmonės likvidaciją; šitie žvejoja sąžines, anie parduoda savo bendrininkus surištomis rankomis ir kojomis. Gdy łowca wraca z torbą pełną zwierzyny, to mu się kłaniają, ujmują go i wprowadzają do najlepszego towarzystwa. Kas grįžta iš medžioklės su pilnu krepšiu, yra sveikinamas, iškilmingai sutinkamas ir priimamas į gerą draugiją. Oddajmy sprawiedliwość tej ziemi gościnnej i przyznajmy, żeś pan trafił do miasta najwyrozumialszego na całym świecie. Būkime teisingi šiai vaišingai žemei: jūs gyvenate mieste, kuris yra maloniausias visame pasaulyje. Dumni arystokraci innych stolic europejskich nie chcą przyjąć do swego koła milionera zniesławionego, lecz Paryż wyciąga ku niemu ramiona, śpieszy na jego biesiady, jada u jego stołu i trąca się kieliszkiem z jego nikczemnością. Jei išdidi kitų Europos sostinių aristokratija atsisako įsileisti į savo tarpą niekšą milijonierių, tai Paryžius jam tiesia rankas, skuba į jo rengiamus pokylius, kartu valgo ir daužiasi taurėmis su jo niekšybe. - Ale gdzież szukać takiej dziewczyny, o jakiej pan mówisz? - zapytał Eugeniusz. - Bet kur rasti tokią merginą? - paklausė Eugenijus. - Jest przed panem, na pańskie usługi! - Ji yra čia pat, šalia jūsų! - Panna Wiktoryna? - Panelė Viktorina? - Ona sama! - Taip! - Jakim sposobem? - Kaip tai? - Ona cię kocha, mój panie, twoja mała baronowa de Rastignac! - Jinai jau myli jus, ta mūsų mažytė baronienė de Rastinjak. - Ależ ona nie ma złamanego szeląga - odparł Eugeniusz zdumiony. - Ji neturi nė vieno sū, - atkirto Eugenijus nustebęs. - A, jesteśmy w domu! - Aa! Štai mes ir priėjome prie reikalo. Jeszcze dwa słowa - rzekł Vautrin - a wszystko się wyjaśni. Dar pora žodžių, - kalbėjo Votrenas, - ir jums viskas paaiškės. Ojciec Taillefer - to stary łotr, o którym powiadają, że zamordował jednego z swych przyjaciół podczas rewolucji. Jos tėvas Tajferas yra senas nenaudėlis, kuris, kaip žmonės kalba, per revoliuciją yra užmušęs savo draugą. To jeden z owych zuchów, o których ja powiadam, że mają niezawisłe przekonania. Tai yra vienas iš tų mano smarkuolių, kurie gina nuomonių laisvę. Jest on bankierem i głównym wspólnikiem domu Fryderyk Taillefer i spółka. Jis yra bankininkas, svarbiausias "Frederiko Tajfero ir b-vės" banko dalininkas. Ma syna jedynaka, któremu chce zostawić całe mienie ze szkodą Wiktoryny. Jis teturi vieną sūnų, kuriam nori perduoti visą savo turtą, nuskriausdamas Viktoriną. Ale ja nie ścierpię takiej niesprawiedliwości. O aš nemėgstu tokių neteisybių. Podobny jestem do don Kijote'a, lubię występować w obronie słabego przeciw silnym. Aš esu kaip Don Kichotas, mėgstu ginti silpnuosius nuo stipriųjų. Gdyby Bóg zechciał powołać do siebie tego syna, to Taillefer przyjąłby córkę; chciałby mieć jakiegokolwiek spadkobiercę, bo to jest słabość natury ludzkiej, a ja jestem przekonany, że się już więcej dzieci nie doczeka. Jeigu tokia būtų dievo valia, kad Tajferas netektų sūnaus, jis priimtų pas save dukterį; jis norėtų turėti kokį nors įpėdinį - tokia jau žmogaus įgimta kvailystė, o jis negali beturėti daugiau vaikų, aš žinau tą. Wiktoryna jest łagodna i miła, potrafi w krótkim czasie opanować ojca. Zrobi z uczucia bicz i będzie poganiać starego, wodząc go za nos wedle upodobania. Viktorina yra švelni ir meili; ji tuojau patrauktų į save tėvą ir savo jausmų botagu priverstų jį suktis kaip vilkutį! Wtedy będziesz ją pan mógł zaślubić, bo ona nie zapomni z pewnością pańskiego przywiązania. Ji bus per daug jautri jūsų meilei, kad jus užmirštų, jūs ją vesite. Ja podejmę się roli Opatrzności i zrobię to, że Pan Bóg zechce powołać do siebie młodego Taillefera. O aš imuosi apvaizdos rolės, aš vykdysiu viešpaties dievo valią. Mam jednego przyjaciela, dla któregom się kiedyś poświęcił: jest to pułkownik armii loarskiej, który przeszedł niedawno do gwardii królewskiej. Aš turiu vieną draugą, už kurį kadaise esu aukojęsis - vieną Luaros armijos pulkininką, neseniai perkeltą į karaliaus gvardiją. Człowiek ten polega zawsze na moim zdaniu i teraz stał się ultrarojalistą, nie należy on do tych głupców, co to nie chcą za nic zmienić swych przekonań. Jis klauso mano patarimų ir užtat pasidarė ultrarojalistu. Jis nėra iš tų mulkių, kurie tvirtai laikosi savo pažiūrų. Słuchaj, mój aniołku, udzielę ci tu dobrej rady, nie dbaj o przekonania więcej, jak się dba o wyrazy. Dabar turėčiau jums duoti vieną patarimą, mano angelėli: savo pažiūrų laikykitės ne daugiau, kaip savo žodžio. Sprzedawaj je, gdy ich od ciebie zażądają. Jei jų kam nors prireiks, parduokite. Człowiek, który się przechwala, że nigdy nie zmienia raz powziętych przekonań, to ni mniej ni więcej tylko głupiec, który zamierza iść zawsze w prostym kierunku i wierzy w swą nieomylność. Žmogus, kuris didžiuojasi niekuomet nekeičiąs savo pažiūrų, - tai žmogus, apsiimąs eiti visada tiesiu keliu, - tai kvailys, tikįs neklaidingumu. Nie ma na świecie zasad, są tylko wypadki, nie ma praw, są tylko okoliczności. Nėra jokių principų - yra tik įvykiai; nėra jokių įstatymų - yra tik aplinkybės. Człowiek wyższy umie korzystać z trafu i z okoliczności. Pranašus žmogus ima į rankas įvykius ir aplinkybes ir juos valdo. Gdyby były zasady i prawa stałe, to narody nie zmieniałyby ich tak, jak się zmienia koszulę. Jeigu būtų kokie pastovūs principai ir įstatymai, tai žmonės jų nekeistų taip, kaip keičia marškinius. Pojedynczy człowiek nie jest obowiązany być mędrszym od całego narodu. Žmogus neprivalo būti išmintingesnis už visą tautą. Człowiek, który najmniej zasług położył dla Francji wart jest, by go w najlepszym razie umieścić na wystawie machin z podpisem La Fayette, czczony jest jak fetysz jakiś to, że wszystko widział w czerwonym świetle, gdy przeciwnie książę, na którego każdy rzuca kamieniem, a który tak nienawidzi ludzkości całej, że ciska jej w twarz gradem przekleństw zasłużonych; książę ów, powiadam, oparł się podziałowi Francji na kongresie Wiedeńskim, a ludzkość obrzuca błotem tego, który zasłużył na koronę. Žmogus, visų mažiausiai nusipelnęs Prancūzijai, yra stabas, garbinamas už tai, kad visko ėmėsi su įkarščiu; daugių daugiausia jis vertas pastatyti muziejuje, tarp mašinų, pridėjus etiketę "Lafajet"; tuo tarpu kunigaikštis, į kurį visi svaido akmenimis ir kuris taip niekina žmoniją, jog spjauna jai į veidą tiek priesaikų, kiek ji iš jo reikalauja, Vienos kongrese iškovojo, kad Prancūzija nebūtų padalinta: jį reikėtų vainikuoti, bet jis purvais drabstomas. O, znam ja takie sprawy! Zbadałem tajemnice niejednego człowieka! O aš pažįstu pasaulį, aš žinau daugelio žmonių paslaptis! Dosyć tego! Gana. Wtedy powiem, że mam przekonanie niezachwiane, gdy znajdę trzy głowy zgadzające się na użycie jednego środka, ale długo chyba na to czekać będę! Aš tik tada turėsiu nepakeičiamas pažiūras, kai rasiu tris galvas, kurios vienodai taikys bent vieną principą, tik man ilgai reikės laukti! W trybunale trudno znaleźć trzech sędziów, którzy by zgodnie pojmowali jeden artykuł prawa. Nė viename teisme nerasite trijų teisėjų, kurie būtų vienos nuomonės dėl to paties įstatymų straipsnio. Ale powracam do mego człowieka. Aš grįžtu prie to vyro, apie kurį kalbėjau. Ten gotów by na nowo ukrzyżować Chrystusa, gdybym ja tego zażądał. Jis patį Jėzų Kristų prikaltų ant kryžiaus, jei tik aš jam liepčiau. Dosyć, by tatuś Vautrin szepnął jedno słówko, a przyjaciel jego poszuka zwady z tym kpem, który nie dał nigdy sto sous swojej biednej siostrze, i… Tėvukas Votrenas tars tik vieną žodį, ir jis pasistengs susiginčyti su tuo nenaudėliu, kuris neatsiunčia nė šimto sū savo vargšei seseriai, ir... Tu Vautrin podniósł się, stanął niby na stanowisku i zrobił ruch fechmistrza, który naciera na przeciwnika. - I to w cieniu - dodał. Čia Votrenas pakilo, atsistojo gynimosi padėtyje ir sumojavo lyg fechtuotojas, smeigdamas špaga: - Ir po velėna, - pridūrė jis. - Ależ to zgroza! - zawołał Eugeniusz. - Koks siaubas! - sušuko Eugenijus. - Pan pewnie żartujesz, panie Vautrin? - Jūs juokaujate, ponas Votrenai? - No, no - spokojnie dodał tamten. - Na jau, na jau, ramiau, - atsakė žmogus. - Nie udawaj pan dziecka; a wreszcie gniewaj się, unoś ile się podoba, jeżeli ci to sprawia ulgę! - Nebūkite vaikas. Bet jei jums tai patinka, piktinkitės, siuskite! Powiedz, żem nikczemnik, żem niegodziwiec, tylko nie nazywaj mnie złodziejem i szpiegiem! Sakykite, kad aš begėdis, niekšas, plėšikas, banditas, tik nevadinkite manęs apgaviku nei šnipu! Dalejże, mów pan, wylej żółć całą! Na, plūskite, išliekite širdį! Przebaczam ci, młodzieńcze, to tak właściwe twemu wiekowi! Aš jums atleidžiu - tas taip natūralu jūsų amžiuje. I ja byłem nie lepszy. Aš kaip tik toks buvau! Radzę tylko dobrze rozważyć. Tik apsisvarstykite. Przyjdzie czas, że się nie cofniesz przed gorszym postępkiem. Jūs dar blogiau padarysite vieną gražią dieną. Zaczniesz się przymilać jakiej pięknej kobiecie i będziesz brał od niej pieniądze. Jūs pradėsite suktis apie kokią gražuolę ir imsite iš jos pinigus. Jużeś pan o tym myślał - ciągnął Vautrin - bo jakże byś sobie radę dał, gdybyś nie zamierzał ciągnąć zysków ze swej miłości. Jūs apie tai jau galvojote! - pridūrė Votrenas. - Nes kaipgi jūs iškilsite, jei savo meilės nepaversite pinigu? Cnota, mój panie studencie, nie daje się rozdzielać na części; jest cała lub zupełnie jej nie ma. Dorybė, mano mielasis studente, neskaidoma: ji arba yra, arba jos nėra. Każą nam pokutować za winy nasze. Mes girdime kalbant, kad reikią daryti atgailą dėl savo nuodėmių. To znów piękny system, mocą którego przez skruchę oczyszczamy się ze zbrodni. Tai bent sistema - pagal ją galima nusikratyti kaltėmis gailesčio aktu! Uwieść kobietę, żeby się wznieść na wyższy szczebel drabiny społecznej, rzucić kość niezgody pomiędzy członków jednej rodziny, wreszcie jawnie lub skrycie popełnić tysiąc podłości dla zadowolenia swych zachcianek lub w widokach osobistych: czy pan sądzisz, że to są uczynki wiary, miłości i nadziei? Suvilioti moterį, kad pakiltum ant aukštesnės socialinių kopėčių pakopos, pasėti nesantaiką tarp vienos šeimos vaikų, pagaliau nusileisti ligi tų visų begėdybių, kurios daromos namų židinio priedangoje, vaikantis smagumų ar egoistiniais sumetimais, - ar jūs manote, kad tai yra tikėjimo, vilties ir meilės aktai? Czemuż taki frant, który przez jedną noc wydziera dziecku połowę majętności, odsiaduje tylko dwa miesiące więzienia, a nieborak jakiś, co skradł bilet stufrankowy wśród potępiających go okoliczności, musi iść za to na galery?… Kodėl tik du mėnesiai kalėjimo diduomenės šmaikštuoliui, kuris per vieną naktį atima vaikui pusę turto, ir kodėl katorga nelaimingam bėdžiui, kuris kaltę sunkinančiomis aplinkybėmis pavagia tūkstančio frankų banknotą? To próbka naszych praw. Štai jūsų įstatymai! Wszystkie są niedorzeczne. Nėra juose nė vieno straipsnio, kuris neverstų prie nesąmonės. Elegant w rękawiczkach popełnił zbrodnię bez przelewu krwi, a zbrodniarz otworzył drzwi wytrychem: oto dwie sprawki nocne! Pirštinėtas saldžialiežuvis surengia žudynes, kur nepralieja kraujo, bet slapta užneria kilpą; vagis atsidaro duris visrakčiu: du nakties darbeliai! Między tym, co ja dziś proponuję, a tym, co pan spełnisz kiedyś, jest tylko jedna różnica: tam się obejdzie bez przelewu krwi, a tu się bez niego obejść nie może. Tarp to, ką aš jums siūlau, ir to, ką jūs kada nors padarysite, yra nebent kelių kraujo lašų skirtumas. I pan wierzysz, że jest coś stałego na tym świecie! Nejaugi jūs tikite, kad yra kas nors pastovaus šiame pasaulyje! Pogardzaj pan ludźmi i szukaj w sieci kodeksu oczek, przez które wymknąć się można. Niekinkite žmones ir ieškokite akių, kur galima landyti pro įstatymų tinklą. Pod wielką fortuną, która powstała z niewiadomego źródła, ukrywa się zawsze zbrodnia; zapomniano o niej tylko dlatego, że była szybko spełniona. Didelių neaiškios kilmės turtų paslaptis yra užmirštas nusikaltimas, užmirštas dėl to, kad vykusiai padarytas. - Przestań pan, nie chcę już dłużej słuchać, bo mógłbym zwątpić o sobie. - Nutilkite, meldžiamasis! Aš nebenoriu daugiau klausyti, jūs priversite mane abejoti pačiu savimi. Dotychczas uczucie jest jedyną moją mądrością. Šiup metu jausmas man yra visa išmintis. - Jak sobie chcesz, piękne dziecię. - Kaip jums patinka, mano mielas berniuk. Sądziłem, żeś silniejszy - rzekł Vautrin - teraz nie powiem już nic więcej. Aš tikėjau, kad jūs esate stipresnis, - tarė Votrenas. Ale jeszcze ostatnie słowo. - Aš jums daugiau nieko nesakysiu. - Spojrzał w oczy studentowi: - Posiadasz pan moją tajemnicę - powiedział. Beje, dar vienas, paskutinis žodis. Jis pažiūrėjo įsispyręs į studentą: - Jūs žinote mano paslaptį. - Człowiek, który odmawia panu, potrafi pewnie zapomnieć o pańskiej tajemnicy. - Jaunas vyras, kuris atmeta jūsų pasiūlymą, mokės ją užmiršti! - Dobrześ pan powiedział, to mi się podoba. - Čia jūs gerai pasakėte, tai man patinka. Inny, widzisz pan, może nie być tak skrupulatnym. Kitas, matote, būtų mažiau skrupulingas. Proszę pamiętać o tym, co ja chcę zrobić dla pana. Atsiminkite, ką aš norėčiau jums padaryti. Daję jeszcze panu piętnaście dni. Aš jums duodu dvi savaites laiko. Możesz przyjąć lub odrzucić. Taip arba ne. - Cóż to za żelazna głowa u tego człowieka? - szepnął Rastignac, patrząc na Vautrina, który oddalał się spokojnie, założywszy laskę pod ramię. "O, kokia geležinė šio žmogaus logika! - tarė sau Rastinjakas, žiūrėdamas į Votreną, kurs ramiausiai nuėjo, pasibrukęs po pažastim lazdą. Powtórzył mi bez ogródki to, co pani de Beauséant powiedziała w sposób przyzwoitszy. - Jis man stačiokiškai pasakė tą patį, ką ponia de Bosean įvilko į gražią formą. Szarpał mi serce żelaznymi szponami. Jis man draskė širdį plieniniais nagais. Dlaczegóż ja chcę być u pani de Nucingen? Ko aš ketinu eiti pas ponią de Nusingen? On przeniknął od razu pobudki, jakie mnie do tego skłaniają. Jis tuoj atspėjo motyvus, vos tik jie manyje gimė. Rozbójnik ten powiedział mi o cnocie więcej, niż wszyscy ludzie i wszystkie książki, którem przeczytał. Šis piktadarys man dviem žodžiais pasakė apie dorovę daugiau, nekaip aš buvau patyręs iš žmonių ir knygų. Jeżeli to prawda, że z cnotą nie można wchodzić w żadne układy, to ja po prostu okradłem swe siostry! - zawołał Eugeniusz, rzucając worek na stół. Jeigu dorovė nepakenčia nuolaidų, tai aš, vadinasi, esu apvogęs savo seseris?" - tarė jis, mesdamas maišelį ant stalo. Usiadł na ławce i pogrążył się w bezwładnym jakimś rozmyślaniu. - Być wiernym cnocie, o jakież to wzniosłe męczeństwo! Jis atsisėdo ir paskendo svaiginančiose mintyse: "Būti ištikima dorovei - tauri kankynė! Tak! Po galais! Wszyscy wierzą w cnotę; lecz któż jest cnotliwy? Visas pasaulis tiki dorove, bet kas yra doras? Narody ubóstwiają swobodę; a gdzież jest naród swobodny na ziemi? Tautos garbina laisvę kaip kokį stabą, bet kur rasi pasaulyje laisvą tautą? Dziś moja młodość jasna jak niebo bez chmur, ale zapragnę być wielkim lub bogatym i będę zmuszony kłamać, płaszczyć się, czołgać i podnieść się z ziemi, i znowu schlebiać i udawać, i będę musiał zostać lokajem tych, co przede mną kłamali, płaszczyli się i czołgali. Mano jaunystė tebėra tyra kaip giedras dangus; norėti iškilti ir pralobti - ar tai nereiškia ryžtis meluoti, lankstytis, šliaužioti, vėl riesti sprandą, pataikauti, veidmainiauti? Ar tai nereiškia sutikti liokajauti tiems, kurie yra melavę, lankstęsi, šliaužioję? Trzeba bowiem służyć tym ludziom, zanim się ich wspólnikiem zostanie. Prieš pasidarant jų bendrininku, reikia jiems tarnauti. O, nie! O ne! Ja pragnę pracy szlachetnej, świętej; pragnę dzień i noc pracować, byle tylko własnym trudem przyszłość sobie wywalczyć. Aš noriu dirbti prakilniai, garbingai, triūsti dieną naktį ir už savo laimę niekam daugiau nebūti skolingas, kaip tik savo triūsui. Mozolnie zdobywać ją będę, ale za to bez żadnej złej myśli złożę co dzień głowę do snu. Mano kelias į laimę bus labai lėtas, bet užtat kas vakaras mano galva ilsėsis ant pagalvio, nedrumsčiama nė vienos piktos minties. Cóż piękniejszego, jak spojrzeć na swe życie i przekonać się, że ono czyste jak lilia? Kas gali būti gražesnio, kaip pažvelgti į savo gyvenimą ir pamatyti jį skaistų kaip leliją? Ja staję wobec życia jak młodzieniec wobec swej narzeczonej. Aš ir mano gyvenimas - mudu esame tartum jaunikis ir sužadėtinė. Vautrin pokazał mi, jak to bywa po dziesięcioletnim pożyciu. Votrenas man parodė, kas darosi, praėjus dešimčiai metų po jungtuvių. Do licha! Po velnių! Ja głowę tracę. Galva man sukasi. Nie chce myśleć o niczym… serce jest najlepszym przewodnikiem. Apie nieką nenoriu galvoti - širdis yra geriausias vadovas." Tu gruby głos Sylwii obudził go z marzenia. Eugenijų iš tų svajonių pažadino storosios Silvijos balsas. Kucharka oznajmiała o przybyciu krawca. Eugeniusz rad był z tej okoliczności i stanął przed nim, trzymając w ręku oba worki z pieniędzmi. Ji pranešė, kad atvyko jo siuvėjas, kuriam Eugenijus pasirodė su dviem pinigų maišeliais rankose, dėl to nė kiek nejausdamas nesmagumo. Przymierzył strój balowy i przebrał się w kostium poranny, który przeistaczał go zupełnie. Prisimatavęs vakarinius drabužius, jis apsivilko naują rytinę eilutę, kuri jį visiškai pakeitė. - Śmiało mogę się mierzyć z panem de Trailles - rzekł do siebie. "Aš tiek pat vertas, kaip ponas de Trajis, - tarė sau Eugenijus. Trzeba przyznać, że mam teraz szlachetną postawę. - Pagaliau aš atrodau džentelmeniškai!" - Pytałeś mnie pan - rzekł ojciec Goriot, wchodząc do Eugeniusza - czy nie znam jakiego domu, w którym bywa pani de Nucingen? - Pone, - tarė tėvas Gorijo, įeidamas pas Eugenijų, - jūs klausėte mane, ar aš žinąs, pas ką lankosi ponia de Nusingen. - A tak. - Taip! - Otóż w przyszły poniedziałek pani de Nucingen będzie na balu u marszałka Carigliano. - Tai va! Ateinantį pirmadienį ji bus baliuje pas maršalą Kariljano. Gdybyś pan mógł tam być, to byś mi potem powiedział, czy moje córki dobrze się bawiły, jak były ubrane; wszystko musiałbyś mi powiedzieć. Jei jūs galėsite ten būti, jūs man pasakysite, ar mano dukterys smagiai linksminosi, kaip buvo pasipuošusios, žodžiu - viską. - Jakżeś się pan o tym dowiedział, dobry ojcze Goriot? - rzekł Eugeniusz, sadzając go przy ognisku. - Kaip jūs tai sužinojote, mano gerasis tėve Gorijo? - paklausė Eugenijus, sodindamas jį prie ugnies. - Panna służąca mej córki powiedziała mi o tym. - Jos kambarinė man tai pasakė. Wiem ja o wszystkim, co one robią przez Teresę i Konstancję - dodał wesoło. Aš viską sužinau, ką jos veikia, iš Teresės ir Konstancijos, - atsakė jis nušvitęs. Staruszek podobny był w tej chwili do młodzieńca rozkochanego, który z radością knuje podstęp mający go zbliżyć do narzeczonej. Senis buvo panašus į meilužį, dar pakankamai jauną, kad galėtų džiaugtis savo gudria klasta, kuri jį suartina su mylimąja, jai apie tai nė nežinant. - Pan zobaczysz obydwie! - zawołał, zdradzając naiwnie zazdrość, która mu serce ściskała. - Jūs jas matysite, taigi! - tarė jis, naiviai rodydamas skausmingą pavydą. - Nie wiem jeszcze - odparł Eugeniusz. - Nežinau, - atsakė Eugenijus. - Udam się do pani de Beauséant i zapytam, czy nie może mnie przedstawić pani marszałkowej. - Aš tuoj einu pas ponią de Bosean paklausti, ar ji negalėtų manęs pristatyti maršalienei. Eugeniusz pomyślał nie bez pewnej radości, że ukaże się wicehrabinie w nowym stroju. Eugenijus su savotišku slaptu džiaugsmu galvojo pasirodysiąs vikontienei su tokiu apdaru, kokį toliau nešiosiąs visada. Moraliści nazywają otchłanią serca ludzkiego to, co się składa po prostu z takich myśli łudzących, z takich mimowolnych poruszeń miłości własnej. Tas, ką moralistai vadina žmogaus širdies bedugnėmis, tėra apgaulingos svajonės, nevalingi savanaudiški potraukiai. Owe nagłe zmiany, o których tak wiele rozprawiają, owe przewroty gwałtowne, wszystko to są ustępstwa, jakie robimy dla własnej przyjemności. Tos peripetijos, apie kurias tiek dek-lamuojama, tie staigūs posūkiai kyla iš to, kad žmogus trokšta kuo daugiau malonumų. Eugeniusz zobaczył na sobie wykwintne odzienie, eleganckie rękawiczki i obuwie i wnet zapomniał o wszystkich postanowieniach cnotliwych. Pamatęs save gražiai apsivilkusį, su naujomis pirštinėmis, gerai apsiavusį, Rastinjakas užmiršo savo dorovingus pasiryžimus. Młodzieniec, co się przychyla ku złemu, nie śmie przejrzeć się w zwierciadle sumienia, a człowiek dojrzały nieraz już odważył się w nie spojrzeć; na tym zasadza się cała różnica między tymi dwiema fazami życia naszego. Jaunystė nedrįsta žiūrėti į sąžinės veidrodį, kai suka į negerą ke-lią, tuo tarpu brendęs amžius jau yra tame veidrody save matęs: čia glūdi visas šių dviejų gyvenimo tarpsnių skirtumas. Od kilku dni dwaj sąsiedzi, Eugeniusz i ojciec Goriot, stali się szczerymi przyjaciółmi. Jau kelios dienos, kai du kaimynai, Eugenijus ir tėvas Gorijo, pasidarė geri bičiuliai. Przyjaźń mimowolna powstała z tych samych pobudek psychicznych, które wytworzyły uczucie wręcz przeciwne między Vautrinem i studentem. Jų slapta draugystė turėjo psichologinį pagrindą, tas pačias šaknis, iš kurių išaugo priešiškumas tarp Votreno ir studento. Śmiały filozof, który zechce wykazać wpływ uczuć naszych na świat fizyczny, znajdzie dowód ich materialności w stosunkach, jakie się wytwarzają między ludźmi i zwierzętami. Drąsus filosofas, kuris panorėtų nustatyti mūsų jausmų įtaką fiziniam pasauliui, be abejonės, rastų ne vieną akivaizdaus jų materialumo įrodymą santykiuose tarp mūsų ir gyvulių. Żaden fizjonomista nie odgadnie na pierwszy rzut oka charakteru człowieka, a pies przeczuje od razu , czy obcy przybysz lubi go, czy nie lubi. Koks fizionomistas atspės kieno nors būdą greičiau už šunį, kuris bematant permano, ar nepažįstamas žmogus jį myli, ar ne? *Atomy haczykowate*, wyraz przysłowiowy, jest jednym z owych faktów, które pozostają w mowie naszej, by zadawać kłam bredniom filozoficznym tych ludzi, którzy lubują się w oczyszczaniu słów pierwotnych od późniejszych naleciałości. Giminingi atomai - visų vartojamas posakis, virtęs priežodžiu, - yra vienas iš tų reiškinių, kurie laikosi kalboje, tuo paneigdami filosofiškas niekų pasakas, kuriomis užsiima žmonės, mėgstą svaidytis tuščiais žodžiais. Przeczuwamy, gdy nas ktoś kocha. Žmogus jaučia esąs mylimas. Uczucie odbija się na wszystkim i przenika przestrzeń najdalszą. Jausmas atsimuša visur ir sklinda per erdvę. List może zawierać w sobie duszę całą; jest on tak wiernym echem głosu znajomego, że dusze wrażliwe uważają list za jeden z najcenniejszych skarbów miłości. Laiškas yra siela, jis yra toks tikras rašančiojo balso aidas, jog jautrios sielos žmonės jį laiko viena iš didžiausių meilės brangenybių. Ojciec Goriot, którego uczucie ślepe dorosło do zenitu psiej natury, przewąchał współczucie, dobroć i sympatię młodzieńczą, z jaką serce studenta zwracało się ku niemu. Tėvas Gorijo, kurį nesąmoninga nuovoka iškėlė į šuniškos prigimties aukštybes, uoste suuodė užuojautą, nuostabų gerumą ir jaunuolišką simpatiją, gimusią jam studento širdyje. Jednak skłonność wzajemna, co się niedawno obudziła, nie doprowadziła ich jeszcze do żadnych zwierzeń. Tačiau ši besimezganti bičiulystė dar nebuvo priėjusi ligi atvirumo. Eugeniusz zdradził się z chęcią poznania pani de Nucingen, nie dlatego, żeby miał rachować na pomoc Goriota, ale sądził, że stary z kolei powie o tym córce. Jei Eugenijus ir pasisakė norįs matytis su ponia de Nusingen, tai visai ne dėl to, kad būtų tikėjęsis, jog senis jį įvesiąs į jos namus; vis dėlto jis vylėsi, išgirsiąs kokį nors atvirą žodį, galintį jam praversti. Goriot raz tylko mówił z nim o swych córkach po tym, co Eugeniusz pozwolił sobie powiedzieć publicznie, gdy powrócił z pierwszej wizyty. Tėvas Gorijo iki šiol kalbėjo apie savo dukteris vien tai, ką leido sau pasakyti prie kitų žmonių tą dieną, kai Eugenijus grįžo po dviejų savo vizitų. - Łaskawy panie - powiedział mu nazajutrz - jak pan mogłeś uwierzyć, że pani de Restaud obraziła się na pana za to, żeś wymówił moje imię? - Brangus mano pone, - tarė jis Eugenijui rytojaus dieną, - kaip jūs galėjote pamanyti, jog ponia de Resto ant jūsų supyko už tai, kad ištarėte mano vardą? Obydwie moje córki bardzo mnie kochają. Abidvi dukterys mane labai myli. Jestem najszczęśliwszym ojcem. Aš esu laimingas tėvas. Tylko zięciowie źle się ze mną obeszli. Tiktai mano abu žentai su manimi netikusiai elgėsi. Nie chciałem, żeby drogie te istotki cierpiały w skutek moich nieporozumień z ich mężami, dlategom postanowił widywać się z nimi potajemnie. Aš nenorėjau užduoti širdies toms brangioms būtybėms savo nesutarimais su jų vyrais ir todėl bemeilijau su jomis matytis slapta. Sama tajemniczość odwiedzin daje mi tysiące uciech, których nie pojmują inni ojcowie, co mogą widywać swe córki, kiedy im się podoba. Šis paslaptingumas man teikia tūkstančius džiaugsmų, kurių nesupranta kiti tėvai, galį matyti savo dukteris, kada tik nori. A ja nie zawsze mogę je widywać; czy pan to pojmujesz? O aš to negaliu, suprantate? Za to, gdy piękna pogoda, idę na Pola Elizejskie, dowiedziawszy się poprzednio od służących, że córki moje tam będą. Užtat, kai gražus oras, aš einu į Eliziejaus laukus, pirma išsiklausęs kambarinių, ar mano dukterys važiuos pasivažinėti. Oczekuję ich na przesmyku; serce mi bije, gdy powozy się zbliżają; podziwiam ich piękność podniesioną strojem wykwintnym, a one rzucają mi w przelocie miły uśmieszek, co niby blask słońca rozpromienia mi świat cały. Aš jų laukiu pagal kelią, man širdis sujunda, kai jų karietos priartėja, aš gėriuosi jų drabužiais, jos pravažiuodamos meta man mažytį šypsnį, kuris man auksu apipila visą gamtą lyg kokios gražios saulės spindulys. I stoję znów, czekając, aż będą wracały. Ir aš stoviu, laukiu, kol grįš. I spostrzegam je raz jeszcze! Aš vėl jas pamatau! Powietrze je odświeżyło, zarumieniło im twarze. Oras joms tinka - jos įraudusios. Słyszę, jak wszyscy mówią dokoła: „Jaka to piękna kobieta!” Girdžiu kalbant aplinkui: "Antai, kokia graži moteris!" Šie žodžiai man pradžiugina širdį. Serce mi się raduje, boć to przecie krew moja! Juk tai mano kraujas! Kocham rumaki, co je unoszą i chciałbym być pieskiem, którego one trzymają na kolanach. Aš myliu tuos arklius, kurie jas veža, aš pats norėčiau būti vietoj to šuniuko, kurį jos laiko ant kelių. Ich uciecha, to życie moje. Aš gyvenu jų malonumais. Każdy kocha po swojemu; moje przywiązanie nie szkodzi nikomu, pocóż więc ludzie mną się zajmują? Kiekvienas myli savotiškai, mano meilė niekam juk nekliūva, tai kodėl žmonės taip manimi rūpinasi? Jam tak szczęśliwy w swoim przekonaniu! Aš esu saviškai laimingas. Czyliż się to prawu sprzeciwia, że ja idę popatrzeć na córki w chwili, gdy się one na bal wybierają? Nejaugi aš prasižengiu įstatymams, jei vakarais einu pasižiūrėti savo dukterų, kai jos važiuoja į balių? Jakżem zmartwiony, gdy się spóźnię, i służący mówi mi: „Pani już nie ma”. Koks man sielvartas, kai pavėluoju ir kai mano pasako: "Ponia jau išvažiavo." Raz czekałem aż do trzeciej po północy, żeby spojrzeć na Naścię, której przez dwa dni nie widziałem. Vieną kartą aš išlaukiau ligi trečios valandos ryto, kad pamatyčiau Nazi, kurios nebuvau matęs dvi dienas. Za to ledwiem nie skonał z radości. Aš vos nesprogau iš džiaugsmo! O mnie nie mów pan, proszę, chyba po to, by ocenić dobroć mych córek. Aš jus prašau, kalbėkite man tik apie tai, kokios mano dukterys yra geros. One chciałyby obsypać mnie rozlicznymi darami, ale ja nie dopuszczam do tego: Bierzcież swoje pieniądze, powiadam. Jos apibertų mane visokiausiomis dovanomis, tik aš joms draudžiu, aš sakau joms: "Nelaidykite pinigų! Cóż chcecie, żebym z nimi robił? Kam man dovanos? Mnie nic nie trzeba. Man nieko nereikia." W samej rzeczy, łaskawy panie, cóż ja jestem? Iš tikrųjų, brangusis mano pone, kas gi aš? Nędzny trup, którego dusza przebywa zawsze z córkami. Niekam tikęs lavonas, kurio siela ten, kur mano dukterys. Gdy pan zobaczysz baronową de Nucingen, to powiesz mi, która ci się lepiej podoba - dodał poczciwiec po chwili, widząc, że Eugeniusz wybiera się do Tuilleries, by tam oczekiwać chwili, w której można będzie udać się do pani de Beauséant. Kai jūs pamatysite ponią de Nusingen, jūs pasakysite, katra iš jų labiau jums patinka, - tarė žmogynas, kiek patylėjęs, matydamas, kad Eugenijus ketina traukti pasivaikščioti į Tiuilri parką, kol galės eiti pas ponią de Bosean. Przechadzka ta miała wielki wpływ na los studenta. Šitas pasivaikščiojimas studentui buvo lemtingas. Kilka kobiet zwróciło nań uwagę. Kelios moterys atkreipė į jį akis. Bo też był tak piękny, tak młody, tak elegancki we wszystkich swych ruchach! Jis buvo toks gražus, toks jaunas, toks puošnus ir elegantiškas! Widząc, że jest przedmiotem powszechnej uwagi i podziwu, zapomniał zupełnie o siostrach, o ciotce zubożałej i o wszystkich zasadach cnotliwych; nad głową jego przeleciał ów demon, którego tak łatwo wziąć za anioła, ów szatan o skrzydłach tęczowych, co rozsiewa rubiny, wypuszcza swe strzały złociste na szczyty pałaców, oblewa rumieńcem twarze kobiece, przyodziewa próżnym blaskiem trony wątpliwego pochodzenia; usłuchał głosu ducha próżności, której blichtr bierzemy nieraz za godło potęgi. Matydamas, kad juo domisi, beveik žavisi, jis nebegalvojo daugiau nei apie savo seseris, nei apie tetą, kurias buvo apiplėšęs, nei apie savo dorovingus pasiryžimus. Jis pajuto viršum savo galvos pralekiantį demoną, kurį taip lengva palaikyti angelu, tą šėtoną spalvotais sparnais, kuris sėja rubinus, svaido aukso strėles į rūmų frontonus, nudažo purpuru moterų veidus, apgaubia paiku žvilgėjimu sostus, kurių kilmė tokia paprasta; jis pasiklausė triukšmingos tuštybės dievaičio, tuštybės, kurios blizgučiai mums atrodo galybės simbolis. Słowa Vautrina, pomimo całego cynizmu, utkwiły mu w sercu tak głęboko, jak się wrażają w pamięć dziewicy wstrętne rysy starej faktorki, która jej szepce do ucha: „Złoto i miłość popłyną ci strumieniem!” Votreno žodžiai, kad ir kokie ciniški, giliai įsmigo jam į širdį, lygiai kaip skaisčiai mergaitei kad įstringa į atmintį šlykštus profilis senos tualeto reikmenų pardavėjos, kuri jai pasakė: "Aukso ir meilės - iki kaklo!" Po bezcelowej przechadzce, Eugeniusz udał się koło godziny piątej do pani de Beauséant, gdzie został rażony jednym z tych pocisków okrutnych, przeciw którym serca młode bywają zawsze bezbronne. Nerūpestingai paklajojęs, apie penktą valandą Eugenijus nuėjo pas ponią de Bosean, ir čia jį ištiko vienas tų baisių smūgių, prieš kuriuos jaunos širdys yra beginklės. Dotychczas wicehrabina przyjmowała go zwykle z uprzejmością serdeczną i z owym wdziękiem pełnym słodyczy, który się nabywa przez wychowanie arystokratyczne, ale wtedy tylko jest prawdziwym, gdy z serca pochodzi. Ligi tol jis vis rasdavo vikontienę kupiną to manda-gaus palankumo, to saldaus meilumo, kurį išugdo aristokratiškas auklėjimas ir kuris esti tobulas tik tuomet, kai eina iš širdies. Dziś pani de Beauséant powitała go oziębłym skinieniem głowy i rzekła krótko: - Panie de Rastignac, nie mogę przyjąć pana w tej chwili! Kai jis įėjo, ponia de Bosean jam šaltai linktelėjo ir sausai tarė: - Ponas de Rastinjakai, aš negaliu jūsų priimti, bent jau šiuo metu! Jestem zajęta… Aš užsiėmusi... Dla Rastignaca, który nauczył się już patrzeć na wszystko okiem badawczym, słowa te, ruch, spojrzenie, dźwięk głosu, były historią charakteru i obyczajów całej kasty. Pastabiam žmogui - o Rastinjakas greit pasidarė pastabus - šie žodžiai, mostas, žvilgsnis ir balso tonas buvo luomo charakterio ir įpročių istorija. Ujrzał żelazną rękę pod rękawiczką jedwabną, prywatę i egoizm pod wdziękiem udanym, drzewo pod lakierem. Jis pajuto geležinę ranką po aksomo pirštinaite; savimeilę, egoizmą po mandagumo formomis; medį po politūra. Usłyszał na koniec to wszechwładne *Ja*, które się odzywa i pod pióropuszem królewskim i pod hełmem ostatniego rycerza. Jis suprato pagaliau sąvoką MES, KARALIUS, kuri prasideda po sosto skliautais ir baigiasi po paskutinio bajorpalaikio šalmu. Eugeniusz zawierzył nazbyt łatwo jej słowu i zaufał szlachetności kobiety. Eugenijus buvo per daug lengvai patikėjęs moters kilnumu, pasikliaudamas jos žodžiu. Jak wszyscy nieszczęśliwi, zawarł chętnie przymierze rozkoszne, które łączy dobroczyńcę z obdarowanym. Pierwszy paragraf tego przymierza uświęca zupełną równość serc szlachetnych. Kaip ir visi nelaimingieji, jis buvo nuoširdžiai pasirašęs nepaprastai malonią sutartį, kuri turi susaistyti geradarį su šelpiamuoju ir kurios pirmasis straipsnis nustato visišką taurių širdžių lygybę. Dobroczynność łączy najściślej dwie istoty , jest to uczucie niebiańskie, uczucie niepojęte i rzadkie, jak miłość prawdziwa. Geradarybė, kuri sujungia dvi būtybes į vieną, yra dangiškoji aistra, tokia pat nesuprantama, tokia pat reta kaip tikroji meilė. I dobroczynność i miłość jest udziałem dusz wzniosłych. Ir viena, ir antra yra puiki kilnių sielų dovana. Rastignac pragnął być na balu u księżnej Carigliano, zniósł zatem ten objaw złego humoru wicehrabiny. Rastinjakas norėjo patekti į kunigaikštienės de Kariljano balių ir nurijo tą šalčio dvelktelėjimą. - Pani - wyrzekł głosem wzruszonym - nie śmiałbym pani utrudzać, gdyby tu nie szło o rzecz ważną; pozwól mi pani zaczekać trochę, może później znajdziesz chwilę swobodną, którą mi zechcesz poświęcić. - Ponia, - tarė jis sujaudintu balsu, - jei aš neturėčiau svarbaus reikalo, nebūčiau ėjęs jūsų trukdyti. Būkite maloni ir leiskite man vėliau atlankyti jus - aš lauksiu. - Dobrze więc, zapraszam dziś pana na obiad - odrzekła zawstydzona trochę szorstkością słów swoich; w gruncie bowiem była to kobieta dobra i szlachetna. - Na, gerai, ateikite pas mane pietų, - tarė ji, kiek susidrovėjusi dėl savo žodžių šiurkštumo; ši moteris iš tiesų buvo tiek pat gera kiek ir didi. Eugeniusza wzruszyła taka zmiana raptowna, pomimo to jednak, odchodząc rzekł do siebie: Czołgaj się, znoś wszystko! Kad ir sujaudintas to staigaus pasikeitimo, Eugenijus vis dėlto tarė sau išeidamas: "Šliaužiok, kęsk viską. Jakież to muszą być inne kobiety, skoro najlepsza z nich, w chwili złego humoru, zapomina o obietnicy i obchodzi się z tobą, jak z trzewikiem zużytym? Kokios turi būti kitos moterys, jei geriausioji iš jų viena akimirka užmiršta pažadėtą draugiškumą ir paspiria tave kaip kokią nuvalkiotą kurpę? A więc każdy dba tylko o siebie! Vadinasi, kiekvienas sau? Wprawdzie dom jej nie jest sklepem i moja to wina, że potrzebuję jej pomocy. Tas tiesa, kad jos namai nėra kokia krautuvėlė, ir aš pats kaltas, kad privalau jos paslaugos. Dobrze mówi Vautrin, trzeba stać się kulą armatnią. Reikia, kaip sako Votrenas, pasidaryti patrankos sviediniu." Gorzkie rozmyślania studenta rozwiały się bez śladu, gdy przypomniał sobie, że czeka go przyjemny obiad u wicehrabiny. Karčios studento mintys bematant išsiblaškė, lig tik jis pagalvojo, kaip bus malonu pietauti pas vikontienę. Dziwna fatalność kierowała najdrobniejszymi wypadkami jego życia, usiłując popchnąć go na drogę, na której, według słów strasznego sfinksa z gospody Vauquer, trzeba było, jak na polu bitwy, zabijać, żeby nie być zabitym, oszukiwać, żeby nie być oszukanym. Wchodząc na tę drogę, trzeba było odrzucić sumienie i serce, a wdziać maskę i okpiwać ludzi bez litości, trzeba było, jak w Lacedemonii, uchwycić szczęście pokryjomu, żeby zasłużyć sobie na wieniec. Taigi, lyg taip būtų nuskirta lemties, visi, net mažiausi jo gyvenimo įvykiai sutartinai stūmė jį į tą kelią, kur, anot baisiojo Vokė namų sfinkso, jis privalėjo tarsi mūšio lauke žudyti kitus, kad jo paties nenužudytų, apgaudinėti, kad jo paties neapgautų; kur prieš įeidamas turi atstumti į šalį sąžinę, širdį, užsidėti kaukę, be gailesčio žaisti žmonėmis ir kaip Spartoje neregimas gaudyti laimę, kad pelnytum pergalės vainiką. Gdy Eugeniusz przyszedł na obiad, wicehrabina spotkała go ze zwykłą sobie dobrocią. Grįžęs pas vikontienę, Eugenijus rado ją tokią pat nuostabiai gerą, kokia ji buvo jam visuomet. Oboje udali się do sali jadalnej, gdzie już wicehrabia oczekiwał żony. Jie abu nuėjo į valgomąjį, kur vikontas laukė savo žmonos. Trzeba było podziwiać przepych stołu, który, jak wiadomo, podczas Restauracji posunięty był do najwyższego stopnia. Čia švitėjo ta stalo prabanga, kuri Restauracijos laikais buvo, kaip visi žinome, pasiekusi aukščiausią laipsnį. Pan de Beauséant, jak wszyscy ludzie przesyceni, znajdował jedyną przyjemność w dobrym jedzeniu; można go było zaliczyć do smakoszów szkoły Ludwika XVIII i księcia Escars; toteż stół jego odznaczał się zastawą zbytkowną i wytwornymi potrawami. Ponas de Boseanas, kaip ir daugelis visko persisotinusių žmonių, nebeturėjo kitų malonumų, kaip tik skaniai pavalgyti; smaguriavimo srityje jis priklausė Liudviko XVIII ir kunigaikščio d'Eskaro mokyklai. Užtat jo stalas pasižymėjo dviguba prabanga - ir tuo, kas padėta, ir tuo, kame padėta. Był to widok nieznany dla Eugeniusza, który nigdy jeszcze nie był w takim domu, gdzie wytworność i zbytek przechodzą z pokolenia na pokolenie. Panašaus reginio Eugenijaus akys niekuomet nebuvo mačiusios, nes jis pirmą kartą valgė pietus tokiuose namuose, kur visuomeninės padėties didybė yra paveldima. Wyszły już były z mody kolacje dawane na zakończenie balów za czasów Cesarstwa, na których wojskowi nabierali sił, ażeby być w przygotowaniu na wszelkie potyczki, które musieli staczać w kraju i za jego obrębem. Tais laikais jau buvo išėjusios iš mados vakarienės, kuriomis kitados, Imperijos laikais, baigdavosi pokyliai, kada kariai turėdavo stiprintis jėgas, kad pasiruoštų visoms busimosioms kovoms tiek šalies viduje, tiek už jos sienų. Eugeniusz zaczynał już nabierać tej pewności siebie, która miała być w późniejszym czasie jedną z cech jego charakteru, i to powstrzymało go od okazania głupowatego zachwytu. Eugenijus ligi šiol buvo buvęs tik baliuose. Aplombas, kuriuo jis vėliau taip labai pasižymėjo ir kurį jau buvo pradėjęs savyje ugdyti, neleido jam paikai stebėtis. Po raz pierwszy oglądał tu srebra rzeźbione i tysiączne wymysły zbytkowego stołu, pierwszy raz w życiu widział służbę krzątającą się bez najmniejszego hałasu, a żywa wyobraźnia przedstawiała mu całą wyższość tego życia wykwintnego wobec niedostatku, na który chciał się skazać rano. Tačiau, matant meniško išdirbio sidabrą ir tūkstančius prašmatnaus stalo dailenybių, pirmą kartą stebintis tokiu tyliu patarnavimu, sunku būtų karštos vaizduotės žmogui nepripažinti, jog šitoks gyvenimas, visada gražus, elegantiškas, yra vertesnis už aną gyvenimą, pilną išsižadėjimo, kurį jis buvo norėjęs pasirinkti rytą. Przeniósł się myślą na chwilę do swej gospody mieszczańskiej i uczuł tak silny wstręt, że przysiągł sobie opuścić ją w styczniu i przeprowadzić się do schludniejszego mieszkania, a zarazem uwolnić się od Vautrina, którego dłoń szeroką czuł na swym ramieniu. Vieną akimirksnį jis mintimi nuskrido į savo pensioną; jį taip nupurtė šiurpas, jog jis prisiekė sausio mėnesį išeiti iš jo, kad galėtų įsikurti padoresniuose namuose, o drauge ir pabėgti nuo Votreno, kurio plačią leteną juto ant savo peties. Wziąwszy pod uwagę zepsucie ukryte i jawne, które ukazuje się w Paryżu pod tysiącznymi postaciami, rozsądny człowiek zadaje sobie pytanie, jak rząd mógł zgromadzić tu młodzież zakładając szkoły; jakim cudem piękne kobiety mogą tu być szanowane i jakim sposobem złoto wystawione u wekslarzy nie znika czarodziejskim sposobem z ich szkatułek? Pagalvojus apie tūkstančius formų, kuriomis valkstosi Paryžiuje sugedimas, viešas ar slaptas, mąstančiam žmogui kyla klausimas: kas per kvailystė, kad valstybė dar čia steigia mokyklas ir telkia į jas jaunimą, kodėl čia dar gerbiamos gražios moterys, kodėl mainikautojų išstatytas auksas magišku būdu neišgaruoja iš jų skrynučių. Lecz, z drugiej strony, kto się zastanowi nad tym, że w Paryżu młodzież popełnia tak niewiele zbrodni, że nawet nie jest zbyt pochopną do występku, ten musi skłonić głowę z szacunkiem przed wytrwałymi Tantalami, którzy walczą z sobą niezmordowanie i najczęściej zwycięstwo odnoszą! Tačiau kai pagalvoji, kad maža tepasitaiko nusikaltimų, net paprastų nusižengimų, kuriuos daro jauni žmonės, tai kokios pagarbos yra verti tie kantrus Tantalai, kurie grumiasi patys su savimi ir beveik visuomet laimi! Chcąc pokazać najdramatyczniejszą stronę dzisiejszej naszej cywilizacji, trzeba by odmalować dobrze walkę, jaką biedny student musi staczać z Paryżem. Jei atvaizduotume kaip reikiant jauną studentą kovoje su Paryžiumi, tai būtų dramatiškiausias mūsų modernios civilizacijos siužetas. Pani de Beauséant spoglądała ciągle na Eugeniusza, spodziewając się, że powie, po co dziś przyszedł do niej, lecz młody człowiek nie chciał dotykać tego przedmiotu w obecności wicehrabiego. Ponia de Bosean žvilgčiojo į Eugenijų, skatindama jį kalbėti, - prie vikonto jis nesiryžo prašnekti. - Czy jedziemy dziś razem na operę? - zapytała wicehrabina zwracając się do męża. - Ar vakare nuvesite mane į Italų operą? - paklausė vikontienė savo vyrą. - Nie możesz wątpić, że całym sercem chciałbym ci być posłusznym - odrzekł wicehrabia z udaną zalotnością, którą student wziął za dobrą monetę, - ale dziś muszę być koniecznie w Teatrze Rozmaitości, bo potrzebuję się widzieć z pewną osobą. - Jūs negalite abejoti, kad man būtų malonu jums paklusti, - atsakė jis su pašaipiu mandagumu, kurį studentas palaikė tikru, - tačiau man būtinai reikia nueiti su kai kuo pasimatyti į Varjetę. - Z kochanką - pomyślała wicehrabina. - "Su meiluže", - tarė ji sau. - Alboż d'Adjuda dziś nie będzie? - zapytał małżonek. - Tai d’Ažuda nebus pas jus šį vakarą? - paklausė vikontas. - Nie - odparła żona z niechęcią. - Ne, - atsakė ji irzliai. - Ha! Jeżeli ci koniecznie potrzeba towarzysza, to wesprzyj się na ramieniu pana de Rastignac. - Na ką gi, jeigu jums būtinai reikalingas palydovas, pasikvieskite poną de Rastinjaką. Wicehrabina spojrzała na Eugeniusza z uśmiechem. Vikontienė šypsodamasi pažvelgė į Eugenijų. - To mogłoby pana bardzo narazić - powiedziała. - Tatai jus sukompromituos, - tarė ji. - *Francuz kocha się w niebezpieczeństwie, bo wśród niebezpieczeństw sława się zdobywa*, tak mówi pan de Chateaubriand - odparł Eugeniusz z ukłonem. - "Prancūzas mėgsta pavojus, nes jie jam atneša garbę", yra pasakęs Šatobrianas, - atsakė Rastinjakas nusilenkdamas. Po chwili rącze konie niosły go wraz z panią de Beauséant do modnego teatru. Weszli do jednej z łóż położonych naprzeciw sceny i Eugeniusz sądził, że się znalazł w jakimś czarodziejskim świecie, bo wszystkie lornetki zwróciły się na niego i na panią de Beauséant, która miała na sobie strój przepyszny. Po kelių minučių jis jau švilpė karietoje, šalia ponios de Bosean, į madingąjį teatrą, ir tarėsi atsidūręs kerų pasaulyje, kai įėjo į ložę priešais sceną ir pamatė, kad visos lornetės atkreiptos čia į jį, čia į vikontienę, kurios tualetas buvo žavingas. Z zachwytu w zachwyt przechodził. Jis žengė iš burtų į burtus. - Chciałeś pan ze mną pomówić - rzekła pani de Beauséant. - Jūs norėjote su manim pasikalbėti, - tarė jam ponio de Bosean. - Ach! patrz pan, oto pani Nucingen znajduje się w trzeciej loży za nami. - O, žiūrėkite, štai ponia de Nusingen trečioje ložėje nuo mūsų. Siostra jej i pan de Trailles są po drugiej stronie. Jos sesuo ir ponas de Trajis sėdi iš kitos pusės. Mówiąc to wicehrabina spoglądała na lożę Bochefidów. Przekonała się, że markiza tam nie ma i twarz jej zajaśniała wyrazem zadowolenia. Tardama šiuos žodžius, vikontienė pažiūrėjo į ložę, kur sėdėjo panelė de Rošfid, ir, kadangi pono d'Ažuda tenai nebuvo, jos veidas nepaprastai nušvito. - Jaka ona prześliczna! - powiedział Eugeniusz, przyglądając się pani Nucingen. - Ji žavi, - tarė Eugenijus, įsižiūrėjęs į ponią de Nusingen. - Ma takie jasne rzęsy. - Jos blakstienos baltos. - Tak, ale co to za kibić wysmukła! - Taip, bet koks gražus, lieknas liemuo! - Ręce jej są zbyt duże. - Jos rankos storos. - Ale jakie piękne oczy! - Akių gražumas! - Twarz ma za długą. - Jos veidas pailgas. - Pociągłe rysy nadają jej jakiś wyraz szlachetny. - Bet pailgos formos yra prakilnumo žymė. - To całe jej szczęście. - Laimė, kad jo bent čia ji turi. Patrz pan tylko, jak ona podnosi i opuszcza lornetkę! Žiūrėkite, kaip ji ima ir laiko lornetą! Goriot przebija się we wszystkich jej poruszeniach - mówiła dalej wicehrabina ku wielkiemu zdziwieniu Eugeniusza. Gorijo prasimuša iš kiekvieno jos judesio, - tarė vikontienė, labai nustebindama Eugenijų. Pani de Beauséant patrzyła na salę i zdawała się nie zwracać wcale uwagi na panią de Nucingen, a jednak widziała najlżejsze jej poruszenie. Iš tikrųjų, ponia de Bosean lornetavo salę ir atrodė visai nekreipianti dėmesio į ponią de Nusingen, o betgi nepraleido nepastebėjusi nė vieno jos mosto. Wśród publiczności było bardzo wiele pięknych kobiet; ale Delfina de Nucingen spostrzegła od razu , że młody kuzynek pani de Beauséant zajęty był wyłącznie jej osobą i tryumfowała na myśl, że piękny i wytworny młodzieniec nikogo nad nią nie widzi. Publika buvo rinktinio gražumo. Delfinai de Nusingen nemaža buvo garbė, kad ja taip susidomėjo jaunas, gražus ir elegantiškas ponios de Bosean pusbrolis; jis žiūrėjo tik ją. - Panie de Rastignac, jeżeli pan nie przestaniesz wpatrywać się w nią tak uporczywie, to możesz jaki skandal wywołać. - Jei jus taip nenuleisite nuo jos akių, kils skandalas, ponas Rastinjakai. Nic pan nie zrobisz, jeżeli tak od razu będziesz się rzucał ludziom na szyję. Jūs nieko nepasieksite, jei taip pulsite žmonėms ant galvos. - Droga kuzynko - rzekł Eugeniusz - opieka twoja nieraz już mi się przydała; jeżeli zechcesz dokończyć dzieła, to będę cię prosił tylko o jedną łaskę; z twej strony, pani, nie wielka to ofiara, a dla mnie rzecz niezmiernej wagi. - Brangioji pussesere, - tarė Eugenijus, - jūs jau paėmėt mane į savo globą; jei jūs norite baigti, ką pradėjote, aš jūsų nieko daugiau neprašysiu, tik tos vienos paslaugos, kuri jums bus nesunki, o man suteiks daug laimės. Muszę wyznać, żem zakochany. Aš įsimylėjęs. - Już? - Jau? - Tak jest. - Taip. - I to w tej kobiecie? - Ir šitą moterį? - Czyżby moje uczucie nie zostało odtrącone gdzie indziej? - zapytał Eugeniusz, zatrzymując na kuzynce wzrok przenikliwy. - Argi mano troškimai rastų atbalsį kitur? - tarė jis, įdėmiai žvelgdamas į savo pusseserę. Księżna de Carigliano żyje w przyjaźni z księżną de Berry, pani musisz znać ją dobrze, otóż chcę prosić, byś raczyła przedstawić mnie księżnej i zabrała mnie z sobą na bal, który ma być u niej w poniedziałek. - Kunigaikštienė de Kariljano yra artima kunigaikštienės de Beri draugė, - kalbėjo jis, kiek patylėjęs. - Jūs ją veikiausiai sutiksite. Būkite maloni, pristatykite mane jai ir nuveskite į balių, kurį ji rengia pirmadienį. Spotkałbym tam panią de Nucingen i mógłbym przystąpić do pierwszego ataku. Ten aš sutiksiu ponią de Nusingen ir pradėsiu savo pirmąjį mūšį. - Z największą chęcią - odparła wicehrabina. - Su mielu noru, - tarė ji. - Jeżeli to prawda, żeś pan ją od razu sobie upodobał, to jestem pewna, że twe sprawy sercowe pójdą doskonale. - Jeigu jau jinai krito jums į akį, tai jūsų širdies reikalai eina puikiai. Widzisz pan de Marsay'a w loży księżnej Galathionne? Štai de Marsė kunigaikštienės Galation ložėje. Pani de Nucingen jest w rozpaczy, dla niej to męka prawdziwa. Poniai de Nusingen tai kankynė, ji niršta. W takiej chwili najlepiej jest właśnie zbliżyć się do kobiety, a mianowicie do takiej żony bankiera. Nerasi geresnio momento prieiti prie moters, ypač prie bankininko žmonos. Wszystkie te panie z Chaussée d’Antin lubią bardzo zemstę. Tos Sosė d'Anteno moterys yra visos kerštingos. - A pani cóż byś robiła w takim razie? - Kaip jūs elgtumėtės panašiu atveju? - Ja cierpiałabym w milczeniu. - Aš? Kentėčiau tylomis. W tej chwili margrabia d’Adjuda ukazał się w loży pani de Beauséant. Tą akimirksnį markizas d'Ažuda įėjo į ponios de Bosean ložę. - Śpieszno mi było przyjść tutaj i dlatego byle jak pokończyłem dziś wszystkie sprawy - rzekł markiz. - Wyznaję to przed panią, żeby postępek mój stracił charakter ofiary. - Mečiau savo visus reikalus, kad galėčiau jus pamatyti, - tarė jis, - ir tą sakau jums tam, kad mano atvykimo nelaikytumėte pasiaukojimu. Oblicze wicehrabiny jaśniało dziwnym blaskiem. Eugeniusz pojął dopiero, jak to się przejawia miłość prawdziwa, która w niczym nie jest podobna do przesadnej kokieterii paryskiej. Vikontienės veido spinduliavimas parodė Eugenijui, kuo skiriasi tikrosios meilės išraiška nuo paryžiečių kokečių maivimosi. Popatrzył na kuzynkę z niemym uwielbieniem, po czym westchnął i ustąpił swe miejsce panu d’Adjuda. Jis su nuostaba gėrėjosi savo pussesere, pasidarė tylus ir atsidusęs užleido vietą ponui d'Ažuda. „Jakże szlachetną, jak wzniosłą istotą jest kobieta, która umie kochać duszą całą! rzekł do siebie. "Kokia tauri, kokia iškilni būtybė yra moteris, kuri ši-taip myli! - tarė jis sau. Czyliż ten człowiek miałby ją zdradzić dla jakiej lalki bezdusznej! - Ir šitas žmogus nori ją apvilti dėl kokios lėlės! Czyż podobna ją zdradzić?” Wściekłość bezsilna zawrzała mu w sercu. Kaip galima ją apvilti?" Savo širdyje jis pajuto vaikišką siutą. Chciałby rzucić się do nóg pani de Beauséant, chciałby mocą piekielną przenieść ją do swego serca, jak orzeł porywa białe jagniątko, co spoczywało u boku swej matki, i unosi je z doliny w górę, do gniazda swojego. Jis, rodės, įmanytų pulti poniai de Bosean į kojas, jis troško demono galybės, kad tik galėtų nusinešti ją savo širdyje, kaip erelis kad pasigrobia nuo lygumos ir nusineša į savo lizdą baltą ožkelę, dar žindulę. Był smutny i upokorzony, bo nie miął jeszcze kochanki, nie posiadał własnego obrazu w tym olbrzymim Muzeum piękności. Jis pasijuto pažemintas, šitame didžiuliame Grožio muziejuje neturėdamas savo paveikslo - mylimosios, kuri būtų jo. „Mieć kochankę, myślał sobie, i zajmować w świecie stanowisko prawie królewskie, to jest prawdziwy dowód potęgi!” I spojrzał na panią de Nucingen, jak człowiek znieważony spogląda na swego przeciwnika. "Turėti mylimąją ir gyventi nelyginant karaliui, - tarė jis sau, - tai galybės ženklas!" Ir jis pažvelgė į ponią de Nusingen, kaip įžeistas žmogus kad žiūri į savo priešininką. Wicehrabina zwróciła się ku niemu i wynurzyła mu w jednym mgnieniu oka serdeczną wdzięczność za jego dyskrecję. Vikontienė atsigręžė į jį ir vienu žvilgsniu pasiuntė jam tūkstantį dėkui už jo diskretiškumą. Akt pierwszy skończył się właśnie. Pirmasis aktas pasibaigė. - Czy znasz pan dostatecznie panią de Nucingen, żeby przedstawić jej pana de Rastignac? - zapytała wicehrabina margrabiego d'Adjuda. - Ar jūs pakankamai pažįstami su ponia de Nusingen, kad galėtumėte jai pristatyti poną de Rastinjaką? - paklausė ji markizą d'Ažuda. - Pani de Nucingen będzie bardzo rada poznać pana - rzekł markiz. - O, jai bus tikrai malonu su ponu susipažinti, - atsakė markizas. Piękny Portugalczyk powstał i ujął studenta pod ramię. Gražusis portugalas atsistojo, paėmė studentą už parankės, ir tas akies mirksniu atsidūrė pas ponią de Nusingen. Za chwilę obaj stanęli przed panią de Nucingen. - Mam honor przedstawić pani kawalera Eugeniusza de Rastignac, kuzyna wicehrabiny de Beauséant. - Ponia baroniene, - tarė markizas, - aš turiu garbę pristatyti jums ševaljė Eugenijų de Rastinjaką, vikontienės de Bosean pusbrolį. Osoba pani sprawia na nim niezmierne wrażenie. Chcąc go uszczęśliwić, postanowiłem ułatwić mu zbliżenie się do ubóstwianego ideału. Jūs jam darote tokį stiprų įspūdį, jog aš panorau padaryti jį visiškai laimingą, priartindamas jį prie jo dievaitės. Markiz wymówił te słowa tonem żartobliwym, przez co złagodziła się myśl trochę gburowata, która nie razi wcale kobiety, gdy jest dobrze wypowiedziana. Šie žodžiai buvo ištarti su tam tikra juokaujama priegaide, kuri dengia kiek šiurkštoką mintį, tačiau, gerai pritaikyta, niekuomet nebūna moterims nemiela. Pani de Nucingen uśmiechnęła się i wskazała Eugeniuszowi miejsce swego męża, który wyszedł przed chwilą. Ponia de Nusingen nusišypsojo ir pakvietė Eugenijų sėstis į tik ką išėjusio savo vyro kėdę. - Nie śmiem zachęcać pana, byś został ze mną - wyrzekła. - Aš jūsų nedrįstu prašyti pasilikti pas mane, - tarė ji jam. - Kto ma szczęście znajdować się przy pani de Beauséant, ten nie opuszcza swego stanowiska. - Kas turi laimę būti šalia ponios de Bosean, tas neapleidžia tos vietos. - Zdaje mi się - rzekł Eugeniusz po cichu - że kuzynka będzie mi wdzięczna, gdy pozostanę przy pani. - Bet, ponia, - tyliai pasakė Eugenijus, - man atrodo, kad aš įtiksiu savo pusseserei, pasilikdamas pas jus. Przed przybyciem pana markiza - dodał głośno - mówiliśmy właśnie o pani i zastanawialiśmy się nad dystynkcją, która panią cechuje. Prieš ateinant ponui markizui, mes kalbėjome apie jus ir jūsų prakilnumą, - pridūrė jis garsiai. Pan d'Adjuda wyszedł. Ponas d'Ažuda nuėjo. - Więc pan na prawdę pozostajesz ze mną? - rzekła baronowa. - Pone, - tarė baronienė, - jūs iš tikrųjų pas mane pasiliekate? - Poznamy się bliżej, a pani de Restaud obudziła we mnie wielką chęć poznania pana. Vadinasi, mes susipažinsime. Ponia de Resto man jau sužadino labai gyvą norą jus pamatyti. - Widzę, że pani de Restaud jest bardzo przewrotna, bo przecie zakazała wpuszczać mnie do swego domu. - Kokia ji vis dėlto dviveidė: juk ji man uždarė savo namų duris. - Jak to? - Kaip tai? - Wyznam sumiennie, w jaki sposób przyszło do tego, lecz powierzając pani tajemnicę, błagam o jak największą pobłażliwość. - Ponia, aš jaučiu pareigą pasakyti jums priežastį, bet aš šaukiuosi viso jūsų atlaidumo, patikėdamas jums šitokią paslaptį. Sąsiaduję od dawna z ojcem pani. Aš esu jūsų tėvelio kaimynas. Nie wiedziałem, że pani de Restaud jest jego córką i byłem tak nieostrożny, żem najniewinniej w świecie wspomniał o panu Goriot przed siostrą pani, przez co obraziłem na siebie i ją i jej męża. Aš nežinojau, kad ponia de Resto yra jo duktė. Aš buvau toks neapdairus, jog pradėjau, nieko bloga nemanydamas, apie jį kalbėti, ir tuo užsitraukiau jūsų sesers ir jos vyro rūstybę. Nie umiem pani opowiedzieć, jak surowo księżna de Langeais i moja kuzynka potępiały tę apostazję córki. Jūs nepatikėsite, kaip kunigaikštienė de Lanžė ir mano pusseserė pasmerkė šitokį tėvo išsižadėjimą; jis atrodo joms labai miesčioniškas. Opowiadałem im całą scenę, a one śmiały się do upadłego. Aš joms papasakojau tą sceną, - jos juokėsi iki ašarų. Pani de Beauséant porównywała ciebie, pani, z twą siostrą, odzywała się bardzo przychylnie o pani i opowiadała mi, żeś nieskończenie dobra dla mego sąsiada, pana Goriot. Kaip tik tuomet, gretindama jus su jūsų seseria, ponia de Bosean labai palankiai atsiliepė apie jus ir man papasakojo, kokia gera jūs esate mano kaimynui, ponui Gorijo. Bo i jakże mogłabyś pani nie kochać tego człowieka? Iš tiesų, kaip jo nemylėti? On ubóstwia panią tak namiętnie, że ja zaczynam być zazdrosny o to. Jis jus taip aistringai dievina, kad net man pavydu. I dzisiaj przez dwie godziny mówiliśmy z nim o pani. Mudu kalbėjome apie jus šį rytą dvi valandas. Byłem przejęty słowami pana Goriot i powiedziałem dziś przy obiedzie kuzynce mojej, że niepodobieństwem jest, abyś pani była również piękna, jak jesteś kochająca. Paskui, sujaudintas viso to, ką man papasakojo jūsų tėvas, šįvakar, per pietus pas pusseserę, pasakiau jai, kad jūs negalite būti tokia graži, kokia esate gera. Gorące moje uwielbienie podobało się pani de Beauséant, która zabrała mnie na operę, mówiąc ze zwykłym swym wdziękiem, że będę mógł sam zobaczyć panią. Tikriausiai norėdama dar pakurstyti tokį karštą susižavėjimą, ponia de Bosean mane atvedė čia, su jai būdingu meilumu tardama, kad aš galėsiąs čia jus pamatyti. - Jak to - rzekła bankierowa - jużeś pan zasłużył na mą wdzięczność? - Vadinas, pone, - tarė bankininko žmona, - aš jau turiu būti jums dėkinga? Jeżeli tak pójdzie, to będziemy wkrótce dobrymi przyjaciółmi. Dar kiek - ir mudu būsime seni draugai. - Wierzę, że przyjaźń dla ciebie, pani, nie byłaby uczuciem pospolitym, pomimo to, przyjacielem twym nie chcę być nigdy. - Nors ir draugystė su jumis turėtų būti ne bet koks jausmas, - tarė Rastinjakas, - bet aš niekuomet nenorėčiau būti jūsų draugu. Kobietom podobają się takie głupstwa stereotypowe, do których uciekają się zwykle debiutanci. Wydają się one bezmyślne, gdy je na zimno czytamy, lecz ruch, wyraz głosu i spojrzenie młodzieńca nadają im wartość nieocenioną. Šios paikos šnektos, nuolat vienodai kartodamos debiutantų, moterims visuomet yra žavios, ir banalios jos atrodo tik tada, kai jas skaitai abejingai. Pani de Nucingen zauważyła, że Rastignac jest nadzwyczaj miłym chłopakiem. Jauno vyro mostas, balsas, žvilgsniai joms suteikia neapskaičiuojamą vertę. Poniai de Nusingen Rastinjakas pasirodė labai malonus. Nie mogąc odpowiedzieć na śmiałą jego mowę, uciekła się do zwykłej taktyki kobiecej i zaczęła mówić o czym innym. Negalėdama, kaip ir visos moterys, nieko pasakyti į taip stačiai duodamus studento klausimus, ji nukreipė kalbą kita linkme. - Tak jest, siostra moja krzywdzi siebie, postępując w ten sposób z biednym naszym ojcem, który był dla nas istną Opatrznością. - Taip, mano sesuo kenkia pati sau taip elgdamasi su vargšu tėvu, kuris iš tiesų mums buvo kaip dievas. Co do mnie, to uległam wtedy dopiero, gdy pan de Nucingen rozkazał mi wyraźnie, bym przyjmowała ojca tylko o rannych godzinach. Man ponas de Nusingenas turėjo griežtai prisakyti matytis su tėvu vien rytais, - tik tada aš jam tuo reikalu nusileidau. Ale płakałam z tej przyczyny i byłam długo bardzo nieszczęśliwa. Bet ilgai dėl to buvau nelaiminga. Aš verkdavau. To okrucieństwo mego męża, który i przedtem już zdradzał charakter brutalski, przyczyniło się najwięcej do zakłócenia harmonii naszego pożycia. Ši prievarta, ištikusi po santuokos gyvenimo brutalybių, buvo viena iš priežasčių, kurios labiausiai man sudrumstė šeimos rimtį. Ludzie myślą pewnie, żem ja najszczęśliwsza ze wszystkich kobiet w Paryżu, a w rzeczy samej, jam bardzo nieszczęśliwa. Iš tiesų, aš esu pati laimingiausia Paryžiaus moteris žmonių akyse, o pati nelaimingiausia tikrovėje. Mogę się wydać nierozsądną, że się tak zwierzam przed panem. Jūs galite mane palaikyti pamišėle, kad aš taip jums kalbu. Lecz pan znasz mego ojca, a z tego tytułu i dla mnie obcym nie jesteś. Bet jūs pažįstami su mano tėvu, ir jau vien dėl to jūs negalite būti man svetimas. - Pani nie spotkasz w życiu drugiego człowieka, co by tak szczerze jak ja pragnął należeć do pani - rzekł Eugeniusz. - Jūs niekuomet nesutiksite žmogaus, - tarė jai Eugenijus, - kuris karščiau už mane geistų jums priklausyti. - Czegóż panie wszystkie szukacie? Ko jūs visos ieškote? Szczęścia - ciągnął dalej głosem przenikającym do głębi duszy. Laimės, - ištarė jis balsu, smingančiu į pačią širdį. - A na czymże zasadza się szczęście kobiety? - Tad štai! Na tym, żeby być kochaną, ubóstwianą, żeby mieć przyjaciela, któremu można powierzyć wszystkie pragnienia i zachcianki, każde strapienie i radość każdą; przed którym można otworzyć duszę do dna, nie obawiając się zdrady, i ukazać wszystkie jej wady miluchne i wszystkie piękne przymioty. Wierz mi pani, takie serce oddane i namiętne może uderzać tylko w piersi młodzieńca, co się jeszcze nie pozbył swych złudzeń i gotów umrzeć na skinienie kobiety, co nie zna świata i nie pragnie go poznać, bo kochanka jest mu światem całym. Jeigu moteriai laimė yra būti mylimai, dievinamai, turėti draugą, kuriam galima patikėti savo troškimus ir svajones, savo sielvartus ir džiaugsmus; pasirodyti visu savo sielos nuogumu, su savo gražiomis ydomis ir dailiomis teigiamybėmis, be baimės būti apviltai, - tikėkite manimi, tokią ištikimą, visuomet degančią širdį teturi jaunas žmogus, gyvenąs iliuzijomis, kuris įmanytų numirti sulig pirmu jūsų rankos pamojimu, kuris dar nepažįsta pasaulio ir nieko nenori apie jį žinoti, nes jūs esate jam pasaulis. Ja, widzi pani, przybywam z głębi prowincji - proszę się nie śmiać z mej naiwności - jam tak niedoświadczony, bo dotychczas tylko piękne dusze spotykałem na świecie. Aš, štai matote, - jūs juoksitės iš mano naivumo, - aš ateinu iš provincijos gilumos, dar visiškai neprityręs, ligi šiol tepažinęs tik skaisčias sielas; ir aš buvau manęs gyventi be meilės. Sądziłem, że się obejdę bez miłości, lecz spotkałem kuzynkę, która pokazała mi z bliska swoje serce i pozwoliła się domyślić niezmierzonych skarbów namiętności. Netikėtai susitikau savo pusseserę, kuri mane priglaudė prie savo širdies; ji išmokė mane pažinti neišsemiamus meilės lobius. Teraz jestem, jak Cherubin, kochankiem wszystkich kobiet, aż dopóki nie przyjdzie czas, że jednej z nich oddam całą duszę. Aš esu kaip Kerubinas, mylįs visas moteris ir su ilgesiu laukiąs, kada galėsiu vienai iš jų pasišvęsti. Przyszedłszy tu, zobaczyłem cię, pani, i zdało mi się, że prąd jakiś popycha mnie ku tobie. Kai įėjau čia ir pamačiau jus, pasijutau lyg kokio srauto į jus nešamas. Jam tyle już myślał przedtem o tobie, pani! Kiek jau aš apie jus mąsčiau! Lecz nawet w marzeniu nie mogłem cię wyobrazić tak piękną, jak jesteś na jawie. Bet nė nesvajojau, kad jūs būtumėt tokia graži, kaip esat iš tikrųjų. Pani de Beauséant zabroniła mi patrzeć na panią bez przerwy. Ponia de Bosean mane draudė, kad taip nuolat nežiūrėčiau į jus. O, bo ona nie pojmuje, jak to miło patrzeć na takie usteczka różane, na taką płeć białą i takie oczy łagodne. Ji nežino, koks saldumas žiūrėti į jūsų dailias randonas lūpas, į jūsų veido baltumą, į jūsų romias akis... Teraz i ja mówię nierozsądnie, lecz pozwól mi pani tak mówić. Štai ir aš kalbu jums beprotybes, bet leiskite man jas kalbėti. Kobiety lubią niezmiernie, gdy im kto prawi słodkie słówka, Najsurowsza skromnisia słucha ich chętnie, wtedy nawet, gdy nie może na nie odpowiedzieć. Niekas taip nepatinka moterims, kaip klausytis tokių saldžių žodžių tėkmės. Net rūsčiausia davatka jų klausosi, dargi tada, kai jai nevalia į juos atsiliepti. Po takim wstępie, Eugeniusz plótł zalotnie stłumionym głosem wszystko, co tylko na myśl mu przyszło. Pani de Nucingen zachęcała go uśmiechem, pomimo to jednak spoglądała od czasu do czasu na de Marsay'a, który nie opuszczał loży księżnej Galathionne. Šitaip pradėjęs, Rastinjakas varė savo rožančių koketiškai prislopintu balsu; o ponia de Nusingen drąsino Eugenijų šypsniais, retkarčiais pasižiūrėdama į de Marsė, kuris vis nėjo iš kunigaikštienės Galation ložės. Rastignac pozostał przy pani de Nucingen, aż dopóki mąż po nią nie przyszedł. Rastinjakas išbuvo pas ponią de Nusingen tol, kol vyras atėjo jos vestis namo. - Będę bardzo szczęśliwy - rzekł Eugeniusz - jeżeli pani pozwoli, żebym złożył jej swoje uszanowanie przed balem księżnej de Carigliano. - Ponia, - tarė jai Eugenijus, - man būtų labai malonu jus aplankyti prieš kunigaikštienės de Kariljano balių. - *Jeszeli baronofa saprasza pana* - rzekł sam baron, tłusty Alzatczyk, o twarzy okrągłej, która zdradzała niebezpieczną przenikliwość - * to upefniam, że bandziesz pan u nas gościem posządanym*. - Katanki ponia jus užprašė, - tarė baronas, storas elzasietis, kurio apskritas veidas bylojo apie pavojingą suktumą, - jūs kalite pūti tikras, kad pūsite malioniai priimtas. - Poszło mi wcale nieźle, bo ona nie bardzo się przestraszyła, gdym zapytał: Czy będziesz mnie kochała? "Mano reikalai eina gerai, nes ji neįsižeidė, išgirdusi mane sakant: "Ar mylėsite mane?" Bydlę moje już okiełznane, wskoczmy teraz na nie i kierujmy nim wedle upodobania. Tak myślał Eugeniusz, idąc pożegnać panią de Beauséant, która powstała, i zabierała się do wyjścia wraz z panem d'Adjuda. Mano žirgas pažabotas - tereikia sėsti balnan ir jį valdyti", - tarė sau Eugenijus, eidamas atsisveikinti su ponia de Bosean, kuri pakilo ir išėjo su d'Ažuda. Biedny student nie wiedział, że baronowa była dziś roztargniona, gdyż oczekiwała od de Marsay'a jednego z tych listów, od których się serce krwawi… Vargšas studentas nežinojo, kad baronienė buvo išsiblaškiusi ir kad laukė iš de Marse vieno tų lemiamų laiškų, kurie širdį plėšo. Eugeniusz, szczęśliwy z mniemanego powodzenia, towarzyszył wicehrabinie aż do przedsionka, gdzie trzeba było zaczekać na powóz. Visiškai laimingas dėl tariamojo savo pasisekimo, Eugenijus palydėjo vikontienę ligi peristilio, kur kiekvienas laukė savo karietos. - Kuzynek pani niepodobny do siebie samego - zaśmiał się markiz po odejściu Eugeniusza. - Jūsų pusbrolis nebepanašus į save patį, - juokaudamas pasakė portugalas vikontienei, kai Eugenijus nuo jų nuėjo. - On gotów bank rozbić. - Jis išsprogdins banką. Zwinny jest jak węgorz, i zdaje mi się, że daleko zajdzie. Jis vikrus kaip ungurys, ir aš manau - jis nužengs toli. Toteż pani tylko mogłaś mu dobrać taką kobietę, która potrzebowała, by ją ktoś pocieszył. Tik jūs viena mokėjote jam nužiūrėti moterį kaip tik tuo momentu, kada ji reikalinga paguodos. - To tylko pytanie - rzekła pani de Beauséant - czy ona nie kocha jeszcze tego, który ją porzucił. - Bet reikia žinoti, - tarė ponia de Bosean, - ar ji tebemyli tą, kuris ją meta. Student szedł piechotą z Teatru Włoskiego na ulicę Neuve-Sainte-Geneviève, tworząc sobie w myśli najpiękniejsze plany na przyszłość. Studentas grįžo pėsčias iš Italų teatro į Nev Sent Ženevjevos gatvę, puoselėdamas kuo saldžiausius projektus. Widział on dobrze, że pani de Restaud przyglądała mu się z wielką uwagą, najpierw gdy się znajdował w loży wicehrabiny, a później gdy siedział obok pani de Nucingen; to mu dało nadzieję, że dom hrabiny otworzy się przed nim na nowo. Jis gerai matė, su kokiu atidumu ponia de Resto sekė jį tiek vikontienės, tiek ponios de Nusingen ložėje, ir pasidarė išvadą, kad dabar grafienės durys nebebus jam uždaros. Mógł już rachować na cztery ważne stosunki w samym sercu arystokracji paryskiej, bo nie wątpił, że potrafi się również podobać pani marszałkowej. Taigi jo buvo lyg jau ir laimėtos keturios svarbios pažintys pačioje Paryžiaus diduomenės širdyje, nes jis tikėjosi patikti ir maršalienei. Nie zastanawiając się zbytecznie nad środkami, odgadł zawczasu, że w zawiłej grze spraw tego świata, trzeba uczepić się za system kół, żeby się dostać na wierzch machiny, a czuł w sobie dość siły, żeby je zahamować. Per daug nesirūpindamas priemonėmis, jis iš anksto spėjo, jog painiame to aukštuomenės pasaulio interesų žaisme reikia tvirtai įsikibti į kokį ratą, kad atsidurtum mašinos viršuje, ir jautėsi turįs pakankamai jėgų tam ratui sustabdyti. „Jeżeli pani de Nucingen zajmie się mą osobą, to ja nauczę ją panować nad mężem. "Jei ponia de Nusingen domisi manimi, aš išmokysiu ją valdyti savo vyrą. Mąż ten robi interesy pieniężne, więc i ja z jego pomocą będę mógł prędko dorobić się fortuny.” Tas jos vyras žarsto auksą, jis galės man padėti vienu mostu pralobti." Nie sformułował tego tak jasno; nie był jeszcze dość dobrym politykiem, by pojąć dokładnie swe położenie, ocenić je i obrachować, jakie korzyści mogą z niego wypłynąć; myśli jego unosiły się na widnokręgu w kształcie lekkich obłoczków; nie było w nich jeszcze cierpkości właściwej rozumowaniom Vautrina, a jednak ogniowa próba sumienia odkryłaby w nich wiele złego. Takie to transakcje doprowadzają z wolna do tej łatwej moralności, którą wyznaje pokolenie współczesne. Eugenijus to nesakė sau tiesiog, nes jis dar nebuvo toks politikas, kad galėtų situaciją pasverti, įvertinti ir apskaičiuoti; šios mintys plaikstėsi jo horizonte kaip lengvučiai debesėliai, ir nors jos nebuvo tokios stačiokiškos kaip Votreno, vis dėlto, jei jis būtų jas išbandęs tiriamojoje sąžinės ugnyje, jos nebūtų pasirodžiusios visiškai grynos. Dziś trudniej niż kiedy spotkać człowieka prawego, o woli silnej, co się nigdy nie nagnie ku złemu; człowieka, dla którego najmniejsze zboczenie z prostej drogi jest zbrodnią niedarowaną; trudniej dziś o wspaniałe wzory uczciwości, którym zawdzięczamy dwa arcydzieła, najpierw Alcesta Moliera, później Jenny Deans i jej ojca w dziele Walter-Scotta. Per ištisą eilę tokių sąžinės sandėrių žmonės prieina ligi tos palaidos dorovės, kurią išpažįsta dabartinė epocha, kada rečiau, nei kitais laikais, sutinkame tų tiesaus būdo, geros valios žmonių, kurie niekad nepasiduoda piktam, kuriems mažiausias nukrypimas nuo tiesaus kelio yra nusikaltimas: didingi dorovės paveikslai, kuriems turime padėkoti už du šedevrus - Moljero Alsestą ir Dženė Dins bei jos tėvą neseniai pasirodžiusiame Valterio Skoto kūrinyje. Kto wie, może nie mniej piękny, nie mniej dramatyczny byłby obraz przedstawiający drogi wykrętne, na które człowiek ambitny popycha swe sumienie, idąc do celu obok z występkiem i starając się o zachowanie pozorów. Galimas daiktas, kad priešingas paveikslas, vaizduojąs šunkelius, kuriais aukštosios visuomenės žmogus, garbėtroška, valkioja savo sąžinę, mėgindamas prasmukti pačiais blogio pakraščiukais, kad nueitų į savo tikslą, išlaikydamas išorinį padorumą, - gal toks paveikslas būtų ne mažiau gražus ir dramatiškas. Wracając do swej gospody, Rastignac rozkochał się na dobre w pani de Nucingen, która wydała mu się teraz lekka i wysmukła jak jaskółka. Žengdamas per savo pensiono slenkstį, Rastinjakas buvo jau įsimylėjęs ponią de Nusingen, ji jam atrodė grakšti, liekna kaip kregždutė. Wyobraźnia malowała mu żywo upajającą słodycz jej oczu oraz płeć białą i przejrzystą, przez którą widać było, jak krew przebiegała falą różową; przypomniał sobie połysk włosów jasnych i czarowny dźwięk jej głosu. Być może, że chód prędki, co krew jego wprawiał w szybszy obieg, potęgował jeszcze tę grę wyobraźni. Svaiginanti jos akių saldybė, švelnutis, šilkinis jos odos audinys, po kuriuo tartum jauti sruvenantį kraują, kerintis jos balso skambesys, jos geltoni plaukai - viskas įstrigo jam atmintin; galbūt nuo greito ėjimo sujudęs kraujas dar labiau įaistrino jį. Student zapukał silnie do drzwi ojca Goriot. Studentas stipriai pasibeldė į tėvo Gorijo duris. - Sąsiedzie - zawołał - widziałem panią Delfinę. - Kaimyne, - tarė jis, - aš buvau suėjęs ponią Delfiną. - Gdzie? - Kur? - W Teatrze Włoskim. - Italų teatre. - Jakże się ona bawiła? - Ar smagu buvo jai? Ale proszę wejść… Prašom į vidų. Mówiąc to, stary wstał w jednej koszuli, otworzył drzwi, po czym prędko powrócił do łóżka. Ir žmogelis, vienmarškinis iššokęs iš lovos, atidarė duris ir vėl greit atsigulė. - O, mówże mi pan o niej - powiedział. - Kalbėkite man apie ją, - paprašė jis. Eugeniusz znalazł się po raz pierwszy w mieszkaniu Goriota i osłupiał na widok nory, w której żył ojciec, bo w tej chwili przyszła mu na myśl świetna tualeta córki. Pirmą kartą patekęs pas tėvą Gorijo, Eugenijus, ką tik gėrėjęsis dukters tualetu, neįstengė užgniaužti nusistebėjimo, kad tėvas gyvena tokioje lindynėje. W oknie nie było firanek; obicia poodskakiwały od ścian w skutek wilgoci i poskręcały się, ukazując w kilku miejscach tynk zakopcony. Langas buvo be užuolaidos; popieriniai sienų apmušalai nuo drėgmės daugelyje vietų atsiknoję ir susisukę, ir pro juos matėsi nuo dūmų parudavęs tinkas. Nieborak Goriot leżał w ubogim łóżeczku, pod kołdrą cienką i wyszarzaną; na nogach miał watowaną przykrywkę, na którą pani Vauquer ofiarowała rozmaite kawałki, wybrane ze starych sukien. Žmogelis gulėjo prastoje lovoje, turėjo tik menkutę antklodę ir vatinį apklotėlį kojoms, susiūtą iš ponios Vokė sunešiotų suknių gabalų. Podłoga była wilgotna i zapylona. Grindys buvo drėgnos, storai nugultos dulkių. Naprzeciw okna stała komoda staroświecka z drzewa różanego, dziwnie pękata i ozdobiona rączkami brązowymi, które naśladowały winną latorośl owiniętą liśćmi i kwiatami; nieco dalej widać było stary zydel, na którym znajdował się dzban z wodą, miska i wszystkie przybory do golenia. Priešais langą stovėjo senoviška raudonmedžio komoda išgaubtu pilvu, su žalvarinėmis vynuogienojo pavidalo rankenėlėmis, pagražintomis lapais arba žiedais; tai buvo senas baldas su mediniu viršumi, ant kurio stovėjo vandens ąsotis, įstatytas prausiamajame dubenyje, ir visi skutimosi įrankiai. W kącie stały trzewiki; w głowach, przy łóżku, mała szafka pozbawiona drzwiczek i płyty marmurowej; dalej, w rogu komina, na którym nie było najmniejszego śladu ognia, widać było stół czworogranny z drzewa orzechowego, na którym Goriot pogniótł niedawno srebrną wazę. Kampe batai, lovos galvūgalyje spintelė be durelių ir marmurinio viršaus; kampe pagal židinį, kuriame nematyti kūrenimo žymių, - keturkampis riešutmedžio stalas, ant kurio skersinio tėvas Gorijo tada lamdė sidabrinius indus. Biurko, na którym leżał kapelusz starego, fotel wyplatany i dwa krzesła dopełniały nędznego umeblowania. Dar prastas rašomasis staliukas, ant kurio pamesta žmogyno skrybėlė, krėslas su išduobta šiaudine sėdyne, dvi kėdės - šit ir visa kambarėlio apystata. Nad łóżkiem żerdź przywiązana szmatą do stołowania, podtrzymywała kotarę z nędznej jakiejś tkaniny w kraty czerwone i białe. Lovos baldakimas, parištas prie lubų skuduru, buvo iš prastos medžiagos gabalų, baltai ir raudonai languotų. Najbiedniejszy tragarz, co mieszka gdzieś na poddaszu, posiada bez wątpienia sprzęty porządniejsze od tych, którymi pani Vauquer zapełniła mieszkanie Goriota. Skurdžiausias miesto nešikas tikriausiai geriau buvo įsikūręs savo palėpėje negu tėvas Gorijo pas ponią Vokė. Serce się ściskało i chłód przejmował na widok tej izdebki przypominającej najsmutniejszą celę więzienną. Šio kambario vaizdas kėlė šiurpą ir gniaužė širdį - jis buvo panašus į niūriausią kalėjimo celę. Eugeniusz postawił świecę na szafce przy łóżku; szczęściem Godot nie zwrócił uwagi na twarz jego, która zdradzała uczucia wewnętrzne. Laimė, Gorijo nepastebėjo Eugenijaus veido išraiškos, kada šis statė žvakidę ant spintelės. Stary zwrócił się ku niemu, otulając się kołdrą aż po samą brodę. Žmogelis atsivertė į jo pusę, apsiklojęs ligi pat smakro. - No, którąż pan wolisz? Panią de Restaud, czy panią de Nucingen? - Na, sakykite, katra jums labiau patinka - ponia de Resto ar ponia de Nusingen? - Wolę panią Delfinę, bo ona szczerzej kocha pana - rzekł student. - Aš labiau vertinu ponią Delfiną, - atsakė studentas, - užtat, kad ji labiau myli jus. Na te słowa serdeczne stary wyciągnął rękę spod kołdry i ścisnął dłoń Eugeniusza. Išgirdęs šiuos karštai ištartus žodžius, žmogelis iškišo ranką iš po antklodės ir paspaudė ranką Eugenijui. - Dziękuję, dziękuję - rzekł głosem wzruszonym. - Dėkui, dėkui, - atsakė senis susijaudinęs. - Cóż ona mówiła o mnie? - Ką gi jinai apie mane jums kalbėjo? Student powtórzył wyrazy baronowej, upiększając je po swojemu, a stary słuchał tego jak słów bożych. Studentas pakartojo baronienės žodžius, juos pagražindamas, o senis klausėsi jų tartum paties dievo žodžių. - Drogie dziecię! - Brangus mano vaikelis! o tak, tak, ona mnie szczerze kocha. Taip taip, ji labai myli mane. Lecz nie wierz pan temu, co mówiła o Anastazji. Bet netikėkite tuo, ką ji pasakė apie Anastaziją. Widzisz pan, one zazdroszczą jedna drugiej; lecz to dowodzi tylko ich przywiązania. Abi seserys, matote, pavydi viena kitai; tai dar vienas jų švelnumo įrodymas. I pani de Restaud kocha mnie również; wiem to dobrze. Ponia de Resto mane taip pat labai myli. Aš tą žinau. Ojciec pojmuje swe dzieci, tak jak Bóg ludzi pojmuje; ojciec widzi głąb ich serca i przenika ich zamiary. Tėvas su savo vaikais - tai taip kaip dievas su mumis: jis mato jų širdies gelmes ir sveria jų sumanymus. Córki moje kochają mnie jednakowo. Jos abi yra lygiai meilingos. O jakżebym ja był szczęśliwy, gdyby los zdarzył mi był lepszych zięciów. O! Jeigu aš turėčiau gerus žentus, aš būčiau per daug laimingas. Ale nie ma widocznie zupełnego szczęścia na ziemi. Matyt, nėra čia žemėje pilnos laimės. Czemuż nie mieszkam u nich! Nie pragnąłbym nic więcej, tylko słyszeć ich głosy, wiedzieć, że są niedaleko, widzieć je, gdy przychodzą i wychodzą znowu, tak jak za owych czasów, gdy jeszcze u mnie mieszkały; o czuję, jak serce skakałoby mi z radości. Kad aš galėčiau pas jas gyventi ir nieko daugiau, tik girdėti jų balsą, jausti jas arti savęs, matyti jas pareinant, išeinant, kaip tada, kai jos gyveno pas mane, man širdis šokinėtų iš džiaugsmo. Czy one były dziś pięknie ubrane? Ar gražiai jos buvo pasipuošusios? - Tak - odparł Eugeniusz. - Taip, - tarė Eugenijus. - Ale, panie Goriot, powiedz mi pan, jak możesz mieszkać w takiej dziurze, kiedyś tak bogato powydawał córki za mąż? - Bet, ponas Gorijo, kaip jūs galite turėdamas tokias turtingas dukteris, gyventi šitokioje landynėje? - A co by mnie z tego przyszło, gdybym miał lepsze mieszkanie? - rzekł na pozór niedbale. - Atvirai sakant, kuriam galui man dar kokie gerumai? - atsakė tas, apsimesdamas visiškai ramus. - Już to ja nie potrafię tego wytłumaczyć, bo nie umiem dwóch słów zwięźle powiedzieć. - Aš negaliu jums to gerai paaiškinti, aš nemoku nė dviejų žodžių į daiktą sudėti kaip reikia. Cała moja istota tu się mieści - dodał, przyciskając rękę do serca. Viskas yra čia, - tarė jis, duodamas sau į krūtinę. - Żyję tylko życiem mych córek. - Visas mano gyvenimas - mano dukterys. Jeżeli one się bawią; jeżeli są szczęśliwe i postrojone; jeżeli stąpają po miękkich kobiercach: to cóż mnie obchodzi, z jakiego sukna zrobione moje odzienie i jak wygląda kąt, w którym mam noc przepędzić?… Jeigu jos linksmos, jeigu jos laimingos, gražiai išsipuošusios, jeigu jos vaikščioja kilimais, tai argi svarbu, kokius drabužius aš nešioju arba koks tas guolis, kuriame aš miegu? Ja zimna nie czuję, gdy wiem, że im ciepło, i nudów nie znam, gdy wiem, że one się śmieją. Man nė kiek nešalta, jei tik joms šilta, man nė kiek neliūdna, jei tik jos juokiasi. Nic mnie w świecie nie smuci oprócz ich zmartwienia. Neturiu kitų sielvartų, kaip tik jų sielvartus. Gdy pan zostaniesz ojcem, gdy posłyszysz szczebiot swych dzieci i powiesz sobie: „To cząstka mojej istoty!” Gdy poczujesz, że te maleństwa, które są kwiatem krwi twojej, każdą jej kropelką połączone są z tobą: to będzie ci się zdawało, żeś zrośnięty z nimi, że odczuwasz krok ich każdy. Kai jūs būsite tėvas, kai jūs, išgirdęs čiauškant savo vaikus, tarsite sau: "Tai mano paties dalis", kai jūs pajusite, kad tos būtybės suaugusios su kiekvienu jūsų kraujo lašeliu ir kad jos - gražiausias to kraujo žiedas - nes taip yra! - jums tuomet atrodys, kad esate jų kailyje, jums atrodys, kad ir jūs judate, kai jos vaikščioja. Ja słyszę wszędzie głos moich córek, jedno smutne spojrzenie ich oczu krew we mnie ścina. Jų balsas man aidi visur. Kai jos liūdnos, jų žvilgsnis stingdo man kraują. Kiedyś i pan się przekonasz, że szczęście dzieci naszych stokroć nam droższe od szczęścia własnego. Kada nors jūs patirsite, kad galima būti labiau laimingam jų laime negu savąja. Nie potrafię panu tego wytłumaczyć: są to jakieś wzruszenia wewnętrzne, od których błogo się człowiekowi robi. Aš neįstengiu jums to paaiškinti: tai kažkokios vidinės pajautos, kurios viską užlieja džiaugsmu. Jednym słowem, ja żyję życiem potrójnym. Vienu žodžiu, aš gyvenu trilypį gyvenimą. Chcesz pan, to ci powiem coś zabawnego. Norite, kad aš jums pasakyčiau keistą dalyką? Wiesz, kiedym ja pojął Boga? Wtedy, gdy ojcem zostałem. Tik tapęs tėvu, aš supratau dievą. Bóg jest całą swą Istotą obecny na każdym miejscu, bo stworzenie całe wyszło z Niego. Jis visas yra visur, dėl to kad sutvėrimai iš jo paeina. Otóż taki sam stosunek łączy mnie z mymi córkami. Pone, toks pat ir mano ryšys su dukterimis. Tylko jam córki ukochał mocniej, niż Bóg świat kocha, bo świat nie jest tak piękny jak Bóg, a córki moje piękniejsze są ode mnie. Tik aš labiau myliu savo dukteris negu dievas pasaulį, nes pasaulis ne toks gražus kaip dievas, o mano dukterys gražesnės už mane. Dusza moja tak ściśle z nimi połączona, że dziś na przykład miałem przeczucie, że pan je zobaczysz. Jos taip giliai įaugusios į mano sielą, jog aš nujaučiau, kad jūs šį vakarą matysite jas. Mój Boże! Dieve mano! Gdyby się znalazł człowiek, co by mojej Delfince dał zakosztować takiego szczęścia, jakiego doznaje kobieta szczerze kochana, to ja bym mu buty czyścił, wszystkie jego rozkazy spełniałbym najskwapliwiej. Kad atsirastų žmogus, kuris padarytų mano Delfinutę tokią laimingą, kokia esti moteris, kada ji labai mylima, - aš jam batus valyčiau, aš lakstyčiau visur, kur tik jis mane siųstų. Dowiedziałem się od pokojówki Delfiny, że ten mały de Marsay jest psem niegodziwym. Aš sužinojau iš jos kambarinės, kad tas ponaitis de Marsė yra tikras šuo. O, świerzbiałyż mi ręce, żeby mu kości pogruchotać. Mane pagavo noras nusukti jam sprandą. Bo jak to można nie kochać tego klejnotu, tej kobiety, co ma głos słowiczy, a piękna jest jak posąg jaki! Nemylėti tokios grožybės, tokio lakštingalos balso, tokio kūno dailumo! Gdzież ona miała oczy, kiedy szła za tego bałwana Alzatczyka! Kur jos akys buvo, kada ji tekėjo už to elzasiečio, to storo stuobrio? O, im obydwom należało wybrać sobie pięknych młodzieńców. Joms abiem reikėjo gauti jaunus, gražius ir mielus vyrus. Ale cóż, zrobiły, jak chciały! Ką gi, jos pasielgė, kaip norėjo. Ojciec Goriot wzniosły był w tej chwili. Tėvas Gorijo buvo iškilnus. Nigdy dotąd Eugeniusz nie widział go w całym blasku miłości ojcowskiej. Niekuomet Eugenijus nebuvo matęs jo tokio nušvitusio tėviškos meilės ugnimi. Zaiste, jest to rzecz godna uwagi, jaką siłę porywającą posiadają uczucia prawdziwe. Verta pažymėti tą įtaigos galią, kuri slypi jausmuose. Najpospolitsze stworzenie przemienia się pod wpływem szczerego i potężnego uczucia; z serca jego wypływa prąd jakiś niepojęty, który odmienia wyraz fizjonomii, ożywia ruchy, głosowi nadaje dźwięk nowy. Kad ir koks šiurkštus yra žmogus, bet lig tik jis ima reikšti stiprų ir nuoširdų jausmą, tuoj iš to jausmo pra-deda sklisti ypatingos srovės, kurios pakeičia jo veido išraišką, sugyvina judesius, nuspalvina balsą. Często istota tępa i nierozwinięta może, pod wpływem namiętności, zadziwić wielką wymową myśli, jeżeli nie słowa; rzekłbyś, że w takiej chwili przenosi się w jakieś sfery promienne. Dažnai net didžiausias apdiržėlis, aistros veikiamas, iškyla į iškalbingumo viršūnes, jei ne žodžiais, tai bent mintimis, ir atrodo sklandąs spindulių sferoje. I z naszym poczciwcem stało się to samo: głos i ruchy jego nabrały tej siły udzielającej się, jaka cechuje zwykle znakomitego aktora. Ale, czyż najpiękniejsze uczucia człowieka nie są poezją jego pragnień? - To pan dowiesz się z przyjemnością, że pani Delfina zerwie prawdopodobnie z tym de Marsay'em. Gagatek ten porzucił ją dla księżnej Galathionne. Co do mnie, muszę wyznać, żem się zakochał w pani Delfinie. Tą valandą šito žmogyno balse, moste buvo justi ta užkrečiama galia, kuria. - Czy być może? - zawołał ojciec Goriot. Štai kaip! - sušuko tėvas Gorijo. - Tak jest; i jam się jej dosyć podobał. - Taip, ir aš jai, regis, būsiu patikęs. Przez całą godzinę mówiliśmy o miłości, a po jutrze, to jest w sobotę, zamierzam być u niej. Mudu bent valandą kalbėjome apie meilę, o poryt, šeštadienį, aš ketinu eiti jos aplankyti. - O, mój drogi panie! - O! Jakże ja cię kochać będę, jeżeli potrafisz jej się podobać. Kaip aš jus mylėčiau, mano brangusis pone, jeigu jūs jai patiktumėte! Pan jesteś dobry; nie dręczyłbyś jej pewnie. Jūs esate geras, jūs jos nekankinsite. A gdybyś ją zdradził, to trzeba wiedzieć, że ja bym cię zabił. Jeigu jūs ją apgautumėte, aš perpjaučiau jums gerklę, nieko nelaukęs. Bo to, widzisz, kobieta nie kocha dwa razy. Moteris du kartus nemyli, ar jūs tai žinote? Ale, Boże mój, co ja plotę! Dieve mano! Juk aš kalbu kvailybes, pone Eugenijau. Panie Eugeniuszu, tu za zimno dla pana. Čia jums šalta. Mój Boże więc pan z nią mówiłeś? Dieve mano! Tai jūs, vadinasi, girdėjote ją kalbant? Co mi kazała powiedzieć? Ką gi ji prašė man pasakyti? - Nic - rzekł Eugeniusz w duchu. - Kazała powiedzieć - dodał głośno - ze przysyła panu serdeczny pocałunek córki. "Nieko", - tarė pats sau Eugenijus, o balsu atsakė: - Ji mane prašė pasakyti, kad siunčia jums dukters pabučiavimą. - Bądź zdrów, sąsiedzie; śpij dobrze. Obyś miał sny przyjemne; ja będę marzyć błogo o tym jednym wyrazie, któryś mi przyniósł od niej. - Sudie, kaimyne, skaniai miegokite, gražius sapnus sapnuokite; manieji jau išsipildė sulig tuo vienu jūsų žodžiu. Niech Bóg spełni wszystkie twe życzenia! Dievas tepadeda jums pasiekti, ko jūs trokštate. Byłeś dziś dla mnie dobrym aniołem, przyniosłeś mi tchnienie mej córki. Šį vakarą jūs buvote man tartum gerasis angelas, jūs man atnešėte oro, kuriuo kvėpuoja mano duktė. - Biedaczysko - myślał Eugeniusz, kładąc się do łóżka - los jego może wzruszyć najtwardsze serce. "Vargšas žmogelis, - tarė sau Eugenijus, eidamas gulti. - Čia galėtų susigraudinti ir akmeninė širdis. A córka tyle o nim myślała, co o Wielkim Mogole. Jo duktė apie jį tiek tegalvojo, kiek apie turkų sultoną." Od tej chwili Goriot widział w swym sąsiedzie przyjaciela i powiernika, którego los zdarzył mu niespodzianie. Po šio pasikalbėjimo tėvas Gorijo pradėjo laikyti savo kaimyną nelauktu patikėtiniu, draugu. Zawiązały się między nimi stosunki takie, jakie jedynie mogły zbliżyć starego Goriota do zupełnie obcego człowieka. Užsimezgė tarp jų tokie ryšiai, kokie tik ir galėjo sieti šitą senį su kitu žmogumi. Namiętność nie myli się nigdy w rachubie. Jausmai niekuomet neapsirinka. Goriot przeczuwał, że sam zbliży się więcej do Delfiny, że będzie nawet milej widziany, jeżeli Eugeniusz potrafi się jej podobać. Tėvas Gorijo nujautė, kad jis bus arčiau savo dukters Delfinos, meiliau bus jos priimamas, jei Eugenijus pasidarys brangus baronienei. Przy tym powierzył studentowi najcięższą z swych boleści. Be to, jis atskleidė jaunuoliui vieną savo sielvartą. Delfina nie zaznała jeszcze rozkoszy miłości, ta sama Delfina, o której szczęściu ojciec marzył przynajmniej tysiąc razy na dzień. Ponia de Nusingen, kuriai tūkstantį kartų per dieną jis linkėjo laimės, nebuvo pažinusi meilės saldybių. Eugeniusz zaś był, według jego zdania, najmilszym w świecie młodzieńcem i mógł obudzić w sercu Delfiny uczucie, którego dotąd nie znała. Be abejo, Eugenijus - jo žodžiais betariant - vienas iš maloniausių jaunuolių, kiek tik jis jų matęs, ir senis, atrodo, nujautė, kad jis suteiks visus tuos malonumus, kurių jai ligi šiol neteko patirti. Nadzieja ta stała się pobudką przyjaźni dla młodego sąsiada, która się co dzień zwiększała, a bez której nie znalibyśmy zapewne rozwiązania niniejszej powieści. Užtat žmogynas prisirišo prie savo kaimyno tolydžio augančiu palankumu, be kurio tikriausiai nesuprastume šios istorijos galo. Następnego poranku, przy śniadaniu, wszyscy stołownicy dziwili się bardzo niezwykłemu zachowaniu się Goriota. Stary spoglądał na Eugeniusza z wyraźną czułością; przy stole zajął miejsce obok niego i kilkakrotnie wszczynał z nim rozmowę. Twarz Goriota, podobna zwykle do maski gipsowej, wyglądała dziś zupełnie inaczej. Kitos dienos rytą, pusryčiaujant, tėvo Gorijo meilumas, su kuriuo jis žvilgčiojo į Eugenijų, atsisėdusį šalia jo, keletas studentui pasakytų žodžių ir jo veido, paprastai panašaus į gipso kaukę, pasikeitimas nustebino pensiono gyventojus. Vautrin nie widział studenta od czasu owej długiej konferencji; dziś spotkał go po raz pierwszy i usiłował wyczytać, co się w jego duszy dzieje. Votrenas, kuris pamatė studentą pirmą kartą po jų pasikalbėjimo, atrodė, norėjo perskaityti, kas vyksta jo sieloje. Eugeniusz rozmyślał przeszłej nocy o szerokiej drodze życia, co się przed nim otwierała, przy czym nie zapomniał oczywiście o posagu panny Taillefer; teraz zaś spoglądał na nią mimowolnie takim wzrokiem, jakim najcnotliwszy młodzieniec patrzy na bogatą dziedziczkę. Prisimindamas šio žmogaus planus, Eugenijus, kuris, prieš užmigdamas naktį, matavo jo žvilgiui atsiskleidusius plačius laukus, dabar nenoromis galvojo apie panelės Tajfer kraitį ir nepajėgė susilaikyti nežiūrėjęs į Viktoriną taip, kaip žiūri į turtingą paveldėtoją net visų padoriausias jaunuolis. Oczy ich spotkały się przypadkiem. Netikėtai jų akys susitiko. Biedne dziewczę pomyślało, że Eugeniusz prześlicznie wygląda w nowym stroju. Vargšė mergaitė netruko pripažinti, kad Eugenijus labai gražus su savo naujais drabužiais. Spojrzenie, które zamienili, było tak znaczące, iż Rastignac pojął od razu , że stał się dla niej przedmiotem tych żądz niejasnych, które dziewczę nosi zwykle w sercu, aż dopóki nie spotka istoty ponętnej, dla której to serce uderzy. Žvilgsnis, kuriuo juodu pasikeitė, buvo pakankamai reikšmingas, kad Eugenijus įsitikintų, jog tai apie jį sukasi miglotos jos svajos, kurias visos jaunos merginos sutelkia į pirmą patrauklų žmogų. Nad uchem Eugeniusza głos jakiś wołał natrętnie: „Osiemset tysięcy franków!” Kažkoks balsas jam šaukė: aštuoni šimtai tūkstančių! Lecz jednocześnie stanęło przed nim wspomnienie dnia, wczorajszego, i pomyślał sobie, że uczucie wyrachowane dla pani de Nucingen mogło się stać skuteczną prezerwatywą od tych myśli niedobrych, które mimo woli go prześladowały. Bet tučtuojau jis grįžo prie vakarykščių prisiminimų ir pagalvojo, kad jo įsikalbėta meilė poniai de Nusingen bus priešnuodis šitoms blogoms, nenoromis kylančioms mintims. - Dawano wczoraj Cyrulika Sewilskiego - rzekł student. - Vakar Italų teatre vaidino Rosinio "Sevilijos kirpėją". - Jaka to rozkoszna ta muzyka Rossiniego; nigdym jeszcze nic podobnego nie słyszał. Aš niekuomet nebuvau girdėjęs tokios žavingos muzikos, - kalbėjo jis. Mój Boże! co to za szczęście mieć własną lożę w Operze Włoskiej! - Dieve mano, kokia laimė turėti ložę teatre! Ojciec Goriot pochwycił w lot wyrazy studenta, tak jak pies zda się chwytać skinienie swego pana. Tėvas Gorijo sugavo šiuos žodžius, lekiančius oru, kaip kad šuo sugauna savo šeimininko judesius. - Dobrze to być mężczyzną - rzekła pani Vauquer - opływacie panowie jak pączki w maśle i robicie wszystko, co się wam podoba. - Jūs, vyrai, gyvenate kaip inkstai taukuose, - tarė ponia Vokė, - jūs galite veikti, kas jums patinka. - Jak pan wróciłeś do domu? - zapytał Vautrin. - Kaip jūs grįžote namo? - paklausė Votrenas. - Piechotą - odparł Eugeniusz. - Pėsčias, - atsakė Eugenijus. - Co do mnie - rzekł kusiciel - nie zadowalałbym się półprzyjemnościami; chciałbym pojechać powozem, przepędzić wieczór we własnej loży i wygodnie powrócić do domu. - O aš, - tarė gundytojas, - nenorėčiau pusės malonumo; norėčiau nuvažiuoti sava karieta, į savą ložę ir grįžti sau patogiai. Wszystko lub nic, to moja zasada. Viskas arba nieko - štai mano šūkis! - Bardzo chwalebna - rzekła pani Vauquer. - Ir labai geras, - pritarė ponia Vokė. - Czy nie pójdziesz pan do pani de Nucingen? - rzekł Eugeniusz z cicha do Goriota. - Jūs turbūt eisite pas ponią de Nusingen, - tarė patylom Eugenijus tėvui Gorijo. - Jestem pewien, że przyjmie dziś pana z otwartymi rękoma, bo zechce dowiedzieć się tysiąca drobnych szczegółów dotyczących mojej osoby. - Ji tikriausiai priims jus išskėstomis rankomis; ji norės išgirsti iš jūsų tūkstančius smulkmenų apie mane. Wiadomo mi, że pani Delfina oddałaby wszystko w świecie, żeby tylko być w domu kuzynki mojej, wicehrabiny de Beauséant. Esu patyręs, jog ji padarytų visa, kad tik būtų priimta mano pusseserės, vikontienės de Bosean. Otóż nie zapomnij pan powiedzieć baronowej, że ja zrobię wszystko, co będzie w mojej mocy, żeby spełnić jej życzenie. Neužmirškite jai pasakyti, jog aš ją per daug myliu, kad negalvočiau, kaip jai išrūpinti tą malonumą. Rastignac odszedł pośpiesznie do Szkoły Prawa, pragnął bowiem jak najmniej czasu spędzać w tym wstrętnym domu. Rastinjakas skubiai nuėjo į universitetą, jis norėjo kuo mažiausiai laiko išbūti šiuose nepakenčiamuose namuose. Cały dzień prawie błąkał się bez celu, dręczony tą gorączką głowy, której doznaje młodzież oddająca się zbyt wybujałej nadziei. Praklydinėjo beveik visą dieną, graužiamas vaizduotės karštligės, kurią pažįsta visi jaunuoliai, jaudinami per daug drąsių vilčių. Przechadzał się właśnie po ogrodzie Luksemburskim, zatopiony w głębokich rozmyślaniach o życiu społecznym, na które naprowadziło go rozumowanie Vautrina, gdy spotkał się oko w oko z Bianchonem. Votreno samprotavimai jį vertė susimąstyti apie visuomenės gyvenimą. Taip bemąstydamas, jis susitiko Liuksemburgo sode savo draugą Bjanšoną. - Skądżeś to wziął tę minę poważną? - zapytał student medycyny, biorąc go pod ramię i idąc z nim w stronę pałacu. - Iš kur tu ištraukei tokią rimtą miną? - tarė jam studentas medikas, imdamas jį už parankės ir vesdamasis pasivaikščioti priešais rūmus. - Dręczą mnie myśli niedobre. - Mane kamuoja piktos mintys. - Jakie? - Kokios? W każdym razie nie trudno się z nich wyleczyć. Nuo minčių galima pagyti. - Jakimże to sposobem? - Kaip? - Jedyny sposób: ulegać im bez oporu. - Joms paklusti. - Kpisz sobie, nie wiedząc, o co chodzi. - Tu juokauji, nežinodamas, koks reikalas. Czytałeś Roussa? Ar esi skaitęs Ruso? - Czytałem. - Taip. - Czy przypominasz sobie ten ustęp, gdzie autor zapytuje, co by czytelnik zrobił, gdyby mógł, nie ruszając się z Paryża, siłą woli tylko zabić jakiegoś mandaryna w Chinach? - Prisimeni tą vietą, kur jis klausia skaitytoją, kaip jis pasielgtų tuo atveju, jei galėtų praturtėti, vien tiktai savo valios jėga užmušdamas Kinijoje seną mandariną, pats nė nepajudėjęs iš Paryžiaus? - Przypominam. - Taip. - I cóż ty na to? - Na ir ką? - Zachciałeś! - Ė! Ja myślę już o trzydziestym trzecim mandarynie. Aš jau baigiu doroti trisdešimt trečią mandariną. - Nie żartuj. - Nejuokauk. Słuchaj, gdybyś wiedział, że to rzecz prawdopodobna, że chodzi tylko o twe skinienie, powiedz, jakbyś postąpił? Taigi štai, jei tau įrodytų, kad tai įmanoma ir kad tau pakanka tik galva linktelti, ar padarytum taip?.. - A czy ten mandaryn bardzo stary? - Ar jis labai senas, tas mandarinas? Wreszcie, młody czy stary, sparaliżowany czy zdrów, co mi tam! Słowo daję, że… Do licha! Bet matai, jaunas ar senas, paralitikas ar sveikas, kaip kažin ką... po velnių! Nie, ja bym się nie zgodził. Ne, niekados! - Dzielny z ciebie chłopak, Bianchon! - Tu šaunus vyras, Bjanšonai. Ale, słuchaj jeszcze, gdybyś kochał kobietę tak, że gotów byś duszę za nią oddać i gdybyś potrzebował pieniędzy, masę pieniędzy, na stroje dla niej, na powóz, wreszcie na wszystkie jej zachcianki? Bet jei tu taip mylėtum moterį, jog įmanytum dėl jos parduoti savo sielą pragarui, ir jeigu jai reikėtų pinigų, daug pinigų jos tualetui, jos karietai, pagaliau visoms jos užgaidoms? - Ależ ty mi rozum odbierasz i chcesz, żebym rozumował. - Bet tu man atimi protą ir nori, kad aš protaučiau. - Słuchaj, Bianchon, wylecz mię, jam wariat. - Tad štai, Bjanšonai, aš esu pamišęs - gydyk mane. Mam dwie siostry, dwóch aniołów czystości i wdzięku, i pragnę, żeby obie były szczęśliwe. Aš turiu dvi seseris, du grožio ir tyrumo angelus, ir noriu, kad jos būtų laimingos. Jak zdobyć przez pięć lat dwieście tysięcy franków na posag dla nich? Iš kur paimti per penkerius metus du šimtus tūkstančių frankų jų kraičiui? Bywają, widzisz, takie okoliczności w życiu, że trzeba grać w grę hazardowną, bo szkoda marnować szczęście na groszową wygraną. Matai, susidaro kartais gyvenime tokios aplinkybės, kad reikia lošti didelėmis sumomis ir neeikvoti laimės skatikams gaudyti. - Ależ ty stawiasz pytanie, które spotyka każdego człowieka na progu życia, i chcesz mieczem przeciąć węzeł gordyjski. - Juk tu keli klausimą, kuris iškyla kiekvienam žmogui žengiant į gyvenimą, ir nori perkirsti Gordijaus mazgą kardu. Na to, mój kochany, trzeba być Aleksandrem, inaczej za taki postępek można się oprzeć na galerach. Norint šitaip elgtis, mano mielas, reikia būti Aleksandru, o jei ne - pateksi į kalėjimą. Co do mnie, zadowalam się skromną egzystencją, która mnie czeka na prowincji, gdzie zajmę po prostu miejsce mego ojca. O aš tai būsiu laimingas su savo kuklia dalia, sukurta provincijoje, kurią be jokių gudrumų paveldėsiu iš savo tėvo. Pragnienia ludzkie zadowalają się równie dobrze w najciaśniejszym kółku, jak i w najszerszej przestrzeni. Žmogaus troškimai gali būti lygiai tobulai pasotinami mažame ratuke kaip ir milžiniško skersmens rate. Napoleon nie jadał dwóch obiadów dziennie, a kochanek nie mógł mieć więcej od pierwszego lepszego studenta. Napoleonas dukart per dieną pietų nevalgydavo ir negalėjo turėti daugiau meilužių, kaip jų įsitaiso medicinos studentas, gyvendamas kapucinų bendrabutyje. Szczęście ludzkie, mój drogi, musi się zawsze pomieścić między podeszwą a wierzchołkiem głowy; raz płaci się za nie milion, drugi raz sto luidorów, ale wartość jego wewnętrzna jest zawsze jednaka. Mūsų laimė, mielasis, visuomet laikosi tarp mūsų padų ir viršugalvio; ar ji atsieina milijoną per metus, ar šimtą luidorų - vidutinis mūsų pasitenkinimas yra toks pat. Moim więc zdaniem nie warto godzić na życie twego Chińczyka. Išvada - tegu sau gyvena tas kinas. - Dziękuję ci, Bianchon! Słowa twe przyniosły mi ulgę. - Dėkui, tu man padėjai, Bjansonai! Będziemy zawsze przyjaciółmi. Mes visuomet būsime draugai. - Wiesz co? - rzekł student medycyny - byłem na lekcji Cuviera i wracając przez Ogród Botaniczny widziałem, jak panna Michonneau i Poiret rozmawiali przed chwilą z pewnym jegomościem, który w czasie zeszłorocznych zamieszek krążył zawsze w pobliżu Izby Deputowanych. - Bet klausyk, - tarė studentas medikas, - eidamas iš Kiuvjė paskaitos Botanikos sode, aš pastebėjau Mišono ir Puarė ant suoliuko bešnekučiuojant su vienu ponu, kurį esu matęs pernykščių sąmyšių metu prie Atstovų rūmų. Coś mi się widzi, że to jest agent policyjny, który przybrał pozór uczciwego mieszczanina. Jis man atrodo policijos agentas, apsimetęs padoriu piliečiu rentininku. Zwróćmy baczną uwagę na tę parę: powiem ci później dlaczego. Pasekime tą porelę: paskiau pasakysiu kodėl. Bywaj zdrów; o czwartej muszę odpowiedzieć na apel. Sudie, skubu į patikrinimą universitete ketvirtą valandą. Po powrocie do domu Eugeniusz znalazł Goriota, który nań oczekiwał. Parėjęs į pensioną, Eugenijus rado jo belaukiantį tėvą Gorijo. - Patrz pan - rzekł stary - oto list od niej. - Štai, - tarė žmogynas, - prašom laišką nuo jos. Cóż, czy nie ładne pismo? Kokia graži rašysena, a? Eugeniusz rozpieczętował list i przeczytał: „Dowiedziałam się od ojca, że pan jesteś zwolennikiem muzyki włoskiej. Eugenijus atplėšė laišką ir perskaitė: "Pone, tėvas man sakė, kad jūs labai mėgstate italų muziką. Byłabym bardzo szczęśliwa, gdybyś zechciał przyjąć miejsce w mojej loży. Aš būčiau labai laiminga, jeigu jūs padarytumėte man malonumą - priimtumėte vietą mano ložėje. W sobotę ma być Fodor i Pellegrini, spodziewam się więc, że mi pan nie odmówisz. Šeštadienį klausysimės Fodor ir Pelegrinio, aš esu tikra, kad jūs neatsisakysite. Pan de Nucingen prosi wraz ze mną, żebyś pan zechciał być u nas na obiedzie. Ponas de Nusingenas kartu su manim kviečia jus atvykti pas mus šeimyniškų pietų. Obecność pańska będzie dla niego niezmiernie pożądana, bo uwolni go od pełnienia pańszczyzny małżeńskiej, to jest od towarzyszenia mi do teatru. Jei jūs sutiksite, jis bus labai patenkintas, nes jūs išvaduosite jį iš varginančios vyro pareigos lydėti žmoną į teatrą. Nie odpowiadaj pan, tylko przybądź osobiście przyjąć me podziękowanie.D. de N.” Atsakymo nesiųskite, ateikite. Priimkite mano linkėjimus. D. de N." - Pokaż mi pan list - rzekł stary, widząc, że Eugeniusz skończył czytać. - Parodykite jį man, - tarė žmogynas Eugenijui, kai šis perskaitė laišką. Pan nie odmówisz, nieprawdaż? - dodał wąchając papier. - Jūs eisite, tiesa? - pridūrė jis, pauostęs popierių. - Jak to pachnie! - Kaip skaniai kvepia! Wszak to jej palce dotknęły się do tego! O jos pirštai jį čiupinėjo! - Kobieta nie rzuca się tak pierwszemu lepszemu mężczyźnie na szyję - myślał student. "Moteris taip nesikaria vyrui ant kaklo, - tarė sau studentas. - Jam potrzebny jej, jako przynęta na de Marsay'a. - Ji nori pasinaudoti manimi, kad susigrąžintų de Marsė. Chyba żal wielki mógł skłonić ją do takiego postępku. Tiktai iš apmaudo tegalima šitaip elgtis." - No, o czymże pan myślisz? - zapytał ojciec Goriot. - Na, - tarė tėvas Gorijo, - apie ką jūs galvojate? Eugeniusz nie wiedział, że niektóre kobiety owej epoki opanowane były szałem próżności; nie wiedział, że taka bankierowa gotowa była ponieść największą ofiarę, byle tylko ułatwić sobie przystęp do jakiego z domów na przedmieściu Saint-Germain. Eugenijus nepažino to tuštybės kvaitulio, kurio buvo pagautos tuo metu kai kurios moterys, ir nežinojo, kad, norėdama patekti į Sen Žermeno aristokratijos tarpą, bankininko žmona būtų įmaniusi viską paaukoti. Moda ówczesna kazała przenosić nad wszystkie kobiety te, które miały przystęp do wybranego kółka z przedmieścia Saint-Germain; nazywano je paniami z Petit-Château, a pani de Beauséant, przyjaciółka jej księżna de Langeais i księżna de Maufrigneuse zajmowały najpierwsze miejsce w ich gronie. Tais laikais užėjo mada labiausiai vertinti tas moteris, kurias priimdavo į savo tarpą Sen Žermeno draugija, vadinamosios Mažųjų rūmų damos, tarp kurių ponia de Bosean, jos bičiulė kunigaikštienė de Lanžė ir kunigaikštienė de Mofrinjez buvo pačios pirmosios. Rastignac nie miał pojęcia o tym, jak namiętnie kobiety z Chaussée d'Antin pragnęły się dostać do wyższej sfery, w której jaśniały konstelacje przynoszące chlubę płci pięknej. Tik vienas Rastinjakas nežinojo, kas per karštis buvo suėmęs Šosė d'Anteno moteris veržtis į aukštesnįjį visuomenės ratą, kur spindėjo jų lyties žvaigždynai. Wszelako nieufność Eugeniusza nie przyniosła mu szkody; przeciwnie, oziębiła go bardzo, a przez to pozwoliła mu postawić własne warunki, zamiast przyjmować je od innych. Tačiau jo nepasitikėjimas išėjo jam į gera: leido jam šaltai į viską žiūrėti ir teikė liūdną galimybę pačiam statyti sąlygas, užuot jas priiminėjus. - Tak jest, pójdę - powiedział. - Taip, eisiu, - tarė jis. Teraz ciekawość tylko wiodła go do pani de Nucingen, ale kto wie, czy namiętność nie popchnęłaby go ku tej kobiecie, gdyby ona wzgardziła nim na razie. Taigi Eugenijų traukė pas ponią de Nusingen smalsumas, bet jei ši moteris būtų jį paniekinus, galimas daiktas, pas ją būtų nuvedusi jį aistra. Nie można wszakże powiedzieć, żeby obojętnie oczekiwał dnia jutrzejszego i godziny, w której miał ujrzeć baronową. Vis dėlto rytojaus dienos ir išvykimo valandos jis laukė nekantraudamas. Pierwsza intryga jest dla młodzieńca prawie tak ponętna, jak pierwsza miłość. Jaunam vyrui pirmoji intriga galbūt yra tokia pat žavi, kaip ir pirmoji meilė. Pewność powodzenia wyrządza tysiąc błogich uczuć, do których się mężczyźni nie przyznają, a które stanowią cały powab niejednej kobiety. Įtikėjimas pasisekimu gimdo tūkstančius džiaugsmų, kurių vyrai nepripažįsta, tačiau kurie sudaro visą kai kurių moterų žavesį. Zbytnia łatwość powodzenia tak samo jak opór przyczynia się do podniecenia żądzy. Geismas randasi ne tik iš sunkumo, bet ir iš lengvumo laimėti. To pewna, że wszystkie namiętności ludzkie powstają pod wpływem jednej z tych dwóch przyczyn, które rozdzielają świat uczucia na dwa obozy. Visas žmonių aistras, be abejonės, kursto ir palaiko viena arba antra iš šių dviejų priežasčių, kurios turi pasidalinusios meilės karalystę. Być może, że rozdział taki jest wynikiem ważnej kwestii o znaczeniu temperamentu, która bez zaprzeczenia rządzi społeczeństwem ludzkim. Galimas daiktas, kad šis pasidalinimas eina iš didžiojo temperamentų klausimo, kuris, šiaip ar taip kalbėsime, dominuoja visuomenei. Prawda, że melancholicy potrzebują pobudzającego wpływu kokieterii, lecz i to być może, że ludzie nerwowi lub sangwinicy cofają się, gdy opór trwa zbyt długo. Jei melancholikams reikalinga koketerija kaip skatinimas, tai nervingi žmonės ar sangvinikai traukiasi iš kovos lauko, kai tik priešinimasis per ilgai užtrunka. Innymi słowy, o ile elegia jest limfatyczna, o tyle znów dytyramb jest wyłącznie żółciowy. Kitaip tariant, elegija iš esmės yra tiek pat limfatiška, kiek ditirambas tulžingas. Eugeniusz ubierał się starannie i napawał się tym uczuciem zadowolenia ze swej osoby, którego młodzi ludzie nie śmieją zdradzić z obawy śmieszności, a które jednak pochlebia bardzo ich miłości własnej. Puošdamasis Eugenijus gardžiavosi visais tais mažais pomėgiais, apie kuriuos nedrįsta šnekėti jauni žmonės, bijodami, kad iš jų nesijuoktų, tačiau kurie glosto jų savimylą. Zaczesując włosy myślał sobie, że spojrzenie pięknej kobiety prześlicznie się po kruczych jego puklach. Jis šukavosi plaukus, galvoda-mas, kad gražios moters žvilgsnis slidinės juodomis jo garbanomis. Mizdrzył się po dziecinnemu, jak młode dziewczę, co się na bal stroi; przyglądał się z przyjemnością wysmukłej swej figurze i wygładzał starannie fałdki surduta. Jis vaikiškai maivėsi prieš veidrodį lyg jauna mergaitė, taisydamasi į balių. Lygindamas frako raukšleles, jis su pasitenkinimu žiūrėjo į savo liekną liemenį. To pewne, myślał, że można znaleźć niezgrabniejszych ode mnie! "Tikrai, pasitaiko matyti ir prastesnės figūros vyrų", - tarė jis sau. Zszedł na dół w chwili, gdy wszyscy stołownicy byli już zebrani do stołu i wysłuchał z uśmiechem głośnej salwy wykrzykników, którymi przyjęto strój jego wykwintny. Kai jis po to nulipo žemyn, visi pensiono gyventojai jau sėdėjo prie stalo. Jis linksmai priėmė visą spiečių juokų ir sąmojų, kuriais buvo sutiktas jo išsipustymas. Jest to rys charakterystyczny właściwy obyczajom gospody mieszczańskiej, że strój wytworny zwykł obudzać między mieszkańcami niezmierne zdumienie. Toks jau yra miestiečių pensionuose būdingas paprotys - triukšmingai stebėtis gražiai apsirengusiu žmogumi. Na widok nowej sukni każdy sąd swój wydać musi. Visiems, kas tik čia užsivelka naują švarką, kiekvienas būtinai stengiasi pasakyti savo žodį. - Kt, kt, kt, kt - ozwał się Bianchon klaskając językiem jak gdyby zachęcał konia do biegu. - Kt kt kt kt! - supliauškėjo Bjanšonas liežuviu į gomurį, tartum ragindamas arklį. - Postawa księcia lub para - rzekła pani Vauquer. - Oo! Stotas kaip kunigaikščio ar pero, - tarė ponia Vokė. - Może się pan wybiera na podboje? - zagadnęła panna Michonneau. - Jūs žengiate į pergalę, pone? - pastebėjo panelė Mišono. - Kukuryku! - krzyknął malarz. - Kakarieku! - šūktelėjo dailininkas. - Proszę oświadczyć moje uszanowanie szanownej małżonce pańskiej - rzekł urzędnik z Muzeum. - Mano sveikinimai jūsų poniai žmonai, - tarė muziejaus darbuotojas. - Czy pan masz żonę? - zapytał Poiret. - Ponas turi žmoną? - paklausė Puarė. - Żonę i to jaką jeszcze! Kolor trwały, cena od dwudziestu pięciu do czterdziestu, deseń w kraty, według najświeższej mody, daje się prać, nosi się doskonale, pół niciana, pół bawełniana, pół wełniana, leczy od bólu zębów i innych chorób uznanych przez Akademię Medyczną! - Žmoną su pertvaromis, kur neskęsta vandeny, garantuotai neblunka, kaina nuo dvidešimt penkių iki keturiasdešimt, raštas - paskutinės mados langeliukai, gerai plaunasi, patogi nešioti, pusiau lininė, pusiau medvilninė, pusiau vilnonė, geras vaistas nuo dantų sopėjimo ir nuo kitų ligų, pripažintų Karališkosios medicinos akademijos! Wyborna przy tym dla dzieci i jeszcze skuteczniejsza od bólu głowy, od zbytku soków jako też od cierpień przełyku, oczu i uszu - wywoływał Vautrin z komiczną płynnością i z wyrazem iście szarlatańskim. Labiausiai tinka vaikams, o dar labiau - nuo galvos skaudėjimo, nutukimo ir kitų virškinamojo trakto sutrikimų, nuo akių ir ausų ligų, - šaukė Votrenas, juokingai berdamas žodžius tokiu tonu, kaip šaukia turguje fokusininkas. „A ileż ta osobliwość kosztuje?”, zapytacie państwo. - "Bet kiekgi kaštuoja toksai stebuklas? - paklausite mane, ponai. Dwa sous. Nic. Ani złamanego szeląga. - Du su?" Ne, visiškai nieko. Jest to resztka zapasów przygotowanych dla Wielkiego Mogoła. Wszyscy monarchowie europejscy nie wyłączając grrrrrubego księcia Badeńskiego pragnęli oglądać tę osobliwość. Čia tas, kas liko nuo mūsų tiekimo Didžiajam Mogolui, o tą likutį troško pamatyti visi Europos valdovai, neišskiriant nė Badeno diiiidžiojo kunigaikščio! Proszę iść na wprost! Prašom eiti tiesiai priešais save! Proszę wstąpić do kasy. Ir užsukti į kasą. Dalejże muzyka! Ei, muzika! Bruum, la, la, trin! la, la, bum, bum! Brum, la la, dzin, la la, bum bum! Panie klarnecisto! - zawołał ochrypłym głosem - waćpan grasz fałszywie, ja ci palce poodbijam! Ponas klarnetiste, tu blogai groji, - tarė jis užkimusiu balsu, - aš tau kirsiu per nagus! - Mój Boże, co to za miły człowiek - rzekła pani Vauquer do pani Couture - ja bym się nigdy nie znudziła w jego towarzystwie. - Dieve, koks malonus tas žmogus! - tarė ponia Vokė poniai Kutiur, - su juo man niekad nebūtų nuobodu. Wśród śmiechów i żartów, które nastąpiły po komicznej przemowie Vautrina, Eugeniusz pochwycił przelotne spojrzenie panny Taillefer, która zaraz potem pochyliła się ku pani Couture i szepnęła jej kilka słów do ucha. Tarp juokų ir pokštų, kuriuos sukėlė komiška Votreno prakalba, Eugenijus spėjo pastebėti vogčiomis į jį žvilgtelint panelę Tajfer, kuri pasilenkė prie ponios Kutiur ir pašnibždomis pasakė jai keletą žodžių. - Kabriolet czeka - rzekła Sylwia. - Štai ir kabrioletas, - tarė Silvija. - Gdzież on będzie na obiedzie? - zapytał Bianchon. - Kurgi mes pietaujame? - paklausė Bjanšonas. - U pani baronowej de Nucingen. - Pas ponią baronienę de Nusingen. - U córki pana Goriot - dorzucił student. Pono Gorijo dukterį, - atsakė studentas. Przy tych słowach oczy wszystkich zwróciły się na exfabrykanta, który spoglądał na Eugeniusza z pewnym rodzajem zazdrości. Sulig šiuo žodžiu visų akys nukrypo į buvusį makaroninką, kuris žiūrėjo į Eugenijų su kažkokiu pavydu. Rastignac zatrzymał się na ulicy Saint-Lazare, przed jednym z tych domów o wysmukłych kolumnach i lekkich portykach, które uchodzą za wzór piękna w Paryżu. Był to dom prawdziwie bankierski, pełen wymysłów kosztownych, strojny w sztukaterie i mozaiki marmurowe. Rastinjakas atvažiavo į Sen Lazaro gatvę, priešais vienus iš tų lengvučių namų su laibutėmis kolonomis ir prastais portikais, kurie laikomi Paryžiuje dailiais, tikrus bankininko namus, perkrautus brangenybių, gipso lipdinių, su marmuro mozaika išklotomis laiptų aikštelėmis. Znalazł panią de Nucingen w małym saloniku, obwieszonym malowidłami włoskimi, którego ozdoby przypominały kawiarnię. Jis rado ponią de Nusingen mažame itališkos tapybos salone, kurio išdekoravimas buvo panašus į kavinių. Baronowa była smutna. Baronienė atrodė liūdna. Usiłowała szczerze ukryć swe zmartwienie i przez to właśnie obudziła ciekawość Eugeniusza, który spodziewał się, że jego obecność uszczęśliwi tę kobietę, a tymczasem znalazł ją zrozpaczoną. Pastangos, kuriomis ji bandė paslėpti savo susikrimtimą, Eugenijų juoba sudomino, kad buvo nuoširdžios. Jis tikėjosi savo atvykimu ją nudžiuginsiąs, o čia rado visiškai nusiminusią. Zawód ten podrażnił jego miłość własną. Šis nusivylimas įžeidė jo savimylą. - Bardzo niewiele jeszcze mam prawa do zaufania pani - rzekł Eugeniusz, który usiłował nadaremnie zbadać przyczynę jej zakłopotania, spodziewam się jednak, że pani powiedziałaby mi z całą otwartością, gdybym jej zawadzał. - Aš mažai teturiu teisės į jūsų pasitikėjimą, ponia, - tarė jis, pabandęs išgauti, kas ją slegia, - tačiau jei aš jus varžau, tai tikiu jūsų gera valia, kad man pasakysite tai atvirai. - Zostań pan - rzekła baronowa - bez pana byłabym zupełnie samotna. - Pasilikite, - tarė ji, - aš būčiau vieniša, jeigu jūs išeitumėt. Nucingen nie będzie na obiedzie, a ja nie chciałabym zostać sama jedna, potrzebuję dziś rozrywki. Nusingenas pietauja mieste, ir aš nenorėčiau būti viena - man reikia išsiblaškyti. - Cóż to pani? - Bet kas gi jums yra? - O! Panu tego nie powiem - zawołała. - Prędzej każdemu innemu. - Jums tai galėčiau pasakyti pačiam paskutiniam, - sušuko ji. - A ja chcę wiedzieć. - Aš noriu tą žinoti. Bo widocznie tajemnica pani ma jakiś związek z moją osobą. Išeitų, kad ir aš turiu ką bendra su ta jūsų paslaptimi? - Być może! - Gali būti! Ale nie - poprawiła się - to po prostu sprzeczki małżeńskie, które trzeba pogrzebać na dnie serca. Bet ne, - pridūrė ji, - tai šeimos nesantaikos, kurios turi likti palaidotos širdies gelmėse. Czyż nie mówiłam panu onegdaj? Argi aš jums nesakiau užvakar? Ja nie jestem bynajmniej szczęśliwa. Aš nesu laiminga. Złote łańcuchy ciężą bardziej niż wszelkie inne. Aukso grandinės yra visų sunkiausios. Gdy kobieta wyznaje, że jest nieszczęśliwa, a wyznaje to przed młodzieńcem, któremu nie zbywa na dowcipie, który wie, że jest wykwintnie ubrany i ma w kieszeni tysiąc pięćset franków do wyrzucenia; to młodzieniec taki musi stracić głowę, musi pomyśleć to, co Eugeniusz powiedział. Kai moteris sakosi jaunam vyrui, kad ji nelaiminga, tai tas jaunas vyras, jei jis supratingas, gražiai pasipuošęs, jei jo kišenėj yra atliekamų penkiolika šimtų frankų, tikriausiai pagalvos taip kaip Eugenijus, ir virs paikšu. - Czegóż pani możesz żądać? - zapytał student. - Ko jūs galėtumėte trokšti? - atsakė jis. - Jesteś piękna, młoda, kochana, bogata. - Jūs esate graži, jauna, mylima, turtinga. - Nie mówmy o mnie - zawołała ze złowrogim jakimś wstrząśnieniem głowy. - Nekalbėkime apie mane, - tarė ji liūdnai palingavusi galva. - Zjemy obiad sam na sam, a później będziemy słuchali rozkosznej muzyki. - Mes pietausime drauge, vienu du, važiuosime pasiklausyti gražiausios muzikos. Jakże mnie pan znajdujesz? Ar aš jums patinku? - zagadnęła znów powstając, żeby lepiej pokazać przepyszną swą suknię z kaszmiru białego w perskie desenie. - paklausė ji, pakildama ir rodydama savo baltą kašmiro suknią su persiškais raštais, nepaprastai brangią ir dailią. - Pragnąłbym, żebyś pani była moja - rzekł Eugeniusz. - Aš norėčiau, kad jūs visiškai būtumėte mano, - tarė Eugenijus. - Jakżeś pani prześliczna! - Jūs esate žavinga. - Smutną miałbyś pan własność - odpowiedziała z uśmiechem pełnym goryczy. - Jūs turėtumėt liūdną nuosavybę, - tarė ji karčiai šypsodamasi. - Nic tu nie zapowiada nieszczęścia, ale pozory kłamią, bo ja jestem w rozpaczy. - Niekas čia jums nebyloja apie nelaimę, o vis dėlto, kad ir kaip viskas atrodytų, aš labai nusiminusi. Troski sen mi odbierają i czuję, że zbrzydnę niezadługo. Mano sielvartai neduoda man miegoti, aš pasidarysiu negraži. - O, to niepodobna! - zawołał student. - O, tai negalimas daiktas, - tarė studentas. - Ale ciekaw jestem, co to są za troski, których miłość szczera nie zdołałaby rozpędzić? - Bet man labai įdomu sužinoti, kas tai per rūpesčiai, kurių atsidavusi meilė negalėtų išsklaidyti? - Ach! Gdybym powierzyła panu swoje zmartwienia, to zacząłbyś mnie pan pewnie unikać. - Ak, jeigu aš jums viską išpažinčiau, jūs pabėgtumėte nuo manęs, - tarė ji. Dotychczas uczucie pańskie dla mnie jest tylko galanterią, na którą tak nietrudno zdobyć się mężczyźnie, lecz gdybyś mnie kochał szczerze, to musiałbyś rozpaczać wraz ze mną. - Jūs mylite mane tuo tarpu tik iš mandagumo, kuris įprastas vyrams; bet jei jūs tikrai mane mylėtumėte, jūs baisiai nusimintumėte. Widzisz pan, że nie mogę nic więcej powiedzieć. Jūs matote, kad aš privalau tylėti. Przez litość - poczęła po chwili - mówmy o czym innym. Meldžiamasis, kalbėkime apie ką kita. Chodź pan zobaczyć moje apartamenty. Eikime pažiūrėti mano kambarių. - Przeciwnie, zostańmy tutaj - odparł Eugeniusz - siadając na kanapce przed kominkiem obok pani de Nucingen, którą wziął za rękę. - Ne, likime čia, - atsakė Eugenijus, sėsdamas ant sofos priešais židinį, šalia ponios de Nusingen, ir drąsiai paimdamas jos ranką. Ona nie broniła mu ręki, nawet oparła się na dłoni młodego człowieka ruchem, w którym czuć było siłę skoncentrowaną, zdradzającą głębokie wzruszenie. Ji leido ją paimti ir dargi spustelėjo stipriai jauno vyro ranką, tuo išduodama didelį savo nerimą. - Posłuchaj mnie pani - rzekł Rastignac - błagam cię, powiedz mi swoje zmartwienie. - Paklausykite, - tarė Rastinjakas, - jeigu jus kankina sielvartai, jūs turite juos man pasisakyti. Chcę dać dowód, że kocham cię tylko dla ciebie samej. Aš noriu jums įrodyti, kad myliu jus dėl jūsų. Albo powierzysz mi swe troski, które ja rozproszę, choćbym miał sześciu ludzi zabić dla ciebie, albo pójdę stąd i nie wrócę więcej. Arba jūs kalbėsite ir pasakysite man savo rūpesčius, kad aš galėčiau juos išsklaidyti, net jei prireiktų šešis žmones užmušti, arba aš išeisiu ir niekuomet nebegrįšiu. - Dobrze więc! - zawołała z myślą rozpaczliwą i uderzyła się w czoło. - Gerai! - sušuko ji, staiga pagauta paklaikusios minties, jog net pliaukštelėjo sau į kaktą, - aš tuojau jus išmėginsiu. - Za chwilę wystawię pana na próbę. Tak - rzekła do siebie. - Nie ma już innego środka! Zadzwoniła. "Taip, - tarė ji sau, - beliko tik ši paskutinė priemonė." Ji paskambino. - Czy powóz pana barona zaprzężony? - zapytała kamerdynera. - Ar pono karieta pakinkyta? - paklausė ji liokajų. - Tak jest. - Taip, ponia. - Ja go biorę, panu baronowi dacie mój powoź i moje konie. - Aš ja važiuoju. Jam paduokite mano karietą ir mano arklius. Obiad będzie dopiero o siódmej. Pietus patieksite tik septintą valandą. - Chodźże pan, proszę - rzekła do Eugeniusza, który me rozumiał sam, czy we śnie, czy na jawie, jedzie z baronową powozem pana de Nucingen. - Na, eikime, - tarė ji Eugenijui, kuris tarėsi sapnuojąs, kai atsidūrė pono de Nusingeno karietoje, šalia šios moters. - Do Palais-Royal - zawołała na woźnicę - koło Teatru Francuskiego. - Į Pale Rojalį, - tarė ji vežėjui, - prie Prancūzų teatro. W drodze zdawała się wzburzona i nie chciała odpowiadać na zapytania Eugeniusza, który nie mógł pojąć, co znaczy ten opór niemy, zacięty i nieczuły. Važiuojant ji atrodė susijaudinusi ir nieko neatsakė į daugybę Eugenijaus klausimų; jis nežinojo, ką begalvoti apie šį nebylų, sutelktą, nesuprantamą užsispyrimą. - Ona wymknie mi się za chwilę - mówił do siebie. "Viena akimirka ji iš manęs ištruks", - tarė jis sau. Powóz się zatrzymał; baronowa powstrzymała jednym spojrzeniem nierozważne słowa studenta, który zaczynał się unosić. Kai karieta sustojo, baronienė vienu žvilgsniu nutildė audringus studento žodžius: šis jau buvo per daug įsismaginęs. - Czy pan mnie szczerze kochasz? - zapytała. - Jūs mane labai mylite? - tarė ji. - Szczerze - odpowiedział, starając się ukryć ogarniający go niepokój. - Taip, - atsakė jis, slėpdamas staiga jį pagavusį nerimą. - Nie pomyślisz o mnie nic złego, o cokolwiek bądź będę cię prosiła? - Jūs nieko blogo nepamanysite apie mane, kad ir kažin ko aš jus paprašyčiau? - Nie. - Ne. - Gotów żeś być mi posłusznym? - Jūs esate pasiryžęs manęs klausyti? - Bez wahania. - Aklai. - Czyś pan był kiedy w domu gry? - spytała drżącym głosem. - Ar esate kada nors lošęs? - paklausė ji virpančiu balsu. - Nigdy. - Niekuomet. - Ach! oddycham. - Ak, aš atgaunu kvapą. Szczęście panu posłuży. Jūs turėsite laimę. Oto moja kieska - mówiła baronowa. Štai mano piniginė, - tarė ji. - Weź ją pan, proszę! - Imkite! jest w niej sto franków, to jest całe mienie kobiety, której ludzie szczęścia zazdroszczą. Joje yra šimtas frankų - tai viskas, ką turi ši laiminga moteris. Idź pan z tym do domu gry. Nie umiem wskazać drogi, wiem tylko, że gdzieś w Palais-Royal. Eikite į lošimo namus, aš tiksliai nežinau, kur jie yra, žinau tik, kad turi būti prie Pale Rojalio. Spróbuj pan gry, zwanej ruletą, ryzykuj te sto franków i przegraj wszystko lub przynieś mi sześć tysięcy franków. Paleiskite tą šimtą frankų į lošimą, kuris vadinasi ruletė, ir - arba praloškite viską, arba atneškite man šešis tūkstančius frankų. Za powrotem opowiem przyczynę mego zmartwienia. Kai grįšite, aš papasakosiu jums, kas mane slegia. - Niech mnie diabli porwą, jeżeli rozumiem, co mam zrobić; ale będę posłusznym - powiedział Eugeniusz; a jednocześnie pomyślał z sobie z radością: Ona się kompromituje ze mną; nie będzie mi więc mogła nic odmówić. - Tegriebia mane visi velniai, jeigu aš bent kiek nusimanau, ką turiu daryti, bet aš paklausysiu jūsų, - tarė jis, džiaugsmingai pagalvojęs: "Ji save kompromituoja mano akivaizdoje, ji manęs nebegalės atstumti." Eugeniusz zabiera ładną sakiewkę i podąża z nią do najbliższego domu gry, pod numerem dziewiątym, który mu wskazał jakiś handlarz odzienia. Eugenijus ima dailią piniginę, bėga į Nr. 9, pirma pasiklausęs vieną drabužių pirklį, kur yra artimiausi lošimo namai. Stanąwszy u celu, wchodzi na schody, pozwala sobie zabrać kapelusz i zapytuje, gdzie jest ruleta. Lipa laiptais, drabužinėje paduoda skrybėlę; įeina į vidų ir klausia, kur yra ruletė. Ku wielkiemu zdziwieniu obecnych posługacz miejscowy podprowadza go do długiego stołu. Lankytojai stebisi, kai tarnas veda jį prie ilgo stalo. Cała publiczność spogląda na Eugeniusza, który pyta bez zawstydzenia, gdzie ma położyć swą stawkę. Eugenijus, visų žiūrovų lydimas, nesidrovėdamas klausia, kur reikia statyti. - Połóż pan luidora na jednym z tych trzydziestu sześciu numerów; jeżeli numer wyjdzie, będziesz pan miał trzydzieści sześć luidorów - mówi mu szanowny jakiś starzec o białych włosach. - Jei jūs padėsite luidorą ant vieno iš šitų trisdešimt šešių numerių ir tas numeris išeis, jūs gausite trisdešimt šešis luidorus, - paaiškina jam garbingos išvaizdos senukas baltais plaukais. Eugeniusz rzuca sto franków na numer dwudziesty pierwszy odpowiadający liczbie lat jego. Eugenijus meta šimtą frankų ant savo amžiaus skaitmens - dvidešimt vieno. Nie zdołał się jeszcze opamiętać, gdy krzyk podziwu obił się o jego uszy. Nuostabos aiktelėjimas pasigirsta pirmiau, negu jis susivokia. Wygrał, nie wiedząc jak i kiedy. Jis išlošia, nieko nesuprasdamas. - Proszęż wziąć pieniądze - mówi znów poważny jegomość - w tym systemie nie wygrywa się dwa razy. - Atsiimkite savo pinigus, - sako jam senukas: - dukart šitaip niekas neišlošia. Eugeniusz bierze z rąk jego łopatkę, zgarnia trzy tysiące sześćset franków i kładzie je na czerwone, choć jeszcze nic a nic gry nie rozumie. Eugenijus ima grėbliuką, kurį jam paduoda tas senas ponas, prisitraukia tris tūkstančius šešis šimtus frankų ir vis dar nesuprasdamas lošimo, padeda juos ant raudonojo. Widzowie spoglądają nań z radością widząc, że dalej grać zamierza. Publika žiūri į jį su pavydu, matydama kad jis lošia toliau. Koło obraca się, Eugeniusz wygrywa powtórnie i bankier rzuca mu znowu trzy tysiące sześćset franków. Ratas sukasi jis vėl laimi ir bankininkas pažeria jam dar tris tūkstančius šešis šimtus frankų. - Teraz masz pan siedem tysięcy dwieście franków - mówi mu stary jegomość do ucha. - Jūs išlošėte septynis tūkstančius du šimtus frankų, - sako jam į ausį senasis ponas. Jeżeli pan zechcesz posłuchać mojej rady, to przestań grać, bo czerwone już przeszło osiem razy. - Paklausykite manęs ir meskite lošti: raudonasis išėjo jau aštuonis kartus. Jeżeliś miłosierny, to wywdzięczysz się za dobrą radę, wspomagając dawnego prefekta napoleońskiego, który znajduje się w bardzo krytycznym położeniu. Jei jūs esate gailestingas, tai įvertinsite šį gerą patarimą ir sušelpsite buvusį Napoleono prefektą, kuris šiuo metu labai vargsta. Rastignac odurzony patrzy obojętnie, jak siwowłosy jegomość zabiera mu z rąk dziesięć luidorów. Unosząc swoje siedem tysięcy franków, student nie pojmuje wcale, jakim sposobem je wygrał, tylko dziwi się szczęściu własnemu. Rastinjakas apdujęs leidžia žilajam senukui pasiimti dešimt luidorų ir lipa žemyn su septyniais tūkstančiais, dar nieko nesuprasdamas apie lošimą, bet apstulbintas sėkmės. - No cóż? - Štai! Dokądże mnie pani teraz zawieziesz? - zapytał Delfiny, pokazując jej siedem tysięcy, skoro tylko drzwiczki od powozu zostały zamknięte. Kur mane vešitės dabar? - taria jis, rodydamas septynis tūkstančius frankų poniai de Nusingen, kai vežėjas uždarė karietos dureles. Delfina pochwyciła go w uścisk gwałtowny i ucałowała żywo, ale nie namiętnie. Delfina suspaudžia jį kaip padūkusi savo glėby ir pabučiuoja stipriai, bet be aistros. - Wybawiłeś mnie! - i łzy radości spływały obficie po jej twarzy. - Jūs mane išgelbėjote! - ir džiaugsmo ašaros gausiai teka jos skruostais. - Wszystko ci powiem, mój przyjacielu. - Aš tuoj jums viską pasakysiu, mano drauge. Będziesz mi pan przyjacielem, nieprawdaż? Jūs busite mano draugas, tiesa? Jam bogata, opływam w dostatki, na niczym mi pozornie nie zbywa. Matote mane turtingą, visko pertekusią, - nieko man netrūksta, ar bent atrodo, kad nieko netrūksta. A jednak, któż uwierzy, że pan de Nucingen nie daje mi do rąk ani grosza: sam utrzymuje dom, powozy, sam płaci za moje loże w teatrze, a na stroje przeznacza mi sumę nie wystarczającą; człowiek ten każe mi przez wyrachowanie znosić nędzę tajemną. Tad žinokite, kad ponas de Nusingenas neduoda man į rankas nė vieno sū; jis apmoka visas mano išlaidas, mano karietas, mano ložes; skiria man tualetui sumą, kurios neužtenka, - jis tyčiomis, apskaičiuodamas stumia mane į slaptą skurdą. Ja znów jestem zbyt dumna, abym go prosić miała. Aš esu per daug išdidi, kad iš jo prašyčiau. Byłabym najnędzniejszą istotą, gdybym kupowała jego pieniądze za taką cenę, za jaką chce mi je sprzedawać! Argi aš nebūčiau paskutinis sutvėrimas, jei pirkčiau iš jo pinigus ta kaina, kuria jis nori man juos parduoti! Dlaczego ja, com mu wniosła siedemset tysięcy franków posagu, pozwoliłam się tak wyzuć ze wszystkiego? Kaipgi aš, turėdama septynis šimtus tūkstančių frankų, taip leidausi apgrobiama? Przez dumę, przez pogardę. Iš išdidumo, iš pasipiktinimo. Wychodzimy za mąż tak młode jeszcze, tak naiwne! Mes esame tokios jaunos, tokios naivios, kai pradedame vedybinį gyvenimą! Prośba o pieniądze, z którą trzeba się było zwrócić do męża, nie chciała mi przejść przez usta, nie śmiałam jej wymówić i przeżywałam własne zaoszczędzone pieniądze lub to, co mi dawał biedny mój ojciec; później musiałam się zadłużyć. Žodžiai, kuriais reikėjo man prašyti iš vyro pinigų, draskė man gerklę; aš nedrįsau niekuomet, aš eikvojau savo santaupas ir tą, ką man duodavo vargšas mano tėvas; paskiau aš įsiskolinau. Małżeństwo stało się dla mnie najokrutniejszym zawodem; ja nawet mówić o nim nie mogę; dość panu wiedzieć, że wyskoczyłabym oknem, gdybym zmuszona była żyć z Nucingenem i nie miała osobnych apartamentów. Vedybos mane baisiausiai apvylė, aš negaliu jums visko apsakyti; tegu pakaks jums žinoti, kad aš pulčiau pro langą, jei man reiktų gyventi su Nusingenu kitaip negu atskiruose kambariuose. Trzeba było przyznać się przed nim, że miałam długi, że, jak każda młoda kobieta, wydawałam na klejnoty, na rozmaite zachcianki (biedny ojczysko tak nas przyzwyczaił, żeśmy sobie niczego odmawiać nie umiały); cierpiałam mękę prawdziwą, lecz w końcu znalazłam odwagę wyznać mu wszystko. Kai man reikėjo prisipažinti, kad aš pasidariau skolų kaip ir visos jaunos moterys, - pirkau brangenybių ir šiaip kokius įgeidžius tenkinau (mano vargšas tėvas mus buvo pripratinęs nieko sau neatsakyti), - aš kančias kentėjau, bet pagaliau suradau drąsos jam pasisakyti. Alboż nie miałam własnego funduszu? Argi aš neturėjau savo dalies? Nucingen uniósł się, powiedział, że go rujnuję, coś okropnego! Nusingenas užsidegė" sakė, kad aš jį nusmukdysianti, prikalbėjo baisių dalykų! Wolałabym wtedy być o sto stóp pod ziemią. Aš norėjau tuomet kiaurai žemę prasmegti. Zapłacił wprawdzie, bo miał cały mój posag, ale odtąd przeznaczył mi na osobiste wydatki pensyjkę, którą przyjęłam dla świętego spokoju. Kadangi jis buvo paėmęs mano dalį, tai skolas užmokėjo; bet paskyrė nuo to laiko mano asmeniškoms išlaidoms tam tikrą sumą, su kuria aš dėl šventos ramybės sutikau. Później chciałam odpowiedzieć miłości własnej pewnego człowieka, którego i pan znasz także. Paskui panorėjau patenkinti savimylą vienam žmogui, kurį jūs pažįstate, - kalbėjo ji. Zawiodłam się na nim, to prawda, lecz byłabym niesprawiedliwa, gdybym nie uznała szlachetności jego charakteru. - Nors aš esu jo apvilta, bet būčiau neteisinga, jei nepripažinčiau jam būdo kilnumo. A jednak człowiek ten porzucił mnie niegodnie! Vis dėlto galų gale jis mane begėdiškai pametė! *Nie należało by* opuszczać kobiety, której rzuciło się w potrzebie garść złota. Niekad negalima pamesti moters, kuriai sunkią valandą numetei krūvą aukso! *Trzeba by* kochać ją wiecznie! Ją reikia visuomet mylėti. Ty, duszo dwudziestoletnia, piękna, młoda i nieskalana, ty mnie spytasz, jak kobieta może przyjmować złoto od mężczyzny? Jums dvidešimt vieneri metai, jūsų siela skaisti, jūs jaunas ir tyras, - jūs mane paklausite, kaip gali moteris priimti auksą iš vyro? Mój Boże! Dieve mano! Czyż to nie jest rzecz naturalna, że się wszystkim dzielimy z istotą, której zawdzięczamy szczęście nasze? Argi nėra natūralu viskuo dalintis su tuo, kam esi dėkingas už laimę? Czyliż dając wszystko, można się troszczyć o jakąś drobną cząsteczkę całości? Kai esi atsidavęs visas" bene dar suksi galvą dėl mažos to viso dalelės? Pieniądze zaczynają nabierać wagi wtedy dopiero, gdy uczucie znika. Pinigas, tik tada įgyja šiokią tokią reikšmę, kai nebėra jausmo. Czyż dwie kochające się istoty nie są złączone na całe życie? Argi meilė mūsų nesuriša visam gyvenimui? Czyż która z nich myśli o rozdziale, gdy sądzi, że jest szczerze kochaną? Argi mes galvojame apie išsiskyrimą, kai tikime, kad mus labai myli? Przysięgacie nam miłość wieczną, i jakże chcecie później, żeby interesy nasze nie były wspólne? Jūs mums prisiekinėjate amžiną meilę, tad ar galime mes beturėti atskirų interesų? O, pan nie wiesz, com ja dziś wycierpiała, gdy Nucingen odmówił mi sześciu tysięcy franków, on, co pewnie nie mniej daje miesięcznie kochance swojej, jakiejś dziewczynie z opery. Jūs nežinote, kiek aš iškentėjau šiandien, kai Nusingenas man griežtai atsisakė duoti šešis tūkstančius frankų, nors kas mėnesį tiek duoda savo meilužei, operos mergiščiai! Chciałam się zabić. Aš norėjau nusižudyti. Szalone myśli przychodziły mi do głowy. Beprotiškiausios mintys man lėkė per galvą. Były chwile, żem zazdrościła losu prostej służącej. Buvo valandėlių, kai aš pavydėjau tarnaitei, savo kambarinei. Czyż mogłam się udać do ojca? Ależ to byłoby szaleństwo! Kreiptis į tėvą - beprotybė. Anastazja i ja zrujnowałyśmy go już do szczętu: biedny mój ojciec sprzedałby siebie samego, gdyby mógł wziąć sześć tysięcy franków za swą osobę. Mudvi su Anastazija jį užpjovėme; vargšas mano tėvas pats save parduotų, jeigu tik galėtų gauti šešis tūkstančius frankų. Po cóż było przywodzić go na próżno do rozpaczy? Būčiau tik be reikalo jam širdį uždavusi. Pan wybawiłeś mnie od wstydu i śmierci, bo pijana byłam boleścią. Jūs mane išgelbėjote nuo gėdos ir mirties - aš buvau apkvaišusi iš skausmo. Ach! Ak pone! Winnam była panu to objaśnienie: dziwnie nierozważnie postąpiłam dziś z panem. Aš jums turėjau tai paaiškinti, užtat kad pasielgiau su jumis visiškai beprotiškai. Gdyś pan stąd odszedł, gdym cię straciła z oczu, chciałam uciec piechotą… Kai jūs nuėjote ir dingote man iš akių, aš norėjau bėgti pėsčia... Dokąd? Kur? Nie wiem sama. Pati nežinau. Oto życie większej części kobiet paryskich: na zewnątrz zbytek, a w duszy troski okrutne. Štai jums pusės Paryžiaus moterų gyvenimas: iš pažiūros prabanga, o sieloje nežmoniški rūpesčiai. Znam biedne istoty jeszcze nieszczęśliwsze ode mnie. Aš pažįstu vargšių, dar nelaimingesnių už mane. Są przecie kobiety, które muszą prosić swych dostawców o przedstawianie fałszywych rachunków. Yra juk net tokių moterų, kurios priverstos prašyti tiekėjus klastoti sąskaitas. Inne zmuszone są okradać własnych mężów: jedni sądzą, że kaszmir kupiony za sto luidorów kosztuje pięćset franków, drudzy, że kaszmir wartujący pięćset franków płaci się po sto luidorów. Kitos turi vogti nuo savo vyrų: vieni jų mano, kad kašmyras po du tūkstančius frankų gaunamas už penkis šimtus, kiti - kad penkių šimtų frankų vertės kašmyras perkamas už du tūkstančius. Są nawet takie biedne istoty, które muszą głodzić swe dzieci i szachrować w najrozmaitszy sposób, żeby zarobić sobie na suknię. Pasitaiko tokių nelaimingų moterų, kurios badu marina savo vaikus ir rankioja po skatiką suknelei. Ja przynajmniej nie splamiłam się żadnym nędznym oszustwem. Aš bent nesu susiteršusi šitomis niekingomis apgavystėmis. To była moja ostatnia troska. Dabar galas mano kančioms. Niektóre kobiety sprzedają się swym mężom, żeby później panować nad nimi, a ja jestem przynajmniej swobodna! Jei kai kurios moterys parsidavinėja savo vyrams, norėdamos juos valdyti, tai aš esu bent laisva! Gdybym chciała, to Nucingen zasypałby mnie złotem, lecz wolę płakać, wsparłszy głowę na sercu człowieka, o którym wiem, że wart jest mego szacunku! Jei tik panorėčiau, Nusingenas mane auksu apipiltų, bet man verčiau verkti, priglaudus galvą prie krūtinės tam, ką aš galiu gerbti. Ach, dziś wieczorem de Marsay nie będzie miał prawa patrzeć na mnie, jak na kobietę zapłaconą przez niego! O, šį vakarą ponas de Marsė neturės teisės žiūrėti į mane kaip į moterį, kuriai yra užmokėjęs. Ukryła twarz w obu dłoniach, nie chcąc pokazać, że płacze; lecz Eugeniusz odsunął z lekka jej ręce. Ji prisidengė rankomis veidą, slėpdama nuo Eugenijaus ašaras, bet jis atitraukė jos rankas, norėdamas atidžiai į ją įsižiūrėti: prakilni ji buvo šią valandą. Jakże wspaniale wyglądała w tej chwili! - Ach, to coś okropnego mieszać tak pieniądze z uczuciem! - Maišyti pinigus su jausmais, - argi tai ne baisu? Pan nie będziesz mógł mnie kochać! - zawołała. Jūs negalėsite manęs mylėti, - tarė ji. Eugeniusz wzburzony był tą mieszaniną dobrych uczuć, które tak wysoko mogą podnieść kobietę, z występkami, do których popycha ją dzisiejszy ustrój społeczny. Przemawiał łagodnie i pocieszająco, podziwiając tę piękną istotę, która wydała naiwnie nierozważny krzyk boleści. Šis mišinys gerų jausmų, keliančių moteris į aukštybes, ir ydų, į kurias stumia jas dabartinė visuomenės santvarka, sukrėtė Eugenijų, ir jis kalbėjo švelnius, guodžiančius žodžius, gėrėdamasis šia gražia moterimi, kuri, prasiveržus skausmui, pasirodė taip naiviai neapdairi. - Przyrzecz mi pan, że nie użyjesz tego za broń przeciw mnie samej. - Jūs nepanaudosite to, ką pasakiau, prieš mane? - tarė ji. - Prižadėkite man. - Ach, pani, nie byłbym zdolny do czegoś podobnego - odparł student. - Ak ponia! Man tai neįmanoma. Pochwyciła jego rękę i przycisnęła ją sobie do piersi ruchem zdradzającym żywą wdzięczność. Jį paėmė jo ranką ir prispaudė sau prie širdies, reikšdama dėkingumą ir nuoširdų meilumą. - Otom, dzięki panu, swobodna i wesoła. - Jūsų dėka štai aš vėl laisva ir linksma. Żyłam pod naciskiem ręki żelaznej. Aš gyvenau lyg sugniaužta geležinės rankos. Teraz wieść będę życie skromne, nic nie będę wydawała. Dabar noriu gyventi paprastai, nesišvaistyti. Pan przyjmiesz mnie taką, jaką będę, nieprawdaż, przyjacielu drogi? Jums, mano drauge, aš patiksiu tokia, ar ne? Weź pan to - mówiła dalej - zatrzymując dla siebie tylko sześć biletów bankowych. Šitą pasilikite sau, - tarė ji, tepaimdama šešis banknotus. Sumiennie winnam panu tysiąc talarów, bo wyobrażałam sobie, że gram z panem na spółkę. - Sąžiningai sprendžiant, esu jums sko-linga tris tūkstančius, nes aš taip suprantu, kad mes esame pusininkai. Eugeniusz wzbraniał się jak dziewczyna, lecz w końcu musiał przyjąć pieniądze, gdyż baronowa powiedziała: - Będziesz pan moim wrogiem, jeżeli nie zechcesz być wspólnikiem. Eugenijus gynėsi kaip mergaitė. Bet kai baronienė jam pasakė: - Aš jus laikysiu savo priešu, jei nebūsite mano bendrininkas, - jis paėmė pinigus. - Zachowam więc te pieniądze, żeby mieć o czym spróbować znów szczęścia w razie potrzeby - rzekł Eugeniusz. - Tai bus atsarga nelaimės atvejui, - tarė jis. - Obawiałam się tych słów - zawołała Delfina, blednąc. - Va šito žodžio aš ir bijau! - sušuko ji blykšdama. - Jeżeli chcesz pan, żebym była czymkolwiek dla ciebie, to musisz mi przysiąc, że nigdy do gry nie wrócisz. - Jeigu jūs norite, kad aš jums būčiau šis tas, prisiekite man, - tarė ji, - kad daugiau niekuomet nebegrįšite lošti. Mój Boże! Dievuliau mano! Jażbym miała cię zgorszyć! Man jus išvesti iš kelio! Wolałabym raczej umrzeć z boleści. Aš numirčiau iš skausmo. Zatrzymali się właśnie przed domem baronowej. Jie parvažiavo. Rażące to przeciwieństwo nędzy i dostatku zdumiewało studenta, któremu mimowolnie przychodziły na myśl złowrogie słowa Vautrina. Kontrastas tarp šito skurdo ir šitos prabangos glumino studentą, ir jo ausyse vėl ėmė skambėti kraupūs Votreno žodžiai. - Spocznij pan tam - rzekła baronowa, wchodząc do swego pokoju i wskazując mu kanapkę stojącą przed kominkiem - ja będę pisała list niezmiernie trudny! - Sėskite čia, - tarė baronienė, eidama į savo kambarį ir rodydama į sofą prie židinio, - turiu parašyti labai sunkų laišką! Poradź mi pan. Patarkite man. - Nie pisz pani nic - rzekł Eugeniusz - włóż bilety bankowe w kopertę, zaadresuj i odeślij je przez swoją pannę służącą. - Nerašykite nieko, - tarė jai Eugenijus, įdėkite pinigus į voką, užrašykite adresą ir pasiųskite per kambarinę. - Nieoceniony z pana człowiek! - zawołała. - Betgi jūs - mieliausias žmogus! - tarė ji. - Oto co znaczy mieć dobre wychowanie. - Štai ką reiškia būtį išauklėtam! To tchnie prawdziwym Beauséantem - dodała z uśmiechem. Tai grynai pagal Boseanų dvasią, - kalbėjo ji šypsodamasi. - Jaka ona śliczna! - mówił sobie w duchu Eugeniusz, który czuł się coraz bardziej zakochanym. "Ji žavinga", - tarė sau Eugenijus, kaskart labiau ją pamildamas. Zaczął oglądać pokój tchnący rozkoszną elegancją bogatej kurtyzany. Jis žvalgėsi po kambarį, dvelkiantį goslia turtingos kurtizanės elegancija. - Jakże się panu podoba? - zapytała baronowa, dzwoniąc na pannę służącą. - Jums čia patinka? - tarė ji, skambindama savo kambarinei. - Tereso, zanieś to sama do pana de Marsay i oddaj mu do rąk. - Terese, nuneškite pati šį laišką ponui de Marsė ir įteikite jam pačiam. Jeżeli go nie zastaniesz, to odniesiesz mi list. Jei jo nerastumėte namie, parneškite atgal. Przed odejściem Teresa nie omieszkała zmierzyć Eugeniusza złośliwym spojrzeniem. Teresė išėjo, prieš tai metusi į Eugenijų šelmišką žvilgsnį. Poproszono na obiad. Pietūs buvo patiekti. Rastignac podał ramię pani de Nucingen, która powiodła go do rozkosznej sali jadalnej, gdzie czekał ich stół zbytkowny, podobny do tego, który student podziwiał niedawno u swej kuzynki. Rastinjakas padavė ranką poniai de Nusingen ir nuėjo su ja į šaunų valgomąjį. Čia jis išvydo tą pačią stalo prabangą, kuria gėrėjosi pas savo pusseserę. - Przychodź pan do mnie na obiad za każdym razem, gdy mamy operę włoską. Po obiedzie będziesz mi towarzyszył do teatru. - Tomis dienomis, kai Italų teatre bus vaidinimai, jūs ateisite pas mane pietų, o paskui mane lydėsite į teatrą. - Przyzwyczaiłbym się chętnie do tego słodkiego życia, gdyby ono mogło potrwać długo; lecz jam biedny student, który musi jeszcze zdobyć sobie przyszłość na świecie. - Aš priprasčiau prie tokio saldaus gyvenimo, jei jis turėtų ilgai tverti; bet aš - vargšas studentas, kuriam reikia pirma kalti sau ateitį. - Przyszłość się zdobędzie! - zaśmiała się baronowa. - Ji pati ateis, - tarė jinai juokdamasi. Widzisz pan wszystko jakoś daje się zrobić na świecie: i ja nie spodziewałam się już być tak szczęśliwa. - Matote, viskas susitvarko: aš nesitikėjau būti tokia laiminga. Leży to w naturze kobiet, że chcą dowieść niepodobieństwa na podstawie rzeczy możliwych, a fakty zastępują przeczuciem. Yra tokia moterų prigimties ypatybė: įmanomais dalykais jos įrodinėja neįmanomus ir savo nujautimais verčia perniek faktus. Gdy nam de Nucingen weszła tegoż wieczora do loży swojej w towarzystwie Rastignaca, twarz jej jaśniała wyrazem zadowolenia, który czynił ją tak piękną, że każdy, kto na nią spojrzał, nie mógł się powstrzymać od potwarczych domysłów, przeciw którym kobiety są bezbronne, choć często bywa, że jedynie na mocy takich domysłów ludzie wierzą w występek nieistniejący. Kai ponia de Nusingen ir Rastinjakas įėjo į ložę Butonų teatre, ji švitėjo tokiu pasitenkinimu ir užtat buvo tokia graži, jog kiekvienas leido sau apie ją paliežuvauti, nes moterys niekaip negali atsižadėti mažų apkalbų, kurios dažnai verčia tikėti prasimanytomis nedorybėmis. Znając Paryż, nie wierzy się temu, co tam mówią, a nie mówi się tego, co tam robią. Kas pažįsta Paryžių, tas niekuo netiki, kas ten yra kalbama, ir nieko nekalba apie tai, kas ten yra daroma. Eugeniusz trzymał w swej dłoni rękę baronowej, a uścisk mniej lub więcej żywy starczył im za rozmowę, w której wypowiadali wrażenia wywołane muzyką. Eugenijus paėmė baronienės ranką, ir jie kalbėjosi stipresniais ar lėnesniais rankų paspaudimais, taip dalydamiesi muzikos sukeltais įspūdžiais. Był to dla nich wieczór uroczy. Jiems šis vakaras buvo svaiginantis. Wyszli razem i pani de Nucingen postanowiła odwieźć Eugeniusza swoim powozem aż do Pont-Neuf. Przez całą drogę Rastignac błagał na próżno o jeden z tych pocałunków, których nie skąpiła mu wcale w Palais-Royal i wyrzucał jej taką niekonsekwencję. Juodu išėjo kartu, ir ponia de Nusingen panoro pavėžinti Eugenijų ligi Naujojo tilto, bet visą kelią nesutiko padovanoti jam nė vieno tokio karšto pabučiavimo kaip prie Pale Rojalio. Eugenijus jai prikišo tą nenuoseklumą. - Pierwej - odparła baronowa - był to objaw wdzięczności za poświęcenie się niespodziewane, a teraz byłaby to już obietnica. - Tuomet, - atsakė ji, - aš norėjau atsidėkoti jums už netikėtą pasiaukojimą; dabar tai būtų pažadas. - A pani nie chcesz mi żadnej obietnicy uczynić, niewdzięczna? - zawołał Rastignac nadąsany. - O jūs nenorite man nieko pažadėti, nedėkingoji! Jis supyko. Baronowa podała mu wreszcie rękę do pocałowania, ale uczyniła przedtem ruch niecierpliwy, który tak bardzo podoba się zakochanym, a on przyjął dłoń podaną z dąsem, który znowu ją zachwycił. Vienu iš tų nekantrių judesių, kurie nudžiugina meilužius, ji ištiesė jam ranką pabučiuoti, jis priėmė ją pasipūtęs, ir tas jai labai patiko. - Do zobaczenia w poniedziałek na balu - powiedziała Delfina. - Ligi pirmadienio baliuje, - tarė ji. Noc była jasna, księżycowa. Wracając piechotą do domu, Eugeniusz zagłębił się w poważne rozmyślania. Eidamas pėsčias gražią mėnesienos naktį, Eugenijus giliai susimąstė. Był zarazem szczęśliwy i niezadowolony: uszczęśliwiała go dzisiejsza przygoda, wskutek której miał się prawdopodobnie zbliżyć do przedmiotu swych pragnień, do jednej z najpiękniejszych i najbardziej wykwintnych kobiet w Paryżu; smucił się zaś tym, że cały plan, jaki sobie na przyszłość ułożył, musiał ulec zmianie. Jis buvo kartu laimingas ir nepatenkintas: laimingas, kad spėjama šios avantiūros atomazga žadėjo jam vieną gražiausių ir elegantiškiausių Paryžiaus moterų, jo troškimų įsikūnijimą; nepatenkintas, kad matė griūvant savo praturtėjimo planus. Teraz dopiero pojął te myśli niejasne, które niedawno snuły mu się po głowie. Dabar jis persitikrino, kokios realios buvo tos neaiškios mintys, kurios užvakar jam kvaršino galvą. Niepowodzenie daje nam zazwyczaj poznać siłę naszych pragnień. Nepasisekimas visuomet iškelia aikštėn mūsų troškimų jėgą. Im bardziej Eugeniusz poznawał życie paryskie, tym mniej życzył sobie zostać biednym i nieznanym. Kuo daugiau Eugenijus ragavo Paryžiaus gyvenimo, tuo mažiau beturėjo noro palikti nežinomas skurdžius. Gniótł bilet tysiącfrankowy, który miał w kieszeni i próbował przekonać siebie wykrętnym rozumowaniem, że pieniądze te są jego własnością. Jis glamžė kišenėje tūkstantinę, išradinėdamas tūkstančius samprotavimų, kurie leistų pripažinti ją sava. Tak przybył na ulicę Neuve-Sainte-Geneviève. Wchodząc na schody, zobaczył światło w mieszkaniu Goriota. Stary zostawił drzwi przymknięte i zapalił świecę z obawy, żeby student nie zapomniał przyjść *opowiedzieć mu jego córkę*, tak się bowiem wyrażał. Pagaliau priėjo Nev Sent Ženevjevos gatvę ir, kai užlipo laiptais, pamatė šviesą: tėvas Gorijo buvo palikęs praviras duris ir degančią žvakę, kad studentas nepamirštų, anot jo, papasakoti jam apie dukterį. Eugeniusz nic przed nim nie ukrywał. Eugenijus nieko nuo jo nenuslėpė. - Ależ - zawołał Goriot uniesiony rozpaczą i zazdrością - im się zdaje, żem ja zrujnowany, a ja mam jeszcze tysiąc trzysta liwrów dochodu. - Še tau! - sušuko tėvas Gorijo, iš pavydo baisiausiai nusiminęs: - Jos mano, kad aš jau pribaigtas. Bet aš dar turiu trylika šimtų livrų rentos! Mój Boże! biedna mała, czemuż nie przyszła do mnie? Dieve mano, kodėl gi ji, vargšelė, neatėjo pas mane? Byłbym sprzedał dochody, byłbym kapitał naruszył, a pozostała suma wystarczyłaby mi na dożywocie. Aš būčiau pardavęs vertybės popierius, būtume paėmę jai iš to kapitalo, o iš liekanos būčiau susitaisęs sau rentą ligi mirties. Dlaczegóż, dobry sąsiedzie, nie przyszedłeś powiedzieć mi o swym kłopocie? Kodėl jūs, gerasis kaimyne, neatėjote man pasakyti, kokie ją spaudžia rūpesčiai? Jak miałeś serce stawić na kartę owe nędzne sto franków? Kaip jūs išdrįsote paleisti į lošimą tą paskutinį jos šimtelį frankų? Na myśl o tym serce mi pęka. Širdis pusiau plyšta. Oto jacy bywają zięciowie! Tai va kas yra žentai! O! Zdusiłbym ich, gdyby wpadli teraz w moje ręce. O, jei pasiekčiau, aš juos pasmaugčiau. Mój Boże, trzebaż to było płakać! Dieve mano! Czyż ona płakała! Verkė... Ji verkė? - Wsparłszy głowę na mojej kamizelce - powiedział Eugeniusz. - Galvą padėjusi ant mano liemenės, - atsakė Eugenijus. - O, dajże mi ją pan! - zawołał ojciec Goriot. - O, atiduokite ją man, - tarė tėvas Gorijo. - Jak to! - Kaip! Więc tu spływały łzy mojej córki, drogiej mojej Delfiny, która nie płakała nigdy będąc mała! Čia būta mano dukters, mano brangiosios Delfinos ašarų, o juk maža ji niekad nėra verkusi! O, ja kupię panu drugą kamizelkę, tej nie noś więcej, zostaw mi ją! O, aš jums atpirksiu kitą, nenešiokite šitos, palikite ją man. Według kontraktu Delfina powinna korzystać ze swego majątku. Pagal sutartį ji gali naudoti savo dalį. Ach, jutro zaraz pójdę do adwokata Derville'a. A, tuojau, rytoj pat eisiu pas Dervilį, pas advokatą. Wyrobię to, że kapitał jej zostanie oddany na procent. Aš pareikalausiu, kad jos dalis būtų skyrium padėta. Znam się ja na prawie; stary ze mnie wilk - potrafię jeszcze zęby pokazać. Aš žinau įstatymus, aš senas vilkas, aš dar parodysiu savo dantis. - Patrz, ojcze, oto tysiąc franków, które ona chciała mi dać jako pieniądze wygrane na spółkę. - Gerai, tėve, štai tūkstantis frankų, kurį ji norėjo man atiduoti iš mūsų laimikio. Zachowaj ten bilet dla niej w tej oto kamizelce. Palaikykite juos jai... šioje liemenėje. Goriot popatrzył na Eugeniusza, pochwycił dłoń jego, a łza stoczyła mu się po twarzy i spadła na rękę młodzieńca. Gorijo pažvelgė į Eugenijų, paėmė jo ranką, ir ant jos nukrito ašara. - Będziesz szczęśliwy w życiu - powiedział starzec. - Jums seksis gyvenime, - tarė jam senis. - Bo, widzisz, Bóg jest sprawiedliwy. - Dievas, matote, yra teisingas. Znam się ja na uczciwości i mogę zapewnić, że mało jest ludzi podobnych do ciebie. Aš žinau, kas tai yra dora, ir galiu jus užtikrinti, kad labai mažai tėra tokių žmonių kaip jūs. Chcesz więc być także ukochanym moim dziecięciem? Tai jūs, vadinasi, taip pat norite būti mano brangiu vaikeliu? No, dosyć, pora spać. Na, eikite, išsimiegokite. Możesz spać spokojnie, bo jeszcze ojcem nie jesteś. Jūs galite miegoti, jūs dar nesate tėvas. Ona płakała i ja się o tym dowiaduję, ja, com zajadał spokojnie jak głupiec, podczas gdy ona tam cierpiała; ja, co zaprzedałbym Ojca, Syna i Ducha Św., żeby im obydwom łzy jednej oszczędzić! Ji verkė, aš sužinojau dabar; o aš va ramiausiai čia sėdėjau ir ėdžiau kaip gyvulys tada, kai ji kentėjo; aš, aš, kuris parduočiau tėvą, sūnų ir šventąją dvasią, kad tik neduočiau nuriedėti nė vienai jų ašarai. - Daję słowo - myślał Eugeniusz, kładąc się do łóżka - zdaje mi się, że całe życie będę uczciwym człowiekiem. "Dievaži, - tarė sau Eugenijus guldamas, - atrodo, kad aš būsiu doras žmogus visą gyvenimą. Jak to słodko iść za natchnieniem sumienia! Kaip malonu klausyti sąžinės balso." Zdaje się, że tylko ci, co wierzą w Boga, zdolni są robić dobro w tajemnicy, a Eugeniusz wierzył w Boga. Gal tik tie, kurie tiki dievą, gali daryti gera niekieno nematomi, o Eugenijus tikėjo. Nazajutrz, przed balem, Rastignac poszedł do pani de Beauséant, która zabrała go z sobą, obiecując przedstawić księżnej de Carigliano. Rytojaus dieną, prieš pat balių, Rastinjakas nuėjo pas ponią de Bosean, kuri nusivedė jį pristatyti kunigaikštienei de Kariljano. Marszałkowa przyjęła go niezmiernie uprzejmie, a w gronie gości była już pani de Nucingen. Čia jis buvo labai maloniai priimtas ir rado ponią de Nusingen. Delfina wystroiła się, żeby podobać się wszystkim, a tym samym jeszcze bardziej zachwycić Eugeniusza, na którego spojrzenie czekała niecierpliwie, chociaż zdawało się jej, że swą niecierpliwość doskonale ukrywa. Delfina buvo išsipusčiusi, - ji norėjo patikti visiems ir tuo būdu ypač patikti Euge-nijui, kurio žvilgsnio ji nekantriai laukė, tardamasi, neparodanti savo nekantrumo. Dla tego, kto umie odgadywać wzruszenia kobiety, chwila taka pełna jest uroku. Tiems, kurie sugeba atspėti moters jausmus, tokie akimirksniai yra kupini džiaugsmo. Któż z nas nie lubi drożyć się z uznaniem, ukrywać zalotnie swe zadowolenie, czytać mimowolne wyznanie w niepokoju, który wywołujemy, wreszcie igrać z obawą, którą możemy rozproszyć jednym uśmiechem? Kas gi nėra jautęs malonumo versti pašnekovę laukti pagyrimo, žaismingai slėpti, kad ji tau patinka, tyčia sukeltame nerime ieškoti prisipažinimo, džiaugtis būgštavimais, kuriuos išsklaidys kiekvienas šyptelėjimas? Tego wieczora student nasz zmierzył całą doniosłość swego położenia i pojął, że miano kuzyna pani de Beauséant dawało mu już pewne stanowisko w świecie. Per šį balių studentas staiga pamatė, kiek toli jį gali nešti jo padėtis, ir suprato, kad jis turi vietą diduomenėje, kadangi ponia de Bosean jį pripažino savo pusbroliu. Przypisywano mu już wielkie powodzenie u pani de Nucingen, co dodawało mu tyle wagi, że młodzież ścigała go zazdrosnym spojrzeniem; Eugeniusz pojął, że wzbudza zazdrość i pierwszy raz doznał rozkoszy zadowolonej próżności. Pergalė prieš ponią baronienę de Nusingen, kurią jam jau visi priskyrė, taip ryškiai jį iškėlė, jog visi jauni vyrai svaidė į jį pavydo žvilgsnius; keletą jų sugavęs, jis pirmusyk paragavo, kokia maloni yra tuščia puikybė. Przechodząc z salonu do salonu, od jednego kółka gości do drugiego, słyszał, jak wszyscy unosili się nad jego szczęściem. Vaikštinėdamas iš vieno salono į kitą, eidamas per svečių būrelius, jis girdėjo giriant jo laimę. Wszystkie kobiety przepowiadały mu świetne powodzenie. Moterys visos pranašavo jam didelį pasisekimą. Delfina, przejęta obawą na myśl, że może go utracić, obiecała dać mu wieczorem pocałunek, od którego tak stanowczo wzbraniała się przed paru dniami. Delfina, bijodama jo netekti, pažadėjo jam šį vakarą neatsakyti bučinio, kurio taip atkakliai gynėsi užvakar. Podczas balu Rastignac otrzymał kilka zaproszeń. Šiame pokylyje Rastinjakas gavo nemaža pakvietimų. Kuzynka zaprezentowała go niektórym paniom mającym pretensję do elegancji, których domy uchodziły za najbardziej przyjemne. Ujrzał się naraz rzucony w sfery najpiękniejszego i najbardziej arystokratycznego świata paryskiego, i wieczór ów miał dla niego urok świetnego debiutu, o którym pamięta się do późnej starości, jak dziewczę pamięta o balu, na którym miało wielkie powodzenie. Jį pusseserė pristatė kelioms ponioms, kurios visos manėsi esančios šaunios ir kurių namai buvo laikomi labai maloniais; jis pasijuto įsigavęs į patį aukštąjį ir patį gražųjį Paryžiaus pasaulį. Taigi šis vakaras jam turėjo puikaus debiuto žavumą; jis galėjo jį prisiminti lig pat senatvės, kaip mergaitė kad prisimena balių, kuriame ji susilaukė didelio pasisekimo. Nazajutrz wobec wszystkich stołowników Eugeniusz opowiadał Goriotowi przy śniadaniu o swych tryumfach. Słuchając go Vautrin uśmiechał się w sposób szatański. Rytojaus dieną, kada jis pusryčiaudamas, visiems girdint, pasakojo tėvui Gorijo apie savo laimėjimus, Votrenas velniškai šypsojosi. - I pan sądzisz - zawołał ten logik okrutny - że modny młodzieniec może mieszkać przy ulicy Neuve-Sainte-Geneviève, w domu Vauquer, w tej gospodzie, która, choć wielce szanowna pod każdym względem, nie jest jednak wcale modnym hotelem? - Ir jūs manote, - sušuko šis nuožmusis logikas, - kad jaunas vyras, turįs pasisekimą, gali gyventi Nev Sent Ženevjevos gatvėje, ponios Vokė namuose, pensione, žinoma, be galo gerbtiname visais kitais atžvilgiais, tiktai anaiptol ne elegantiškame? Jest to gospoda zamożna, piękna w swym dostatku, a nawet dumna z tego, że stała się chwilowym schronieniem jednego z Rastignaców; lecz z tym wszystkim znajduje się przy ulicy Neuve-Sainte-Geneviève i nie wie nic o zbytku, bo jest na wskroś *patriarchalnorama*. Jis pasiturintis, jis gali pasigirti savo ištekliais, gali didžiuotis laikinai davęs pastogę vienam iš Rastinjakų, bet šiaip ar taip jis yra Nev Sent Ženevjevos gatvėje ir nežino, kas yra prabanga, nes tai gryna patriarchalorama. Młody mój przyjacielu - ciągnął dalej Vautrin tonem na wpół ojcowskim, a na wpół żartobliwym - chcąc znaczyć cośkolwiek w Paryżu, potrzeba mieć trójkę koni, tilbury na rano, a karetę na wieczór, to jest trzeba wydać przynajmniej dziewięć tysięcy franków na powozy. Jaunasis mano bičiuli, - kalbėjo Votrenas tėviškai ir pašaipiai, - jeigu jūs norite Paryžiuje būti žymi figūra, jums reikia laikyti trejetą arklių, tilbiuri rytiniams pasivažinėjimams, karietą vakariniams, iš viso devyni tūkstančiai frankų važiuotei. Przy tym, byłbyś pan niegodny swego losu, gdyby krawiec kosztował cię tylko trzy tysiące, a perfumy tylko sześćset franków, gdybyś na szewca i na kapelusznika wydawał tylko po sto talarów rocznie. Jūs būsite nevertas savo pašaukimo, jei neišleisite bent trijų tūkstančių frankų siuvėjui, šešių šimtų frankų kvepalams, šimto ekiu batsiuviui, šimto ekiu kepurininkui. Oprócz tego i praczka kosztuje przynajmniej tysiąc franków. Skalbėja jums atsieis tūkstantį frankų. Modni młodzieńcy muszą dbać bardzo o piękność bielizny, boć przecie na to najwięcej zwraca się uwagi. Jaunieji dabitos negali sau leisti nešioti bet kokių baltinių, nes šie juk labiausiai ir traukia visų akis. Miłość i świątynia wymagają pięknych obrusów na swe ołtarze. Meilė ir bažnyčia reikalauja gražių užtiesalų savo altoriams. Narachowaliśmy już tedy czternaście tysięcy. Jūs jau turite keturiolika tūkstančių. Nie wyliczam tego, co się przegra w karty, co się straci na zakłady i na podarunki; wiem tylko, że na te drobne wydatki nie podobna rachować mniej, jak dwa tysiące franków rocznie. Nė nebesakau, kiek išleisite lošdamas, eidamas lažybų, pirkdamas dovanas! Neįmanoma kišenėje nešiotis mažiau kaip du tūkstančius frankų. Wiodłem ja życie tego rodzaju i wiem, co to kosztuje. Aš esu taip gyvenęs ir žinau, kiek tai atsieina... Proszę teraz dodać, do tych wydatków nieodbicie potrzebnych, trzysta luidorów na delikatesy, a tysiąc franków na różne swawole. Prie šių pirmaeilių išlaidų pridėkite tris šimtus luidorų valgiui, tūkstantį frankų pastogei. Cóż, synku, musimy mieć dwadzieścia pięć tysiączków rocznie, lub wpadamy w błoto, wystawiamy się na pośmiewisko i jesteśmy pozbawieni przyszłości, powodzenia, kochanek! Tai šit, mano vaike, jau turime dvidešimt penkis tūkstančius išlaidų per metus, o be jų mes dribsime į dumblynę, išstatysime save pajuokai ir liksime be ateities, pasisekimo ir meilužių! Ale, zapomniałem jeszcze o kamerdynerze i groomie! Užmiršau dar priskaityti liokajų ir arklių prižiūrėtoją! Czy to Krzysztof będzie roznosił pańskie liściki miłosne? Negi jums nešios Kristofas visą laiką meilės laiškus? Może będziesz je pan pisywał na takim papierze, na jakim obecnie pisujesz? Negi juos rašysite (tokiame popieriuje, kurį dabar vartojate? Ależ to byłoby samobójstwo rozmyślne. Tai būtų savižudybė. Chciej pan wierzyć człowiekowi staremu i doświadczonemu! - ciągnął mówca dalej, a gruby głos jego brzmiał rinforzando. Tikėkite seniu, turinčiu didelę patirtį! - pridūrė jis, traukdamas rinforzando savo bosu. Pozostaje panu jedno z dwojga: wygnać się na cnotliwe poddasze i poślubić pracę nieustanną lub obrać sobie inną drogę. - Arba kraustykitės į dorybingą palėpę ir tenai tuokitės su darbu, arba rinkitės kitą kelią. I Vautrin mrugnął, spoglądając na pannę Taillefer, jak gdyby chciał przypomnieć i streścić w tym jednym spojrzeniu wszystkie zasady gorszące, które zasiał w sercu studenta po to, by je zepsuły. Ir Votrenas, mirktelėjo, mesdamas skersą žvilgsnį į panelę Tajfer, tarsi tuo primindamas ir suglausdamas visus gundymus, kuriuos pasėjo studento širdyje, norėdamas ją sugadinti. Minęło znów dni kilka, a Rastignac pędził życie niezmiernie lekkomyślne. Keliolika dienų Rastinjakas praleido jau labai lengvabūdiškai. Obiadował prawie zawsze z panią de Nucingen, a później wszędzie jej towarzyszył. Jis pietaudavo beveik kasdien su ponia Nusingen, kurią lydėjo į pobūvius. Powracał do siebie o trzeciej lub czwartej po północy, wstawał o południu, ubierał się, po czym jechał znów z Delfiną, jeżeli pogoda sprzyjała. Marnował czas nieoględnie, nie znając jego wartości; a każdą lekcję zbytku, każdą jego ponętę przyjmował z takim upragnieniem, z jakim kielich palmy daktylowej pochłania pyłek zapładniający. Grįždavo trečią ar ketvirtą valandą ryto, keldavosi apie vidurdienį, apsitvarkydavo ir, jei būdavo gražus oras, eidavo su Delfina pasivaikščioti į Bulonės mišką, taip eikvodamas laiką, kurio nemokėjo branginti, traukdamas savin visą prabangos mokslą, visas jos viliones su tokiu karščiu, su kokiu nekantri datulių palmės moteriškojo žiedo taurelė laukia apvaisinamųjų savo himenėjaus dulkelių. Grał ryzykownie, przegrywał i wygrywał wiele, aż w końcu przyzwyczaił się do nieumiarkowanego życia młodzieży paryskiej. Jis lošdavo iš stambių sumų, prakišdavo arba laimėdavo daug ir galų gale priprato prie iškrypusio Paryžiaus jaunų žmonių gyvenimo. Z pierwszych wygranych pieniędzy odesłał tysiąc pięćset franków matce i siostrom, dołączając do tego piękne podarunki dla wszystkich. Iš pirmų laimėjimų jis pasiuntė penkiolika šimtų frankų motinai ir seserims, prie grąžinamos skolos pridėdamas gražių dovanėlių. Zapowiedział był wprawdzie, że opuści dom Vauquer, lecz styczeń dobiegał już do końca, a Eugeniusz nie ruszył się jeszcze z dawnego mieszkania i nie wiedział, jak się z niego wydostanie. Nors buvo pasiskelbęs norįs išsikelti iš ponios Vokė namų, tačiau paskutinėmis sausio mėnesio dienomis tebegyveno juose ir nežinojo, kaip iš ten išeiti. Wszyscy prawie młodzieńcy podlegają jednemu prawu, które na pozór zdaje się niewytłumaczone, ale przy bliższym zbadaniu objaśnia się młodością samą i tym szałem, z jakim młodzież rzuca się ku przyjemnościom. Beveik visi jauni žmonės yra pavaldūs tam pačiam įstatymui, iš pažiūros neišaiškinamam, kurio pagrindas yra pati jaunystė ir savotiškas įkarštis, su kuriuo jie gaivališkai veržiasi prie malonumų. Bogaty czy ubogi, młodzieniec nie ma wcale pieniędzy na potrzeby codzienne, ale na zachcianki nigdy mu ich nie zabraknie. Ar būtų turtingi, ar vargšai, jie niekuomet neturi pinigų būtiniausiems reikalams, tuo tarpu jų visuomet suranda savo įgeidžiams tenkinti. Marnotrawi nieoględnie to, co może dostać na kredyt, ale oszczędza skwapliwie wszystkiego, co się kupuje za grosz gotowy; rzekłbyś, że się mści za to, czego nie ma, rozpraszając to wszystko, czego dostać może. Švaistydami visa, kas gaunama skolon, jie yra šykštūs tiems daiktams, už kuriuos tuoj pat reikia mokėti, ir atrodo, kad jie keršija už tą, ko neturi, eikvodami tai, ką gali turėti. Chcąc jasno tę rzecz wyrazić, powiedzmy, że student troszczy się daleko więcej o zaoszczędzenie kapelusza, niż o zachowanie całego odzienia w dobrym stanie. Taigi, aiškiau pasakius, studentas labiau saugo savo skrybėlę negu švarką. Wielkość zarobku usposabia naturalnie krawca do chętnego poczekania, gdy przeciwnie skromność sumy żądanej sprawia, że kapelusznik jest najbardziej nieprzystępnym ze wszystkich istot, z którymi student musi wchodzić w układy. Siuvėjui stambios pajamos leidžia nuolat būti kreditorium, tuo tarpu kepurininko uždarbis menkutis, ir jis priverstas būti pačiu nesukalbamiausiu žmogum iš visų, su kuo studentui tenka derėtis. Gdy w teatrze młodzieniec przyciąga lornetki pięknych pań widokiem prześlicznej kamizelki, to można przypuszczać, że nogi jego obchodzą się bez skarpetek; pończosznik bowiem należy też do molów toczących sakiewkę młodzieży. Jeigu jaunas vyras, sėdėdamas teatro balkone, traukia į save gražių moterų lornetes labai puikia liemene, tai dar nežinia, ar jis su kojinėmis; kojinių pardavėjas yra taip pat didelis jo piniginės graužikas. Rastignac nie stanowił wyjątku. Worek jego, zawsze próżny dla pani Vauquer, zawsze pełny, gdy chodziło o zadowolenie wymagań próżności, doświadczał przeciwności i powodzeń nieprzewidzianych, które rozmijały się zawsze z terminem wypłaty. Rastinjakas buvo kaip tik toks, jo piniginė, visuomet tuščia poniai Vokė, visuomet pilna pliuškio užmačioms, gyveno potvyniais ir atoslūgiais, kurie nesiderino su būtiniausių reikalų apmokėjimu. Chcąc opuścić smrodliwą i nędzną gospodę, w której czuł się ciągle upokorzonym, musiałby zapłacić gospodyni za cały miesiąc i kupić meble do swych apartamentów kawalerskich, a to było dotąd rzeczą niemożliwą. Norint mesti pasmirdusį, prastą pensioną, kuris nuolat žeidė jo savimylą, reikėjo juk užmokėti už mėnesį šeimininkei ir nusipirkti baldus puošniam butui, o tai niekaip nebuvo įmanoma. Gdy nie było czym gry rozpocząć, Rastignac zabierał zegarki i łańcuchy złote, które ponabywał przedtem za pieniądze wygrane w karty, i umiał zanieść je do lombardu, do tego smutnego i dyskretnego przyjaciela młodzieży; lecz brakło mu pomysłu i odwagi, gdy potrzebował pieniędzy na stół i mieszkanie lub na kupno narzędzi, bez których nie można się było obejść przy eksploatowaniu życia wykwintnego. Rastinjakas sugebėdavo už išloštus pinigus brangiai pirkti iš juvelyro auksinius laikrodžius, grandinėles, o paskui, prireikus pinigų lošimui, juos nešdavo į lombardą, niūrų ir diskretišką jaunimo draugą, bet jam trūkdavo ir išradingumo, ir drąsos, kai reikėdavo mokėti už valgį, už kambarį arba nusipirkti daiktų, būtinai reikalingų gašiam gyvenimui. Bezsilnym był wobec konieczności powszedniej, wobec długów, które zaciągał dla zaspokojenia potrzeb najpierwszych. Kasdieniški reikalai, skolos, užtrauktos paprasčiausioms reikmėms tenkinti, nebežadino jam energijos. Postępował jak większa część ludzi, którzy wiodą takie nierozsądne życie: odwlekał do ostatniej chwili zaspokojenie należności, które w oczach mieszczan uchodzą za dług święty. Czynił tak jak Mirabeau, który nie zwykł był płacić za chleb, aż dopóki tenże nie przedstawił mu się pod groźną postacią wekslu. Kaip daugumas žmonių, gyvenančių atsitiktinybėmis, jis iki paskutinės valandėlės delsdavo mokėti skolas, šventas miesčionių akyse, kaip kad darydavo ir Mirabo, kuris už duoną tik tada mokėdavo, kai jam sąskaitą pateikdavo grasinančia vekselio forma. Około tego czasu Rastignac przegrał dużo i musiał się zadłużyć. Pastaruoju metu Rastinjakas iššvaistė visus pinigus ir prasiskolino. Zaczynał pojmować, że niepodobna było żyć dłużej w ten sposób, nie mając stałych dochodów. Studentas pradėjo suprasti, kad jam toliau nebegalima taip gyventi, neturint nuolatinio pajamų šaltinio. Jęczał pod dotkliwymi ciosami chwiejnego położenia, lecz nie miał siły wyrzec się rozkoszy takiego życia i pragnął wieść je nadal za jaką bądź cenę. Tačiau, kad ir aimanuodamas dėl savo netikros būklės, kad ir jos skaudinamas, jis jautėsi nepajėgus atsisakyti nuo palaidų to gyvenimo smagumų ir troško bet kuria kaina taip gyventi toliau. Traf pomyślny, co miał dopomóc mu do zrobienia majątku, stał się prostą mrzonką, a przeszkody rzeczywiste wzrastały z dniem każdym. Atsitiktinybės, iš kurių jis tikėjosi praturtėti, pasirodė besančios chimeriškos, o realios kliūtys augo. Patrząc z bliska naszycie domowe pana i pani de Nucingen, przekonał się, że kto chce zmienić miłość w narzędzie powodzenia, ten musi napić się rozmaitych upokorzeń i zaprzeć się szlachetnych idei, które odkupują błędy miłości. Įsigavęs į ponų de Nusingenų namų paslaptis, jis pamatė, kad, norint paversti meilę praturtėjimo įrankiu, reikėtų ligi dugno išgerti gėdos taurę ir išsižadėti kilnių idėjų, kurios atperka jaunystės nuodėmes. Eugeniusz poślubił to życie świetne na zewnątrz lecz toczone wewnętrznie przez wszystkie taeniae zgryzoty, przeplatane uciechami ulotnymi, za które trzeba drogo płacić ciągłą troską i niepokojem; upodobał je i tarzał się w nim jak Roztrzepaniec La Bruyere'a w brudzie rynsztoka, lecz dotychczas, jak Roztrzepaniec odzienie tylko powalał. Toks tad buvo gyvenimas, su kuriuo jis susirišo: iš paviršiaus jis blizga, bet iš vidaus jį graužia visi sąžinės kirminai, o jo lakūs džiaugsmai brangiai apmokami nuolatiniu nerimu; jis klimpo į tą gyvenimą, taisydamasis kaip Labriujero Išsiblaškėlis guolį purviname griovyje; tačiau, kaip tas Išsiblaškėlis, jis dar tebuvo susiteršęs tik drabužius. - Czy nie zabiliśmy tylko mandaryna? - zapytał go raz Bianchon, wstając od stołu. - Tai ką, užmušėme mandariną? - tarė jam vieną dieną Bjanšonas, eidamas nuo stalo. - Nie umarł dotychczas, ale już charczy - odparł Eugeniusz. - Dar ne, - atsakė šis, - bet jis jau kriokia. Student medycyny wziął te słowa za żart, ale Eugeniusz nie myślał żartować. Studentas medikas tuos žodžius palaikė juoku, bet tai nebuvo juokai. Po długiej przerwie jadł dziś znowu w gospodzie, ale w czasie obiadu dziwnie jakoś był zamyślony Po deserze nie wyszedł jak zwykle, lecz pozostał w sali jadalnej obok panny Taillefer, na którą rzucał od czasu do czasu wyraziste spojrzenia. Eugenijus, kuris pirmą kartą po ilgos pertraukos pietavo pensione, pasirodė labai susimąstęs per pietus. Niektórzy goście jedli jeszcze orzechy przy stole, inni przechadzali się kończąc rozpoczętą rozmowę. Po deserto, užuot išėjęs, jis pasiliko valgomajame, prisėdęs prie panelės Tajfer, ir protarpiais svaidė į ją reikšmingus žvilgsnius. Według przyjętego zwyczaju, każdy odchodził, kiedy mu się podobało, przeciągając pobyt w miarę zajęcia jakie obudzał przedmiot rozmowy, albo stosownie do stopnia ociężałości, jakiej doznawał przy trawieniu. Keli valgytojai dar tebesėdėjo prie stalo ir kramtė riešutus, kiti vaikštinėjosi, tęsdami pradėtą kalbą. Kaip beveik kas vakarą, kiekvienas ėjo iš valgomojo, kada tinkamas, destis kiek įdomūs buvo jam pasikalbėjimai arba kaip gerai jis virškino. W zimie rzadko się zdarzało, żeby sala jadalna została opróżniona przed ósmą, ale w późniejszych godzinach zostawały zwykle tylko cztery kobiety, wynagradzając sobie przymusowe milczenie, które musiały zachowywać w tym zgromadzeniu męskim. Žiemą retai kada valgomasis visai ištuštėdavo prieš aštuonias. Tuo metu keturios moterys pasilikdavo vienos ir atsigriebdavo už tylėjimą, kurį joms tekdavo laikyti vyrų tarpe. Vautrin spostrzegł zamyślenie Eugeniusza i pozostał w sali jadalnej, choć na razie udawał, że zabiera się do prędkiego wyjścia. Unikał później wzroku Eugeniusza, który musiał sądzić, że go nie ma w sali. Nustebintas Eugenijaus susimąstymo, Votrenas pasiliko valgomajame, nors pirma buvo apsimetęs skubiai išeinąs, ir taip laikėsi, kad Eugenijus jo nematytų ir manytų jį išėjus. Widział, jak wszyscy mieszkańcy gospody porozchodzili się z wolna do swych mieszkań, lecz sam pozostał skrycie na swym stanowisku. Ir paskiau, užuot prisidėjęs prie paskutinių išeinančių, jis vogčiomis stoviniavo salone. Wyczytał, co się działo w duszy studenta, i przeczuwał, że musi już nastąpić jakiś objaw stanowczy. Jis skaitė, kas vyksta studento sieloje, ir nujautė, kad artėja krizė. Rastignac ujrzał się rzeczywiście w trudnym położeniu, w jakim znajdował się pewnie niejeden młody człowiek. Rastinjakas iš tiesų buvo keblioje padėtyje, kurią daugelis jaunų žmonių yra gavę pažinti. Pani de Nucingen zakochana, a może zalotna tylko, dała mu poznać wszystkie wzruszenia namiętności prawdziwej, posiłkując się dyplomacją niewieścią, w której paryżanki zwykły celować. Mylėdama ar koketuodama ponia de Nusingen pervarė Rastinjaką per visas tikrosios aistros kančias, taikydama visus moteriškosios diplomatijos išteklius, vartojamus Paryžiuje. Naraziła się na obmowę, byle tylko zatrzymać przy sobie kuzyna pani de Beauséant, a teraz wahała się, czy należało nadać mu rzeczywiście takie prawa, jakie mu powszechnie przypisywano. Susikompromitavusi diduomenės akyse, kad išlaikytų prie savęs ponios de Bosean pusbrolį, ji svyravo, ar iš tikrųjų suteikti jam teises, kuriomis, iš šalies žiūrint, jis atrodė naudojąsis. Drażniąc przez cały miesiąc zmysły Eugeniusza, potrafiła w końcu poruszyć jego serce. Jau visas mėnuo taip ji kaitino Eugenijui jausmus, jog pagaliau įskaudino jam širdį. W pierwszych dniach zdawało się studentowi, że on będzie rozkazywał; lecz wkrótce pani de Nucingen otrzymała przewagę za pomocą tej taktyki, która obudziła w sercu Eugeniusza wszystkie złe i dobre uczucia dwóch lub trzech ludzi, które śpią w piersi młodego paryżanina. Jeigu jų draugystės pradžioje studentas manė esąs padėties viešpats, tai vėliau ponia de Nusingen paėmė viršų dėka tų manevrų, kurie sujudino Eugenijuje visus - geruosius ir bloguosius - jausmus dviejų ar trijų žmonių, glūdinčių kiekviename jauname paryžietyje. Czy to było wyrachowanie ze strony Delfiny? Ar toks jos elgesys buvo iš anksto apgalvotas? Nie, kobiety zawsze są prawdziwe, nawet wtedy, gdy postępują najfałszywiej, bo zawsze ulegają jakiemuś uczuciu przyrodzonemu. Ne, moterys yra visuomet nuoširdžios, net ir klastingiausiai elgdamosi, nes jos visuomet klauso kurio nors natūralaus jausmo. Być może, że Delfina, która poddała się na razie Eugeniuszowi i pokazała mu zbyt wielką przychylność, ulegała teraz uczuciu godności, które kazało jej cofnąć swe obietnice lub zawiesić je przynajmniej. Galimas daiktas, kad Delfina staiga taip labai pasidavusi to jauno vyro valdžiai ir parodžiusi jam tiek palankumo, paskui paklausė savo vertybės jausmo, kuris ją spyrė arba atsikariauti nuolaidas, arba delsti. Paryżanka, którą namiętność unosi, zwykła się wahać w chwili upadku, zwykła wystawiać na próby serce tego, komu ma oddać przyszłość całą. Juk taip natūralu paryžietei netgi tuo metu, kai aistra ją neša, atidėlioti nuopuolio valandą, mėginti širdį to, kuriam ji ketina atiduoti savo ateitį! Za pierwszym razem pani de Nucingen zawiodła się we wszystkich nadziejach, a wierność jej dla młodego samoluba została nieuznana. Visi ponios de Nusingen lūkesčiai buvo pirmą kartą apvilti, ir jos ištikimybė jaunam egoistui neįvertinti. Miała więc prawo być teraz nieufna. Ji turėjo teisę nepasitikėti. Może też raziło ją postępowanie Eugeniusza, który stał się zarozumiały dzięki łatwemu powodzeniu i zdradzał pewne lekceważenie wynikające z dziwnych stosunków, jakie się między nimi zawiązały. Ir Eugenijaus elgesyje, kai jam greitas pasisekimas buvo susukęs galvą, galbūt ji pastebėjo savotiškos nepagarbos, atsiradusios dėl keistos jųdviejų padėties. Chciała zapewne wydać się wspaniała, imponująca i wielka w oczach młodego człowieka; ona, co tak długo była mała wobec tego, który ją opuścił. Ji, be abejonės, geidė tokio amžiaus vyrui pasirodyti impozantiška, geidė pakelti prieš jį galvą, nes taip ilgai jautėsi menka prieš tą, kuris ją pametė. Nie chciała uchodzić za łatwą zdobycz w przekonaniu Eugeniusza, a to dlatego właśnie, że on wiedział, iż przedtem należała do de Marsay'a. Ji nenorėjo, kad Eugenijui atrodytų, jog ją lengva paimti, ir nenorėjo kaip tik dėl to, kad jis žinojo, jog ji priklausė de Marsė. Wreszcie miłość owego młodzieńca zepsutego, który był istnym potworem, miała w sobie coś tak poniżającego, że Delfina z rozkoszą zagłębiała się teraz w kwiecistą krainę prawdziwej miłości, przyglądała się z zachwytem widokom nieznanym, wsłuchiwała się długo w szmer wietrzyka, który pieścił ją swym nieskalanym powiewem. Tas jaunas paleistuvis, tikras pabaisa, buvo pavergęs ją žeminantiems pasismaginimams, užtat dabar, vaikštinėdama po žydinčius meilės sodus, jinai jautė tokį saldų džiaugsmą, jog jai, be abejo, buvo vienas malonumas gėrėtis visais jų renginiais, ilgai klausytis širdies virpulio ir leistis ilgai glamonėjamai nekaltų vėjelio dvelksmų. Prawdziwa miłość wynagradzała za kłamaną. Tikroji meilė kentėjo už netikrąją. Będzie się to niestety powtarzało zbyt często, dopóki mężczyźni nie pojmą, jak wiele kwiatów łamie się w duszy młodej kobiety pod ciosami pierwszego zawodu. Ši nesąmonė, deja, bus dažnas reiškinys tol, kol vyrai supras, kiek jie žiedų sutrypia jaunos moters sieloje pirmais apvylimo smūgiais. Mniejsza wreszcie o pobudki, dosyć że Delfina igrała sobie z Rastignac'iem i znajdowała w tym przyjemność, może dlatego, że czuła się kochana i wiedziała, iż wszystkie zgryzoty Eugeniusza pierzchną, gdy ona tego najmiłościwiej zachcieć raczy. Kad ir kokios būtų buvusios to šaknys, Delfina žaidė Rastinjaku ir gardžiavosi tuo žaidimu tikriausiai todėl, kad žinojo esanti jo mylima ir kad neabejojo galinti numalšinti meilužio sielvartus, kai tik jos karališkajai moters didybei tai atrodys reikalinga. Eugeniusz zaś nie chciał przez szacunek dla siebie samego, żeby pierwsza walka zakończyła się jego porażką i postanowił wytrwać w pogoni, jak myśliwy, który chce koniecznie zastrzelić kuropatwę na pierwszej uroczystości św. Huberta. Eugenijus iš savigarbos nenorėjo, kad jo pirmasis mūšis baigtųsi pra-laimėjimu, ir užsispyręs persekiojo grobį kaip medžiotojas, kuris būtinai nori nušauti kurapką šv. Huberto dieną. Ciągły niepokój, niezadowolenie miłości własnej, napady rozpaczy zmyślonej lub prawdziwej, wszystko to przywiązywało go coraz bardziej do Delfiny. Jo nerimas, jo įžeista savimyla, jo sielvartai, tikri ar tariami, viskas jį vis labiau ir labiau rišo prie tos moters. Cały Paryż dawał mu panią de Nucingen, a on nie zbliżył się do niej ani na jotę więcej, jak w pierwszym dniu znajomości. Visas Paryžius buvo įsitikinęs, kad ponia de Nusingen jam visiškai priklauso, o iš tikro jis buvo ne daugiau laimėjęs kaip pirmą pažinties dieną. Wpadał w bezsilną wściekłość, bo nie wiedział jeszcze, że kokieteria kobiety zapewnia czasami korzyści, które więcej są warte od całej przyjemności, jaką mogłaby dać jej miłość. Dar nežinodamas, kad moters koketerija kitąsyk duoda daugiau naudos negu meilė džiaugsmo, jis imdavo neprotingai šėlti. Epoka, w której kobieta walczy jeszcze z miłością, przyniosła już Rastignacowi plon najpierwszych swych owoców; miały one smak wyborny, choć były jeszcze zielone i nieco kwaskowate, tylko trzeba było płacić za nie niezmiernie drogo. Jeigu tas laikas, kada moteris priešinasi meilei, ir davė Rastinjakui ankstyvųjų vaisių, tai jie ir atsiėjo jam brangiai, ir buvo žali, rūgštoki, nors ir skanūs ragauti. Zdarzało się niekiedy, że student nie miał grosza przy duszy i nie widział przed sobą żadnej przyszłości; wtedy starał się stłumić głos sumienia i myślał o ponętnej drodze do fortuny, którą Vautrin ukazał mu w małżeństwie z panną Taillefer. Kartais, matydamas save be skatiko, be ateities, jis imdavo galvoti, nepaisydamas sąžinės balso, apie Votreno išdėstytus galimumus praturtėti vedant panelę Tajfer. Owóż i teraz była to jedna z takich chwil, w których nędza przemawiała do niego tak natrętnie, że prawie mimowolnie dał się wplątać w intrygę straszliwego sfinksa, którego wzrok trzymał go nieraz pod czarodziejskim zaklęciem. Kaip tik dabar jis išgyveno tokį momentą, kada jo skurdas taip garsiai šaukė, jog jis beveik leidosi sugundomas to baisiojo sfinkso, kurio žvilgsniai taip dažnai jį apkerėdavo. Po odejściu Poireta i panny Michonneau, którzy zabawili najdłużej w sali jadalnej, Rastignac mniemał, że jest sam tylko z panią Vauquer i z panią Couture i spojrzał na pannę Taillefer tak wyraziście, że dziewczę oczy spuściło. Kai Puarė ir panelė Mišono išėjo į savo kambarius, Rastinjakas, manydamas, kad valgomajame tėra tik ponia Vokė ir ponia Kutiur, kuri, snausdama prie krosnies, mezgė vilnones pirštines, - taip švelniai pažiūrėjo į panelę Tajfer, jog ta nuleido akis. - Czy masz pan jakie zmartwienie, panie Eugeniuszu? - zapytała Wiktoryna po chwilowym milczeniu. - Jūs turite kokių sielvartų, ponas Eugenijau? - tarė ji, valandėlę patylėjusi. - Któż nie ma zmartwień! - odparł Eugeniusz. - Kas gi neturi sielvartų! - atsakė Rastinjakas. - My, młodzi, nie mielibyśmy może trosk żadnych, gdybyśmy wiedzieli, że jest ktoś, co nas kocha szczerze i poświęceniem swoim może zapłacić nam za wszystkie ofiary, któreśmy zawsze ponieść gotowi. - Jei mes, jauni vyrai, būtume tikri, kad esame mylimi su atsidavimu, kompensuojančiu mums už aukas, kurioms esame visada pasiryžę, tai mes, galimas daiktas, niekuomet neturėtume sielvartų. Za całą odpowiedź panna Taillefer rzuciła mu wejrzenie, które nie było wcale dwuznaczne. Panelė Tajfer, užuot atsakiusi, metė į jį žvilgsnį, nėmaž nedviprasmį. - Dziś pani jesteś pewna swego serca; ale czy możesz ręczyć, że się ono nigdy nie zmieni? - Štai jūs, panele, šiandien tariatės esanti tikra dėl savo širdies; bet ar galėtumėte galvą dėti, kad ji niekuomet nepasikeis? Na ustach młodej dziewczyny zaigrał uśmiech, który, niby promień wytryskający z duszy, oblał twarz jej takim blaskiem, że się Eugeniusz przestraszył gwałtownego wybuchu uczucia. Šypsena sušvito vargšės mergaitės lūpose kaip spindulys, ištryškęs iš jos sielos, jos veidas taip užkaito, jog Eugenijus net išsigando, sukėlęs tokį staigų jausmų antplūdį. - Jak to! A gdybyś pani miała być jutro bogata i szczęśliwa, gdyby majątek olbrzymi spadł ci z nieba, czyż pomimo to nie przestałabyś kochać biednego młodzieńca, który ci się podobał w dniach niedoli? - O jeigu rytoj jūs taptumėte turtinga ir laiminga, jeigu jums iš dangaus nukristų didžiulis lobis, ar jūs tebemylėtumėte jauną žmogų, vargšą, kuris jums patiko jūsų vargo dienomis? Skłoniła wdzięcznie głową. Ji gražiai linktelėjo galvą. - Nawet gdyby młodzieniec ten był bardzo nieszczęśliwy? - Žmogų jauną ir labai nelaimingą? Nowe skinienie. Vėl taip pat linktelėjo. - Co to znów za brednie? - zapytała pani Vauquer. - Kokias kvailybes jūs ten kalbate? - sušuko ponia Vokė. - Proszę nam nie przerywać - rzekł Eugeniusz - my się porozumiewamy. - Palikite mus ramybėje, - atsakė Eugenijus, - mes suprantame kits kitą. - Chyba kawaler Eugeniusz de Rastignac zamierza wejść w związki małżeńskie z panną Wiktoryną Taillefer? - ozwał się gruby głos Vautrina, który ukazał się niespodzianie we drzwiach sali jadalnej. - Tai, vadinasi, ponas Eugenijus de Rastinjakas linkęs pasižadėti tuoktis su panele Tajfer? - prabilo Votrenas savo žemu balsu, netikėtai pasirodęs valgomojo duryse. - Ach! Jakżeś mnie pan przestraszył! - zawołały jednocześnie pani Couture i pani Vauquer. - Ak, jūs mane išgąsdinote! - vienu kartu pasakė ponia Kutiur ir ponia Vokė. - Mógłbym zrobić gorszy wybór - zaśmiał się Eugeniusz, który nigdy jeszcze nie doznał tak silnego wzruszenia, jak teraz na głos Vautrina. - O ką, bene mano blogai pasirinkta, - atsakė juokaudamas Eugenijus, kuriam Votreno balsas padarė skaudžiausią įspūdį, kokį jis kada buvo išgyvenęs. - Dosyć tych niestosownych żartów, panowie! - zawołała pani Couture. - Gana, ponai, negražių juokų! - tarė ponia Kutiur. - Pójdźmy stąd, drogie dziecię. - Eikime, dukrele, į savo kambarį. Pani Vauquer poszła za swymi lokatorkami, żeby przepędzić u nich wieczór i zaoszczędzić sobie kawałek świecy i trochę paliwa. Ponia Vokė išėjo su savo gyventojomis; ji taupė žvakę ir kurą, leisdama vakarus pas jas. Eugeniusz został sam na sam z Vautrinem. Eugenijus su Votrenu paliko vienudu. - Wiedziałem dobrze, że pan dojdziesz do tego - rzekł Vautrin z zimną krwią. - Aš gerai žinojau, kad jūs prie to prieisite, - tarė jam šis žmogus, išlaikydamas nesudrumsčiamą ramybę. - Ale słuchaj pan, ja umiem też być delikatnym. - Bet klausykite! Aš esu tiek pat delikatus kaip bet kas kitas. Nic pan teraz nie postanawiaj, bo w tej chwili nie jesteś w normalnym usposobieniu. Nedarykite nė kokio sprendimo šią akimirką, jūs esate nenormalioje būklėje. Pan masz długi; chciałbym, żeby nie namiętność, nie rozpacz, lecz zimny rozum przywiódł pana do mnie. Jūs turite skolų. Aš nenoriu, kad jūs ateitumėte pas mane įsikarščiavęs ar nusivylimo prislėgtas, noriu, kad jus atvestų šaltas protas. Może potrzebujesz kilku tysięcy dukatów? Gal jums reikia kokio tūkstančio ekiu? Proszę, weźmiesz pan? Norite? Tu szatan sięgnął do kieszeni i wyjąwszy z pugilaresu trzy bilety bankowe, rozpostarł je przed oczyma studenta. Štai jie! Šitas demonas išsiėmė iš kišenės piniginę, ir, ištraukęs tris banknotus, pamojavo prieš studento akis. Eugeniusz był w najokropniejszym położeniu. Eugenijus buvo baisiai įklimpęs. Przegrał markizowi d’Adjuda i hrabiemu de Trailles sto luidorów na słowo. Jis buvo skolingas markizui d'Ažuda ir grafui de Trajui šimtą luidorų, praloštų skolon. Nie miał pieniędzy i nie śmiał iść wieczorem do pani de Restaud, która zaprosiła go na jeden z tych skromnych wieczorków, na których pije się herbatę z ciastkami i przegrywa się po sześć tysięcy franków w wista. Jis jų neturėjo ir nedrįso vakare eiti pas ponią de Resto, kur jo laukė. Tai buvo vienas iš tų intymių vakarų, kur valgomi pyragaičiai, kur geriama arbata, bet kur galima pralošti šešis tūkstančius frankų visto partijoje. - Mój panie - rzekł Eugeniusz, powstrzymując z trudnością drżenie konwulsyjne - chciej pan zrozumieć, że po tym, coś mi powierzył, ja nie mogę zaciągać żadnych zobowiązań względem pana. - Pone, - tarė jam Eugenijus, vos vos suvaldydamas konvulsišką drebulį, - po to, ką jūs esate man pasakęs, jūs turite suprasti, kad man neįmanoma būti jums skolingam. - A tak! Przykro by mi było, gdybyś pan mówił inaczej - zawołał kusiciel. - O, jūs mane įskaudintumėte, jei kitaip kalbėtumėte, - tarė gundytojas. - Piękny z pana młodzieniec, delikatny, dumny jak lew, a łagodny jak dziewczątko. - Jūs esate gražus jaunas vyras, delikatus, išdidus kaip liūtas ir meilus kaip mergaitė. Diabeł miałby piękną zdobycz z pana. Jūs būtumėt skanus kąsnis velniui. Podoba mi się bardzo taki gatunek młodzieży. Aš myliu tos rūšies jaunus žmones. Jeszcze dwie lub trzy chwile głębokiego zastanowienia, a ujrzysz pan świat takim, jakim jest rzeczywiście. Dar pora žodžių apie aukštąją politiką, ir jūs matysite pasaulį tokį, koks jis yra. Przekonasz się, że człowiek wyższy dogadza wszystkim swym zachciankom, a niekiedy tylko odgrywa sceny cnoty ku wielkiemu zadowoleniu głupców, którzy mu się przyglądają z parteru. Jame pranašus žmogus, vaidindamas vieną kitą dorybių scenelę, patenkina visas savo užmačias, smarkiai plojant parterio mulkiams. Niezadługo będziesz pan do nas należał. Po kelių dienų ir jūs būsite mūsų. Ach! Mógłbyś wszystko osiągnąć przy mojej pomocy. O, jei jūs panorėtumėte būti mano mokinys, aš jums padėčiau viską pasiekti. Nie miałbyś jednego pragnienia, które by nie zostało zaraz spełnione; mógłbyś żądać wszystkiego: dostojeństw, majątku, kobiet. Tegu tik spėtų rastis jūsų norai - jie bematant būtų įvykdyti, kad ir kažin ko įsigeistumėte: garbės, turtų, moterų. Cała cywilizacja zmieniłaby się dla pana w ambrozję. Jums visą civilizaciją paverstume ambrozija. Byłbyś naszym pieszczoszkiem, naszym Beniaminem, za którego pozwolilibyśmy się wytępić wszyscy. Jūs būtumėte mūsų lepūnas, mūsų Benjaminas, dėl jūsų mes viską iškęstume su malonumu. Spłaszczylibyśmy wszystko, co by ci stawało na zawadzie. Visa, kas jums kliudytų, priplotume prie žemės. Chyba masz mnie pan za łotra, jeżeli po tym wszystkim nie możesz się jeszcze pozbyć swych skrupułów. Jei jus dar kankina skrupulai, tai gal jūs mane laikote piktadariu? Ale wiedz pan, że de Turenne był to człowiek takiej uczciwości, jaką pan posiadasz jeszcze w swoim przekonaniu, a jednak obrabiał on pewne sprawki z łotrami i nie widział w tym nic uwłaczającego dla siebie. Tad štai: žmogus, ne mažiau doras, kaip kad jūs sau atrodote, ponas de Tiurenas, pavesdavo kai kuriuos reikaliukus galvažudžiams, ir nėmaž to nelaikė sau kokia nešlove. Cóż, nie chcesz mi pan nic zawdzięczać? Jūs nenorite būti man skolingas, ką? Niech i tak będzie - począł znów Vautrin z uśmiechem. Maža bėda, - kalbėjo toliau Votrenas šypsodamasis. - Weź pan te papierki i napisz na tym - mówił, dostając z pugilaresu papier stemplowy - ot tu w poprzek: Przyjęto za sumę trzy tysiące pięćset franków, wypłacalną za rok. - Imkite šiuos popiergalius - tarė jis, išsitraukdamas vekselio blanką, - ir rašykite štai čia, skersai: Gavau tris tūkstančius penkis šimtus frankų, kuriuos pasižadu sumokėti per vienerius metus. A teraz postaw pan datę! Ir datą padėkite! Procent jest dość wielki, żeby uwolnić pana od wszelkich skrupułów; możesz nazwać mnie żydem i nie czuć się obowiązanym do żadnej wdzięczności. Procentas pakankamai aukštas, kad išsklaidytų jums visas abejones; jūs galite mane vadinti žydu ir laikyti save laisvu nuo bet kokio dėkingumo. Dziś jeszcze wolno panu mną pogardzać, bom przekonany, że jutro kochać mnie będziesz. Aš leidžiu jums mane niekinti šiandien, būdamas tikras, kad vėliau mane mylėsite. Znajdziesz we mnie te otchłanie niezgłębione, te niezmierne uczucia spotęgowane, które głupcy nazywają występkami; lecz nigdy nie ujrzysz mnie podłym i niewdzięcznym. Jūs rasite manyje tų neišmatuojamų bedugnių, tų bekraščių koncentruotų jausmų, kuriuos kvailiai vadina ydomis; bet jūs niekad nepamatysite, kad aš būčiau bailys ir nedėkingas. Jednym słowem, synku, nie jestem ja ani pionkiem, ani słoniem tylko wieżą. Žodžiu, aš esu ne pėstininkas, ne žirgas, o bokštas, mano berneli. - Któż pan jesteś? - zawołał Eugeniusz. - Kas jūs per žmogus? - sušuko Eugenijus. - Stworzonyś chyba po to, by mnie dręczyć. - Jūs tam ir sutvertas, kad mane kankintumėte. - Ależ nie, jam dobry człowiek, bo chcę się sam zabłocić, byle pana raz na zawsze uchronić od błota. - Visai ne, aš geras žmogus, kuris ryžtasi pats susiteršti, kad jūs visam gyvenimui būtumėte apsaugotas nuo purvo. Pytasz pan siebie, skąd się wzięło takie poświęcenie? Jūs klausiate save, iš kur toks pasiaukojimas? Dobrze! Powiem ci to kiedyś cichutko do ucha. Gerai, tą aš jums pasakysiu kurią dieną, tyliai, į pat ausį. Zdumiałeś się pan, gdym ci pokazał rozstrój ustroju społecznego i ruch machiny, lecz pierwszy przestrach przeminie i pogodzisz się z myślą, że na ludzi trzeba patrzeć jak na żołnierzy, co postanowili polec w służbie tych, którzy sami namaszczają się na królów. Iš pradžių aš jus nustebinau, parodydamas visuomenės santvarkos mašiną ir jos veikimą; bet pirmasis jūsų išgąstis praeis kaip naujokui mūšio lauke, ir jūs apsiprasite su mintimi žiūrėti į žmones kaip į kareivius, nuskirtus mirti, tarnaujant tiems, kurie patys save vainikuoja karaliais. Czasy zmieniły się bardzo. Labai pasikeitė laikai. Dawniej mówiono do śmiałka: Oto sto dukatów, zabij mi takiego to jegomościa i zasiadano najspokojniej do wieczerzy, kazawszy sprzątnąć człowieka za jedno tak lub jedno nie. Kitados būdavo sakoma bravui "Te šimtą ekiu - užmušk man tokį ir tokį poną", o po to, dėl vieno "taip" arba "ne" pasiuntus žmogų į aną pasaulį, ramiausiai vakarieniaujama. Dziś ja ofiarowuję panu piękną fortunę za jedno skinienie głowy, które pana w niczym nie naraża, a pan się wahasz. Šiandien aš jums siūlau puikų lobį už vieną galvos linktelėjimą, kuris jūsų visai nekompromituoja, ir jūs svyruojate. Taki to już wiek zniewieściały. Sutižęs amžius. Eugeniusz podpisał weksel i zamienił go na bilety bankowe. Eugenijus pasirašė vekselį ir pakeitė jį pinigais. - Słuchaj no pan, pomówmy rozsądnie - zaczął Vautrin znowu. - Na, štai! Dabar pakalbėkime kaip protingi žmonės, - varė toliau Votrenas. - Chcę pojechać za kilka miesięcy do Ameryki i zająć się uprawą tytoniu. - Po mėnesio kito aš noriu važiuoti į Ameriką tabokos auginti. Będę przysyłał panu cygara w dowód przyjaźni. Jums, kaip savo bičiuliui, atsiųsiu cigarų. Jeżeli zdołam się wzbogacić, to będę ci pomagał. Jei praturtėsiu, aš jums padėsiu. A jeżeli pozostanę bezdzietnym (co jest rzeczą możliwą, bo nie mam wielkiej ochoty odradzać się w ablegrach), no! to zapiszę ci wszystko. O jei neturėsiu vaikų (labai galimas daiktas, nes man nėra įdomu palikti į save panašių atžalų), tai jums užrašysiu turtus. Czy to się nazywa być przyjacielem? Ar tai nėra draugiškumas? Ależ ja cię kocham, panie Eugeniuszu. Bet juk aš myliu jus. Mam tę słabość, że lubię namiętnie poświęcać się dla innych i poświęcałem się już w swoim życiu. Turiu tokią aistrą - aukotis dėl kitų. Taip aš jau esu daręs. Widzisz, synku, sfera, w której ja żyję, jest wyższa niż sfera innych ludzi. Matote, mano vaikuti, aš gyvenu aukštesnėje sferoje negu kiti žmonės. Ja patrzę zawsze na cel, a czyny uważam za środki. Veiksmus laikau priemonėmis, o žiūriu vien tikslo. A wiesz czym jest dla mnie człowiek? Kas man žmogus? Ot, czym! - i klasnął paznokciem wielkiego palca, zasunąwszy go między zęby. Va! - tarė jis, nykščio nagu kaukštelėdamas sau į dantį. - Człowiek jest wszystkim lub niczym. - Žmogus yra viskas arba nieko. Jest mniej niż niczym, gdy się nazywa Poiret; można go rozetrzeć jak pluskwę, płaski jest i śmierdzi. Jis yra mažiau kaip niekas, kai jis vadinasi Puarė: tokį galima sutraiškyti kaip blakę, jis plokščias ir smirdi. Ale człowiek podobny do pana jest bogiem: to już nie machina powleczona skórą, lecz teatr, w którym poruszają się najpiękniejsze uczucia. Ja żyję uczuciami. Tačiau žmogus yra dievas, kai jis panašus į jus: tai jau nebe mašina, aptraukta kailiu, tai teatras, kur gali įsibanguoti gražiausi jausmai, o aš tik jausmais ir tegyvenu. Uczucie - czyż to nie świat cały w jednej myśli? Jausmas - argi tai nėra visas pasaulis, sutelktas vienoje mintyje? Spójrz pan na ojca Goriot: córki stały się dla niego wszechświatem, nicią, którą kieruje się wśród całego stworzenia. Pasižiūrėkite į tėvą Gorijo: dukterys jam visas pasaulis, jos yra siūlas, pagal kurį jis atseka taką per gyvenimą. Otóż, dla mnie, com zbadał życie do gruntu, istnieje jedno tylko uczucie prawdziwe: przyjaźń dwóch mężczyzn. Na, o man, kiaurai pergręžusiam gyvenimą, vienas tėra likęs tikras jausmas - vyro draugystė su vyru. Piotr i Jaffier, to mój ideał. Pjeras ir Džafjeras - štai mano mylimieji. Umiem VENISE SAUVÉE na pamięć. "Išvaduotąją Veneciją" aš moku atmintinai. Czyś pan spotkał takiego chwata co by wysłuchał przyjaciela, który mówi: „Pomóż mi zakopać trupa!” i poszedł z nim w milczeniu, nie nudząc go morałami? Ar daug jūs esate matę tokių šaunių vyrų, kurie, draugui pasakius: "Eime užkasti lavono", eitų, nesumurmėję nė vieno žodžio ir neįkyrėdami moralais! A jam to zrobił. Aš esu taip padaręs. Nie wyznałbym tego przed kim innym; lecz pan jesteś człowiek wyższy, panu można wszystko powiedzieć, bo wszystko pojąć potrafisz. Aš nekalbėčiau šitaip su bet kuo. Bet jūs, jūs esate aukštesnis žmogus, jums galima viską sakyti - jūs mokate viską suprasti. Nie będziesz długo brodził po tych bagniskach, w których mieszkają otaczające nas karzełki. Jūs ilgai neklamposite toje smirdėlynėje su tais buožgalviais, kur čia aplink mus gyvena. No, rzecz skończona. Tai šit, pasakyta viskas. Pan się ożenisz. Jūs vesite. A teraz do ataku! Tad išsitraukime kiekvienas kalaviją! Moja broń żelazna i nigdy nie mięknie, cha, cha! Manasis geležinis ir niekuomet nesuminkštėja, che che! Vautrin wyszedł, żeby nie krępować studenta i nie doczekać się przeczącej odpowiedzi. Votrenas išėjo, kad nereiktų klausyti neigiamo studento atsakymo, leisdamas jam vienam apsigalvoti. Rzekłbyś, że wiedział o tym słabym oporze, o tej walce, którą ludzie toczą z sobą i za pomocą której usprawiedliwiają później swoje czynności naganne. Atrodė, kad jis supranta, ko vertas yra tas menkas priešinimasis, tos kovos, kurias žmonės kovoja patys su savimi ir kurios jiems padeda pateisinti savo nedorus poelgius. - Niech sobie robi co chce, a ja nie myślę żenić się z panną Taillefer! - rzekł Eugeniusz do siebie. "Tedaro jis ką nori, aš vis tiek nevesiu panelės Tajfer!" - tarė sau Eugenijus. Na razie opanowała go wewnętrzna gorączka na myśl, że zawarł przymierze z człowiekiem, który w nim wstręt wzbudzał, a jednocześnie rósł w jego oczach przez sam cynizm swych zasad i przez odwagę, z jaką deptał społeczność całą; niebawem jednak ochłonął, ubrał się i, zażądawszy fiakra, pojechał do pani de Restaud. Pergyvenęs slogų vidinį drugį, sužadintą minties, kad jis sudarė sutartį su šiuo pasibaisėtinu žmogumi, kurį tačiau kėlė jo akyse jau vien pažiūrų cinizmas ir drąsa, su kuria jis plakė visuomenę, Rastinjakas apsirengė, pasišaukė karietą ir išvažiavo pas ponią de Resto. Od kilku dni hrabina okazywała szczególne względy młodzieńcowi, którego powodzenie w wyborowym kółku wielkiego świata zapowiadało, że wpływ jego stanie się kiedyś bardzo potężny. Pastarosiomis dienomis ta moteris pasidarė dvigubai atidi šiam jaunam vyrui, kuris kiekvienu žingsniu vis labiau smelkėsi į diduomenės širdį ir kurio įtaka vieną gražią dieną galėjo pasidaryti pavojinga. Eugeniusz oddał, co był winien panom de Trailles i d'Adjuda, a przepędziwszy część nocy przy wiście, odzyskał wszystko, co stracił był poprzednio. Jis gražino ponams de Trajui ir d'Ažuda skolą, dalį nakties lošė vistą ir atsilošė, ką buvo anksčiau pralošęs. Przesądny, jak większa część ludzi, których przyszłość nie jest jeszcze zapewniona i z których każdy jest mniej więcej fatalistą, widział w swym szczęściu nagrodę nieba za to, że postanowił wytrwać na dobrej drodze. Prietaringas, kaip ir daugumas žmonių, kurie, skindami sau kelią, daugiau ar mažiau yra fatalistai, jis norėjo savo laimėjimą laikyti dangaus atpildu už pasiryžimą neiškrypti iš gero kelio. Następnego poranku pilno mu było zapytać, czy Vautrin ma jeszcze jego weksel. Kitą rytą jis greit paklausė Votreną, ar tebeturįs jo vekselį. Odebrawszy odpowiedź twierdzącą, oddał mu trzy tysiące franków, zdradzając przy tym dosyć naturalne zadowolenie. Sulig teigiamu atsakymu jis grąžino jam tris tūkstančius frankų, parodydamas visiškai natūralų pasitenkinimą. - Wszystko idzie dobrze - powiedział mu Vautrin. - Viskas eina gerai! - tarė jam Votrenas. - Lecz ja nie jestem pańskim wspólnikiem - rzekł Eugeniusz. - Bet aš nesu jūsų bendrininkas, - tarė Eugenijus. - Wiem, wiem - przerwał Vautrin. - Žinau žinau, - perkirto Votrenas. - Dziecinnisz się pan jeszcze. - Jus dar vaikiškai elgiatės. Zatrzymują cię na wstępie rzeczy małej wagi. Dėl menkniekių stoviniuojate prie durų. W dwa dni później Poiret i panna Michonneau siedzieli wśród ustronnej alei Ogrodu Botanicznego, na ławce oblanej promieniami słońca i prowadzili rozmowę z jegomościem, którego Bianchon nazwał słusznie podejrzaną figurą. Po dviejų dienų Puarė ir panelė Mišono, susėdę ant suoliuko prieš saulę nuošalioje Botanikos sodo alėjoje, kalbėjosi su kažkokiu ponu, kuris ne be pagrindo studentui medikui atrodė įtartinas. - Nie pojmuję - mówił pan Gondureau - skąd się biorą skrupuły pani. - Panele, - tarė ponas Gondiuro, - aš nesuprantu, iš kur tie jūsų skrupulai. Jego ekscelencja minister policji generalnej państwa… Jo ekscelencija ponas policijos ministras... - Ach, jego ekscelencja minister policji generalnej państwa… - powtórzył Poiret. - A! Jo ekscelencija ponas policijos ministras... - pakartojo Puarė. - Tak, jego ekscelencja zajmuje się tą sprawą, - rzekł Gondureau. - Taip, jo ekscelencijai rūpi šis reikalas, - tarė Gondiuro. Komuż nie wyda się nieprawdopodobne, że Poiret, dawny urzędnik, człowiek pozbawiony zdolności myślenia, lecz zbrojny prawdopodobnie we wszystkie cnoty mieszczańskie, nie przestał słuchać mniemanego kapitalisty z ulicy Buffon, w chwili gdy tenże wymówił słowo policja, ukazując spod maski poczciwca fizjonomią agenta z ulicy de Jerusalem? Visiems gal atrodys neįtikimas dalykas, kad Puarė, buvusis valdininkas, žmogus, be abejo, turįs miesčioniškų dorybių, nors ir nelakaus proto, ir toliau klausė, ką šneka tariamasis rentininkas iš Biufono gatvės, net kai šis ištarė žodį "policija" ir tuo būdu pro padoraus žmo-gaus kaukę iškišo Jeruzalės gatvės agento fizionomiją. A jednak to rzecz najnaturalniejsza w świecie. Tačiau tai buvo visai paprasta. Wielu obserwatorów zrobiło spostrzeżenie, którego jeszcze nie rozpowszechniono, lecz które objaśni lepiej, jakie miejsce Poiret zajmował w wielkiej familii głupców. Tą savotišką žmonių rūšį, kuriai didelėje kvailių šeimoje priklausė Puarė, kiekvienas geriau supras iš vienos pastabos, jau kai kieno pasakytos, bet dar ligi šiol nepaskelbtos spaudoje. Jest pewien naród pierzasty, zamknięty w budżecie między pierwszym stopniem szerokości północnej, pod którym leży niby Grenlandia administracyjna, kraj honorariów wynoszących tysiąc dwieście franków, a stopniem trzecim, pod którym zaczyna się strefa cieplejszych honorariów wynoszących od trzech do sześciu tysięcy, strefa umiarkowana, w której gratyfikacja przyjmuje się i kwitnie, pomimo trudności uprawy. Yra tokia plunksnuočių padermė, biudžete įsprausta tarp pirmojo platumos laipsnio su dvylika šimtų frankų algos (savotiškos valdininkų Grenlandijos) ir trečiojo laipsnio (vidurinės juostos), kur jau prasideda šiltėlesnės vietos su trijų šešių tūkstančių frankų alga, kur aklimatizuojasi gratifikacijos, kur jos tarpsta, nors ir sunkiomis sąlygomis. Rysem charakterystycznym, który zdradza najlepiej niedołęstwo i tępość umysłu tej rasy służalczej, jest szacunek jakiś mimowolny, machinalny, instynktowy dla tego Dalajlamy wszelkiej władzy, którego urzędnik zna tylko z nieczytelnego podpisu i nazywa jego ekscelencja ministrem. Te trzy słowa znaczą tyle, co Il Bondo Cani kalifa bagdadzkiego i wyobrażają w oczach tej rasy znędzniałej władzę uświęconą, nieodwołalną. Vienas būdingiausių bruožų, geriausiai iškeliančių tos smulkiųjų valdininkėlių veislės menkystę, yra savotiška nesąmoninga, automatiška, instinktyvi pagarba tam visų ministerijų dalailamai, kurį valdininkai pažįsta iš neįskaitomo parašo ir Jo ekscelencijos pono ministro titulo, keturių žodžių, tolygių il Bondo Cani iš "Bagdado kalifo", ir kuris šių užuitų žmonelių akyse reiškia šventą neapeliuojamų sprendimų valdžią. Jak papież dla chrześcijan, tak minister w oczach urzędnika jest administracyjnie nieomylny; świetność jego osoby odbija się na jego czynach i słowach oraz na słowach wymówionych w jego imieniu; haft jego munduru okrywa wszystko i uprawnia każdy czyn spełniony z jego rozkazu; tytuł ekscelencja świadczący o czystości jego zamiarów i świątobliwości jego chęci, służy za paszport najdzikszym ideom. Kaip krikščionims popiežius, taip valdininkams ekscelencija yra neklaidingas administracijos dalykuose; jo skleidžiamąja šviesa spindi visi jo veiksmai, visi jo žodžiai ir visa, kas yra sakoma jo vardu; jis viską pridengia savo apsiuvinėtu munduru ir įstatymu paverčia savo įsakymus; ekscelencijos vardas, kuris Liudija jo tikslų grynumą ir jo norų šventumą, yra pasas kad ir mažiausiai priimtinoms idėjoms. Na samo wspomnienie jego ekscelencji, nieboracy owi podejmują się najskwapliwiej tego, czego nie zrobiliby we własnym interesie. Ko šie vargšai žmogynai niekuomet nepadarytų dėl savęs, tą kuo greičiausiai stengiasi atlikti, kai tik ištariamas žodis ekscelencija. Biura mają, tak jak armia, swoje bierne posłuszeństwo: za pomocą tego systematu zagłusza się sumienie, unicestwia człowieka i zmienia go w końcu w śrubę lub muterkę połączoną z machiną rządową. Biurokratija, kaip ir kariuomenė, turi savą pasyvų paklusnumą; tai sistema, kuri užgniaužia sąmonę, žmogų paverčia nieku ir galų gale jį, tartum kokį sraigtą ar veržlę, prisuka prie valdžios mašinos. Pan Gondureau, który musiał znać się na ludziach, pojął od razu, że Poiret jest jednym z takich głupców biurokratycznych. Potrzebował właśnie odsłonić swe baterie i wymówił czarodziejskie słowo jego ekscelencja, by za pomocą tego Deux ex machina olśnić Poiret’a, który zdawał się stworzony dla panny Michonneau, tak jak panna Michoenneau zdawała się stworzoną dla Poireta. Tad ir poniais Gondiuro, kuris, matyt, pažino žmones, tuoj pat susivokė, kad Puarė yra vienas iš tokių biurokratijos kvailių, ir paleido veikti deus ex machina - magiškąjį žodį "ekscelencija: tą akimirką, kai atėjo metas atidengti savo baterijas ir apakinti Puarė, kuris, jo manymu, buvo Mišono patinas, lygiai kaip Mišono - jo patelė. - Skoro tylko jego ekscelencja minister, skoro jego ekscelencja we własnej osobie… - Jeigu jau pats ekscelencija, jo ekscelencija ponas... A, to zupełnie co innego! - rzekł Poiret. Tai visai kitas dalykas, - tarė Puarė. - Słyszy pani, co mówi jej towarzysz? Pani zdaje się polegać na jego zdaniu - począł znów pseudokapitalista, zwracając się do panny Michonneau. - Jūs girdite, ką kalba ponas, kurio nuomone jūs, atrodo, pasitikite, tarė apsimetėlis rentininkas, kreipdamasis į panelę Mišono. - Otóż, jego ekscelencja minister jest teraz najmocniej przekonany, że tak zwany Vautrin, mieszkający w domu Vauquer, jest zbrodniarzem zbiegłym z galer tulońskich, gdzie go znano pod imieniem *Trompe-la-Mort*. - Taigi, jo ekscelencija dabar yra visiškai įsitikinęs, kad tariamasis Votrenas, gyvenąs Vokė namuose, yra katorgininkas, pabėgęs iš Tulono kalėjimo, kur jis buvo žinomas Mirties Niekintojo vardu. - A! Trompe-la Mort! - rzekł Poiret - musi być bardzo szczęśliwym, kiedy zasłużył na takie imię. - A! Mirties Niekintojas! - tarė Puarė. - Jis turi būti labai laimingas, jeigu nusipelnė tokį vardą. - A tak - odparł agent. - Na taip, - atsakė seklys. - Zawdzięcza on swe przezwisko dziwnemu szczęściu, które zasłaniało go przed śmiercią we wszystkich jego zuchwałych przedsięwzięciach. - Už šią pravardę jis turi dėkoti laimei, kuri jam padėjo rizikingiausiuose žygiuose išlikti gyvam. Jest on niebezpieczny, trzeba państwu wiedzieć. Šis žmogus, matote, yra pavojingas. Posiada przymioty, które czynią zeń niezwykłego człowieka. Jis turi tokių ypatybių, jog iš tiesų jį reikia laikyti nepaprastu žmogumi. Nawet sam wyrok potępiający przyniósł mu w rodzinnych stronach honor niezmierny… Net ir tuo, kad buvo nuteistas, jis nusipelnė didžiausią garbę saviškių tarpe. - Więc to jest człowiek honoru? - zapytał Poiret. - Tai jis, vadinasi, garbingas žmogus? - paklausė Puarė. - Na swój sposób. - Savotiškai. Zgodził się on przyjąć na siebie fałszerstwo popełnione przez pewnego młodzieńca, którego kochał niezmiernie. Jis savo noru prisiėmė kito nusikaltimą, suklastojimą, padarytą vieno labai gražaus vaikino, kurį jis labai mylėjo. Był to prześliczny Włoch, trochę szuler, który wstąpił później do wojska, gdzie zresztą sprawował się bardzo chwalebnie. Tas buvo jaunas italas, mėgėjas lošti; jis paskiau įstojo į kariuomenę, kur, beje, elgėsi visiškai padoriai. - Jeżeli jego ekscelencja minister policji wie dobrze, że pan Vautrin jest owym Trompe-la-Mort, to do czegóż może mnie potrzebować? - zagadnęła panna Michonneau. - Bet jeigu jo ekscelencija policijos ministras yra tikras, kad ponas Votrenas yra Mirties Niekintojas, tai kam jam reikia manęs? - tarė panelė Mišono. - Ach! tak - rzekł Poiret - jeżeli jego ekscelencja minister, jak oto mieliśmy honor słyszeć od pana, ma w rzeczy samej pewność jakąkolwiek… - Nie ma tu mowy o pewności, przypuszcza się tylko. - Na taigi, išties! - tarė Puarė, - jeigu tikrai ministras, kaip jūs teikėtės mums pasakyti, yra įsitikinęs... Zrozumiecie państwo zaraz, o co idzie. - Įsitikinęs čia netinkamas žodis: yra tik įtarimas. Jūs tuojau suprasite, koks čia reikalas. Jakub Collin, przezwany Trompe-la-Mort, posiada zaufanie trzech galer, które zrobiły go swym agentem i bankierem. Žakas Kolenas, pramintas Mirties Niekintoju, yra trijų sunkiųjų darbų kalėjimų patikėtinis: jie išrinko jį savo agentu ir bankininku. Zyskuje on wiele na prowadzeniu takich spraw, do których potrzeba człowieka znacznego. Jis daug pelno, užsiimdamas tokiais darbais, kuriems reikia žymaus žmogaus. - Ach! ach! Czy pani rozumie ten dwuznacznik? - zapytał Poiret. - Aha! Jūs suprantate, panele, šį kalambūrą? - tarė Puarė. - Pan Gondureau nazywa go człowiekiem znacznym, dlatego, że go naznaczono. - Ponas jį vadina žymiu, kadangi jis turi žymę. - Mniemany Vautrin - ciągnął agent dalej - przyjmuje kapitały panów galerników, umieszcza je, przechowuje i oddaje do rozporządzenia zbiegłym więźniom, rodzinom pozostałym po tych, którzy zrobili testament lub kochankom galerników, którzy przekazali im weksle. - Tariamasis Votrenas, - kalbėjo seklys toliau, - surenka ponų katorgininkų kapitalus, leidžia juos apyvarton, saugo ir įteikia tiems, kurie pabėga iš kalėjimo, arba jų šeimoms, kai tie palieka joms testamentu, arba jų meilužėms, kai per jį užrašo joms. - Kochankom galerników! - Jų meilužėms! Chcesz pan powiedzieć żonom - zauważył Poiret. Jūs norite pasakyti - jų žmonoms? - pastebėjo Puarė. - Nie, panie, galernik miewa zwykle tylko nieprawe małżonki. - Ne, pone. Katorgininkai paprastai turi tik neteisėtas žmonas, kurias mes vadiname sugulovėmis. - Wszyscy więc oni żyją w związkach nieprawych? - Tai, vadinasi, jie visi gyvena neteisėtoje moterystėje? - Oczywiście. - Žinoma. - Ależ - mówił Poiret - to zgroza, której jego ekscelencja minister nie powinien by cierpieć. - Vaje, - tarė Puarė, - kokios baisybės! Ponas ministras jų neturėtų kęsti. Pan masz szczęście widywać jego ekscelencję, wypadałoby więc panu, którego zasady są, o ile mogę wnosić, bardzo filantropijne, zwrócić uwagę ministra na niemoralne prowadzenie się tych ludzi, którzy dają bardzo zły przykład całemu społeczeństwu. Kadangi jūs turite garbę matytis su jo ekscelencija, tai jūs, kaip žmogus, turįs, man regis, filantropiškų idėjų, privalėtumėte jam išaiškinti, kaip nedorai elgiasi tie žmonės, duodami ir visuomenei labai blogą pavyzdį. - Ależ, mój panie, rząd nie po to ich tam umieszcza, żeby służyli za wzór cnót. - Bet, pone, negi vyriausybė juos tam sodina į kalėjimus, kad jie duotų visų dorybių pavyzdį. - To prawda. - Teisybė. Pozwól pan jednakże… Tačiau leiskite man, pone... - Ależ, kochaneczku, nie przerywaj panu - rzekła panna Michonneau. - Netrukdykite gi ponui kalbėti, mano mielas, - tarė panelė Mišono. - Pojmuje pani - począł Gondureau - iż rządowi wiele na tym zależy, żeby odkryć tę kasę nieprawną, która ma być dobrze zaopatrzoną. - Jūs suprantate, panele, - kalbėjo Gondiuro, - vyriausybei būtų labai pravartu paimti į savo rankas tą neleistiną kasą, kurioje, kaip girdėti, esama nemažos sumos. Trompe-la-Mort obraca znacznym kapitałem; przechowuje bowiem nie tylko pieniądze swych towarzyszy, lecz i fundusze należące do Towarzystwa Dziesięciu tysięcy. Mirties Niekintojas inkasuoja dideles vertybes: pas jį suplaukia ne tiktai sumos, priklausiusios kai kuriems jo draugams, bet ir tos, kur sudeda Dešimties tūkstančių sąjunga... - Dziesięciu tysięcy złodziei! - zawołał Poiret przerażony. - Dešimties tūkstančių vagių! - sušuko Puarė nusigandęs. - Nie, do Towarzystwa Dziesięciu tysięcy i jednej spółki złodziei wyższego rzędu, którzy działają na wielką skalę i podejmują się tylko takich spraw, w których można zyskać przynajmniej dziesięć tysięcy franków. - Ne. Dešimties tūkstančių sąjunga yra pačių didžiųjų vagių draugija, tokių, kurie leidžiasi tik į stambias operacijas ir nekiša nagų ten, kur nesitiki laimėti bent dešimties tūkstančių frankų. W skład tego towarzystwa wchodzą najbardziej dystyngowani ze wszystkich tych ichmościów, którzy idą wprost na ławę sądu kryminalnego. Šiai sąjungai priklauso visi žymiausieji iš tų vyrų, kurie į teismą eina iškėlę galvas. Znają oni kodeks i postępują tak przezornie, że wpadłszy nawet w ręce sprawiedliwości nie mogą być nigdy na śmierć skazani. Jie žino įstatymus ir niekad nerizikuoja daryti tokių darbų, už kuriuos grėstų mirties bausmė, jei būtų sučiupti. Collin jest ich powiernikiem, ich doradcą. Kolenas yra jų patikėtinis, jų patarėjas. Dzięki olbrzymim środkom, człowiek ten stworzył całą policję na swe usługi i ponawiązywał rozległe stosunki, które okrywa nieprzeniknioną tajemnicą. Panaudodamas savo didžiulius išteklius, šis žmogus sugebėjo susikurti savą policiją, labai plačius ryšius, kuriuos laiko neperžvelgiamoje paslaptyje. Rok mija, jakeśmy go otoczyli szpiegami, a dotychczas jeszcze nie możemy zbadać jego sprawek. Nors mes jau metai laikome jį apsupę savo sekliais, bet ligi šiol mums nepavyko atidengti jo kortų. Talentami swymi i kasą Collin podsyca ciągle występek, wspomaga zbrodnię i utrzymuje całą armią łotrów, którzy toczą nieustanną wojnę ze społeczeństwem. Taigi jo kasa ir jo gabumai visą laiką tarnauja finansuoti nedorovei, remti nusikalstamiems darbams ir išlaikyti armijai nenaudėlių, kurie be perstojo kariauja su visuomene. Ująć Trompe-la-Mort i skonfiskować jego kasę będzie to znaczyło podciąć zło przy samym korzeniu. Sugauti Mirties Niekintoją ir paimti jo kasą reikštų nukirsti pačią blogio šaknį. Sprawa ta stała się ważnym zadaniem państwowym i przyniesie zaszczyt tym, którzy zechcą swoim współdziałaniem przyczynić się do pomyślnego jej ukończenia. Šis žygis užtat yra tapęs valstybės ir aukštosios politikos reikalu, ir jis gali iškelti į garbę tuos, kurie prisidės prie jo pasisekimo. Pan sam, na przykład, mógłbyś zostać znów urzędnikiem w administracji, mógłbyś spełniać obowiązek komisarza policyjnego, co bynajmniej nie pozbawiłoby pana emerytury. Jūs pats, pone, galėtumėte vėl būti ad-ministracijos valdininku, tapti policijos komisaro sekretoriumi, ir tos pareigos jums visiškai nekliudytų imti pensiją, kurią dabar gaunate. - Ale dlaczegóż Trompe-la-Mort nie zemknie wraz ze swą kasą? - zapytała panna Michonneau. - Bet kodėl gi, - paklausė panelė Mišono, - Mirties Niekintojas nepabėga su kasa? - Och! - odparł agent. - Oho! - atsakė agentas. - Gdyby okradał kasę galerników, to nie miałby się gdzie podziać, bo w ślad za nim posłano by wszędzie człowieka, co by go zabił. - Jei jis apvogtų katorgą, tai visur, kur tik eitų, jį sektų žmogus, įpareigotas jį užmušti. Przy tym okraść kasę to nie tak łatwo, jak wykraść pannę z dobrej familii. Kita vertus, pagrobti kasą nėra jau taip lengva, kaip, sakysim, pagrobti mergaitę iš padorių namų. A wreszcie Collin to łotr niezdolny do takich czynów, on widziałby w tym ujmę dla swej sławy. Be to, Kolenas - ne tam žmogus: jam tai atrodytų negarbinga. - Masz pan słuszność - rzekł Poiret - byłaby to wielka ujma dla jego sławy. - Pone, - tarė Puarė, - jūs teisingai sakote: tai būtų visiškai negarbinga. - Wszystko to nie objaśnia, dlaczego panowie nie chcecie ująć go otwarcie? - rzekła panna Michonneau. - Bet man dar iš to nėra aišku, kodėl jūs patys nenueinate paprasčiausiu būdu jo suimti? - paklausė panelė Mišono. - Otóż, objaśnię pani… - Gerai, panele, aš atsakysiu... Ale - szepnął z cicha - powstrzymaj pani swego jegomości, żeby mi nie przerywał, bo nigdy nie dojdziemy do końca. Bet, - tarė jis jai į ausį, - neleiskite savo draugui mane trukdyti, nes mes niekuomet neužbaigsime. Nie wiem, z jakiego tytułu ten stary każe siebie słuchać. Jis, šitas senis, turėtų tapti labai turtingas, kad jo kas klausytųsi. Przybywszy do naszego miasta Trompe-la-Mort wdział skórę poczciwca, przybrał minę porządnego mieszczanina paryskiego i zamieszkał w niepozornej gospodzie. O! Przebiegła to sztuka! Mirties Niekintojas - prabilo jis garsiai, - atvykęs čia, apsimovė padoraus žmogaus kailį, pasidarė garbingu Paryžiaus gyventoju, įsikūrė nežymiame pensione; jis gudrus, nemanykite! Nie da on się złapać na plewy. Jo niekuomet nepaimsi lengvai. Tak więc pan Vautrin jest człowiekiem poważnym, zajmującym się ważnymi interesami. Taigi, ponas Votrenas yra neeilinis žmogus, varąs didelius darbus. - To się rozumie - rzekł Poiret do siebie. - Žinoma, - tarė Puarė pats sau. - Minister nie chce go aresztować z obawy, że to może być jakiś rzeczywisty Vautrin, a w takim razie ujęcie jego oburzyłoby na nas opinią publiczną i cały stan kupiecki. - Užtat, jei apsiriktume ir suimtume tikrąjį Votreną, prieš ministrą sukiltų Paryžiaus prekybininkai ir viešoji nuomonė, o to jis nenori. Prefekt policji ma nieprzyjaciół i wisi na włosku. Pono policijos prefekto kėdė braška, jis turi priešų. W razie pomyłki, ci, co mu zazdroszczą, nie omieszkaliby skorzystać z powszechnych krzyków liberalnych i wysadziliby go z miejsca. Jei jis padarytų klaidų, tai tie, kurie nori jo vietos, pasinaudotų triukšmu ir liberalų riksmais jam nuversti. Chodzi o to, żeby działać tak, jak w sprawie Cogniarda, mniemanego hrabiego de Sainte-Hélene; gdyby to był prawdziwy hrabia de Sainte-Hélene, to wina byłaby po naszej stronie. Čia reikia veikti taip kaip Konjaro tariamojo grafo de Sent Eleno byloje. Jei būtų pasirodę, kad jis yra tikrasis grafas de Sent Elenas, tai mums būtų buvę striuka. Dlatego to sprawdzić potrzeba! Užtat reikia patikrinti. - I w tym celu potrzebujecie państwo pięknej kobiety? - zagadnęła panna Michonneau z żywością. - Taip, bet jums reikalinga graži moteris, - gyvai tarė panelė Mišono. - Żadna kobieta nie potrafiłaby zbliżyć się do Trompe-la-Mort - rzekł agent. - Mirties Niekintojas nesileis moters suvedžiojamas, - tarė seklys. - Trzeba pani wiedzieć, że on kobiet nie lubi. - Žinokite paslaptį - jis nemyli moterų. - W takim razie nie pojmuję, w jaki sposób mogę się przyczynić do odkrycia prawdy, gdybym nawet zgodziła się podjąć tej sprawy za dwa tysiące franków. - Tai aš nesuprantu, kuo galėčiau prisidėti prie to patikrinimo, jei ir sutikčiau tai padaryti už du tūkstančius frankų. - Nic łatwiejszego - odparł nieznajomy. - Nieko nėra lengvesnio, - tarė nepažįstamasis. - Dam pani flakon pewnego płynu, który sprawia uderzenie krwi do głowy. Po przyjęciu pewnej dozy, następuje niby atak apoplektyczny, nie grożący wszelako żadnym niebezpieczeństwem. - Aš jums duosiu buteliuką skystimėlio, kuris sukelia kraujo priplūdimą, panašų į apopleksiją, šiaip nė kiek nepavojingą. Płyn ten wlewa się do wina lub do kawy. Tą vaistą galima įmaišyti į vyną ir kavą. Gdy atak nastąpi, przenosi się pacjenta na łóżko i zdejmuje się z niego odzienie, żeby się przekonać czy nie umiera. Tuoj pat jūs nunešite tą žmogų į lovą ir jį nurengsite, lyg no-rėdami persitikrinti, ar nemiršta. W takiej chwili trzeba, żebyś pani została sama i uderzyła go ręką po ramieniu, paf! Kai tik liksite viena, sudrožkite plaštaka per petį - pliaukšt! A litery wnet wystąpią. - Ir pamatysite pasirodant raides. - Ależ to jedno nic - rzekł Poiret. - O čia vieni niekai, - tarė Puarė. - No, jakże? Zgadzasz się pani? - zapytał Gondureau zwracając się do starej panny. - Tai ką, sutinkate? - paklausė Gondiuro senmergę - Ale, łaskawy panie, przypuśćmy, że się litery nie pokażą, czy dacie mi pomimo to dwa tysiące franków? - Bet, brangusis pone, - kreipėsi panelė Mišono, - kaip tada, jei jokių raidžių nebus: ar aš gausiu du tūkstančius frankų? - Nie. - Ne. - Jakież więc będzie wynagrodzenie? - Tai koks bus atlyginimas? - Pięćset franków. - Penki šimtai frankų. - Czyż to się opłaci popełnić taki czyn za tak małe wynagrodzenie? - Veltis į tokį reikalą už tiek mažai! Wobec sumienia zło jest jednakowe, a ja, proszę pana, mam też sumienie, które trzeba będzie ułagodzić. Sąžinės pažeidimas tas pat, o aš gi turiu ją nuraminti, pone. - Mogę upewnić pana, że ta pani jest bardzo sumienną, a przy tym bardzo miłą i rozsądną osobą - rzekł Poiret. - Aš jus užtikrinu, - tarė Puarė, - kad panelė turi labai jautrią sąžinę, jau nekalbant apie tai, kad ji yra labai maloni ir išsilavinusi. - Wiesz pan co? - poczęła znów panna Michonneau - dacie mi trzy tysiące franków, jeżeli to jest Trompe-la-Mort, a nie dacie nic, jeżeli to sobie zwyczajny mieszczanin. - Na, gerai! - vėl prabilo panelė Mišono. - Duokite man tris tūkstančius frankų, jei jis bus Mirties Niekintojas, ir nieko, jei bus padorus pilietis. - Idzie - rzekł Gondureau - ale pod tym warunkiem, że cała ta sprawa jutro się załatwi. - Gerai! - tarė Gondiuro. - Bet su sąlyga, kad tai bus padaryta rytoj. - Jeszcze nie, łaskawy panie, ja potrzebuję zasięgnąć rady spowiednika. - Per greit, brangusis pone, aš dar turiu pasitarti su savo nuodėmklausiu. - Przebiegła! - rzekł agent powstając. - Gudragalvė! - tarė seklys atsistodamas. - A więc do jutra. - Tad ligi rytojaus. Gdybyś pani uważała za potrzebne rozmówić się ze mną wcześniej, to proszę przyjść na uliczkę Sainte-Anne. Tam, przy końcu podwórza de la Sainte-Chapelle są jedne tylko drzwi pod sklepieniem. O jeigu jums prireiktų būtinai su manimi pasikalbėti, ateikite į šv. Onos gatvelę, už Sent Šapel bažnyčios šventoriaus. Przyszedłszy na miejsce, proszę zapytać o pana Gondureau. Iš pavartės tik vienos durys. Pasiklauskite pono Gondiuro. Bianchon przechodził właśnie koło nich, wracając z wykładu Cuviera; do uszu jego doleciało dziwaczne nazwisko Trompe-la-Mort, które tknęło go nie mniej, jak wyraz „idzie” używany przez sławnego szefa policji bezpieczeństwa. Bjanšonui, grįžtančiam iš Kiuvjė paskaitos, krito į ausį keistas Mirties Niekintojo vardas ir įžymiojo slaptosios policijos viršininko žodis "gerai". - Czemu pani nie kończysz od razu? - Kodėl neužbaigėte visiškai? Miałabyś trzysta franków dożywotniego dochodu - rzekł Poiret do panny Michonneau. Turėtumėte trijų šimtų frankų rentą ligi gyvos galvos, - tarė Puarė panelei Mišono. - Czemu? - powtórzyła. - Kodėl? - atsakė ji. - Ależ trzeba się nad tym zastanowić. - Reikia gi pasvarstyti. A jeżeli pan Vautrin jest rzeczywiście owym Trompe-la-Mort? Kto wie, czy nie korzystniej byłoby wejść z nim w układy. Jeigu ponas Votrenas iš tikrųjų yra tas Mirties Niekintojas, tai gal būtų naudingiau su juo susitarus. Ale cóż? Chcąc od niego dostać pieniędzy, trzeba by go ostrzec, a on mógłby zemknąć sobie gratis. Tik paprašyti pinigų yra tas pat, kas jį įspėti, o jis toks žmogus, kad paspruktų nė dėkui nepasakęs. To dopiero byłby puff szkaradny. Tai būtų nieko sau šnipšt. - Cóż mu po tym, gdybyś go pani nawet uprzedziła? - Jeigu ir įspėtume jį? - tarė Puarė. Przecie jegomość ów powiedział, że mają go na oku. - Tai argi šis ponas nesakė, kad jis yra sekamas? A pani wszystko byś wówczas straciła. Bet jūs tada nieko negautumėte. - Zresztą - pomyślała panna Michonneau - nie lubię ja wcale tego człowieka. "Vis dėlto, - pagalvojo panelė Mišono, - aš nemyliu šito žmogaus! Musi zawsze powiedzieć mi coś nieprzyjemnego. Nieko jis daugiau nežino, kaip tik man nemalonius dalykus kalbėti." - Ale możesz pani lepiej zrobić - począł znów Poiret. - Tačiau, - prabilo Puarė, - jūs padarytumėte gerą darbą. - Przecie i ten jegomość, który jest bardzo przyzwoity, powiedział, że kto uwalnia społeczność od zbrodniarza, choćby zresztą najcnotliwszego, ten wykonuje akt posłuszeństwa dla prawa. Kaip sakė tas ponas, kuris ne tiktai kad gerai apsitaisęs, bet ir šiaip man atrodo labai padorus, tai būtų paklusnus įstatymo vykdymas - išvaduoti visuomenę nuo piktadario, kad ir koks dorybingas jis būtų. Bo kto pił, ten pić będzie. Kas gėrė - visuomet gers. A gdyby mu przyszło do głowy pozabijać nas wszystkich? O jeigu jam ateitų į galvą mus visus išžudyti? Toć, u licha, my byśmy byli winni tej zbrodni, pomijając już to, że pierwsi padlibyśmy ofiarą. Po velnių! Mes būtume kalti dėl tų žudynių, jau nekalbant apie tai, kad mudu būtume pirmosios aukos. Panna Michonneau była tak zajęta, że nie słuchała wcale zdań wypadających z ust Poireta, jak krople wody wymykające się z wodozbioru przez kran źle zakręcony. Panelė Mišono buvo taip susirūpinusi, kad nebegirdėjo Puarė žodžių, krintančių vienas paskui kitą iš jo burnos, tartum vandens lašai iš blogai užsukto čiaupo. Zacząwszy raz serię zdań swoich, starzec nie powstrzymywany przez pannę Michonneau, gadał jak maszynka nakręcona. Tas senis, kartą pradėjęs savo šnekalą, jei tik panelė Mišono nesustabdydavo, kalbėdavo ir kalbėdavo lyg kokia užsukta mašina. Mówił o czymś, a nawiasem potrącał o przedmioty wręcz przeciwne i plątał je, nie mogąc przyjść do żadnego wniosku. Palietęs vieną dalyką, jis šalutiniais sakiniais nuklysdavo prie kito, visiškai priešingo, nepadaręs jokios išvados. Zbliżając się do domu Vauquer, zaplątał się był w sieć zdań nawiasowych i cytatów przygodnych, z których przeszedł nieznacznie do opowiadania o sprawie jakiegoś pana Ragoulleau i jakiejś pani Morin, w której on, Poiret, występował jako świadek. Artėjant prie Vokė namų, jis jau klaidžiojo po gausybę periodų ir citatų, įsitraukęs į pasakojimą, kaip jis davė parodymus pono Ragulo ir ponios Moren byloje, kur buvo pakviestas gynybos liudininku. Wchodząc do mieszkania panna Michonneau spostrzegła Rastignaca i pannę Taillefer, którzy rozmawiali z sobą poufnie. Młoda para tak była zajęta rozmową, że nie zwróciła uwagi na dwoje starych, którzy przeszli przez salę jadalną. Įeinant į vidų, jo draugė spėjo pastebėti, kad Eugenijus de Rastinjakas intymiai įsišnekęs su panele Tajfer, ir kalba jiems, matyt, tiek įdomi, kad porelė visiškai nekreipia dėmesio į du senus pensiono gyventojus, einančius per valgomąjį. - To się nie mogło skończyć inaczej - rzekła panna Michonneau do Poireta. - Tuo ir turėjo baigtis, - tarė panelė Mišono ponui Puarė. - Od tygodnia już rzucali na siebie strzeliste wejrzenia. - Jau visa savaitė, kaip jie ryja vienas kitą akimis. - Tak - odparł Poiret. - Taip, - atsakė šis. - To też sąd ją potępił. - Užtat ji ir buvo pripažinta kalta. - Kogo? - Kas? - Panią Morin. - Ponia Moren. - Ja mówię o pannie Wiktorynie - rzekła Michonneau - a pan mi prawisz o pani Morin. - Aš jums kalbu apie panelę Viktoriną, - aiškino Mišono, eidama kaip niekur nieko į Puarė kambarį, - o jus man atsakote apie ponią Moren. Cóż to za jedna? Kas gi buvo toji moteris? - Ale czymże mogła zawinić panna Wiktoryna? - zapytał Poiret. - O kuo gi kalta panelė Viktorina? - Zawiniła tym, że kocha pana Eugeniusza de Rastignac i idzie ku niemu nie wiedząc, dokąd to ją zaprowadzi - biedne niewiniątko! - Tuo, kad myli poną Eugenijų de Rastinjaką ir brenda vis tolyn, nežinodama, kur tas ją nuves, vargšę avelę! Z rana dnia tego pani de Nucingen przywiodła Eugeniusza do rozpaczy. Eugenijų šį rytą ponia de Nusingen įvarė į nusiminimą. Student czuł w sumieniu, że się już zupełnie oddał Vautrinowi nie chcąc badać pobudek, z których wypływała przyjaźń tego dziwnego człowieka, ani zastanawiać się nad przyszłością podobnego związku. Širdies gilumoje jis jau buvo visai atsidavęs Votrenui, nenorėdamas tyrinėti, nei kodėl šis nepaprastas žmogus jam taip palankus, nei kas iš tokios draugystės gali išeiti. Od godziny już zamieniał z panną Taillefer najsłodsze obietnice i cudem chyba mógł być wybawiony z przepaści, w której stał już jedną nogą. Tik stebuklas galėjo atitraukti jį nuo bedugnės, į kurią jis jau prieš valandą buvo įkėlęs koją, keisdamasis su panele Tajfer saldžiausiais pažadais. Wiktorynie zdawało się, że słyszy głos anioła, że się niebiosa dla niej otwierają, że dom Vauquer stroi się w barwy tęczowe, którymi dekoratorzy pokrywają pałace teatralne: ona kochała, ona była kochaną, a przynajmniej wierzyła, że nią jest! Viktori-nai atrodė, kad ji girdi angelo balsą, kad jai atsivėrė dangus, kad Vokė namai nusidažė pasakų spalvomis, kokiomis tapytojai išpuošia teatro rūmus: ji mylėjo, ji buvo mylima - bent jai taip atrodė. A jakaż kobieta nie uwierzyłaby tak jak ona, patrząc na Rastignaca i słuchając go przez całą godzinę skradzioną wszystkim Argusom domowym? Ir kuri gi moteris nebūtų patikėjusi taip, kaip ji, matydama Rastinjaką ir klausydamasi jo šią valandą, nusivogtą nuo visų naminių argų? Eugeniusz walczył z sumieniem, wiedział, że źle czyni i ma świadomość złego, lecz mówił sobie, że szczęściem kobiety okupi ten grzech powszedni i wypiękniał swą rozpaczą, i jaśniał całym blaskiem ognia piekielnego, co w sercu mu rozgorzał. Grumdamasis su savo sąžine, bijodamas blogai darąs ir to blogo norėdamas, įsikalbėdamas sau, kad išpirksiąs šią atleistiną nuodėmę moters laime, jis buvo gražus savo neviltim ir spinduliavo visomis pragaro ugnimis, kurios degė jo širdyje. Szczęściem dla niego spełnił się cud pożądany: Vautrin wszedł wesoło i wyczytał, co się działo w duszy młodych ludzi, których połączyły już kombinacje jego szatańskiego geniuszu. Radość młodej pary rozwiała się na dźwięk grubego głosu, który zaśpiewał ironicznie: Moja Franusia dziwnie jest miła W swojej prostocie… Jo laimė, stebuklas įvyko: Votrenas įėjo smagus ir tuoj įspėjo, kas dedasi tų dviejų jaunų žmonių širdyse, kuriuos jis supiršo savo pragariško genijaus suktybėmis, tik jų džiaugsmą jis tuoj sudrumstė, uždainuodamas savo storu pašaipiu balsu: Žavi mana Fanšetė Savuoju kuklumu... Wiktoryna wymknęła się, unosząc z sobą tyle radości, ile dotychczas było niedoli w jej życiu. Viktorina pabėgo, išsinešdama tiek pat laimės, kiek turėjo ligi šiol savo gyvenime nelaimių. Biedne dziewczę! Vargšė mergaitė! Jedno uściśnienie ręki, lekkie dotknięcie włosów Rastignaca, które musnęły ją po twarzy, słowo wymówione tak blisko, że poczuła gorące tchnienie mówiącego, uścisk drżącego ramienia, pocałunek złożony na jej szyi, oto i wszystkie zadatki uczucia, które, dzięki sąsiedztwu grubej Sylwii mogącej wejść lada chwila do salonu, stały się gorętsze, żywsze i bardziej ponętne od najpiękniejszych dowodów przywiązania, o których czytamy w sławnych romansach. Rankos paspaudimas, Rastinjako plaukų prisilietimas prie jos skruostų, žodis, ištartas taip arti prie jos ausies, kad ji pajuto studento lūpų karštį, jos liemens apkabinimas virpančia ranka, bučkis į kaklą - tai buvo jos širdies sužadėtuvės, kurios iš baimės, kad storoji Silvija, esanti netoliese, neįsibrautų bet kurią akimirką į šį spinduliuojantį valgomąjį, darėsi dar karštesnės, dar gyvesnės, dar labiau saistančios negu patys gražieji prisirišimo liudijimai garsiausiuose meilės romanuose. Te *drobne hołdy*, jak je dawniej pięknie nazywano, były występkiem w oczach pobożnego dziewczęcia, które się co dwa tygodnie spowiadało. Šie baikštūs meilės ženklai, anot gražaus mūsų senolių posakio, atrodė nusikaltimas šitai pamaldžiai mergaitei, kas dvi savaitės einančiai išpažinties! W tej jednej godzinie wylała się z jej duszy taka moc skarbów, że już w późniejszym życiu nie znalazłaby ich tyle, gdyby nawet, bogata i szczęśliwa, chciała się oddać komuś niepodzielnie. Per šią valandėlę ji iššvaistė daugiau sielos turtų negu vėliau, būdama turtinga ir laiminga, būtų galėjusi suteikti, visiškai atsiduodama. - Sprawa załatwiona - rzekł Vautrin do Eugeniusza. - Reikalas baigtas, - tarė Votrenas Eugenijui. - Nasi chłopcy już się poczubili. - Mūsų abu frantai susikirto. Wszystko odbyło się przyzwoicie. Viskas išėjo kaip pridera. Wynikła sprzeczka. Garbės klausimas. Gołąbek nasz obraził mego sokoła. Mūsų balandėlis įžeidė mano sakalą. A zatem do jutra w reducie de Clignancourt. Rytoj rytą Klinjankuro redute. Jutro o pół do dziewiątej panna Taillefer odziedziczy miłość i mienie swego ojca, w chwili gdy nie wiedząc o niczym będzie sobie maczała kromkę chleba w kawie. Apie pusę devintos panelė Tajfer paveldės tėvo meilę ir turtus, kuo ramiausiai kramsnodama duoną su sviestu. Czyż to nie śmieszne? Argi ne juokinga? Ten mały Taillefer umie dobrze obejść się ze szpadą, a zarozumiały jest jak prawdziwy gracz: ale z tym wszystkim przeciwnik upuści mu krwi za pomocą pewnego cięcia mojego pomysłu, które na tym polega, żeby zręcznie podnieść szpadę i pchnąć w samo czoło. Tas Tajferiukas puikiai valdo špagą, jis taip pasitiki savimi, lyg turėtų keturis tūzus rankoje; vis dėlto jam nuleis kraują tuo kirčiu, kurį aš esu išradęs: tam tikru būdu mosteli špagą aukštyn ir smeigi tiesiai į kaktą. Nauczę pana tego pchnięcia, które może być niezmiernie przydatne. Aš jums parodysiu tą numeriuką - jis pasiutusiai pravartus. Rastignac słuchał go osłupiały, niezdolny słowa wymówić. Rastinjakas klausėsi apstulbęs ir neįstengė nieko atsakyti. W tej chwili ojciec Goriot, Bianchon i kilku innych stołowników weszło do sali. Tą akimirką įėjo tėvas Gorijo, Bjanšonas ir dar keli valgytojai. - Otoś pan wreszcie taki, jakim cię widzieć pragnąłem - mówił Vautrin do Eugeniusza. - Štai kokį aš jus ir norėjau matyti, - tarė jam Votrenas. - Świadomy jesteś tego, co robisz. - Jūs žinote, ką darote. Dobrze, młode moje orlę! Gerai, mano ereliuk! Będziesz rządził ludźmi; jesteś silny, barczysty, obrośnięty; zasługujesz na mój szacunek. Jūs valdysite žmones; esate stiprus, žvalus, kietas; aš gerbiu jus. Chciał ująć go za rękę; Rastignac cofnął żywo dłoń swoje i zbladłszy nagle, upadł na krzesło; wydało mu się w tej chwili, że widzi kałużę krwi przed sobą. Jis norėjo paimti jo ranką. Rastinjakas staiga atitraukė savąją ir krito ant krėslo išbalęs; jam pasivaideno, lyg priešais matytų klaną kraujo. - Ach! Jeszcze nie opadły z nas wszystkie poplamione pieluszki cnoty - rzekł Vautrin z cicha. - Ak, mus dar varžo keli vystyklėliai, suteršti dorybe, - tarė Votrenas patylom. - Papa d'Oliban ma trzy miliony, znam ja jego fortunę. - Tėvelis Dolibanas turi tris milijonus, aš žinau jo turtus. Posag uczyni cię nawet we własnych oczach białym, jak szata panny młodej. Dalis jus padarys baltą kaip nuotakos suknelę, net savo paties akyse. Rastignac już się nie wahał. Rastinjakas nebesvyravo. Postanowił uprzedzić wieczorem panów Taillefer ojca i syna. Jis nusprendė vakare nuėjęs įspėti poną Tajferą ir jo sūnų. Vautrin oddalił się, a w tejże chwili Goriot szepnął studentowi do ucha: - Smutny jesteś, moje dziecię! Tuo metu, Votrenui išėjus, tėvas Gorijo tarė jam į ausį: - Jūs esate liūdnas, mano vaikeli! Ale ja cię rozweselę. Aš jus pradžiuginsiu. Pójdź ze mną! Eime! Mówiąc to stary fabrykant zapalał swój stoczek koło jednej z lamp. - ir senasis makaroninkas uždegė savo žvakutę nuo vienos lempos. Eugeniusz poszedł za nim, przejęty ciekawością. Eugenijus, smalsumo pagautas, išėjo paskui jį. - Wejdźmy do pana - rzekł stary, który wziął od Sylwii klucz studenta. - Užeikime pas jus, - tarė žmogelis, kuris buvo iš Silvijos pasiėmęs studento raktą. - Myślałeś pan rano, że ona cię nie kocha, co? - począł po chwili. - Štai rytą jūs pamanėte, kad ji jūsų nemyli, a? - kalbėjo jis. - Odprawiła cię przemocą i wyszedłeś od niej zagniewany, zrozpaczony. - Ji jus išvarė, ir jūs išėjote supykęs, nusiminęs. Niewiniątko! Kvailuti! Ona czekała na mnie. Pojmujesz pan? Ji manęs laukė, suprantate? Mieliśmy pójść razem zająć się ostatecznym przygotowaniem mieszkanka, do którego pan się przeprowadzisz za trzy dni. Mums reikėjo baigt įrengti jums butuką, gražų kaip lėlytę, į kurį jūs po trijų dienų persikelsite. Tylko nie wydaj mnie, proszę. Neišduokite manęs. Ona chce, żeby to była niespodzianka, ale ja nie mogę dłużej dochować tajemnicy. Ji nori jums padaryti staigmeną, bet aš nebeištveriu neišdavęs paslapties. Będziesz pan mieszkał po książęcemu na ulicy d'Artois, o dwa kroki od ulicy Saint-Lazare. Jūs apsigyvensite Artua gatvėje, pora žingsnių nuo Sen Lazaro gatvės. Ten būsite kaip princas. Wybieraliśmy meble jak dla panny młodej. Baldelius jums išrinkome - kaip jaunamartei. Od miesiąca zrobiliśmy wiele rzeczy w tajemnicy przed panem. Mes daug ką sutaisėme per tą mėnesį, nė žodžio jums apie tai nesakydami. Adwokat mój wziął się już do dzieła; Delfina będzie miała trzydzieści sześć tysięcy franków rocznie, jako procent od swego posagu. Mano advokatas pradėjo veikti, mano duktė gaus savo dalies palūkanas - trisdešimt šešis tūkstančius frankų per metus, ir aš dar pareikalausiu, kad jos aštuoni šimtai tūkstančių frankų būtų investuoti į gerą nekilnojamąjį turtą. Eugeniusz milczący przechadzał się z założonymi rękoma po biednej swej izdebce, w której nieład panował. Eugenijus vaikščiojo ir, susinėręs rankas ant krūtinės, galvojo apie varganą ir nesutvarkytą savo kambarį. Ojciec Goriot dobrał chwilę, w której student zwrócony był do niego plecami i położył na kominku czerwone safianowe pudełko, na którym wyzłocony był herb Rastignaca. Tėvas Gorijo patykojo progą, kada studentas nuo jo nusigręžė, ir padėjo ant židinio raudono tymo dėžutę, ant kurios buvo auksu išspaustas Rastinjakų herbas. - Drogie moje dziecię - mówił biedny starowina - nie wyobrazisz sobie, com się ja przy tym wszystkim napracował. - Mano brangusis vaikeli, - tarė jam vargšas senukas, - aš įklimpau į visus tuos reikalus ligi kaklo. Bo to widzisz, egoizm mną powodował, twoje przenosiny dotyczą mnie osobiście. Bet, matote, čia buvo nemaža ir mano egoizmo - aš suinteresuotas jūsų persikėlimu į naują butą. Będę cię o coś prosił, nie odmówisz mi, wszak prawda? Juk jūs neatsakysite, jei aš paprašysiu vieno dalyko, tiesa? - Czegóż pan żądasz? - Ko jūs norite? - Do twego mieszkania należy pokoik położony wyżej, na piątym piętrze. Ja w nim zamieszkam, nieprawdaż? - Viršum jūsų buto, šeštame aukšte, yra vienas kambarėlis, priklausąs tam pačiam butui, - aš ten apsigyvensiu, gerai? Starzeję się już; zdaje mi się, żem zanadto oddalony od mych córek. Aš jau senstu, esu per daug toli nuo savo dukterų. Nie będę ci w niczym przeszkadzał. Aš jūsų nevaržysiu. Będę sobie siedział spokojnie. Aš šiaip sau būsiu ten. Co wieczór przyjdziesz pomówić ze mną o niej; powiedz, wszak ci to nie sprawi przykrości? Jūs man papasakosite kas vakaras apie ją. Gdy będziesz powracał do domu, ja posłyszę twe kroki i pomyślę sobie, leżąc w łóżku: „On widział moją Delfinkę, był z nią na balu, ona mu szczęście zawdzięcza. Sakykite, gal jums tas nepatiks? Kai jūs grįšite namo, aš būsiu jau lovoje, girdėsiu jus ir tarsiu sau: "Jis ką tik matė mano mažąją Delfiną. Gdybym był chory, to bym znajdował balsam na swe cierpienia słuchając, jak ty powracasz do domu, jak przechadzasz się po swoim mieszkaniu. W twej obecności będę czuł jakby obecność mej córki. Jis ją lydėjo į balių, ji su juo laiminga." Jei aš susirgčiau, tai mano širdžiai būtų balzamas girdėti, kaip jūs pareinate, vaikščiojate, išeinate; jumyse bus tokia didelė dalis mano dukters! Dosyć mi będzie zrobić dwa kroki, żeby się znaleźć na Polach Elizejskich, gdzie one dni całe spędzają, i będę mógł ciągle je widzieć; a teraz często się zdarza, że już za późno przychodzę. Man iš ten bus tik pora žingsnių ligi Eliziejaus laukų, kur jos kasdien važiuoja pasivažinėti, aš jas nuolat matysiu, o dabar kartais pavėluoju. A przy tym, może i ona przyjdzie do ciebie! Ir paskui, galimas daiktas, ji pas jus ateis! Ja posłyszę jej głos, zobaczę ją, gdy owinięta w watowy szlafroczek, będzie się przechadzała zręcznie jak koteczka. Aš ją girdėsiu, aš ją matysiu su rytiniu apsiaustėliu, lengvai žengiančią, smulkučiais žingsneliais tipenančią kaip katytę. Od miesiąca widzę ją znów wesołą i strojną, jak za dawnych panieńskich czasów. Per šį mėnesį ji atgimė, ji dabar tokia, kaip buvo jauna mergaitė, linksma, spindinti. Dusza jej odzyskuje zdrowie, a ty jesteś tego szczęścia przyczyną. Jos siela sveiksta - jūs suteikėte jai laimę. O! Nie ma tego, czego bym ja dla ciebie nie zrobił. O, nėra, ko aš nepadaryčiau dėl jūsų! Przed chwilą powiedziała mi wracając do domu: „Tatku, ja jestem bardzo szczęśliwa”. Prieš valandėlę, grįžtant namo, ji man pasakė: "Tėte, aš esu laiminga!" Zimno mi się robi, gdy córki mówią do mnie ceremonialnie: *mój ojcze*, lecz gdy nazwą mnie *tatkiem*, to zdaje mi się, że widzę je znowu małymi dzieweczkami i wszystkie wspomnienia budzą się w mym sercu. Kai jos man su ceremonijomis sako: tėve mano, šiurpais mane nukrato; bet kai jos maine vadina tėte, man pasirodo, kad aš jas matau mažytes, jos prikelia man visus atminimus. Czuję wówczas lepiej, że jestem ich ojcem i zdaje mi się, że one do nikogo jeszcze nie należą. Tada aš labiau jaučiuosi jų tėvas esąs. Man regisi, kad jos dar tik mano, ir niekieno kito! Stary ocierał oczy zapłakane. Žmogelis nusišluostė akis, jis verkė. - Tak dawno już nie słyszałem tego wyrazu, tak dawno ona nie chodziła wsparta na mym ramieniu. - Jau seniai bebuvau girdėjęs tokius žodžius, seniai ji man bebuvo padavusi ranką. O, tak! O taip! Pewnie już ze sześć lat nie chodziłem obok żadnej z mych córek. Štai jau dešimt metų, kaip besu ėjęs šalimais su katra savo dukteria. Jak to choć ocierać się o jej suknię, stosować się do jej kroku, jej ciepłem się rozgrzewać! Ak, kaip gera paliesti jos drabužį, taikytis prie jos žingsnių, justi šilumą! Jednym słowem, jam dziś wszędzie towarzyszył Delfinie. Pagaliau šį rytą lydėjau Delfiną visur. Wchodziłem z nią do wszystkich sklepów i odprowadziłem ją do domu. Vaikščiojau su ja po krautuves ir lydėjau namo. O, pozwól mi pozostać przy sobie! O, leiskite man būti šalia jūsų! Czasem będziesz potrzebował jakiej usługi, to ja będę na zawołanie. Prireiks jums kada kokio patarnavimo - aš būsiu čia pat. O! Gdyby ten bałwan Alzatczyk umarł, gdyby podagra jego miała rozum i przeszła mu do żołądka, toż dopiero córka moja byłaby szczęśliwa! O, jei Elzaso kelmas numirtų, jei podagra susiprastų sutraukti jam pilvą, kokia laiminga būtų mano vargšelė duktė! Ty byłbyś mym zięciem, zostałbyś otwarcie jej mężem. Jūs būtumėte mano žentas, viešai būtumėte jos vyras. Ona biedna tak mało zaznała rozkoszy tego świata, że ja jej wszystko przebaczam. Ką gi, ji neragavusi jokių šio pasaulio smagumų ir jaučiasi tokia nelaiminga, jog aš jai viską atleidžiu. Pan Bóg musi być po stronie ojców, którzy kochają gorąco. Gerasis dievulis turėtų globoti tėvus, kurie labai myli vaikus. - Jak ona cię kocha! - rzekł podnosząc głowę po chwilowym milczeniu. Ji jus baisiausiai myli! - tarė jis, kiek patylėjęs, linguodamas galva. - W drodze ciągle mówiła o tobie: „Jaki on ładny! nieprawdaż, ojcze? - Vaikščiodama ji šnekėjo apie jus su manimi: "Juk jis labai geras, tėve, argi ne? A jakie dobre ma serce! Jo labai gera širdis! Czy on często mówi o mnie?” Ar jis kalba apie mane?" Ba, można by całe tomy zapisać tym, co ona mówiła o tobie, idąc z ulicy d'Artois, aż do pasażu des Panoramas! Kur ten! Kiek ji man prišnekėjo, kol nuo Artua gatvės nuėjome ligi Panoramos pasažo, - būtų galima tomus prirašyti! W końcu wylała całe swe serce przede mną. Pagaliau ji perliejo savo širdį į manąją. Dzisiejszego poranku zapomniałem o starości, zdawało mi się, żem lekki jak piórko. Visą šitą gražią priešpietę aš nebesijaučiau senas, aš buvau lengvesnis už plunksną. Powiedziałem jej, żeś mi oddał owe tysiąc franków. Pasakiau jai, kad jūs atidavėte man tūkstančio frankų banknotą. O, pieszczotka droga! Ak, brangutė! Do łez była wzruszona tym postępkiem! Ji susijaudino dėl to ligi ašarų. - Ale cóż to masz na kominku? - zagadnął wreszcie ojciec Goriot, który umierał z niecierpliwości, widząc, że Rastignac nie myśli ruszyć się z miejsca. Bet kas gi ten ant jūsų židinio? - tarė galų gale tėvas Gorijo, kuris tirpte tirpo iš nekantrybės, matydamas, kad Rastinjakas nesijudina. Student odurzony patrzył bezmyślnie na sąsiada. Eugenijus, visiškai sutrikęs, pakvaišusiom akim žiūrėjo į savo kaimyną. Pojedynek, zapowiedziany na jutro przez Vautrina, stanowił tak rażącą sprzeczność ze spełnieniem najdroższych jego nadziei, że zaczynał prawie wierzyć, iż jest pod wrażeniem snu strasznego. Dvikova, kuri, pasak Votreno, įvyksianti rytoj, buvo taip žiauriai priešinga jo brangiausioms viltims, jog jis išgyveno visas košmaro pajautas. Zbliżył się do kominka, a spostrzegłszy pudełeczko kwadratowe, wziął je w ręce i otworzył. Wewnątrz znajdował się zegarek Bregueta przykryty ćwiartką papieru, na której były słowa: „Chcę, żebyś pan myślał o mnie w każdej chwili, - *ponieważ*…Delfina.” Jis atsigręžė į židinį, pastebėjo keturkampę dėžutę, ją atidarė ir rado tenai popieriaus lakštelį, kuriuo buvo uždengtas Bregeto darbo laikrodis. Ant popierėlio buvo parašyta: "Aš noriu, kad jūs mąstytumėte apie mane kiekvieną valandą, nes... Delfina Ostatni ten wyraz miał zapewne przypomnieć jakąś scenę, która zaszła między nimi. Šis paskutinis žodis, aišku, turėjo priminti kažkurią tarp jųdviejų įvykusią sceną. Eugeniusz uczuł się wzruszony. Eugenijus susijaudino. Wewnętrzną stronę złotej koperty pokrywał emaliowany herb Rastignaców. Auksiniame dėžutės viršelyje iš vidaus pusės emale buvo įlietas jo herbas. Od dawna już marzył o takim cacku. Łańcuszek, kluczyk, kształt i deseń, wszystko niezmiernie mu się podobało. Ši brangenybė, kurios jis jau seniai troško, - grandinėlė, rakčiukas, forma, raižiniai atitiko visus jo norus. Ojciec Goriot był rozpromieniony. Tėvas Gorijo spindėjo džiaugsmu. Obiecał zapewne córce, że opowie jej wszystkie szczegóły wrażenia, jakiego Eugeniusz dozna na widok jej daru, bo podzielał całym sercem młodzieńcze wzruszenie i wydawał się nie mniej zadowolony od Rastignaca, którego kochał już i za córkę, i za siebie samego. Jis, žinoma, buvo pasižadėjęs savo dukteriai smulkiai papasakoti kokį įspūdį netikėta dovana padarys Eugenijui, nes dalyvavo kaip trečiasis asmuo šiame jaunų jausmų sujudime ir atrodė dėl to labai laimingas. Jis jau mylėjo Rastinjaką ir dėl dukters, ir dėl jo paties. - Pójdź do niej wieczorem, ona czekać cię będzie. - Jūs nueikite pas ją šį vakarą, ji jūsų laukia. Ten bałwan Alzatczyk ma być na wieczerzy u swojej tancerki. Storasis Elzaso kelmas vakarieniauja pas savo šokėją. Aha! Zgłupiał jegomość, gdy adwokat mój wypowiedział mu całą prawdę bez ogródek. Aa, kaip kvailai jis atrodė, kai mano advokatas išrėžė jam stačiai. On twierdzi, że ubóstwia mą córkę! Kadgi ims įtikinėti, jog jis tiesiog dievinąs mano dukterį! Niech no spróbuje dotknąć się do niej, to go zabiję. Tegu jis ją tik paliečia - aš jį užmušiu. Na samą myśl, że moja Delfina… - westchnął - byłbym zdolny zbrodnię popełnić; nie byłoby to nawet mężobójstwem zabić tę istotę, co ma głowę wołu, a kadłub wieprza. Viena tik mintis, kad mano Delfina su... (jis atsiduso), pastūmėtų mane į nusikaltimą; bet čia nebūtų žmogžudystė - juk tai veršio galva ant meitėlio kūno. Zabierzesz mnie z sobą, nieprawdaż? Jūs pasiimsite ir mane drauge, taip? - Dobrze, kochany ojcze Goriot, wiesz przecie, że cię kocham. - Taip, mano gerasis tėve Gorijo, jūs gi žinote gerai, kad aš jus myliu... - O, ja widzę dobrze, że ty się mnie nie wstydzisz! - Aš tą matau, jūs nesigėdinate manęs! Pozwól, niechże cię uściskam. Leiskite man jus apkabinti. I pochwycił go w ramiona. - Ir jis suspaudė studentą savo rankomis. - Przyrzecz mi, że ją uczynisz szczęśliwą! - Jūs ją padarysite laimingą, pažadėkite man! Pójdziesz dziś do niej, nieprawdaż? Jūs eisite šį vakarą, tiesa? - O, tak! - O taip! Muszę wyjść dla ważnych spraw, których odłożyć niepodobna. Turiu eiti, yra neatidėliojamas reikalas. - Może bym mógł w czym dopomóc? - Gal aš galėsiu būti jums kuo nors naudingas? - A, w rzeczy samej! - Dievaži, taip! Ja pójdę do pani de Nucingen, a pan idź do pana Taillefer ojca i poproś go, by mi udzielił wieczorem godzinę posłuchania w sprawie niezmiernej wagi. Kol aš užtruksiu pas ponią de Nusingen, nueikite jūs pas poną Tajferą, tėvą, ir paprašykite, kad jis man vakare paskirtų valandą nepaprastai svarbiam pasikalbėjimui. - Czyżby to była prawda, młodzieńcze? - zapytał ojciec Goriot, mieniąc się na twarzy; - miałżebyś starać się o jego córkę, jak twierdzą ci głupcy z dołu? - Negi tai būtų teisybė, jaunuoli, - tarė tėvas Gorijo persimainiusiu veidu, - kad jūs taikstotės prie jo dukters, kaip tie kvaišos, ten, apačioje, kalba? Niech cię Bóg strzeże! Perkūnai rautų! Nie próbowałeś ręki Goriota. Jūs nežinote, kas yra Gorijo letenos smūgis. A gdybyś nas oszukiwał, toby się ta sprawa pięścią zakończyła. Ir jei jūs suvedžiotumėte mus, šį reikalą tektų sutvarkyti kumščiu. Och! Ak! To być nie może! Juk tai neįmanoma. - Przysięgam panu, że jedną tylko kobietę kocham na świecie - rzekł student - przekonałem się o tym dopiero przed chwilą. - Aš jums prisiekiu, kad vieną moterį temyliu pasaulyje, - tarė studentas. - Ach! - Aš tai sužinojau prieš valandėlę. Co za szczęście! - zawołał ojciec Goriot. - O, kokia laimė! - atsiduso tėvas Gorijo. - Ale - począł znów student - syn Taillefer'a ma się bić jutro, a ja słyszałem, że go mają zabić. - Bet, - kalbėjo toliau studentas, - Tajfero sūnus rytoj kaunasi, ir aš esu girdėjęs, kad jis būsiąs užmuštas. - Cóż to ciebie obchodzi? - rzekł Goriot. - O kas čia jums galvoj? - Ależ trzeba go uprzedzić, żeby nie pozwolił synowi… - zawołał Eugeniusz. - Reikia juk pasakyti jam, kad neduotų savo sūnui ten vykti... - sušuko Eugenijus. W tej chwili mowę jego przerwał głos Vautrina, który zaśpiewał tuż koło drzwi: O Ryszardzie, królu mój! Šį akimirksnį jo kalbą nutraukė Votreno balsas; jis pasirodęs ant savo durų slenksčio, dainavo: Ričardai, karaliau mano! Cały świat opuszcza cię… Pasaulis jau tave apleidžia.. . Brum! brum! brum! brum! brum! Brum! brum! brum! brum! brum! Długo błądziłem po szerokim świecie, I teraz jeszcze aż… Ilgai basčiausi aš pasauly, Mane regėjote... Tra, la, la, la, la… Tra lia lia lia... - Proszę panów - zawołał Krzysztof - zupa podana, wszyscy już siedli do stołu. - Ponai! - sušuko Kristofas. - Sriuba jau laukia, ir visi jau prie stalo. - Słuchaj - rzekł Vautrin - pójdź przynieś ode mnie butelkę Bordeaux. - Klausyk, - tarė jam Votrenas, - atnešk butelį mano Bordo vyno. - Jakże ci się zegarek podoba? - mówił Goriot. - Tai ką, gražus laikrodis? - paklausė tėvas Gorijo. - Dobry ma gust, prawda? - Ji turi skonį, a? Vautrin, ojciec Goriot i Rastignac zeszli razem i musieli, wskutek opóźnienia, zasiąść rzędem obok siebie. Votrenas, tėvas Gorijo ir Rastinjakas nulipo laiptais drauge ir, kadangi pavėlavo, susėdo prie stalo visi viens šalia kito. Podczas obiadu Eugeniusz okazywał wielką oziębłość Vautrinowi. Człowiek ten, uznany już przez panią Vauquer za najmilszego na całym świecie, rozwijał dzisiaj niezwykły zasób dowcipu. Eugenijus pietų metu buvo labai šaltas Votrenui, nors dar niekuomet šis žmogus, toks malonus ponios Vokė akyse, nebuvo parodęs tiek sąmojo. Strzelał wciąż świetnymi słówkami i rozruszał wszystkich współbiesiadników. Iš jo tiesiog kibirkščiavo išmonės, išjudindamos visus valgytojus. Eugeniusza zdumiewała ta krew zimna, ta niezachwiana pewność siebie. Šis pasitikėjimas savimi, šis šaltakraujiškumas stebino ir gąsdino Eugenijų. - Którą nogą wstałeś pan dzisiaj z łóżka? - zapytała go pani Vauquer. - Kokią žolę jūs šiandien užmynėte? - tarė jam ponia Vokė. - Jesteś wesół, jak zięba. - Jūs linksmas kaip kikilis. - Jam zawsze wesół, gdy robię dobre interesy. - Aš visuomet esu linksmas, kai man gerai išeina. - Interesy? - zagadnął Eugeniusz. - Gerai? - tarė Eugenijus. - A no, tak! dostawiłem transport towarów, za co dostanę dobre porękawiczne. - Na, žinoma! Išleidau partiją prekių ir už tarpininkavimą gerai nulupsiu. - Panno Michonneau - zawołał, widząc, że stara panna przygląda mu się z uwagą - czy w mej twarzy jest jaki rys, co się pani me podoba, że spoglądasz pani na mnie takim *amerykańskim okiem*. Panele Mišono, - tarė jis, pastebėjęs, kad senmergė jį atidžiai seka, - gal mano veide yra koks bruožas, kuris jums nepatinka, kad į mane taip smailai žiūrite? Proszę powiedzieć! Prašom pasakyti! Ja się odmienię, byle tylko przypodobać się pani. Aš jį pakeisiu, kad jums patiktų... - A co na to powie Poiret? Cóż, nie będziemy się gniewali? - dodał, mrugając na starego urzędnika. Puarė, mudu gal nesusipyksime dėl to, ką? - pridūrė jis, mirktelėjęs senajam valdininkui. - Słowo daję, pan powinien byś pozować na Herkulesa-Trefnisia! - rzekł malarz do Vautrina. - Šimts pypkių! Jūs turėtumėte papozuoti piešiant Herkulį Išdaigininką, - tarė jaunasis dailininkas Votrenui. - Czemu nie? zgoda, jeżeli panna Michonneau zechce pozować na Wenerę z Pere-Lachaise - odparł Vautrin. - Dievaži, sutinku! Jei tik, panelė Mišono panorės pozuoti Per Lašezo kapinių Venerai, - atsakė Votrenas. - A Poiret? - zagadnął Bianchon. - O Puarė? - įsiterpė Bjanšonas. - O, Poiret będzie pozował na Poireta. - O, Puarė pozuos Puarė. To będzie bóg ogrodów! - zawołał Vautrin. Bus sodų dievaitis! - sušuko Votrenas. - On pochodzi od gruszki… - Jis kilęs iš kriaušės. - Miękkiej! - podchwycił Bianchon. - Sutrešusios! - pridūrė Bjanšonas. - W takim razie pan będziesz pomiędzy gruszką a serem. - Tuomet jūs būsite tarp kriaušės ir sūrio. - Wszystko to są brednie - rzekła pani Vauquer. - Visa tai kvailystės, - įtarė ponia Vokė. - Ot, wolałbyś pan potraktować nas winem Bordeaux, bo widzę właśnie butelkę, która wysadza swą główkę. - Jus daug geriau padarytumėte, jei mus pavaišintumėte Bordo vynu, kurio štai butelis, matau, galvą kaišioja. Wino będzie nas utrzymywało w dobrym humorze, a przy tym to tak zdrowo na *żołondek*. Jis palaikys mūsų linksmą nuotaiką, jau nekalbant, kaip tai sveika dėl skilvio. - Panowie - rzekł Vautrin - prezes przywołuje nas do porządku. - Ponai, - tarė Voitrenas, - ponia pirmininkė kviečia mus prie tvarkos. Pani Couture i panna Wiktoryna nie zgorszą się waszymi swobodnymi żarcikami; ale umiejcież uszanować niewinność ojca Goriot. Ponia Kutiur ir panelė Viktorina nesipiktins jūsų smailais liežuviais; tik saugokite tėvo Gorijo nekaltybę. Proponuję państwu buteleczkoramę wina Bordeaux, któremu imię Lafitte dodaje jeszcze więcej sławy (mówię to bez żadnej aluzji politycznej). Aš jums siūlau mažytę butelioramą Bordo vyno, kuriam Lafito vardas teikia dvigubą garbę, tegu bus pasakyta visiškai be politikos. - Słuchaj, Chińczyku! - zawołał zwracając się do Krzysztofa, który nie ruszył się z miejsca. Ei kine! - šūktelėjo jis, žiūrėdamas į Kristofą, kuris stovėjo nejudėdamas. - Pójdźże, Krzysztofie! - Eik Sen, Kristofai! Cóż to, nie słyszałeś swego imienia? Tai ką, tu negirdi savo vardo? Chińczyku, sprowadź trunki! Kine, nešk čionai skystimėlį! - Proszę - powiedział Krzysztof, podając mu butelkę. - Štai, pone, - tarė Kristofas, paduodamas jam butelį. Vautrin napełnił szklankę Eugeniusza i ojca Goriot, a sobie nalał z wolna kilka kropel i zaczął je kosztować, podczas gdy obaj sąsiedzi wychylali swe szklanki. Skosztowawszy, skrzywił się nagle. Votrenas, pripylęs Eugenijaus ir tėvo Gorijo taures, pamažu įlašino kelis lašus sau ir ragavo, kol jo abu kaimynai gėrė, bet staiga susiraukė. - Tam do licha! wino trąci korkiem. - Velniai jį žino, kamščiu atsiduoda. Weź to dla siebie, Krzysztofie, a dla nas pójdź przynieś więcej; znajdziesz tam na prawo, wiesz? Pasiimk šitą sau, Kristofai, o mums paieškok kito; dešinėje pusėje, žinai? Jest nas osób szesnaście, sprowadź więc osiem butelek. Mūsų yra šešiolika, atnešk aštuonis butelius. - Skoro pan tak się wysadzasz, to i ja płacę sto kasztanów - rzekł malarz. - Jau kad jūs toks dosnus, - tarė dailininkas, - tai aš apmoku šimtą kaštonų. - Oho! - Oho! - Buuuuh! - Būūūūū! - Prrrr! - Prrrr! Wykrzykniki wylatywały ze wszystkich stron niby rakiety. Visi laidė ištiktukus, kurie lakstė kaip raketos. - Wiecie co, mamo Vauquer? żebyście dali tak ze dwie butelki szampana - zawołał Vautrin. - Ei, mamyte Vokė, du butelius šampano! - šūktelėjo Votrenas. - A to trafił! - Mat ką išsigalvojo! Czemu nie zażądać już lepiej całego domu? Dar užsimanysite visų mano namų. Dwie butelki szampana! Du šampano! Ależ to kosztuje dwanaście franków! Bet juk tai dvylika frankų! Ja tyle nie zarabiam, nie! Jūs manote, aš juos iš žemės iškasiu? Jeżeli pan Eugeniusz zapłaci, to mogę dać nalewki porzeczkowej. Bet jei ponas Eugenijus sutiks apmokėti, aš pavaišinsiu serbentine. - Ta jej nalewka przeczyszcza żołądek jak manna - rzekł z cicha student medycyny. - Žinome jos serbentinę - valo vidurius kaip ricina, - tyliai pasakė studentas medikas. - Zmiłuj się, nie gadaj, Bianchon - zawołał Rastignac. - Ar nenutilsi, Bjanšonai! - sušuko Rastinjakas. - Na samo wspomnienie o mannie serce mi… - Vos tik aš išgirstu kalbant apie riciną, mane verčia... Dobrze, zgoda na szampana, ja płacę - dodał student. Gerai, neškit Šampanės vyno, aš apmoku! - pridūrė studentas. - Sylwio - rzekła pani Vauquer - podaj sucharki i małe ciastka. - Silvija, tarė ponia Vokė, - duokite sausainių ir pyragaičių. - Te małe ciastka są za wielkie. - Jūsų pyragaičiai jau per daug sumitę, - tarė Votrenas: - jiems jau barzdos auga. Na sucharki to zgoda. Sausainiai kas kita - riskite juos čia! W jednej chwili obniesiono dokoła butelki Bordeaux, goście ożywili się i wesołość się podwoiła. Bematant Bordo vynas pradėjo apytaką, valgytojai atgijo, pralinksmėjo. Wśród szalonego śmiechu wyrywały się głosy naśladujące krzyk rozmaitych zwierząt. Pakilo laukinis juokas, tarpais nustelbiamas stūgavimų, mėgdžiojančių įvairių gyvulių balsus. Urzędnikowi z Muzeum przyszło do głowy odtworzyć krzyk Paryża, który miał przypominać miauczenie kota zakochanego i wnet osiem głosów ryknęło osiem zdań następujących: - Ostrzyć noże! Muziejaus tarnautojui atėjo į galvą pamėgdžioti paryžiečių gatvės šūksnį, panašų į įsimylėjusio katino kniaukimą; tučtuojau aštuoni balsai vienu metu sumaurojo: - Galandu peilius! - Siemię dla ptasząt! - Lesalas paukščiukams! - Sztuki, patrzcie panie, sztuki! - Čionai prašau, čionai, ponios, čionai tai bent įdomu! - Drutować porcelanę! - Taisau fajanso indus! - Proszę do łodzi! proszę do łodzi! - Į valtį, prašom į valtį! - Bić żony, trzepać odzież! - Muškite savo drabužius, savo žmonas! - Stare odzienie, stare galony, stare kapelusze do sprzedania! - Senų drabužių, senų galionų, senų skrybėlių, kas turi parduoti? - Wiśnie, wiśnie słodkie! - Vyšnios, vyšnios saldžiosios! Palmę pierwszeństwa otrzymał Bianchon za akcent nosowy z jakim wywoływał: - Handlarz parasoli! Pergalės palmė teko Bjanšonui, kuriam pavyko per nosį iškniaukti: - Skėčius parduodu! Po chwili hałas stał się nieznośny, rozmowa zmieniła się w jakieś brednie bezmyślne, a Vautrin dowodził tym wszystkim, niby dyrygujący operą, przy czym spoglądał niekiedy na Eugeniusza i ojca Goriot, którzy zdawali się już upojeni. Keletą akimirkų truko toks triukšmas, nuo kurio galėjo galva sprogti, pokalbis be jokio sąryšio, pilnas nesąmonių, tikra opera, kuriai vadovavo Votrenas kaip kapelmeisteris, neišleisdamas iš akių Eugenijaus ir tėvo Gorijo, kurie atrodė jau girti. Obaj siedzieli wsparci plecami o poręcz krzesła i pili niewiele, patrząc z powagą na nieład panujący dokoła; obaj myśleli o tym, co mieli spełnić wieczorem, lecz żaden nie miał siły powstać z swego miejsca. Nugaromis atsirėmę į kėdžių atlošus, rimtais veidais, visai mažai tegerdami, jies stebėjo šį neįprastą sąmyšį. Abu mąstė apie tai, ką veiks vakare, ir vis dėto jautė negalį pajudėti iš vietos. Vautrin śledził ukradkiem zmianę ich fizjonomii, aż spostrzegł, że błędne oczy zaczynają się przymykać; wtedy pochylił się ku Rastignacowi i szepnął mu do ucha: - Synku kochany, jeszcześ nie dość przebiegły, by walczyć z tatusiem Vautrinem, który zanadto cię kocha, by pozwolił ci robić głupstwa. Votrenas, šnairomis sekęs jų kitėjančius veidus, palaukė, kol jų akys apmargo; tuomet, pasilenkęs prie Rastinjako ausies, jam tarė: - Berneli mano, dar mes nesame tiek gerai kaustyti, kad galėtume kovoti su tėveliu Votrenu, o jis per daug jus myli, kad leistų krėsti kvailystes. Gdy ja postanowię coś zrobić, to tylko Bóg jeden może mi przeszkodzić. Kai aš pasiryžtu ką nors padaryti, tai tik vienas dievulis gali pastoti man kelią. Ach! A! Chcieliśmy ostrzegać ojca Taillefer, chcieliśmy popełniać błazeństwa! Mes norėjome eiti įspėti tėvo Tajfero. Juk tai vaikagalio kvailybės! Piec gorący, ciasto rozczynione, chleb siedzi już na łopacie; jutro będziemy zajadali z takim apetytem, aż okruchy wyżej głowy wyskakiwać nam będą, a dziś chcieliśmy nie dopuścić, by go w piec wsadzono?… Krosnis jau iškūrenta, tešla išminkyta, bandelė ant ližės; rytoj kad krimsime, tai net trupiniai aukščiau galvos šokinės; ir mes norėtume sukliudyti ją įšaut į duonkepį? Nie, nie, wszystko się upiecze! Ne ne, viskas iškeps! Pozostanie nam może trochę zgryzoty, lecz i to się razem przetrawi. Jei mes dar juntame kokių sąžinės priekaištėlių, tai geras virškinimas juos pašalins. Chrapniemy sobie troszeczkę, a tymczasem hrabia Franchessini otworzy nam końcem szpady spadek po Michale Taillefer. Tuo pat metu, kai mes saldžiai miegosime, pulkininkas grafas Frankesinis savo rapyros smaigaliu praskins jums kelią į Mišelio Tajfero paveldėtojus. Wiktoryna odziedziczy wszystko po bracie i będzie miała piętnaście tysiączków dochodu. Viktorina po savo brolio paveldės penkiolikos tūkstantėlių rentą. Dowiedziałem się również, że spadek po matce dochodzi do trzechkroć tysięcy… Aš jau teiravausi ir sužinojau, kad motina jai yra palikusi daugiau kaip tris šimtus tūkstančių... Eugeniusz słuchał i nie mógł nic odpowiedzieć: czuł, że mu język przylega do podniebienia, że ogarnia go senność nieprzezwyciężona; przed oczyma rozścielała mu się jakaś mgła świecąca, przez którą widział niewyraźnie stół i twarze biesiadników. Eugenijus klausėsi, negalėdamas atsakyti, ir jautė, kad liežuvis prilipo jam prie gomurio, jį ėmė nenugalimas snaudulys; stalą ir žmonių veidus jis bematė pro šviesias miglas. Gwar ucichał z wolna i goście rozchodzili się po jednym. Netrukus triukšmas aprimo, valgytojai vienas paskui kitą išsiskirstė. Za stołem pozostała już tylko pani Vauquer, pani Couture z panną Wiktoryna, Vautrin i ojciec Goriot. Rastignac rozmarzony widział jeszcze, jak pani Vauquer zlewała pozostałe wino do jednej butelki. Paskui, kai valgomajame beliko tik ponia Vokė, ponia Kutiur, panelė Viktorina, Votrenas ir tėvas Gorijo, Rastinjakas matė lyg sapne, kad ponia Vokė pilsto vyno likučius iš butelių į vieną ir, matyt, nori pripilti pilną. - A, jacy oni szaleni, jacy młodzi! - mówiła wdowa. - Ak, kokie jie pakvaišę, kokie jie jauni, - ištarė našlė. Było to ostatnie zdanie, które Eugeniusz mógł jeszcze zrozumieć. Tai buvo paskutinis sakinys, kurį dar galėjo suprasti Eugenijus. - Tylko pan Vautrin potrafi wyprawiać takie sztuki - rzekła Sylwia. - Tik vienas ponas Votrenas moka tokius juokus krėsti, - tarė Silvija. - Patrzcie państwo, toć to Krzysztof chrapie jak bączek. - Žiūrėkite! Štai Kristofas parpia kaip sukutis. - Do widzenia, mamuniu - rzekł Vautrin. - Sudie, mamyte, - tarė Votrenas. - Idę na bulwar podziwiać pana Marty w Mont-Sauvage. Jest to wielka sztuka przerobiona z Pustelnika. - Aš einu į teatrą gėrėtis ponu Marti "Laukiniame tarpeklyje", toje garsioje pjesėje, perdirbtoje iš "Atsiskyrėlio". Jeżelibyś pani życzyła, tobyśmy poszli razem z tymi paniami. Jeigu jūs norite, nusivešiu jus ir šias ponias taip pat. - Ja dziękuję - rzekła pani Couture. - Dėkoju jums, - tarė ponia Kutiur. - Jak to, sąsiadko! - zawołała pani Vauquer - nie chcesz widzieć sztuki osnutej na Pustelniku? - Kaip tai, kaimyne! - sušuko ponia Vokė. - Jūs atsisakote pasižiūrėti pjesės, perdirbtos iš "Atsiskyrėlio", veikalo, kurį parašė Šatobriano Atala, kurį mes taip mėgome skaityti ir kuris yra toks gražus, jog mudvi praėjusią vasarą po liepomis verkėme lyg kokios Magdelenos. Wszakże do dzieło Atali de Chateaubriand, któreśmy czytały w przeszłym roku pod lipami, płacząc niby jakie Magdaleny; przy tym jest to utwór moralny, z którego i panna Wiktoryna może skorzystać. Pagaliau tai dorybingas veikalas, kuris gali būti pamokantis jūsų augintinei. - Nam nie wolno bywać na komedii - odparła Wiktoryna. - Mums yra uždrausta žiūrėti komedijų, - atsakė Viktorina. - Patrzcie państwo! Ci już zupełnie gotowi - rzekł Vautrin, poruszając w sposób komiczny głowę ojca Goriot i Eugeniusza. - Žiūrėkite, štai šitie jau pribaigti, - tarė Votrenas, juokingai kraipydamas tėvo Gorijo ir Eugenijaus galvas. Złożył głowę studenta na krześle, żeby mu było wygodniej i pocałował go serdecznie w czoło śpiewając: Śpijcie, pieszczotki kochane! Padėjęs studento galvą ant kėdės, kad jam būtų patogiau miegoti, Votrenas jį karštai pabučiavo į kaktą, dainuodamas: O mano mielas, mik saldžiai! Ja czuwać przy was zostanę. Tave aš saugosiu budriai. - Boję się, żeby on nie zachorował - rzekła Wiktoryna. - Aš bijau, kad jis nesusirgtų, - tarė Viktorina. - W takim razie, niechże go pani pielęgnuje - począł znów Vautrin. - Tai likite jo slaugyti, - atsakė Votrenas. - Jest to - szepnął jej do ucha - obowiązek żony uległej… - Tai yra, - pašnibždėjo jis jai į ausį, - nuolankios moters pareiga. - Młodzieniec ten ubóstwia panią, a ja przepowiadam, że pani zostaniesz jego żoneczką. Jis jus garbina, šis jaunas vyras, jūs būsite jo žmonelė - aš jums tai pranašauju. - A w końcu - dodał głośno - *poważano ich powszechnie, żyli szczęśliwie i mieli dużo dzieci*. Pagaliau, - atsakė jis garsiai, - jie buvo gerbiami visame krašte, gyveno laimingai ir susilaukė daug vaikų. Oto zakończenie wszystkich historii miłosnych. Štai kaip baigiasi visi meilės romanai. - Dalejże, mamuniu - zawołał zwracając się do pani Vauquer i chwytając ją w objęcia - proszę włożyć kapelusz, piękną suknię w kwiaty i przepaskę hrabiny. Ei mamyte, - tarė jis, atsigręždamas į ponią Vokė ir ją apkabindamas, - užsidėkite skrybėlę, apsivilkite gražiąja gėlėta suknia, apsisiauskite grafienės šaliu. Ja sam pójdę sprowadzić fiakra. O aš pats eisiu paieškoti jums vežiko. I oddalił się śpiewając: O słońce, słońce, boskie słońce, Pod którym tykwy dojrzewają… Jis išėjo, dainuodamas: O saule, dieviškoji saule, Kuri moliūgus brandini. .. - Mój Boże! - Dievuli mano! Wiesz co, pani Couture? Ja zgodziłabym się choć na dachu żyć z takim człowiekiem. Ką jūs pasakysite, ponia Kutiur, su šitokiu žmogum aš būčiau laiminga, kad ir ant stogo gyvendama. - No - rzekła zwracając się do starego fabrykanta - ojciec Goriot już gotów. Žiūrėkite, - tarė ji, atsigręždama į makaroninką, - štai tėvas Gorijo visai nusilesė. Temu staremu sknerze nigdy nie przyszło na myśl, żeby mnie gdziekolwiek zaprowadzić. Šiam senam šykštuoliui niekuomet neatėjo į galvą mane kur nors nusivesti. Ale, mój Boże! On spadnie na ziemię. Dieve, jis tuoj kris žemėn! Jak to nieprzyzwoicie, kiedy człowiek niemłody upije się i rozum utraci! Kaip nepritinka tokio amžiaus žmogui netekti proto! Powiecie mi, że trudno stracić to, czego się nie ma. Bet jūs pasakysite, kad negalima netekti to, ko neturi... Sylwio, zaciągnijże go na górę. Silvija, nuveskite jį į kambarį. Sylwia wzięła starego pod ramiona, poprowadziła go popychając przed sobą i rzuciła jak tłumok jakiś w poprzek łóżka. Silvija paėmė žmogyną po ranka, užvedė aukštyn ir užvertė nenusirengusį, lyg kokį ryšulį, skersai lovos. - Biedny młodzieniec - mówiła pani Couture, odgarniając Eugeniuszowi włosy, które mu aż na oczy opadły - on tak jak dzieweczka nie zna jeszcze, co to jest nadużycie. - Vargšas jaunuolis, - kalbėjo ponia Kutiur, nužerdama Eugenijaus plaukus, užkritusius jam ant akių. - Jis kaip jauna mergaitė nežino, kas yra peržengti saiką. - A - rzekła pani Vauquer - mogę śmiało powiedzieć, że od lat trzydziestu, to jest od czasu jak utrzymuję mą gospodę, wielu młodych ludzi przeszło, jak to mówią, przez moje ręce; ale żaden jeszcze nie był tak miły i tak dystyngowany, jak pan Eugeniusz. - Ak, galiu jums tikrai pasakyti, kad per trisdešimt vienerius metus, kai aš laikau pensioną, - tarė ponia Vokė, - daug jaunų žmonių perėjo, kaip sakoma, per mano rankas, bet aš niekuomet nesu mačiusi tokio malonaus nei tokio prakilnaus kaip ponas Eugenijus. Jaki on piękny we śnie! Koks jis gražus, kai miega! Pani Couture! Niechże pani oprze jego głowę na swym ramieniu. Priimkite, ponia Kutiur, jo galvą ant savo peties. Ba! Tai jau! Ona już spadła na ramię panny Wiktoryny: Bóg czuwa nad dziećmi. Ji svyra ant panelės Viktorinos peties: yra kažkoks dievas, kuris globoja vaikus. Jeszcze chwila, a byłby roztrzaskał głowę o poręcz krzesła. Dar truputis, ir jis būtų prasiskėlęs galvą į kėdės briauną. Ale z nich obojga byłaby bardzo ładna para. Juodu abu - kokia būtų graži porelė! - Dajcież pokój, sąsiadko, mówicie takie rzeczy… - Kaimyne, prašom nutilti! - sušuko ponia Kutiur. - Jūs kalbate tokius dalykus... - To cóż, przecie on nie słyszy - odparła pani Vauquer. - Na ir kas? - atrėžė našlė. - Jis juk nieko negirdi. - No, Sylwio, chodźże mnie ubrać. Eime, Silvija, padėsi man apsirengti. Włożę wysoki gorset. Aš noriu užsidėti gorsetą. - A tak! - Ką? Wysoki gorset po obiedzie - zawołała Sylwia. Didįjį gorsetą dabar, ką tik po pietų? - prieštaravo Silvija. - Niechże pani szuka sobie kogo innego do sznurowania, ja nie chcę być zabójczynią. - Ne, tegu jau kas nors kitas jus suveržia: aš nenoriu būti jūsų galvažudys. Pani może życiem przypłacić taką nierozwagę. Ši nesąmonė gali jums atsieiti gyvybę. - Mniejsza o to, trzeba wystąpić tak, żeby się pan Vautrin nie powstydził. - Man vis vien, reikia pagerbti poną Votreną. - To pani musi bardzo kochać swoich spadkobierców? - Jūs, matyt, labai mylite savo įpėdinius? - No, Sylwio, dość już tego gadania - zawołała wdowa odchodząc. - Užtenka, Silvija, gudragalviauti, - tarė našlė išeidama. - I to w takim wieku! - rzekła kucharka do Wiktoryny, wskazując na oddalającą się panią. - Jos amžiuje! - pasakė virėja, rodydama į savo šeimininkę Viktorinai. W sali jadalnej została tylko pani Couture i wychowanka jej, podtrzymująca na swym ramieniu głowę śpiącego Eugeniusza. Ponia Kutiur ir jos augintinė, ant kurios peties miegojo Eugenijus, paliko valgomajame vienos. Chrapanie Krzysztofa rozlegało się wśród cichego domu, przez co sen Eugeniusza, który spał cicho jak dziecię, nabierał jeszcze więcej wdzięku. Kristofo knarkimas skambėjo tyliuose namuose, ir nuo to dar ramesnis atrodė Eugenijaus miegas: jis miegojo kaip kūdikis. Wiktoryna uszczęśliwiona była, że może spełnić jeden z tych aktów miłości bliźniego, w których wylewają się wszystkie uczucia kobiety, że może bez grzechu czuć przy swym sercu uderzenie serca młodzieńczego. Na twarzy jej rozlał się jakiś wyraz macierzyńsko-opiekuńczy, który czynił ją dumną prawie. Viktorina buvo laiminga, kad gali sau leisti vieną iš tų gailestingumo darbų, nuo kurių išsiskleidžia visi moters jausmai, ir kad turi progą be nuodėmės jausti jauno vyro širdį plakant prie savo širdies; ji atrodė išdidi, nes jautėsi taip, lyg būtų motina ir globėja. Wśród tysiącznych myśli, powstających w jej głowie, budziło się natrętne uczucie rozkoszy, wywołane zamianą czystego, młodzieńczego ciepła. Pro tūkstančius minčių, iškilusių jos širdyje, smelkėsi audringas geidulio viesulas, kurį žadino jaunos ir tyros šilumos jutimas. - Biedne, drogie dziecię! - rzekła pani Couture, ściskając jej rękę. - Vargšė, miela mergytė! - pratarė ponia Kutiur, spausdama jai ranką. Stara kobieta wpatrywała się z zachwytem w tę twarz nieskalaną i smętną, którą otoczyła w tej chwili aureola szczęścia. Senoji ponia gėrėjosi šiuo nekaltu ir skausmingu veidu, kurį šiuo metu gaubė laimės aureolė. Wiktoryna przypomniała jedno z tych naiwnych średniowiecznych malowideł, na których artysta odrabiał wszystkie akcesoria niedbale, ale za to całą potęgę spokojnego i silnego pędzla skupiał na twarzy o żółtym odcieniu, w której niebo zdawało się odbijać z całym bogactwem złotych swoich blasków. Viktorina buvo panaši į vieną iš tų naivių viduramžio paveikslų, kur dailininkas, nesirūpindamas antraeiliais dalykais, visus savo ramaus ir išdidaus teptuko burtus sutelkė į geltono atspalvio veidą, kuriame tačiau, rodos, pats dangus atsispinti savo aukso spalvomis. - Jednak, mateczko, on wypił nie więcej jak dwie szklanki - mówiła Wiktoryna, zatapiając palce we włosach Eugeniusza. - Bet, mamyte, jis išgėrė ne daugiau kaip dvi taureles, - prabilo Viktorina, savo pirštais glostydama Eugenijaus plaukus. - Ależ, drogie dziecię, nie szkodziłoby mu wino, gdyby przyzwyczajony był do nadużycia. - Jeigu jis būtų girtuoklis, dukrele, vynas jį būtų tiek pat paveikęs kaip ir kitus. Właśnie chwali mu się to, że się upił. Šis nusigėrimas daro jam garbę. Turkot powozu dał się słyszeć na ulicy. Gatvėje pasigirdo vežimo bildesys. - Mateczko - rzekło dziewczę - pan Vautrin przyjechał. - Mamyte, - tarė mergaitė - tai ponas Votrenas. Proszę wziąć ode mnie pana Eugeniusza. Paimkite nuo manęs poną Eugenijų. Nie chciałabym, żeby widział go przy mnie; umie on niekiedy przemawiać w taki sposób, że wyrazy jego kalają jego duszę, a gdy spojrzy przy tym, to kobiecie robi się tak przykro, jak gdyby z niej suknię zdzierano. Aš nenorėčiau, kad tas žmogus taip mane pamatytų: jo žodžiai teršia sielą, o žvilgsniai žeidžia moterį, lyg jis vilktų nuo jos drabužius. - Nie - rzekła pani Couture - ty się mylisz! - Ne, - atsakė ponia Kutiur, - tu klysti. Pan Vautrin, to człowiek uczciwy, trochę niby w rodzaju nieboszczyka pana Couture; prawda, że raptus, ale dobry; jednym słowem jest to gbur dobroduszny. Ponas Votrenas yra puikus žmogus, truputį panašus į velionį poną Kutiurą: stačiokas, bet lemtas, šiurkštus, bet geraširdis. W tej chwili Vautrin wszedł po cichu i spojrzał na obraz ułożony z tych dwojga dzieci, których światło lampy zdawało się głaskać pieszczotliwie. Šią akimirką visiškai tyliai įėjo Votrenas ir žiūrėjo į gyvą dviejų jaunuolių paveikslą, kurį, atrodė, švelniai glamonėjo lempos šviesa. - Oto scena - rzekł, zakładając ręce - z której poczciwy Bernardin de Saint-Pierre, autor Pawła i Wirginii, mógłby zaczerpnąć natchnienie do niejednej pięknej stronicy. - Puiku! - tarė jis, sunerdamas ant krūtinės rankas. - Štai vaizdas, kuris būtų įkvėpęs gražių puslapių gerajam Bernarden de Sen Pjerui, "Pauliaus ir Virginijos" autoriui. Jaka to młodość piękna, pani Couture! Jaunystė labai graži, ponia Kutiur. Śpij, biedne dziecię - mówił, wpatrując się w Eugeniusza - czasami szczęście spływa na nas we śnie. Miegok, vargšas vaikeli, - tarė jis, žiūrėdamas susimąstęs į Eugenijų, - laimė kartais ateina miegant. Wiem - ciągnął dalej, zwracając się do wdowy - że piękność duszy tego chłopaka odpowiada piękności jego twarzy, a ta harmonia wzrusza mnie i przywiązuje do niego. Ponia, - kreipėsi jis į našlę, - šis jaunuolis mane ypač traukia ir jaudina savo sielos grožio ir veido grožio darnumu. Patrz pani, czyż to nie jest cherubin spoczywający na ramieniu anioła? Žiūrėkite - ar tai ne cherubinas, rymąs ant angelo peties? O, takiego warto kochać! Jis yra vertas meilės! Gdybym był kobietą, chciałbym umrzeć (nie, nie głupim!), chciałbym żyć dla niego. Jeigu aš būčiau moteris, aš norėčiau numirti... (ne, tai būtų per daug kvaila!), aš norėčiau gyventi dėl jo. Gdy patrzę tak na oboje, szepnął pochylając się do ucha wdowy, to nie mogę powstrzymać się od myśli, że Bóg stworzył ich po to, żeby wzajemnie do siebie należeli. Šitaip jais besigėrint, ponia, - tarė jis pašnibždom, pasilenkęs prie našlės, - man nejučia kyla mintis, kad dievas juos yra skyręs vieną kitam. Opatrzność przenika serca ludzkie, a drogi jej są dla nas zakryte - zawołał głośno. Apvaizdos keliai yra labai paslaptingi, ji kiaurai permato inkstus ir širdį! - sušuko jis balsu. - Widząc was, dzieci moje, w tej chwili, gdyście złączeni z sobą nieskazitelnością dusz waszych i wszystkimi uczuciami ludzkimi, myślę sobie, że niepodobna jest, abyście kiedyś w przyszłości mieli być rozłączeni. - Mano vaikeliai, matydamas jus drauge, sujungtus tuo pačiu sielos tyrumu ir visais žmogiškaisiais jausmais, aš manau sau, jog negalimas daiktas, kad ateity jūs visada būtumėte skyrium. Bóg jest sprawiedliwy. Dievas yra teisingas. Zdaje mi się - rzekł do Wiktoryny - że widziałem na ręku pani linie zapowiadające przyszłość szczęśliwą. Bet, - tarė jis mergaitei, - man atrodo, kad aš jumyse esu pastebėjęs didelio pasisekimo bruožus. Proszę mi pokazać rękę, panno Wiktoryn, znam się ja na chiromancji i nieraz już wróżyłem. Duokite man savo ranką, panele Viktorina. Aš nusituokiu apie chiromantiją ir dažnai esu būręs. No, nie bójże się pani. Nagi, nebijokite. Oho, cóż - to ja widzę! O, ką aš matau! Ręczę pani słowem uczciwego człowieka, że zostaniesz wkrótce jedną z najbogatszych dzieweczek w Paryżu i uszczęśliwisz tego, który cię kocha. Garbės žodis - netrukus jūs būsite viena iš turtingiausių paveldėtojų Paryžiuje. Jūs apgaubsite laime tą, kuris jus myli. Ojciec weźmie panią do siebie. Jūsų tėvas jus pasikvies pas save. Poślubisz człowieka z tytułem, młodego i pięknego, który już teraz cię ubóstwia. Jūs ištekėsite už jauno, gražaus, aukštos kilmės vyro, kuris jus dievina. W tej chwili ciężkie stąpanie zalotnej wdowy przerwało wróżby Vautrina. Šį akimirksnį Votreno pranašystes nutraukė sunkūs žingsniai laiptuose: tai koketė našlė leidosi žemyn. - Oto mamma Vauquerrr, piękna jak gwiazzzda, wysznurowana jak marrrchew. - Štai mamyte Vokėėė, graži kaip žvaigždėėė, susivarrržiusi kaip morka. Czy nie dusimy się troszeczkę, mammuniu? - zapytał, przykładając rękę do brykli od gorsetu. Bet ar neuždusins jūsų tie varžteliai? - tarė jis, paliesdamas ranka viršutinę gorseto dalį. - Jeżeli się rozpłaczemy, to może być eksplozja; ale ja pozbieram szczątki z troskliwością antykwariusza. - Prieširdžiai per daug suspausti, mamyte. Jei pravirksime, sprogsime; bet nieko - aš surinksiu skeveldras rūpestingai, kaip senienų mėgėjas. - Ten człowiek zna mowę galanterii francuskiej - szepnęła wdowa, pochylając się do ucha pani Couture. - Šitas vyras moka prancūziško galantiškumo kalbą, - tarė našlė, pasilenkusi prie ponios Kutiur. - Do widzenia, dzieci - rzekł Vautrin do Eugeniusza i Wiktoryny. - Sudie, vaikučiai, - pasakė Votrenas, atsigręžęs į Eugenijų ir Viktoriną. - Błogosławię was - dodał, wyciągając ręce nad ich głowami. - Aš jus laiminu, - pridūrė jis, ištiesdamas ranką viršum galvų. - Wierz mi pani, życzenia uczciwego człowieka mają swoje wartość, bo idą do Boga i muszą szczęście sprowadzić. - Tikėkite manimi, panele: doro žmogaus linkėjimai daug reiškia. Jie turi atnešti laimę. Dievas jų išklauso. - Do zobaczenia, przyjaciółko droga - rzekła pani Vauquer do swej lokatorki. - Sudie, brangi bičiule, - tarė ponia Vokė savo gyventojai. - Jak sądzicie -- dodała po cichu - czy pan Vautrin ma jakie plany dotyczące mojej osoby? - Ar jums neatrodo, - pridūrė ji tyliai, - kad ponas Votrenas galvoja apie mane? - Hm! hm! - Hm! Hm! - A, matko droga - zawołała Wiktoryna, zostawszy sam na sam z panią Couture - gdyby to mogło być prawdą, co mówił dobry pan Vautrin! - i popatrzyła z westchnieniem na swe ręce. - Ak, brangioji mama, - tarė Viktorina, atsidususi ir pažvelgusi į savo rankas, kai jos liko vienos, - kad tas gerasis ponas Votrenas sakytų tiesą! - Nie trzeba nic więcej, tylko żeby ten potwór, brat twój, zleciał z konia - rzekła stara kobieta. - Čia reikia tik vieno dalyko, - atsakė senoji ponia, - kad tas išgama tavo brolis nukristų nuo arklio. - Ach, mateczko! - O, mamyte! - Mój Boże, może to i grzech życzyć źle nieprzyjacielowi - poczęła znów wdowa. - Dieve mano, galgi ir nuodėmė linkėti pikta savo priešui, - ištarė našlė. - W takim razie gotowam za to odpokutować. - Na, gerai, aš padarysiu atgailą. Ale prawdziwie, bardzo by mi było przyjemnie zanieść kwiaty na grób jego. Iš tikrųjų, aš mielai nuneščiau gėlių ant jo kapo. Niedobry! Beširdis! Nie ma odwagi przemówić za swą matką, a spadek po niej zabrał wykrętnie i używa go z twoją krzywdą. Jam trūksta drąsos užtarti savo motiną, kurios turtus jis paveldėjo įvairiomis suktybėmis, tuo nuskriausdamas tave. Kuzynka moja miała piękną fortunę, tylko, nieszczęściem dla ciebie, w intercyzie nie było mowy o jej wniosku. Mano svainė turėjo gražaus turtelio. Tavo nelaimė, ji niekuomet nepareikalavo savo įnašą įrašyti sutartyje. - Szczęście byłoby mi ciężkie do zniesienia, gdyby ktoś musiał je życiem okupić - rzekła Wiktoryna. - Laimė nuolat mane slėgtų, jei ji būtų pirkta kieno nors gyvybės kaina, - tarė Viktorina. - A gdybym miała być szczęśliwa pod tym warunkiem, że brat mój zginie; to wolałabym na zawsze pozostać tu, gdzie jestem. - Jeigu dėl mano laimės turėtų žūti brolis, tai jau geriau man visą gyvenimą pasilikti čia. - Mój Boże - poczęła znowu pani Couture - dobrze mówi pan Vautrin, widzisz, jaki on religijny; przekonałam się teraz z radością, że nie jest pozbawiony wiary, jak inni, co to mówią o Bogu z mniejszym szacunkiem niż sam diabeł. Nikt z nas nie może wiedzieć, jakimi drogami Opatrzność raczy nas prowadzić. - Dieve mano! - kalbėjo ponia Kutiur. - Kaip sako šis gerasis ponas Votrenas, kuris, tu matai, yra labai religingas, ir man buvo labai malonu sužinoti, kad jis nėra bedievis kaip kiti, kurie apie dievą kalba su mažesne pagarba negu apie velnią: iš tikrųjų, kas gali žinoti, kuriais keliais apvaizda mus veda? Obie kobiety wezwały wreszcie Sylwię do pomocy i przeniosły Eugeniusza do jego pokoju. Złożywszy go na łóżku, kucharka porozpinała na nim odzienie, żeby mógł spać wygodniej. Silvijos padedamos, abi moterys pernešė Eugenijų į jo kambarį, paguldė į lovą ir, kad būtų patogiau miegoti, virėja nuvilko jam drabužius. Przed odejściem, Wiktoryna skorzystała z tego, że opiekunka zwróciła się do niej plecami i złożyła pocałunek na czole Eugeniusza. A jakże była szczęśliwa, popełniając tę kradzież występną! Viktorina, prieš išeidama, globėjai nusigręžus į šalį, pabučiavo Eugenijų į kaktą, ir patyrė didžią laimę, kurią gali duoti tas slaptas nusižengimas. Rozejrzała się jeszcze po jego pokoju, zebrała, że tak powiem, w jedną myśl wszystkie błogie wypadki dnia tego, usnuła z nich obraz, w który wpatrywała się długo i zasnęła jako najszczęśliwsza w całym Paryżu istota. Ji apžvelgė jo kambarį, sutelkė į vieną mintį tūkstančius šios dienos laimės akimirkų, sudarydama iš jų vieną pasigėrėtiną paveikslą, ir užmigo kaip laimingiausia būtybė Paryžiuje. Bankiet, przy którym Vautrin upoił Eugeniusza i Goriota winem usypiającym, stał się hasłem własnej jego zguby. Pokylis, kurį Votrenas surengė tam, kad galėtų nugirdyti narkotikais užtaisytu vynu Eugenijų ir tėvą Gorijo , nulėmė jo paties pražūtį. Bianchon, wpół pijany, zapomniał spytać panny Michonneau, co miał znaczyć dziwny wyraz *Trompe-la-Mort*. Bjanšonas, pusiau nusigėręs, užmiršo paklausti panelę Mišono apie Mirties Niekintoją. Imię to byłoby pewnie obudziło ostrożność Vautrina, czyli (nazwijmy go właściwym imieniem) Jakuba Collin, jednego z najsławniejszych galerników. Jeigu jis būtų ištaręs šį vardą, tikriausiai Votrenas, arba, vadinant jį tikruoju vardu, Žakas Kolenas, vienas iš katorgos garsenybių, būtų griebęsis atsargumo priemonių. Wreszcie panna Michonneau, obrażona przezwiskiem Wenery z Pere-Lachaise, postanowiła wydać Collina w takiej chwili właśnie, kiedy, znęcona jego wspaniałomyślnością, wahała się, czy nie lepiej byłoby przestrzec go, żeby mógł zemknąć w nocy. Be to, užgauli "Per Lašezo kapinių Veneros" pravardė pastūmėjo panelę Mišono ryžtis išduoti katorgininką kaip tik tuo metu, kai ji, pasitikėdama Koleno taurumu, svarstė, ar ne geriau būtų jį įspėjus ir padėjus jam naktį pasprukti. Po obiedzie udała się w towarzystwie Poireta na uliczkę Sainte-Anne dla widzenia się ze sławnym szefem policji bezpieczeństwa, którego znała pod nazwiskiem wyższego urzędnika Gondureau. Puarė lydima, ji tučtuojau išėjo į šv. Onos gatvelę, vis dar tebemanydama turinti reikalą su vyresniuoju valdininku, pavarde Gondiuro. Dyrektor policji sądowej przyjął ją bardzo uprzejmie. Slaptosios policijos viršininkas priėmė ją labai maloniai. Ułożono wszystkie warunki, po czym panna Michonneau zażądała napoju, za pomocą którego miała się przekonać o istnieniu piętna. Po pasikalbėjimo, kai viskas buvo tiksliai aptarta, panelė Mišono paprašė tų vaistų, kuriais ji turėjo patikrinti Votreno žymę. Wielki człowiek z małej uliczki Sainte-Anne otworzył szufladę od biurka i zaczął szukać flakonika, zdradzając przy tym tak żywe zadowolenie, że panna Michonneau wpadła na myśl, iż tu musi chodzie o coś więcej, jak o ujęcie prostego galernika. Pastebėjusi, su kokiu pasitenkinimu šv. Onos gatvelės įžymybė ieško buteliuko savo rašomojo stalo stalčiuje, panelė Mišono suprato, kad čia yra kažkas svarbiau negu paprasto piktadario suėmimas. Zaczęła łamać sobie głowę aż doszła do przekonania, że policja ma pewne wskazówki od zdrajców z galer i spodziewa się znaleźć w tym czasie znaczne kapitały u Collina. Gerai palaužius galvą, jai kilo įtarimas, kad policija, remdamasi katorgos išdavikų parodymais, tikisi, nutaikiusi progą, sučiupti didelį jų kasos turtą. Wyjawiła swe domysły, ale słuchający jej lis zaczął się uśmiechać, usiłując odwrócić podejrzenia starej panny. Kai ji savo spėliojimus pasakė tam senam policijos lapei, šis pradėjo juoktis ir pasistengė išsklaidyti senmergės įtarimus. - Mylisz się pani - powiedział. - Jūs klystate, - atsakė jis. - Collin, to taka niebezpieczna *sorbona*, jaka nigdy jeszcze nie znajdowała się po stronie złoczyńców. - Kolenas yra pati pavojingoji sorbona, kokia kada nors yra buvusi vagių tarpe. Oto i wszystko. Tai ir viskas. Łotry umieją go cenić; on jest ich sztandarem, ich podporą, ich Bonapartym wreszcie, a oni go za to kochają. Tą gerai žino tie niekšai. Jis yra jų vėliava, atrama, žodžiu - jų Bonapartas; jie visi jį myli. Niegodziwiec ten nie zostawi nam nigdy swego *kloca* na placu de Greve. Šis gudruolis niekuomet nepaliks mums savo rąstigalio Grevo aikštėje. Panna Michonneau nie zrozumiała i Gondureau musiał objaśnić znaczenie słów wymówionych przed chwilą. Panelė Mišono nesuprato, ir Gondiuro jai paaiškino, ką reiškė tie adverniški žodžiai, kuriuos jis pavartojo. *Sorbona* i *kloc* są to dwa wyrazy wzięte z żargonu złodziei, którzy najpierwsi uznali potrzebę zapatrywania się na głowę ludzką z dwóch punktów odrębnych. *Sorbona* - to głowa człowieka żyjącego, to doradca i źródło myśli. *Kloc* - to wyraz pogardliwy, określający całą nicość głowy odciętej od ciała. Sorbona ir rąstigalis - tai du stiprūs vagių kalbos posakiai. Mat vagys pirmieji pajuto reikalą žmogaus galvą vertinti dviem atžvilgiais: sorbona yra gyvo žmogaus galva - jo patarėjas, jo mintys, rąstigalis - paniekos žodis, kuriuo galima pasakyti, kokiais niekais virsta galva, kai ją nukerta. - Collin kpi z nas - ciągnął Gondureau dalej. - Kolenas mus vedžioja už nosies, - kalbėjo jis toliau. - Spotkawszy takich ludzi, twardych jak sztaba hartownej stali, zabijamy ich, korzystając z najmniejszej chęci oporu, jaką okazują przy aresztowaniu. - Kai mums tenka susitikti su šios rūšies žmonėmis, užgrūdintais kaip plienas, mes turime teisę juos nukauti, jei suėmimo metu jie bandytų bent kiek pasipriešinti. Spodziewamy się, że Collin będzie też stawiał opór jutro rano i że będziemy mogli go zabić. Mes tikimės, kad rytoj rytą jis gražiuoju nepasiduos, o mums susidarys proga jį nukauti. W takim razie unika się procesu, kosztów na utrzymanie, na pokarm i wyświadcza się przysługę społeczności. Tuo atveju nereikėtų nei teismo, nei saugojimo, nei maitinimo išlaidų, o visuomenė būtų išvaduota nuo piktadario. Procedura sądowa, wezwanie świadków do sądu, wynagrodzenie ich, egzekucja, jednym słowem wszystko, przez co legalnie pozbywamy się takich łotrów, kosztuje więcej niż tysiąc talarów, które pani masz dostać. Bylos, liudininkų šaukimas, jiems išlaidų apmokėjimas, bausmės įvykdymas - visos šios priemonės teisėtu keliu atsikratyti tais nenaudėliais atsieina daugiau negu tūkstantį ekiu, kuriuos jūs gausite. Przy tym i czas się oszczędza. Be to, reikia ir laikas branginti. Zadając silne pchnięcie bagnetem w brzuch Trompe-la-Mort, powstrzymamy sto zbrodni i unikniemy zepsucia pięćdziesięciu łotrów, którzy będą ostrożnie postępować w pobliżu policji poprawczej. Gerai bakstelėję durtuvu Mirties Niekintojui į pilvą, mes užkirstume kelią šimtams nusikaltimų ir apsaugotume nuo sugedimo bent penkiasdešimt nenaudėlių, kurie po to protingai elgtųsi pataisos stovyklose. Oto jest policja dobrze urządzona. Štai kokie geros policijos uždaviniai. Według zdania prawdziwych filantropów, postępując w taki sposób, zapobiega się spełnieniu zbrodni. Tikrųjų filantropų nuomone, taip elgtis - tai užbėgti už akių nusikaltimams. - I wyświadcza się usługę krajowi - dorzucił Poiret. - Vadinasi, patarnauti savo kraštui? - tarė Puarė. - A tak! - odparł szef - pan mówisz dzisiaj bardzo rozsądnie. - Žinoma! - pritarė viršininkas. - Jūs protingai kalbate šį vakarą. Tak, zapewne, my służymy krajowi. Iš tikrųjų, mes tuo patarnaujame kraštui. Z tym wszystkim świat jest względem nas bardzo niesprawiedliwy. Tiktai žmonės nėra teisingi mums. Wyświadczamy społeczeństwu wielkie, choć nieuznane posługi. Mūsų paslaugos visuomenei labai didelės, nors ji apie tai nė žinoti nežino. Ale człowiek wyższy powinien wznieść się ponad przesądy, a chrześcijanin powinien przyjąć nieszczęścia, które nawet dobro pociąga za sobą, jeżeli nie jest spełnione według przyjętych powszechnie wyobrażeń. Pagaliau pranašesniam žmogui reikia pasikelti viršum prietarų, o krikščioniui - kęsti nemalonumus, kuriuos jis patiria, darydamas gera, kai nepaiso įprastinių pažiūrų. Paryż jest Paryżem, widzicie państwo. Paryžius, matote, lieka Paryžium. Słowo to objaśnia moje życie. Šis žodis išaiškina mano gyvenimą. Żegnam panią. Aš turiu garbės su jumis atsisveikinti, panele. Będę jutro z mymi ludźmi w Jardin du Roi. Proszę przysłać Krzysztofa na ulicę Buffona, do pana Gondureau, do domu, w którym byłem poprzednio. Atsiųskite Kristofą pas poną Gondiuro į Biufono gatvę, į tuos namus, kuriuose aš buvau. Sługa uniżony pana dobrodzieja. Pone, aš pasiryžęs jums tarnauti. Gdyby pana kiedykolwiek okradziono, to proszę wezwać mojej pomocy, jam zawsze gotów na usługi. Jei jums kada pavogtų kokį daiktą, kreipkitės į mane - aš padėsiu jums jį surasti. Aš visuomet jūsų paslaugoms. - Bywają jednak głupcy - mówił Poiret do panny Michonneau - którzy z siebie wychodzą na samo wspomnienie policji. - Mat kaip! - tarė Puarė panelei Mišono. - O vis dėlto yra žioplių, kuriuos žodis "policija" baido. A przecie ten pan taki miły, a to, czego żąda od pani, jest proste jak dzień dobry. Šitas ponas juk labai malonus, ir tai, ko jis jus prašo, yra taip paprasta, kad nėra ko čia nė galvos sukti. Następny dzień miał się zapisać jako jedna z najdonioślejszych dat w domu Vauquer. Rytojaus diena turėjo būti pati nepaprastoji Vokė namų istorijoje. Dotychczas, na tle spokojnego życia, najwybitniejszym wypadkiem było przelotne pojawienie się mniemanej hrabiny de l'Ambermesnil. Ligi šiol žinomiausias šio ramaus gyvenimo įvykis buvo meteoriškas apsimetėlės grafienės de l'Ambermenil pasirodymas. Ale wszystko miało zblednąć wobec gwałtownych wypadków dnia tego, o którym pani Vauquer miała wspominać w rozmowie do końca swego życia. Bet viskas turėjo nublankti prieš nelauktus šios didžios dienos įvykius, kuriuos ponia Vokė minės visą gyvenimą. Najpierw Goriot i Eugeniusz de Rastignac spali aż do jedenastej. Pirmiausia, Gorijo ir Eugenijus de Rastinjakas miegojo iki vienuoliktos valandos. Pani Vauquer wróciła z teatru około północy i przeleżała w łóżku do pół do jedenastej z rana. Ponia Vokė, grįžusi vidurnaktį iš teatro, nesikėlė iki pusės vienuoliktos. Długi sen Krzysztofa, który wypił wino ofiarowane przez Vautrina, sprawił, że cały porządek domowy został opóźniony. Kristofas buvo išgėręs visus Votreno vyno likučius, ir jo ilgas miegas sutrikdė namų apyvoką. Poiret i panna Michonneau nie narzekali, że śniadania nie podano o zwyczajnej porze. Puarė ir panelė Mišono nesiskundė, kad pusryčiai suvėluoti. I Wiktoryna z panią Couture zaspały dnia tego bardzo długo. O Viktorina ir ponia Kutiur irgi ilgai tvarsėsi lovose. Vautrin wyszedł przed ósmą, a powrócił w chwili, kiedy właśnie podawano śniadanie. Votrenas išėjo prieš aštuonias ir grįžo kaip tik tuo metu, kai pusryčiai jau buvo padėti ant stalo. Nikt więc nie protestował, gdy po jedenastej już Sylwia i Krzysztof poszli stukać do wszystkich drzwi, donosząc, że śniadanie gotowe. Taip tad niekas nemurmėjo, kai maždaug ketvirtis po vienuoliktos Silvija ir Kristofas apėjo visas duris, belsdami ir skelbdami, kad pusryčiai jau laukia. Panna Michonneau zeszła najpierwsza i skorzystała z nieobecności Sylwii i służącego, żeby wlać płyn z flakonu do srebrnego kubka Vautrina. Kubek ten, napełniony śmietanką, wstawiano zawsze do wanienki z gorącą wodą, razem ze wszystkimi garnuszkami, w których grzała się śmietanka do kawy. Kol Silvijos ir tarno nebuvo, panelė Mišono nulipusi pirmiau visų į valgomąjį, supylė skystimą į Votreno sidabrinį puodžiuką su grietinėle jo kavai, stovintį tarp kitų indelių karštame vandenyje. Panna Michonneau wiedziała o tym zwyczaju i rachowała, że on jej dopomoże do spełnienia zamierzonego czynu. Senmergė, ruošdamasi įvykdyti savo sumanymą, buvo kaip tik nužiūrėjusi šią pensiono gyvenimo aplinkybę. Nie bez trudności udało się wreszcie zgromadzić wszystkich siedmiu lokatorów. Bet tai nebuvo taip jau lengva, nes septyni pensiono gyventojai ne kartu rinkdavosi. W chwili gdy Eugeniusz schodził ostatni, przeciągając się leniwie, posłaniec wręczył mu list od pani de Nucingen. Kai Eugenijus rąžydamasis nulipo paskutinis, jam pasiuntinys įteikė ponios de Nusingen laišką. List ten zawierał, co następuje: „Wobec ciebie, przyjacielu, nie znam ani fałszywej próżności, ani gniewu. Laiške buvo rašoma taip: "Mano drauguži, aš negaliu nei rodyti jums nenuoširdaus išdidumo, nei ant jūsų pykti. Czekałam cię aż do drugiej po północy. Laukiau jūsų nuo antros valandos ligi vidurnakčio. Z czymże porównać oczekiwanie ukochanej istoty? Laukti mylimojo! Kto sam poznał tę mękę, ten nikogo na nią nie skaże. Kas yra šią kankynę pažinęs, tas niekuomet neleis jos pergyventi kitam. Teraz widzę dobrze, że kochasz po raz pierwszy. Matyt, kad jūs mylite pirmą kartą. Co ci się stać mogło? Kas gi atsitiko? Niepokój mnie ogarnął. Mane kankina nerimas. Gdyby nie obawa, że zdradzę tajemnicę mego serca, to byłabym sama poszła przekonać się, jakie to szczęście lub jakie nieszczęście ciebie spotkało. Jei nebūčiau bijojusi išduoti savo širdies paslapčių, būčiau atėjusi sužinoti, kokia laimė ar nelaimė jus ištiko. Ale naraziłabym się na zgubę niezawodną, gdybym o takiej porze wyjechała z domu powozem lub wyszła piechotą. Bet išvykti iš namų tokią valandą, vis tiek, ar pėsčiai, ar važiuotai, ar ne tas pat, kaip save pražudyti? Poznałam, jakie to nieszczęście być kobietą. Aš jaučiausi nelaiminga, kad esu moteris. Uspokój mnie, wytłumacz, dlaczegoś nie przyszedł potem, co ci mój ojciec powiedział. Nuraminkite mane, išaiškinkite, kodėl jūs neatėjote po to, ką jums pasakė mano tėvas. Będę się gniewała, ale przebaczę. Aš pyksiu, bet atleisiu. Możeś chory? Gal jūs susirgote? Poco było najmować tak odległe mieszkanie? Kam taip toli gyvenate! Jedno słowo przez litość! Nors vieną žodį, meldžiamasis! Do prędkiego zobaczenia, nieprawdaż? Ligi greito pasimatymo, tiesa? Jedno słowo wystarczy mi, jeżeliś zajęty. Jeigu jūs esate užsiėmęs, man užteks vieno žodžio. Powiedz: »Biegnę« lub »Cierpię«. Pasakykite: "atvažiuoju" arba "sergu". Ale gdybyś był cierpiący, to przecie ojciec mógłby mnie zawiadomić. Bet jei jūs sirgtumėte, tėvas būtų atėjęs man pasakyti! Więc cóż się stało?…” Tai kas gi atsitiko?..." - Tak, co się to stało? - zawołał Eugeniusz i wpadł do sali jadalnej, mnąc w ręku list niedokończony. - Taigi, kas atsitiko? - sušuko Eugenijus, įgriūdamas į valgomąjį ir rankose gniaužydamas nebaigtą skaityti laišką. - Która teraz godzina? - Kelinta valanda? - Pół do dwunastej - odparł Vautrin wrzucając cukier do kawy. - Pusė dvyliktos, - tarė Votrenas, dėdamasis cukraus į kavą. Zbiegły galernik zmierzył Eugeniusza wzrokiem zimnym a obezwładniającym, wzrokiem, który spotyka się tylko u ludzi obdarzonych wielką siłą magnetyczną, a który, jak mówią, poskramia obłęd szaleńców zamkniętych w szpitalu. Pabėgėlis katorgininkas pažvelgė į Eugenijų šaltu, užburiančiu žvilgsniu, kokiu gali pažiūrėti ypačiai magnetingi žmonės; toks žvilgsnis, sako, sutramdąs šėlstančius pamišėlius beprotnamiuose. Eugeniusz zadrżał na całym ciele. Eugenijus sudrebėjo visu kūnu. Turkot powozu dał się słyszeć na ulicy, po czym do sali jadalnej wpadł służący w liberii pana Taillefer. Couture poznała go natychmiast, choć na twarzy jego malował się wyraz przerażenia. Gatvėje pasigirdo vežimo bildesys, ir galvotrūkčiais įlėkė išsigandęs tarnas su pono Tajfero namų livrėja, kurią ponia Kutiur tuoj pažino. - Jaśnie wielmożny pan wzywa panienkę do siebie - zawołał. - Panele, - sušuko jis, - jūsų tėvas kviečia jus. - Stało się wielkie nieszczęście. Didelė nelaimė įvyko. Pan Fryderyk pojedynkował się i został pchnięty szpadą w czoło; doktorzy nie robią nadziei; pani zaledwie zdąży go pożegnać, bo już utracił przytomność. Ponas Frederikas kovėsi dvikovoje, gavo kardu į kaktą, gydytojai nesitiki jo išgelbėti; vargiai jūs besuspėsite atsisveikinti su juo - jis jau be sąmonės. - Biedny młodzieniec! - zawołał Vautrin. - Vargšas jaunuolis! - sušuko Votrenas. - Jak to można kłócić się mając trzydzieści tysięcy liwrów dochodu? - Ir kurių galų ginčytis, kai turi gražią trisdešimties tūkstančių frankų rentą? To fakt, że młodzież nie umie postępować rozsądnie. Iš tikrųjų - nemoka jaunuomenė gyventi. - Panie! - krzyknął Eugeniusz. - Pone! - sušuko Eugenijus. - No, cóż? Wielkie dziecko! - zagadnął Vautrin, wypijając najspokojniej resztki swej kawy. - O ką, suaugęs vaike, - tarė Votrenas, ramiai baigdamas gerti kavą. - Czyż pojedynki nie są w Paryżu rzeczą powszednią? Panna Michonneau śledziła z takim zajęciem najmniejszy ruch Vautrina, że nie wzruszyła się wcale wieścią o wypadku, który wszystkich przeraził. Panelė Mišono taip įtemptai sekė jo judesius, jog nė šis nepaprastas įvykis, visus labai pritrenkęs, jos negalėjo sujaudinti. - Argi ne kiekvieną rytą vyksta dvikovos? - Ja jadę z tobą Wiktoryno - mówiła pani Couture. - Aš važiuoju su jumis, Viktorina! - tarė ponia Kutiur. I obie kobiety wybiegły bez okryć i bez kapeluszy. Ir abi moterys išskubėjo, be skarų, be skrybėlių. Przed wyjściem Wiktoryna zalana łzami rzuciła na Eugeniusza wejrzenie, które zdawało się mówić: Nie sądziłam, że szczęście nasze tylu łzami okupić będę musiała! Prieš išeidama, Viktorina pilnomis ašarų akimis pažvelgė į Eugenijų, tarsi jam sakydama: "Aš netikėjau, kad mūsų laimę teks apverkti." - Ależ pan jesteś prorokiem, panie Vautrin! - rzekła pani Vauquer. - Tai ką, jūs esate pranašas, ponas Votrenai? - tarė ponia Vokė. - Ja wszystkim jestem - odparł Jakub Collin. - Aš esu viskas! - atsakė Žakas Kolenas. - To jednak dziwne! - ciągnęła dalej pani Vauquer, wysnuwając z tego wypadku cały szereg zdań nieznaczących. - Kaip keista! - plepėjo ponia Vokė, lipdydama eilę tuščių posakių apie šį įvykį. - Śmierć zabiera nas bez pytania. - Mirtis ateina mūsų nesiklaususi. Młodzi poprzedzają nieraz starych. Jauni dažnai miršta anksčiau už senius. My, kobiety, szczęśliweśmy z tego względu, że nie podlegamy pojedynkowi; ale za to podlegamy innym chorobom, których nie znają mężczyźni. Mes, moterys, laimingos, kad nesikauname dvikovose; bet turime kitų bėdų, kurių neturi vyrai. Musimy wydawać dzieci na świat i przebywać długie słabości. Mes gimdome vaikus, o motinos skausmai ilgai trunka! Co to za los dla Wiktoryny! Koks laimikis Viktorinai! Teraz ojciec musi ją przyznać. Jos tėvas yra priverstas ją priimti. - To dopiero! - rzekł Vautrin patrząc na Eugeniusza - wczoraj nie miała złamanego szeląga, a dziś ma kilka milionów. - Štai, - tarė Votrenas, žiūrėdamas į Eugenijų, - vakar ji neturėjo nė vieno sū, šį rytą jos turtai - jau keli milijonai. - No, panie Eugeniuszu, wiedziałeś pan, gdzie raki zimują - zawołała pani Vauquer. - Tai mat, ponas Eugenijau! - sušuko ponia Vokė. - Kaip jūs puikiai pataikėte! Przy tych słowach Goriot podniósł oczy na studenta i spostrzegł w jego ręku list zgnieciony. Sulig tuo šūktelėjimu tėvas Gorijo pažvelgė į Eugenijų ir pamatė jo rankoje suglamžytą laišką. - Nie skończyłeś pan listu! - zawołał - Cóż to znaczy? - Jūs nebaigėte skaityti! Ką tai reiškia? Czyż byłbyś nie lepszy od innych? Nejaugi ir jūs kaip kiti? - paklausė jis Eugenijų. - Ja nie ożenię się nigdy z panną Wiktoryna - powiedział Eugeniusz do pani Vauquer, a w głosie jego było tyle zgrozy i wstrętu, że się wszyscy obecni zdumieli. - Ponia, aš niekuomet nevesiu panelės Viktorinos, - tarė Eugenijus poniai Vokė su tokiu pasibaisėjimu ir pasibjaurėjimu, kuris nustebino visus, buvusius kambaryje. Ojciec Goriot uścisnął rękę studenta. Tėvas Gorijo sugriebė studento ranką ir ją suspaudė. Zdawało się, że chcę ją ucałować. Jis būtų įmanęs ją pabučiuoti. - Och, och! - zawołał Vautrin. - Oho! - sušuko Votrenas. - Dobrze mówią Włosi: col tempo! - Italai turi gražų priežodį: col tempo! - Czekam na odpowiedź - rzekł do Rastignaca posłaniec pani de Nucingen. - Aš laukiu atsakymo, - tarė Rastiniakui ponios de Nusingen pasiuntinys. - Powiedzcie, że przyjdę. - Pasakykite, kad ateisiu. Posłaniec wyszedł. Žmogus išėjo. Eugeniusz znajdował się w stanie okrutnego rozdrażnienia, który pozbawiał go zimnej rozwagi. Eugenijus buvo taip baisiai sudirgęs, jog nebeįstengė būti atsargus. - Co robić? - pytał siebie głośno. - Ką daryti? - pasakė jis garsiai, kalbėdamasis su savimi pačiu. - Dowodów nie ma! - Jokių įrodymų! Vautrin uśmiechnął się. Votrenas nusišypsojo. W tej chwili płyn połknięty z kawą zaczął wywierać swe działanie. Šią valandėlę nuodai, patekę į jo vidurius, pradėjo veikti. Galernik był jednak tak silny, że wstał jeszcze z miejsca, popatrzył na Eugeniusza i rzekł głucho: - Młodzieńcze, szczęście spływa na nas we śnie. Vis dėlto katorgininkas buvo toks stiprus, jog atsistojo, pasižiūrėjo į Rastinjaką ir tarė jam dusliu balsu: - Jaunuoli, laimė mums ateina bemiegant. I upadł bez życia. Ir krito žemėn kaip negyvas. - Jest więc sprawiedliwość boska! - zawołał Eugeniusz. - Vadinasi, yra dievo teisybė! - tarė Eugenijus. - Ach! - Vaje, vaje! Cóż mu się stało, temu biednemu, kochanemu panu Vautrin? Kas gi atsitiko vargšui brangiajam ponui Votrenui? - To apopleksja - krzyknęła panna Michonneau. - Apopleksija! - riktelėjo panelė Mišono. - Sylwio, śpiesz, najdroższa, sprowadź doktora - mówiła wdowa. - Silvija, skubėk, dukrele, gydytoją kviesti, - tarė našlė. - Ach! panie Rastignac, biegnijże pan prędko do pana Bianchon; może Sylwia nie znajdzie naszego lekarza pana Grimprel. - Ak, ponas Rastinjakai, bėkite kuo greičiausiai pas poną Bjanšoną: Silvija gali nerasti mūsų daktaro, pono Gremprelio. Rastignac wybiegł pośpiesznie, szczęśliwy, że może pod jakimkolwiek pozorem wyrwać się z tej okropnej jaskini. Rastinjakas, laimingas, kad gavo progą išsmukti iš šios baisios landynės, išbėgo tekinas. - Dalejże, Krzysztofie, skocz do apteki i poproś, żeby dali cokolwiek od apopleksji. - Kristofai, ei, greičiau skusk į vaistinę! Prašyk ko nors nuo apopleksijos. Krzysztof wyszedł. Kristofas išėjo. - Ojcze Goriot, pomóżcie przenieść go na górę, do jego mieszkania. - Tėve Gorijo, padėkite mums jį užnešti aukštyn, į jo kambarį. Pochwycono wnet Vautrina na ręce, przeniesiono go przez schody i położono na łóżko. Votreną paėmė, užnešė laiptais ir paguldė į lovą. - Ja się państwu na nic nie przydam - rzekł Goriot - pójdę do mojej córki. - Aš jau nebebūsiu čia reikalingas, einu pas savo dukterį. - Stary samolub! - zawołała pani Vauquer. - Senas egoistas! - sušuko ponia. - Idź, życzę ci, żebyś zdechł jak pies. - Nešdinkis! Linkiu tau nudvėsti kaip šuniui. - Niechże pani zobaczy, czy nie ma gdzie eteru - rzekła panna Michonneau, która rozpinała z Poiretem odzienie Vautrina. - Nueikite pažiūrėti, ar neturite eterio, - tarė poniai Vokė panelė Mišono, kuri, Puarė padedama, nuvilko Votreną. Pani Vauquer zeszła na dół i panna Michonneau została wreszcie panią placu. Ponia Vokė nuėjo į savo kambarį ir paliko mūšio lauką panelės Mišono valioje. - Dalejże, zdejm mu pan koszulę i przewróć go prędko. - Na, nuvilkite gi marškinius ir greit apverskite kniūpsčią! Róbże pan coś przecie, oszczędź mi przynajmniej widoku nagości, a to stoisz jak pień - mówiła panna Michonneau do Poireta. Būkite bent vieną kartą kam nors tikęs ir pavaduokit mane, kad man nereikėtų į nuogą žiūrėti, - tarė ji ponui Puarė. - Stovite čia it stulpas! Poiret przewrócił chorego, a panna Michonneau uderzyła go silnie po ramieniu i wnet dwie złowrogie białe litery wystąpiły na tle czerwonym. Votreną apvertus, panelė Mišono smarkiai pliaukštelėjo delnu per petį, ir dvi nelemtos raidės subaltavo raudonoje dėmėje. - No, zarobiłaś pani łatwo trzy tysiące franków - zawołał Poiret podtrzymując Vautrina, któremu panna Michonneau wkładała koszulę. - Matote, kaip lengvai jūs uždirbote tris tūkstančius frankų! - sušuko Puarė, laikydamas Votreną pakėlęs, kol panelė Mišono vilko jį marškiniais. - Och! jaki on ciężki - powiedział kładąc go na łóżko. - Koks jis sunkus, - pridūrė Puarė, jį guldydamas. - Cicho. - Tylėkite. A gdyby tu była kasa? - mówiła żywo stara panna, której oczy badały z chciwością każdy sprzęt w pokoju i zdawały się mury przenikać. Ar nėra čia kur kasos? - gyvai tarė senmergė, kurios akys smigo kiaurai sienas - taip godžiai ji žiūrinėjo mažiausią kambario daiktelį. - Gdyby to można pod jakimkolwiek pozorem otworzyć to biurko. - Kad taip būtų galima kuria nors dingstimi atidaryti jo rašomąjį stalą, - pridūrė ji. - Może by to źle było - zarzucił Poiret. - Gal tai būtų nepadoru, - atsakė Puarė. - Nie, pieniądze skradzione należały do wszystkich, a tym samym nie należą wyłącznie do nikogo - odparła panna Michonneau. - Ne. Vogti pinigai, pirma priklausę visiems, dabar yra niekieno. - Ale czasu już za mało. Bet mes neturime laiko. Słyszę, że Vauquerowa nadchodzi. Girdžiu - ateina Vokė. - Oto eter - rzekła pani Vauquer. - Štai eteris, - tarė ponia Vokė. - Toż dopiero dzisiaj dzień feralny. - Na, ir nuotykių šiandien, kaip sau norite! Boże! Człowiek ten nie może być chory, bo jest biały jak kurczak. Dieve, gi šitas žmogus visai nepanašus į ligonį, jis baltas kaip viščiukas. - Jak kurczak? - powtórzył Poiret. - Kaip viščiukas? - pakartojo Puarė. - Serce bije mu równo - mówiła wdowa, przykładając rękę do piersi chorego. - Širdis plaka kaip reikiant, - tarė našlė, padėjusi ranką ant jo krūtinės. - Równo? - zawołał Poiret ze zdziwieniem. - Kaip reikiant? - tarė Puarė nustebęs. - On zdrów zupełnie. - Jis visai gerai atrodo. - Pani sądzi? - zapytał Poiret. - Jūs taip manote? - paklausė Puarė. - Naprawdę! - Dievaži! On tak wygląda, jak gdyby spał. Jis atrodo taip, lyg miegotų. Sylwia poszła po doktora. Silvija išėjo gydytojo. Uważasz pani - sapie, gdy mu eter podaję. Ką pasakysite, panele Mišino, jis šnirpščia nuo eterio. Ach to *se-passe* (spazm). E, tai buvo tik spazmai. Puls jest dobry. Pulsas muša gerai. Ależ bo on silny jak Turek. Tvirtas kaip jautis. Patrz pani tylko, jaki u niego znak na żołądku; o! człowiek ten sto lat żyć będzie! Žiūrėkite, panele, kas per gaurai ant krūtinės. Šitas žmogus gyvens šimtą metų! Jednak peruka jego dobrze się trzyma. Ir perukas gerai laikosi. Cóż to, przyklejona? Antai, prilipintas. To on dlatego nosi fałszywe włosy, że jest ryży. Todėl turbūt dirbtinius plaukus nešioja, kad jis rudas. Powiadają, że wszyscy ludzie z rudymi włosami muszą być albo dobrzy, albo źli. Sako, kad tie rudieji tai arba labai geri, arba labai pasiutę. To on jest chyba dobry? Šitas turėtų būti geras, ar ne? - Tak dobry, że dawno już powinien by wisieć - rzekł Poiret. - Geras pakarti, - tarė Puarė. - U szyi pięknej kobiety, chciałeś pan powiedzieć - dorzuciła żywo panna Michonneau. - Jūs norite pasakyti: ant gražios moters kaklo! - sušuko gyvai panelė Mišono. - Idź już pan sobie, panie Poiret. - Eikite sau, ponas Puarė. Nasza to rzecz pielęgnować was, gdyście chorzy. Tai mūsų, moterų, pareiga jus slaugyti, kai susergate. Pan powinien byś pójść teraz na przechadzkę - dodała. Kita vertus, iš jūsų čia tiek naudos, kad galite eiti pasivaikščioti, - pridūrė ji. - Pani Vauquer i ja dopilnujemy dobrze kochanego pana Vautrin. - Mudvi su ponia Vokė mokėsime prižiūrėti brangųjį poną Votreną. Poiret wyszedł pokornie i bez szemrania jak pies, którego pan kopnął nogą. Puarė išsėlino tyliai ir nemurmėdamas kaip šuo, kuriam ponas įspyrė. Rastignac potrzebował przejść się, odetchnąć świeżym powietrzem, bo zdawało mu się, że się zadusi. Rastinjakas išėjo prasiblaivyti, įkvėpti gryno oro, jam buvo trošku. Poprzedniego dnia chciał przeszkodzić spełnieniu morderstwa, którego miano dokonać o naznaczonej godzinie. Tam nusikaltimui, padarytam sutartą valandą, jis norėjo iš vakaro užbėgti už akių. Co się z nim później stało? Kas gi atsitiko? Ką jis dabar turėjo daryti? Drżał z obawy, czy nie jest wspólnikiem zbrodni. Jis drebėjo vien pagalvojęs, kad jis - nusikaltimo bendrininkas. W tej chwili jeszcze przerażało go wspomnienie zimnej krwi Vautrina. Votreno šaltumas jį dar labiau gąsdino. - A jeżeli Vautrin umrze, nie powiedziawszy nic przed śmiercią? - myślał Rastignac i szedł po alei ogrodu Luksemburskiego, jak gdyby sfora psów gnała się za nim, jak gdyby słyszał zajadłe ich szczekanie. - O jeigu Votrenas numirtų, neprataręs nė žodžio? - tarė sau Rastinjakas. Jis ėjo Liuksemburgo sodo alėjomis, lyg šunų pulko genamas, ir tarėsi girdįs jų lojimą. - Słuchaj - zawołał na niego Bianchon - czytałeś »Pilota«? - Ei, tu! - šūktelėjo jam Bjanšonas. - Ar skaitei "Vairininką"? »Pilot«, była to gazeta radykalna wydawana pod kierownictwem Tissota. "Vairininkas" buvo radikalų laikraštukas, leidžiamas pono Tiso ir skiriamas provincijai. Wychodziła ona w kilka godzin po gazetach porannych i zawierała najświeższe wiadomości, które dochodziły na prowincję o dwadzieścia cztery godziny wcześniej niż wiadomości podawane w innych pismach. Jis išeidavo rytais, truputį vėliau už rytinius laikraščius, ir dienos naujienas išnešiodavo po departamentus dvidešimt keturiomis valandomis anksčiau nei kiti. - Jest tam sławna historia -- mówił asystent przy szpitalu Cochin. - Ten aprašytas nepaprastas įvykis, - tarė medikas. - Młody Taillefer pojedynkował się z niejakim hrabią Franchessinim ze starej gwardii, który wpakował mu w czoło dwa cale żelaza. - Tajfero sūnus kovėsi dvikovoje su grafu Frankesiniu, senosios gvardijos karininku, ir tas jam suvarė geležtę per du colius į kaktą. Wskutek tego Wiktoryna jest jedną z najbogatszych partii w Paryżu. Štai mūsų Viktorina pasidarė viena turtingiausių nuotakų Paryžiuje! Ha! Aa! Gdyby to można było przewidzieć! Kad tai būtų žinota. Śmierć to istna gra w trente-et-quarante. Kokia ruletė - mirtis! Czy to prawda, że Wiktoryna nieobojętnie na ciebie spogląda? Ar tiesa, kad Viktorina į tave gražiomis akutėmis žvilgčiodavo, ką? - Przestań, Bianchon, ja się z nią żenić nie myślę. - Nutilk, Bjanšonai! Aš jos niekuomet nevesiu. Kocham prześliczną kobietę, która odpłaca mi wzajemnością, i… Aš myliu žavingą moterį, ir esu jos mylimas, ir aš... - Mówisz to w taki sposób, jak gdyby dochowanie wierności wiele cię kosztowało. - Tu kalbi taip, lyg iš kailio nertumeis, kad tik nepasirodytum neištikimas. Pokaż mi kobietę, dla której warto byłoby poświęcić fortunę pana Taillefer. Parodyk tu man moterį, dėl kurios būtų verta paaukoti pono Tajfero turtus. - Czyż wszyscy diabli uwzięli się mnie prześladować? - zawołał Rastignac. - Vadinasi, visi velniai prieš mane! - sušuko Rastinjak as. - Czyś ty zwariował? - Kokie velniai, kas prieš? Ką tu čia paistai? Daj no mi rękę. - rzekł Bianchon, ja ci puls pomacam. Duok man ranką, - tarė Bjanšonas, - patikrinsiu pulsą. Masz gorączkę. Tu turi karščio. - Idź tylko do matki Vauquer - odparł Eugeniusz. - Eik tik pas motulę Vokė, - tarė jam Eugenijus. - Ten łotr Vautrin padł przed chwilą jak nieżywy. - Tas piktadarys Votrenas prieš valandėlę krito kaip negyvas. - A! - zawołał Bianchon odchodząc. - Aha! - tarė Bjanšonas, palikdamas Rastinjaką vieną. - To potwierdza moje podejrzenia, o słuszności których muszę się teraz przekonać. - Mano įtarimai, atrodo, pasitvirtins, aš noriu juos tuoj patikrinti. Długa przechadzka Eugeniusza miała w sobie coś uroczystego. Ilgas pasivaikščiojimas studentui teisininkui buvo kaip kokia iškilmė. Student prawa robił rachunek swego sumienia. Jis čia padarė savotišką savo sąžinės apyskaitą. Badał siebie, zgłębiał, wahał się, aż po skończeniu tego surowego i ścisłego przeglądu, uczciwość jego wyszła wypróbowana, jak sztaba żelazna, która się już pod żadnym ciosem nie zegnie. Jei ir graužėsi, tyrinėjo save, svyravo, tai jo dora vis dėlto išėjo iš tos atšiaurios ir baisios vidaus kovos išmėginta lyg geležies gabalas, atlaikęs visus bandymus. Przypomniał sobie wczorajsze zwierzenia Goriota; przyszło mu na myśl, że Delfina wybrała dla niego mieszkanie przy ulicy d'Artois; wyjął jej list z kieszeni i, odczytawszy go na nowo, złożył na nim pocałunek. Jis prisiminė tas paslaptis, kurias tėvas Gorijo jam vakar patikėjo, prisiminė butą, išrinktą jam netoli Delfinos, Artua gatvėje; jis išsiėmė jos laišką, baigė jį skaityti, pabučiavo. - Taka miłość jest dla mnie kotwicą zbawienia - powiedział. - Šitokia meilė yra man išsigelbėjimo inkaras, - tarė jis pats sau. - Biedny Goriot zniósł tyle cierpień serdecznych! - Vargšas senis, jis daug yra iškentęs. Nie mówi nic o swych zgryzotach, lecz któż by ich nie odgadł! Jis nieko nekalba apie savo sielvartus, bet kas jų nemato? Teraz ja pielęgnować go będę jak własnego ojca, ja mu dam tysiąc pociech. Gerai, aš rūpinsiuosi juo kaip tikru tėvu ir surasiu tūkstančius būdų jam pradžiuginti. Jeżeli ona mnie kocha, to nieraz przyjdzie do mnie i przepędzi z nim dzień cały. Jeigu ji mane myli, tai ji dažnai ateis pas mane ir ištisas dienas bus šalia jo. Ta wielka hrabina de Restaud jest niegodziwa; gdyby mogła, to zrobiłaby ojca odźwiernym w swym domu. Ta išdidžioji grafienė de Resto yra begėdė, ji nesidrovėtų savo tėvą durininku padaryti. Droga Delfina! ona jest lepsza dla staruszka i zasługuje na to, żeby być kochaną! Mieloji Delfina! Ji geresnė tam žmogeliui, ją verta mylėti. Ach! dziś wieczorem będę szczęśliwy! Ak, koks laimingas aš būsiu šį vakarą! Wyjął zegarek i zaczął mu się przyglądać. - Jis išsitraukė laikrodį, pasigrožėjo. - Wszystko mi się udało! - Viskas man sekasi. Kochając się szczerze, można sobie dopomagać: czemuż więc nie miałbym przyjąć tego od niej? Kada myli amžina meile, gali juk viens kitam padėti, ir aš galiu tai iš jos priimti. Zresztą jam przekonany, że się dorobię fortuny i będę mógł kiedyś oddać stokroć więcej, niż biorę. Be to, aš tikriausiai praturtėsiu ir galėsiu šimteriopai jai atsilyginti. W związku tym nie ma zbrodni, ani nic takiego, coby mogło oburzyć najsurowszą cnotę. Mudviejų santykiuose nieko nėra nusikalstamo, kas papiktintų net griežčiausią dorovę. Iluż to ludzi uczciwych wchodzi w związki podobne? Kiek padorių žmonių turi panašius ryšius. Nie okłamujemy nikogo, a tylko kłamstwo poniża. Mes nieko neapgaudinėjame; o žmogų teršia tik melas. Kłamać to znaczy zrzekać się swej godności. Meluoti - tai išsižadėti savo vertybės. Ona rozłączyła się już dawno z mężem. Ji seniai jau išsiskyrusi su savo vyru. Zresztą powiem temu Alzatczykowi, żeby mi odstąpił kobietę, której nie umie uszczęśliwić. Be to, aš jam pasakysiu, tam elzasiečiui, kad užleistų man moterį, kuriai jis negali suteikti laimės. Walka Rastignaca trwała długo. Rastinjako vidinė kova truko ilgai. Zwycięstwo miało pozostać po stronie cnót młodzieńczych, a jednak o wpół do piątej, kiedy zmrok poczynał zapadać, nieprzezwyciężona ciekawość popchnęła go do domu Vauquer, który poprzysiągł sobie opuścić na zawsze. Nors galų gale laimėjimas turėjo tekti jaunystės dorybingumui, vis dėlto jis pasidavė nenugalimam smalsumui ir apie pusiau penktą, jau temstant, parėjo į Vokė namus, kuriuos buvo davęs sau žodį palikti amžinai. Chciał się przekonać, czy Vautrin nie żyje. Jis norėjo sužinoti, ar mirė Votrenas. Bianchon wpadł był na myśl, żeby dać choremu na wymioty, po czym substancje wyrzucone kazał odnieść do szpitala, gdzie miano je poddać analizie chemicznej. Bjanšonui atėjo į galvą įduoti vimdomųjų vaistų; tai, ką išvarė vaistai, jis liepė nunešti į savo ligoninę chemiškai ištirti. Panna Michonneau odradzała tak usilnie, żeby tego nie czynić, że podejrzenia Bianchona jeszcze bardziej się wzmocniły. Pamatęs, jog panelė Mišono atkakliai nori viską išmesti, jis dar labiau ėmė ją įtarti. Vautrin wrócił nadzwyczaj prędko do stanu normalnego, co również kazało się domyślać jakiegoś spisku przeciw wesołemu trefnisiowi gospody. Be to, Votrenas labai greitai atsigavo, ir tas taip pat patvirtino mintį, jog prieš pensiono linksmintoją buvo surengtas kažkoks sąmokslas. W chwili gdy Rastignac powrócił, Vautrin stał już przy piecu w sali jadalnej. Kai Rastinjakas parėjo, Votrenas stovėjo valgomajame prie krosnies. Wszyscy stołownicy z wyjątkiem ojca Goriot zebrali się dziś wcześniej niż zwykle, zwabieni wieścią o pojedynku młodego Taillefera. Wszyscy ciekawi byli szczegółów wypadku oraz pragnęli dowiedzieć się, jaki wpływ pojedynek ten wywrze na los Wiktoryny. Pensiono gyventojai, nepaprastai susidomėję žinia apie Tajfero sūnaus dvikovą, visi, išskyrus tėvą Gorijo, buvo susirinkę anksčiau nei paprastai ir šnekučiavosi apie tą įvykį, labai norėdami patirti visas jo smulkmenas ir sužinoti, kokią įtaką jis turės Viktorinos likimui. Przy wejściu oczy Eugeniusza spotkały wzrok Vautrina, który tak głęboko wniknął mu do serca i tak silnie poruszył w nim jakieś struny niedobre, że młodzieniec zadrżał mimowolnie. Kai tik Rastinjakas įėjo, jo akys susidūrė su nepajudinamojo Votreno akimis. Votreno žvilgsnis smelkte persmelkė jam širdį ir taip stipriai užgavo piktų jos jausmų stygas, jog jis visas suvirpėjo. - No cóż, drogie dziecię - rzekł zbiegły galernik - zdaje się, że płaskonosa jejmość nie prędko sobie ze mną poradzi. - Matai, brangusis vaikine, - tarė jam bėglys katorgininkas, - giltinė ne taip lengvai paraus mane. Panie tu powiadają, żem zniósł bez szwanku takie uderzenie krwi, które by mogło byka zabić. Aš, kaip sako šios ponios, pergalingai atlaikiau smūgį, kuris būtų net jautį paguldęs. - A! Mógłbyś pan powiedzieć bawoła - zawołała wdowa Vauquer. - Kur čia, galėtumėt sakyti bulių, ne tik jautį! - sušuko našlė. - Czybyś pan nierad był, że ja żyję? - szepnął Vautrin pochylając się ku Rastignacowi, którego myśli zdawał się przenikać. - Nejaugi jums nemalonu matyti mane gyvą? - tyliai pasakė Votrenas į ausį Rastinjakui, kurio mintis jis tarėsi įspėjęs. - To by zakrawało na diable silnego człowieka. - Matote, šis žmogus velniškai stiprus. - Ach, prawda! - zawołał Bianchon, panna Michonneau mówiła onegdaj o jakimś panu przezwanym *Trompe-la-Mort*; dla pana to imię byłoby bardzo stosowne. - Ak, beje, - tarė Bjanšonas, - panelė Mišono užvakar kalbėjo apie vieną poną, pravarde Mirties Niekintojas; šils vardas labai tiktų jums. Wyraz ten uderzył niby grom w Vautrina. Biedny galernik zbladł i zachwiał się, a magnetyczne jego spojrzenie padło jak promień słońca na pannę Michonneau, której kolana ugięły się pod tym prądem silnej woli. Tas žodis trenkė Votrenui kaip perkūnas: jis pabalo ir susvyravo, jo magnetingas žvilgsnis įsmigo kaip saulės spindulys į panelę Mišono, kuriai šitoks valios antpuolis pakirto kojas. Stara panna osunęła się bezwładnie na krzesło, a Poiret stanął spiesznie pomiędzy nią a Vautrinem, pojmując, że jej niebezpieczeństwo zagraża. Galernik zrzucił maskę dobroduszności, pod którą ukrywał prawdziwą swą naturę, a twarz jego stała się naraz dziko wyrazista. Senmergė susmuko į krėslą. Puarė žvaliai atsistojo tarp jos ir Votreno, supratęs, kad jai kilo pavojus, - telks žiaurus staiga pasidarė katorgininko veidas, nuo kurio nukrito meilumo kaukė, slėpusi ligi šiol jo tikrąją prigimtį. Obecni patrzyli ze zdumieniem na niepojęty dla nich dramat. Dar nesuprasdami šios dramos, pensiono gyventojai sumišo. W tej chwili dało się słyszeć stąpanie kilku ludzi i szczęk karabinów, które żołnierze na bruk opuścili. Tą akimirksnį pasigirdo keleto žmonių žingsniai, ir sudžeržgėjo šautuvai, kuriais kareiviai kaukštelėjo į gatvės grindinį. Collin zaczął machinalnie szukać wyjścia, mierząc spojrzeniem okna i ściany, gdy wtem czterech ludzi ukazało się we drzwiach salonu. Kai Kalenas, instinktyviai ieškodamas, pro kur pasprukti, žvilgčiojo į langus ir sienas, salono duryse pasirodė keturi vyrai. Był to szef policji w towarzystwie trzech oficerów bezpieczeństwa. Pirmasis buvo slaptosios policijos viršininkas, trys kiti - viešosios policijos valdininkai. - W imię prawa i króla - zaczął jeden z oficerów; ale mowę jego zagłuszył szmer podziwu. - Įstatymo ir karaliaus vardu! - tarė vienas valdininkas. Jo žodžius nuslopino nustebusių pensiono gyventojų murmėjimas. Po chwili milczenie zapanowało w sali jadalnej, obecni rozstąpili się przed trzema oficerami, którzy zbliżali się z ręką w bocznej kieszeni, gdzie każdy z nich miał pistolet nabity. Staiga valgomajame stojo tyla. Gyventojai prasiskyrė, duodami kelią trims vyrams, kurie visi dešines rankas laikė šalinėse kišenėse, suėmę užtaisytus pistoletus. Dwaj żandarmi weszli w ślad za agentami i stanęli we drzwiach salonu, a dwaj inni ukazali się jednocześnie we drzwiach prowadzących na schody. Du žandarai, įėję paskui policijos valdininkus, užstojo duris į saloną, kiti du pasirodė duryse į laiptus. Szczęk broni i kroki kilku żołnierzy dały się słyszeć na bruku przed fasadą domu. Daugybės kareivių žingsniai ir šautuvų stuksėjimas pasigirdo ant grįsto takiuko išilgai fasadą. Wszelka nadzieja ucieczki zgasła dla Collina, na którym zatrzymało się spojrzenie wszystkich obecnych. Taigi jokių vilčių pabėgti tuo būdu nebeliko Mirties Niekintojui, į kurį susmigo nesulaikomi visų žvilgsniai. Szef podszedł wprost ku niemu i wymierzył mu tak silne uderzenie w głowę, że peruka zleciała, ukazując fizjonomię Collina w całej okropności. Viršininkas priėjo stačiai prie jo ir pirmai pradžiai taip šveitė jam plaštaka per galvą, jog nulėkė perukas ir Koleno galva pasirodė visa baisybe. Rzekłbyś, że wszystkie ognie piekielne oświeciły swym blaskiem tę twarz i głowę pokrytą krótkimi, ceglastoczerwonymi włosami, które nadawały jej przerażający wyraz siły zmieszanej z przebiegłością. Tas veidas ir ta galva, apaugusi trumpais raudonais plytų spalvos plaukais, primenančiais baisią jėgą, susiliejusią su klasta, puikiai derindamasi su visu kūnu, bylojo apie kažkokį vidinį gaivalą, glūdintį šiame žmoguje, ir visiems pasirodė, tarytum pragaro ugnys būtų jį nuplieskusios. Głowa taka odpowiadała biustowi; patrząc na nią każdy pojął dopiero całego Vautrina, jego przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, jego zasady niewzruszone, jego wyznanie woli absolutnej, władzę, jaką mu nadawał cynizm myśli i czynów oraz siła organizacji mogącej wszystko znieść. Kiekvienas suprato Votreną visą - jo praeitį, jo dabartį, jo ateitį, jo doktrinas, nežinančias pasigailėjimo, jo sauvalės religiją, jo karališką savijautą, kurią jam teikė jo minčių bei jo darbų cinizmas ir stiprus organizmas, kuriam viskas įmanoma. Krew uderzyła mu do twarzy, oczy zaiskrzyły się jak u dzikiego kota. Kraujas pašoko jam į veidą, akys sublizgėjo kaip laukinės katės. Podskoczył na miejscu z dziką energią i zaryczał tak, że wszyscy stołownicy wydali okrzyk przerażenia. Jis Su tokia kraupia energija susigūžė pulti ir taip suriaumojo, jog išsigandę aiktelėjo visi pensiono gyventojai. Na ten lwi podskok agenci, poparci ogólnym okrzykiem, wyciągnęli pistolety z kieszeni. Sulig tuo liūto judesiu ir visų išgąsčiu valdininkai išsitraukė pistoletus. Widząc błyszczące kurki u pistoletów, Collin pojął grożące mu niebezpieczeństwo i w jednej chwili dał dowód najwyższej potęgi ludzkiej. Kolenas suprato pavojų, matydamas blizgant atlaužtus gaidukus, ir vienu akimirksniu parodė aukščiausios žmogaus savitvardos pavyzdį. Był to obraz straszliwy i wspaniały! Baisus ir didingas reginys! na twarzy jego ukazało się zjawisko przypominające proces, jaki się odbywa w kotle przepełnionym parą, która by góry mogła rozsadzić, a którą rozprasza w oka mgnieniu kropla zimnej wody. Jo veidas buvo fenomenas, palyginamas nebent su katilu, pilnu garo, kuris galėtų kalnus kilnoti, tačiau akies mirksniu nusėda, įkritus lašui vandens. Chwila rozwagi, szybka jak błyskawica, była kroplą wody, co ochłodziła wściekłość galernika. Lašas vandens, ataušinęs jo pasiutį, buvo viena mintis, sublykčiojusi kaip žaibas. Spojrzał na swą perukę i począł się uśmiechać. Jis nusišypsojo ir pažiūrėjo į savo peruką. - Nie bardzoś dziś grzeczny - powiedział do szefa policji i wyciągnął ręce, wzywając żandarmów skinieniem głowy. - Tu šiandien ne per daug mandagus, - tarė jis slaptosios policijos viršininkui ir atkišo rankas žandarams, vadindamas juos į save galvos mostu. - Panowie żandarmi, proszę mi włożyć kajdany na ręce lub na palce. - Ponai žandarai, uždėkite man pančius ar grandines. Biorę wszystkich obecnych za świadków, że się nie opieram. Aš imu liudininkais visus čia esančius žmones, kad nesipriešinu. W sali rozległ się szmer podziwu, wywołany szybkością, z jaką ogień i lawa wybuchły z tego wulkanu człowieczego i na powrót się w nim ukryły. Per kambarį nušnarėjo nuostaba, kad iš to žmogiškojo vulkano taip staiga išsiveržė lava ir ugnis ir vėl suslūgo. - To ci się nie podoba, panie gwałtowniku - dodał galernik spoglądając na sławnego dyrektora policji sądowej. - Neišdegė, ponas pagyrų puode, - tarė katorgininkas, žiūrėdamas į garsųjį slaptosios policijos viršininką. - Prędzej, rozbierać się! - powiedział pogardliwie jegomość z uliczki Sainte-Anne. - Na, nusivilk! - niekinamu balsu tarė jam žmogus iš šv. Onos gatvelės. - Po co? - odparł Collin - tu są damy. - Kam? - tarė Kolenas. - Čia yra moterų. Ja się bynajmniej nie zapieram i oddaję się dobrowolnie. Aš nieko nesiginu, aš pasiduodu. Zatrzymał się i powiódł okiem po zgromadzeniu, jak mówca, który ma powiedzieć coś zadziwiającego. Nutilo valandėlę ir pažiūrėjo į susirinkusius kaip oratorius, ketinąs pasakyti labai įdomių dalykų. - Piszcie, ojcze Lachapelle - powiedział do małego, siwiuteńkiego staruszka, który usiadł na rogu stołu i wyjął z teki protokół. - Rašyk, tėtuši Lašapeli, - įtarė jis, kreipdamasis į smulkų žilą seniuką, atsisėdusį prie stalo ir iš portfelio išsitraukusį arešto protokolo blanką. - Przyznaję, że jestem Jakub Collin, zwany Trompe-la-Mort, którego skazano na dwadzieścia lat więzienia. Przed chwilą dowiodłem, żem nie skradł mego przydomka - mówił do mieszkańców gospody - bo dość mi było podnieść rękę, żeby te szpiegi rozleli wszystek mój *sok* na domowy *deptak* mamy Vauquer. - Aš prisipažįstu, kad esu Žakas Kolenas, vadinamas Mirties Niekintoju, nuteistas dvidešimčiai metų katorgos; ir aš jums ką tik parodžiau, kad ne veltui tą pravardę nešioju. Jei būčiau tiktai ranką pakėlęs, - tarė jis pensiono gyventojams, - tie trys šnipukai būtų man ištekinę visą mano sunką ant mamytės Vokė namų aslos. Te szelmy umieją przygotowywać zasadzki! Tie sukčiai moka spąstus spęsti. Pani Vauquer omal nie zemdlała słysząc te słowa. Poniai Vokė pasidarė bloga nuo tų žodžių. - Mój Boże! - rzekła do Sylwii - wszak to można się rozchorować. Trzebaż mi było jeszcze iść z nim wczoraj do teatru! - Dieve mano, čia susirgti galima; o aš dar vakar buvau su juo teatre! - tarė ji Silvijai. - Trochę filozofii, mamuniu - zawołał Collin. - Truputį filosofijos, mamyte, - atsiliepė Kolenas. - Alboż to takie nieszczęście, żeście byli wczoraj w mojej loży w teatrze? - Ar tai bėda, kad su manimi buvote vakar mano ložėje? - sušuko jis. Albożeście to lepsi od nas? - Ar jūs geresni už mus? Na naszym ramieniu mniej jest hańby, niż w waszym sercu, niedołężne członki zgangrenowanego towarzystwa: najlepszy z was nie mógł mi się oprzeć. Mums ant peties mažiau gėdos kaip jūsų širdyje, jūs ištižę supuvusios visuomenės nariai: jūsų geriausiasis neatsilaikė prieš mane. Spojrzał na Rastignaca z wdzięcznym uśmiechem, który dziwnie odbijał przy surowym wyrazie twarzy. - Jo akys įsirėmė į Rastinjaką, ir jis pasiuntė jam malonų šypsnį, keistai kontrastuojantį su rūščia jo veido išraiška. - Nasza umowa nie zerwana, aniołku, ma się rozumieć jeżeli ty zechcesz! - Mūsų sutartis palieka galioti, mano angele, - suprantama, jeigu sutinkate. Wiesz? Žinokite! I zaśpiewał: Moja Franusia dziwnie jest miła W swojej prostocie… - Jis uždainavo: Žavi mana Fanšetė Savuoju kuklumu. - Nie masz się o co troszczyć - począł znowu - ja umiem odbierać to, co mi się należy. - Nesirūpinkite, - pridūrė, - aš moku išieškoti, kas man priklauso. Ludzie zanadto mnie się obawiają, żeby ktokolwiek śmiał mnie *okpiwać*! Manęs žmonės per daug bijo, kad apmautų! W słowach tego człowieka malowały się całe galery, z właściwymi sobie obyczajami i językiem, z gwałtownymi przeskokami od śmieszności do zgrozy, z przerażającą wielkością, z całą rubasznością i całym upodleniem. Nie był to już człowiek zwyczajny, ale typ całego narodu wyrodnego, całego ludu dzikiego a logicznego, nieokrzesanego, a giętkiego. Katorga su savo papročiais ir savo žargonu, su savo staigiais šuoliais iš juokų į baisybes, su savo klaikia didybe, savo familiarumu, savo suniekšėjimu staiga prasimušė ta kalba iš šio žmogaus, kuris nebebuvo žmogus, tiktai tipas, atstovaująs visai išsigimusiai padermei, žiauriai ir logingai giminei, brutaliai ir mikliai. W jednej chwili Collin stał się poematem piekielnym, w którym malowały się wszystkie uczucia ludzkie, z wyjątkiem jednej tylko skruchy. Vienu akies mirksniu Kolenas tapo pragaro poetu, kuriame reiškiasi visi žmogaus jausmai, išskyrus tik vieną - atgailos jausmą. Spojrzenie jego było spojrzeniem upadłego archanioła, który wiecznie wojny pragnie. Jo žvilgsnis buvo puolusio, bet trokštančio amžinai kovoti arkangelo žvilgsnis. Rastignac spuścił oczy, przyjmując to zbrodnicze kuzynostwo, jako karę należną za wszystkie złe myśli, którym się oddawał. Eugenijus nuleido akis, priimdamas tą nusikaltėlio giminystę kaip baudą sau už blogas mintis. - Kto mnie zdradził? - zapytał Collin, wodząc straszliwym swym wzrokiem po całym zgromadzeniu. - Kas mane išdavė? - tarė Kolenas, vedžiodamas baisias akis per susirinkusius. To ty, stara świętoszko - powiedział wpatrując się w pannę Michonneau - tyś wywołała moją fałszywą apopleksję, ciekawe! Ir sustojo prie panelės Mišono: - Tai tu, - tarė jai, - sena ragana, tu man užtaisei dirbtinį alpulį, šnipe tu! Gdybym chciał powiedzieć dwa słowa, to by ci za tydzień głowę ścięto. Pakaktų poros mano žodžių - ir po savaitės tau galvą nusuktų. Lecz przebaczam ci, jam chrześcijanin. Tik aš tau atleidžiu, esu krikščionis. Zresztą, to nie ty mnie zaprzedałaś. Bet, kita vertus, ne tu mane ir pardavei. Ale kto mógł to zrobić? Bet kas? Ach! ach! - Cha cha! Szukacie tam na górze - zawołał, słysząc, że agenci policji sądowej otwierają jego szafy i przetrząsają odzienie. Jūs rausiatės tenai, viršuje, - sušuko jis, išgirdęs kaip slaptosios policijos pareigūnai varsto jo spintas ir imlioja daiktus. - Nie ma ptaków w gnieździe, wczoraj już odleciały i nic się nie dowiecie. - Nebėr lizde paukščiukų, išskrido vakar. Ir nieko jūs nesužinosite. Moje księgi handlowe są tutaj - mówił uderzając się w czoło. Mano buhalterija va kur! - tarė jis, pliaukštelėjęs sau per kaktą. - Teraz już wiem, kto mnie zaprzedał. - Aš dabar žinau, kas mane pardavė. Z pewnością nie kto inny, tylko ten podły Fil-de-Soie. Niekas kitas, kaip tas valkata Šilko Siūlas. Wszak prawda, ojcze łapaczu? - rzekł zwracając się do szefa policji. Ar ne taip, tėve gaudytojau? - tarė jis policijos viršininkui. - Zgadza się to jakoś bardzo z pobytem naszych biletów bankowych tam na górze. - Tik jis žinojo, kad mūsų banknotai laikomi tenai, viršuje. Więcej nic nie ma, kochane szpiegi. Nieko ten nebėra, šnipukai. Fil-de-Soie zniknie z oblicza ziemi w przeciągu dwóch tygodni, choćby go strzegła cała wasza żandarmeria. O dėl Šilko Siūlo, tai nepraeis nė dvi savaitės, ir jis bus po velėna, nors ir lieptumėt jį saugoti visai savo žandarmerijai. Coście wy dali tej Michonnecie? - zapytał policjantów. - Kiek jūs jai davėte, tai Mišoniukei? - tarė jis policininkams. - Jakieś kilka tysięcy talarów! - Kokį tūkstantį ekiu! Jam wart był więcej, ty Ninon zgniła, ty Pompadour w łachmanach, ty Wenero z Pere-Lachaise! O aš buvau daugiau vertas, tu sukirmijusi Ninona, tu nuplyšusi Pompadur, tu kapinių Venera. Trzeba było mnie przestrzec, to bym ci dał sześć tysięcy franków. Jei tu mane būtum įspėjusi, būtum gavusi šešis tūkstančius frankų. A! A! Nie spodziewałaś się tego, stara nikczemnico; gdybyś mogła przewidzieć, to pewnie wolałabyś mieć ze mną do czynienia. Tu to nežinojai, sena žmogienos prekiautoja, nes šiaip pirmenybė būtų tekusi man. Tak jest, byłbym dał sześć tysięcy, żeby uniknąć podróży, która wypada mi nie pomyśli i naraża mnie na stratę pieniężną - mówił Collin, podczas gdy mu kajdany wkładano. Taip, būčiau tau tiek davęs, kad išsisukčiau nuo tos kelionės, kuri man nepatinka ir daug pinigo atsieina, - (kalbėjo jis, kol jam dėjo grandines. - Ci ludzie będą umyślnie wlec się ze mną całe wieki. - Tie žmogynai pasigardžiuodami tąsys mane be galo ir pabaigos po teismus, norės mane sumurkšlinti. Gdyby mnie zaraz posłali na galery, to bym niebawem powrócił do swych zajęć na złość wszystkim gawronom z nadbrzeża des Orfevres. Jei tik mane išsiųstų tiesiai į katorgą, aš tuoj grįžčiau prie savo darbo, ir nieko nepadarytų Auksakalių krantinės žiopleliai. Tam, na galerach, wszyscy wyłazić będą ze skóry, żeby oswobodzić jak najprędzej dobrego swego generała Trompe-la-Mort. O, tenai anie visi iš kailio nersis, kad tik pagelbėtų ištrūkti savo generolui, tam gerajam Mirties Niekintojui! Czyż jest między wami choć jeden, co by mógł, tak jak ja, poszczycić się dziesięciotysięcznym zastępem braci, którzy wszystko dla mnie zrobić gotowi? - zapytał z dumą. Ar yra tarp jūsų bent vienas, kuris kaip aš turėtų daugiau nei dešimtį tūkstančių brolių, pasiryžusių viską dėl jūsų padaryti? - paklausė jis pasididžiuodamas. Jest tu nie mało dobrego - mówił uderzając się w piersi; jam nigdy nikogo nie zdradził! - Čia yra šis tas gera, - tarė, duodamas sau į krūtinę, - aš nieko nesu išdavęs! Spójrz na tych ludzi, świętoszko - mówił do starej panny. Še, maita, pažiūrėk į juos, - tarė senai mergai. - Na mnie patrzą oni ze strachem, a na ciebie spoglądają z najwyższym obrzydzeniem. - Į mane jie žiūri baisėdamiesi, o tu... tavimi jie tik pasišlykštės. Zbieraj teraz, coś posiała. Štai tau atpildas. Zatrzymał się i powiódł okiem po zgromadzonych. Jis patylėjo apžvelgdamas pensiono gyventojus. - Jacyście wy wszyscy głupi! - Ir kokie jūs visi mulkiai. Czyście nie widzieli nigdy galernika? Katorgininko nematę, ar ką? Galernik w rodzaju obecnego tutaj Collina jest człowiekiem mniej nikczemnym od innych, człowiekiem, który protestuje przeciw kłamstwu ustaw społecznych, jak mówi Jan Jakub, którego uczniem mam zaszczyt się nazywać. Katorgininkas Koleno eilės, kaip štai šitas, nėra toks niekingas kaip kiti žmonės, jis protestuoja prieš gilias visuomenės sutarties suktybes, kaip sako Žanas Žakas, kurio sekėju turiu garbės būti. Wreszcie ja występuję sam przeciw rządowi, który ma za sobą całą kupę trybunałów, żandarmów i budżetów. Ir pagaliau - aš vienas prieš visą valdžią su visa daugybe tribunolų, žandarų, biudžetų, ir ją vedžioju už nosies. - Do licha! - zawołał malarz. - Velniai rautų! - sušuko dailininkas. - Warto by go odmalować w tej chwili. - Tai smagu būtų jį tokį nupiešti! - Powiedz mi, przewodniku imć pana kata, naczelniku WDOWY (jest to imię pełne straszliwej poezji, które galernicy nadają gilotynie), bądź dobrym dzieckiem, powiedz, czy to Fil-de-Soie mnie zaprzedał! - mówił Collin do szefa policji. - Nagi pasakyk man, jo malonybės budelio numylėtini, Našlės valdytojau (Našlė - baisingos poezijos kupinas vardas, nusikaltėlių duotas giljotinai), - pridūrė jis, atsigręžęs į slaptosios policijos viršininką, - būk geras, pasakyk man, ar ne Šilko Siūlas mane išdavė? - Nie chciałbym, żeby on pokutował za drugiego, to byłoby niesprawiedliwie. Aš nenorėčiau, kad jis mokėtų kito skolą, tai būtų neteisinga. Agenci policyjni, którzy przetrzęśli i opisali wszystko, co się znajdowało w jego mieszkaniu, zeszli w tej chwili na dół i mówili coś z cicha do naczelnika wyprawy. Tuo tarpu valdininkai, viską jo bute sužiūrėję ir viską surašę, grįžo ir patylomis kalbėjo su operacijos vadu. Protokół był skończony. Protokolas buvo baigtas. - Za chwilę już mnie stąd uprowadzą - rzekł Collin do wszystkich mieszkańców domu. - Ponai, - tarė Kolenas, kreipdamasis į pensiono gyventojus, - jie mane tuoj išsives. - Byliście państwo dla mnie bardzo uprzejmi przez cały ciąg naszej znajomości; nigdy wam tego nie zapomnę. Jūs buvote visi man labai malonūs, kol čia su jumis gyvenau, aš liksiu jums dėkingas. Teraz żegnam was. Priimkite mano atsisveikinimą. Pozwólcie, że wam przyślę fig prowansalskich. Jūs man leisite atsiųsti jums figų iš Provanso. Postąpił kilka kroków i zatrzymał się, żeby popatrzeć na Rastignaca. Jis žengė kelis žingsnius ir atsigręžė pasižiūrėti į Rastinjaką. - Bywaj zdrów, Eugeniuszu - powiedział głosem smutnym i łagodnym, który dziwnie jakoś odbijał od szorstkiego tonu słów poprzednich. - Lik sveikas, Eugenijau, - tarė meiliu ir liūdnu balsu, kažkaip keistai nesiderinančiu su anų jo šnektų nuožmiu tonu. - Gdybyś był kiedy w potrzebie, to pamiętaj, żem ci zostawił szczerego przyjaciela. - Jei tau reikės, palieku ištikimą draugą. Pomimo kajdan zrobił ruch, jak gdyby zasłaniał się szpadą, przy czym zakomenderował głosem fechmistrza: raz, dwa! I zadał pchnięcie. Kad ir su grandinėmis ant rankų, jis įstengė atsistoti kovos padėty ir kaip fechtavimo mokytojas sukomandavo: "viens, du!" ir mostelėjo lyg kirsdamas. - W razie nieszczęścia możesz się tam udać. - Jei kokia bėda - kreipkis tenai. Osoba jego i pieniądze, wszystko na twe usługi. Ir žmogų, ir pinigų - visko galėsi gauti. Dziwny ten człowiek wymówił ostatnie słowa tak żartobliwie, że tylko Rastignac i on sam mogli pojąć ich znaczenie. Ta keista žmogysta tiek primaišė juokų į pastaruosius posakius, jog jį tegalėjo suprasti vien Rastinjakas ir jis pats. Po chwili żandarmi, żołnierze i agenci policyjni opuścili gospodę. Sylwia nacierała octem skronie swej pani i spoglądała po obecnych, którzy nie mogli wyjść z podziwu. Kai žandarai, kareiviai ir policijos pareigūnai išėjo iš namų, Silvija, trindama actu savo poniai smilkinius, pažvelgė į apkvaišusius pensiono gyventojus. - No proszę! - powiedziała - A jednak był to dobry człowiek. - O vis dėlto, - tarė ji, - čia tai bent vyras buvo! Słowa te rozwiały urok wywołany dziwną sceną, która obudziła w sercach obecnych tłum uczuć różnorodnych. Tas šūksnis išsklaidė kerus, į kuriuos šios scenos sukeltų jausmų antplūdis ir įvairybė buvo įtraukę visus. Zgromadzeni spojrzeli po sobie i zatrzymali wzrok na pannie Michonneau. Stara panna stała pod piecem, sucha i chłodna jak mumia, z oczyma spuszczonymi, jak gdyby z obawy, że cień daszka nie zdoła ukryć wyrazu malującego się w jej wzroku. Tą akimirką pensiono gyventojai, pažiūrėję į kits kitą, visi vienu kartu susmeigė akis į panelę Mišono, nusibaigusią, sausą ir šaltą kaip mumiją, styrančią prie krosnies, akis žemyn nubedusią, lyg bijančią, kad jos antkakčio šešėlis nebūtų per silpnas nuslėpti jų išraiškai. Wszyscy pojęli, dlaczego ta twarz wydawała się zawsze tak niemiłą. Ta būtybė, jau tiek seniai visiems antipatiška, vienukart parodė savo veidą. Jednozgodny szmer rozległ się po sali, świadcząc o wstręcie powszechnym. Pasigirdo tylus sutartinis murmėjimas, rodąs vieningą pasipiktinimą. Panna Michonneau słyszała szemranie, lecz nie ruszyła się z miejsca. Panelė Mišono girdėjo, bet nė nekrustelėjo. Bianchon pochylił się najpierwszy do swego sąsiada. Bjanšonas pirmasis pasilenkė į kaimyną. - Ja się stąd wynoszę, jeżeli ta panna myśli zasiadać z nami do stołu - wyrzekł półgłosem. - Manęs čia nebus, jei ta merga ir toliau su mumis prie vieno stalo sės, - tarė jis pusbalsiu. W mgnieniu oka wszyscy, z wyjątkiem Poireta, zgodzili się ze zdaniem medyka, który, poparty zgodą ogólną, przystąpił do Poireta. Vienu akies mirksniu visi, be Puarė, parėmė studentą mediką, kuris, visų palaikomas, priėjo prie seno pensininko. - Pan jesteś w najlepszych stosunkach z panną Michonneau - powiedział - zechciejże pomówić z nią i dać jej do zrozumienia, że powinna wynieść się stąd natychmiast. - Kadangi jūs ypatingai artimas panelei Mišono, - tarė jis jam, - tai pakalbėkite su ja, išaiškinkite, kad ji turi nešdintis lauk iš čia, ir tučtuojau. - Natychmiast? - powtórzył Poiret z podziwem. - Tučtuojau? - pakartojo Puarė nustebęs. Zbliżył się potem do starej panny i szepnął jej coś do ucha. Paskui priėjo prie senmergės ir pasakė į ausį kelis žodžius. - Jam zapłaciła komorne i mieszkam tu za pieniądze, tak jak i wszyscy - odparła panna Michonneau, rzucając na zgromadzonych wzrok jaszczurki. - Bet mano užmokėta iš anksto, aš gyvenu čionai už savo pinigus kaip visi, - tarė ji, svaidydama gyvatės žvilgsnius į gyventojus. - To nic nie znaczy, my się złożymy i oddamy pani pieniądze - rzekł Rastignac. - Iš to nieko nebus, mes sumesim pinigų ir atlyginsime jums nuostolius, - tarė Rastinjakas. - Pan trzyma stronę Collina - odparła panna Michonneau mierząc go spojrzeniem zjadliwym i badawczym - i nie trudno zgadnąć dlaczego. - Ponas palaiko Koleną, - atsakė ji, mesdama į studentą nuodingą ir tiriamą žvilgsnį, - ir nesunku suprasti kodėl. Na te słowa Rastignac podskoczył, jak gdyby chciał rzucić się na starą pannę i udusić ją własnymi rękoma. Sulig tais žodžiais Eugenijus pašoko, lyg norėdamas pulti tą seną mergą ir pasmaugti ją. Spojrzenie jej pełne fałszu rozjaśniło straszliwym światłem głąb jego duszy. Tas žvilgsnis, kurio klastą jis suprato, baisia šviesa nutvieskė jo sielą. - Dajże jej pan pokój! - zawołali obecni. - Liaukitės! - ėmė rėkti gyventojai. Eugeniusz skrzyżował ręce i nie rzekł ani słowa. Rastinjakas susinėrė ant krūtinės rankas ir paliko bestovįs. - Skończmy raz przecie z tym Judaszem rodzaju żeńskiego - rzekł malarz do pani Vauquer. - Baikim reikalą su tuo Judu sijonuotu, - tarė dailininkas, kreipdamasis į ponią Vokė. - Jeżeli pani nie wypędzisz Miszonówny, to my opuścimy natychmiast tę szopę i wszędzie rozgłaszać będziemy, że to jest przytułek szpiegów i galerników. - Ponia, jei jūs neišgrūsite pro duris tos Mišono, tai mes visi einame šalin iš jūsų pastoginės ir visiems sakysime, kad čia gyvena tik šnipai ir banditai. W razie przeciwnym nie powiemy nikomu o tym wypadku, bo, co prawda, to samo może się wydarzyć w najlepszym towarzystwie; dopóki nie zaczną piętnować galerników na czole, nie zabronią im przebierać się za mieszczan paryskich i zgrywać głupią rolę trefnisia, do której oni mają jakiś pociąg szczególny. Priešingu atveju mes nutylėsim tą įvykį, nes taip juk pagaliau gali atsitikti ir tarp geriausių žmonių, kol katorgininkams deda žymę ne kaktoje ir kol jiems nėra uždrausta valkstytis Paryžiaus miestiečių kailiu ir taip mikliai išdykauti kaip dabar. Na tę mowę pani Vauquer odzyskała cudownie zdrowie, wyprostowała się, skrzyżowała ręce i otworzyła oczy jasne, w których ani śladu łez nie było. Taip jam pasakius, ponia Vokė per stebuklą atgavo sveikatą, išsitiesė, susinėrė rankas, atmerkė akis, giedras ir nėmaž neašarotas. - Ależ, mój drogi panie, chyba pan pragniesz ruiny mego domu? - Bet, brangusis pone, jūs norite mano namus vėjais paleisti? Oto już pan Vautrin… Štai ponas Votrenas... O, mój Boże! - zawołała przerywając sobie - nie mogę powstrzymać się, żeby nie nazywać go tym uczciwym nazwiskiem. Ak, tu pone dieve, - tarė, pertraukdama pati savo kalbą, - negaliu nuprasti vadinti jį senuoju garbingo žmogaus vardu! Oto - ciągnęła dalej - jedno mieszkanie już próżne, a pan chcesz, żebym miała jeszcze dwa do wynajęcia w takiej porze, kiedy wszyscy siedzą na miejscu. Antai, vienas kambarys jau tuščias, o jūs norite, kad turėčiau dar du neužimtus, ir tokiu metų laiku, kada niekas kambarių neieško. - Panowie, bierzmy kapelusze i idźmy na obiad do Flicoteaux, na placu Sorbonne - powiedział Bianchon. - Ponai, imame skrybėles ir eime pietauti pas Flikoto, Sorbonos aikštėje, - tarė Bjanšonas. Pani Vauquer obrachowała w jednej chwili, po której stronie jest większa korzyść i potoczyła się ku pannie Michonneau. Ponia Vokė akies mirksniu sumetė, katrą pusę laikyti jai naudingiau, ir nuriedėjo prie panelės Mišono. - No cóż, moja piękna panienko, nie pragniesz przecież zguby mojego zakładu? - Tai ką gi, mano brangioji, mano gražuole, negi jūs norėsite, kad sužlugtų mano namai, ką? Widzisz, do jakiej ostateczności ci panowie mnie doprowadzają; zechciejże przepędzić dzisiejszy wieczór w swoim pokoju. Matote, kaip mane varo į bankrotą šitie ponai; lipkite į savo kambarį šiam vakarui. - O nie, nie - zawołali wszyscy stołownicy - żądamy, żeby wynosiła się stąd natychmiast. - Nieko panašaus, nieko panašaus! - ėmė rėkti gyventojai, - mes norime, kad ji tučtuojau išsinešdintų. - Ależ biedna panna nie jadła jeszcze obiadu - rzekł Poiret z wyrazem litości. - Bet ji dar pietų nevalgė, vargšė panelė, - pasakė Puarė graudžiu balsu. - Niech sobie idzie jeść, gdzie się jej tylko podoba - zawołało kilka głosów. - Tegu sau eina pietauti, kur tik jai patinka, - sušuko keli balsai. - Precz ze szpiegiem! - Pro duris šnipę! - Precz ze szpiegami! - Pro duris šnipus! - Panowie! - zawołał Poiret, uzbrajając się nagle w odwagę, której miłość nawet baranom udziela - chciejcież płeć uszanować. - Ponai, - suriko Puarė, staiga pajutęs savyje labai daug narsybės, kurios net ir avinams teikia meilė, - gerbkite kitos lyties asmenį. - Szpiegi do żadnej płci nie należą - powiedział malarz. - Šnipai neturi lyties, - tarė dailininkas. - Wyborna płciorama. - Nieko sau lytirama! - Precz za drzwiorama. - Pro dururamą! - Moi panowie, to jest nieprzyzwoicie. - Ponai, šitaip nepadoru. Gdy się kogo wyprawia, to należy grzeczniej postępować. Skiriantis su žmonėmis, privalu tam tikrų formų laikytis. Myśmy zapłacili i zostajemy - powiedział Poiret i włożył czapkę na głowę, siadając obok panny Michonneau, którą gospodyni domu starała się skłonić do odwrotu. Mūsų užmokėta, ir mes pasiliekame, - tarė Puarė, maukšlindamasis kepurę ir sėsdamasis ant kėdės greta panelės Mišono, kuriai ponia Vokė kažką dėstė. - Oj, figlarz, figlarz z pana! - powiedział malarz żartobliwie. - Nenaudėlis, - tarė jam komiškai dailininkas, - tai nenaudėlis, a? - No, jeżeli państwo nie idziecie, to my sobie pójdziemy - zawołał Bianchon. - Na, jei jūs neinate - mes einame, - tarė Bjanšonas. I wszyscy stołownicy posunęli się zgodnie ku salonowi. Ir pensiono gyventojai visi kaip vienas patraukė į salono duris. - Moja panno, cóż to znaczy? - zawołała pani Vauquer. - Panele, tai ko gi jūs norite? - užriko ponia Vokė. - Jam zrujnowana. - Man ir taip galas. Nie możesz pani pozostać, bo oni gotowi zrobić tu awanturę. Jums šičia negalima likti, jie griebsis smurto. Panna Michonneau wstała. Panelė Mišono atsikėlė. - Wyjdzie! - Išeis! - Nie wyjdzie! - Neišeis! - Wyjdzie! - Išeis! - Nie wyjdzie! - wołano po kolei. Słowa te wraz z nieprzyjaznym usposobieniem obecnych, które zaczęło się coraz wyraźniej objawiać, zmusiły pannę Michonneau do odwrotu. Przed wyjściem zawierała po cichu jakieś układy z gospodynią. - Neišeis! Šie žodžiai, sakomi pakaitomis, ir priešiškumas, pradėjęs vis ryškiau skambėti juose, prispyrė panelę Mišono nešdintis, pasišnibždėjus su šeimininke. - Idę do pani Buneaud - powiedziała groźnie. - Aš kraustausi pas ponią Biuno, - tarė ji grasinamai. - Możesz pani iść, gdzie się podoba - odparła pani Vauquer, widząc dla siebie krwawą obelgę w wyborze gospody Buneaud, która z nią wiecznie rywalizowała, a tym samym była jej nienawistna. - Eikite, panele, kur tik jums patinka, - tarė ponia Vokė, jausdamasi skaudžiai užgauta, kad ta pasirinko jos varžovės namus, kurių ji nekentė. - Idź panna do Buneaudowej, będą cię tam poić kwaśnym winem i karmić potrawami kupionymi od przekupniów. - Eikite pas tą Biuno, gausite vyno, kuris žandus suka, ir valgio, supirkinėto po būdomis. Nie mówiąc nic, stołownicy uszykowali się w dwa rzędy. Pensiono gyventojai išsirikiavo dviem eilėm, visiškai tylėdami. Poiret spoglądał tak czule na pannę Michonneau i tak naiwnie wahał się, czy ma iść za nią, czy pozostać, że stołownicy, uszczęśliwieni z pozbycia się starej panny, nie mogli wstrzymać się od śmiechu. Puarė žiūrėjo į panelę Mišono taip gailiai, pats atrodė toks naiviai neryžtingas, taip svyravo, ar jam eiti paskui ją, ar likti, jog gyventojai, patenkinti panelės Mišono išsikraustymu, ėmė juoktis, į jį žiūrėdami. - Ksi, ksi, ksi, Poiret - zawołał malarz. - Chi chi chi! Puarė! - sušuko dailininkas. - Dalej, hopla, hop! - Na na, oplia, op! Urzędnik z muzeum zaczął wyśpiewywać w sposób komiczny początek znanej piosenki: Partant pour la Syrie, Le jeune et beau Dunois… Muziejaus tarnautojas komiškai užtraukė žinomojo romanso pradžią: Į Siriją keliavo Gražus ir jaunas Diunua... - Idźże pan, nie zadawaj sobie przymusu; trahit sua quemque voluntas - rzekł Bianchon. - Na, eikit, eikit, juk jums be galo norisi; trahit sua quemque voluptas, - tarė Bjanšonas. - Każdy idzie za swą niebogą, wolny przekład z Wirgiliusza - dodał korepetytor. - Kiekvienas braukia, kur širdis traukia, - toks yra laisvas šių Vergilijaus žodžių vertimas, - tarė korepetitorius. Panna Michonneau spojrzała na Poireta, przy czym zrobiła takie poruszenie, jak gdyby chciała wesprzeć się na jego ramieniu. Nieborak nie mógł się oprzeć temu wezwaniu i stanął przy boku starej panny. Panelė Mišono pažiūrėjo į Puarė, darydama mostą, lyg norėtų imti jį po ranka; jis neįveikė atsilaikyti tokiam kvietimui ir tuoj pakišo ranką senei. Śmiech głośny i oklaski rozległy się po sali. Visi ėmė smarkiai ploti ir pratrūko juokais. Brawo! - Bravo, Puarė! Poiret! Stary Poiret! - Žiūrėk, tu man, senis Puarė! - Apollo-Poiret! - Apolonas Puarė! - Mars-Poiret! - Marsas Puarė! - Dzielny Poiret! - Smarkuolis Puarė! W tej chwili posłaniec wszedł do pokoju i podał list pani Vauquer. Wdowa przebiegła go oczyma i upadła bezwładnie na krzesło. Tuo tarpu įėjo pasiuntinys ir padavė laišką poniai Vokė, o ta, jį perskaičiusi, susmuko ant krėslo. - Pozostaje chyba spalić mój dom, piorun weń uderzył. - Beliko tik uždegti namus! Perkūnas trenkė. Młody Taillefer umarł o trzeciej. Tajfero sūnus mirė trečią valandą. To kara za to, żem pragnęła szczęścia tych kobiet z krzywdą biednego młodzieńca. Tai baisi man bausmė, kad toms moterims linkėjau laimės per to vargšo jaunuolio nelaimę. Pani Couture i Wiktoryna żądają, bym oddała ich rzeczy, gdyż od dzisiejszego dnia obie mają mieszkać u starego Taillefera. Ponia Kutiur ir Viktorina prašo joms atsiųsti daiktus, jos gyvensiančios pas tėvą. Ojciec Wiktoryny zgadza się, żeby wdowa Couture została przy niej, jako dama do towarzystwa. Ponas Tajferas leidžia savo dukteriai laikyti pas save našlę Kutiur kaip kompanionę. Cztery mieszkania nie zajęte, brak pięciu stołowników! Keturi kambariai tušti, penkiais gyventojais mažiau. Usiadła strapiona i bliska płaczu. Ji atsisėdo ir, rodėsi, tuoj ims verkti. - Nieszczęście weszło do mego domu! - zawołała. - Nelaimė aplankė mano namus! - sušuko ji. Turkot zajeżdżającego powozu dał się słyszeć na ulicy. Gatvėje staiga subildėjo karieta ir privažiavusi sustojo. - Jeszcze coś nowego - rzekła Sylwia. - Dar koks negandas! - tarė Silvija. Goriot ukazał się nagle we drzwiach z twarzą zarumienioną i jaśniejącą wyrazem takiego szczęścia, iż rzekłbyś, że się odrodził na nowo. Duryse pasirodė švitantis, laime spindintis Gorijo veidas. Pamatęs galėjai manyti, kad jis iš naujo gimęs. - Goriot przyjechał fiakrem! - zawołali stołownicy - ależ to chyba koniec świata. - Gorijo su karieta! - kalbėjo valgytojai. - Pasaulio galas ateina! Stary poszedł prosto do Eugeniusza, który stał w kącie zadumany. Žmogynas priėjo tiesiai prie Eugenijaus, kuris stovėjo susimąstęs kertėje, ir paėmė jį už rankos. - Chodź pan - powiedział wesoło biorąc go za ramię. - Einam, - tarė jis džiaugsmingu veidu. - Pan nie wiesz, co się stało? - zapytał Eugeniusz. - Tai jūs nežinote, kas čia darosi? - tarė jam Eugenijus. - Vautrin był galernikiem i policja ujęła go przed chwilą, a młody Taillefer już nie żyje. - Votrenas buvo katorgininkas, pasirodo, - ir jį ką tik areštavo, o Tajfero sūnus mirė. - Mniejsza o to, co to nas obchodzi? - odparł ojciec Goriot. - Na, o mums kas? - atsakė tėvas Gorijo. - Będę dziś jadł obiad z moją córką u pana, słyszysz pan? - Aš pietauju su savo dukteria, pas jus, ar girdite? Ona cię czeka; chodź prędzej! Ji jūsų laukia, eime! Porwał go silnie za ramię i uprowadził prawie przemocą, jak gdyby to była jego kochanka. Jis taip smarkiai patraukė Rastinjaką už rankos, jog verste privertė jį eiti: senis, rodės, pagrobė jį kaip mylimą mergaitę. - Jedzmy obiad - zawołał malarz. - Pietaukime! - sušuko dailininkas. Wszyscy przysunęli sobie krzesła i usiedli przy stole. Tuoj visi pasiėmė kėdes ir apsėdo stalą. - Masz tobie! - rzekła gruba Sylwia. - Dziś już same nieszczęścia, przypaliła mi się potrawa z baraniny z rzepą. - Tai va tau, - tarė storoji Silvija, - visos bėdos šiandie supuolė: mano troškinta aviena prisvilo. No! cóż robić, musicie panowie zjeść przypaloną. Ką darysi - suvalgysite ir apdegusią, tiek jau to! Pani Vauquer nie miała odwagi odezwać się, widząc tylko dziesięć osób u stołu, lecz wszyscy obecni usiłowali pocieszyć i rozweselić niebogę. Ponia Vokė žodžio nebegalėjo ištarti, matydama prie stalo tik dešimt valgytojų vietoj aštuoniolikos; kiekvienas tačiau mėgino ją paguosti ir pralinksminti. Z początku rozmawiano o Vautrinie i o wypadkach dnia ubiegłego, lecz rozmowa ślizgająca się biegiem wężowym nie zatrzymała się długo na tym przedmiocie. Zaczęto mówić o pojedynkach, o galerach, o sprawiedliwości, o prawach potrzebujących reformy, o więzieniach i wkrótce rozmawiający zostawili o sto mil za sobą Jakoba Collin i Wiktorynę z bratem. Nors iš pradžių valgytojai šnekėjo apie Votreną ir tos dienos naujienas, bet netrukus jie išsimušė į šnekos kelio vingius ir įsileido kalbėti apie dvikovas, apie katorgą, apie teismus, apie įstatymus, kuriuos reikėtų pakeisti, apie kalėjimus. Greit jie buvo per tūkstantį mylių nuo Žako Koleno, nuo Viktorinos ir jos tėvo. Dziesięciu stołowników krzyczało za dwudziestu i rzekłbyś, że dnia tego grono ich było liczniejsze niż zwykle, to była jedyna różnica między tym obiadem, a obiadem dnia poprzedniego. Kad ir dešimt jų tebuvo, bet rėkavo jie už dvidešimtį, ir atrodė, kad jų ten daugiau nei paprastai; štai ir viskas, kuo šie pietūs skyrėsi nuo vakarykščių. Wzruszenie prędko ustąpiło przed zwykłą obojętnością tych ludzi samolubnych, którzy spodziewali się znaleźć nazajutrz nową pastwę dla siebie w codziennych wypadkach Paryża; nawet pani Vauquer uspokoiła się nadzieją, która przemawiała do niej przez usta grubej Sylwii. Paėmė viršų įprastinis abejingumas, toks būdingas šiam egoistiškam pasauliui, kuris rytoj jau nusitvers ryti kitą grobį iš Paryžiaus bėgamųjų įvykių; net ponia Vokė, ir ta davėsi nuraminama vilties, kuria užkrėtė ją storosios Silvijos balsas. Cały ten dzień miał być dziwną jakąś fantasmagorią dla Eugeniusza. Eugenijui ši diena iki pačiam vakarui turėjo būti fantasmagorija. Pomimo wielkiej trzeźwości umysłu i siły charakteru, student nie mógł zebrać myśli, gdy znalazł się w powozie, obok Goriota. Po całodziennych wzruszeniach, mowa starego, zdradzająca radość niezwykłą, dźwięczała mu w uszach, jak wyrazy przez sen słyszane. Jis, kad ir stipraus būdamas charakterio, kad ir geros galvos, nebeįmanė, kaip rikiuoti savo mintis, kai važiavo karieta, sėdėdamas greta tėvo Gorijo, kurio kalbos rodė, kad jo esama nepaprastai įsmagusio, ir po tiekos sujudimų girdimi žodžiai jo ausyse skambėjo it sapne. - Skończyliśmy dziś wszystko. - Nuo šio ryto - baigta! Mamy jeść obiad razem, razem, czy ty to pojmujesz? Mes pietaujame visi trys, kartu, kartu! Jūs suprantate? Cztery lata minęło, jakem nie jadł obiadu z Delfiną, z kochaną mą Delfinką. Jau ketveri metai, kaip besu pietavęs su savo Delfina, su savo Delfinuke. Będę ją miał przez cały wieczór przy sobie. Turėsiu ją sau visą vakarą. Byliśmy w twym mieszkaniu od samego rana. Mes ruošiamės jūsų bute nuo pat ryto. Ja pracowałem w pocie czoła jak wyrobnik. Dirbau kaip juodnugaris, vienmarškinis. Pomagałem przenosić sprzęty. Baldus padėjau sunešti. Ach! Nie wiesz, jaka ona uprzejma u stołu, jak ona będzie się mną zajmowała. „Tatku, zjedz kawałek, to takie dobre.” A ja wówczas jeść nie mogę. Ak, jūs nežinote, kokia ji miela prie stalo, ji rūpinsis manimi: "Tėtuk, valgyk, dar šito štai, skanu!" O! Dawno już nie byliśmy z nią tacy spokojni, jak dziś będziemy! O, kaip seniai besu gavęs su ja taip ramiai pasibūti, kaip kad bus dabar! - Ależ dziś chyba cały świat się przewrócił? - rzekł Eugeniusz. - Šiandien, - tarė jam Eugenijus, - matyt, pasaulis bus apsivertęs aukštyn kojomis. - Czy się przewrócił? - Apsivertęs? - tarė tėvas Gorijo. Ależ nigdy jeszcze nie było tak dobrze na świecie. - Na, dar niekad jis taip gerai nestovėjo kaip dabar. Na ulicach spotykam dziś same wesołe twarze; widzę, jak przechodnie podają sobie dłonie i ściskają się serdecznie, a wszyscy wyglądają tak uszczęśliwieni, jak gdyby każdy z nich szedł do swej córki *uraczyć się* takim obiadem, jaki Delfina obstalowała przy mnie w kawiarni angielskiej. Aš regiu tik linksmus veidus gatvėse, žmones, spaudžiančius kits kitam rankas, apkabinančius kits kitą; žmones tiek laimingus, tarytum jie visi eitų pietauti pas savo dukteris, gardžiuotis pas jas tokiais puikiais pietumis, kokius ji, man girdint, užsakė Anglų kavinėje. Ale, ba! przy niej piołun wydałby się miodem najsłodszym. Tiktai ką čia - šalia jos ir pelynas būtų saldus kaip medus. - Zdaje mi się, że powracam do życia - rzekł Eugeniusz. - Atrodo, lyg grįžtu į gyvenimą, - tarė Eugenijus. - Poganiajże, woźnico - zawołał ojciec Goriot, otwierając przednie okno od powozu. - Važiuok greičiau, vežėjau! - sušuko tėvas Gorijo, prasidaręs priešakinį langutį. Jedź prędzej, dam ci sto su na piwo, jeżeli za dziesięć minut staniemy na miejscu. - Drožk smarkiau, duosiu šimtą sū arbatpinigių, jei per dešimtį minučių nuveši, kur žinai. Usłyszawszy tę obietnicę, woźnica popędził przez ulice Paryża z szybkością błyskawicy. Išgirdęs šį pažadą, vežėjas trenkė kaip žaibas Paryžiaus gatvėmis. - Ten woźnica jedzie żółwim krokiem - mówił ojciec Goriot. - Vos velkasi, - tarė tėvas Gorijo. - Dokąd mnie pan wieziesz? - zapytał Rastignac. - Bet kur jūs mane vežate? - paklausė Rastinjakas. - Do twego mieszkania - rzekł ojciec Goriot. - Pas jus, - tarė tėvas Gorijo. Powóz zatrzymał się na ulicy d'Artois. Karieta sustojo Artua gatvėje. Stary wyskoczył najpierwszy i rzucił woźnicy dziesięć franków z rozrzutnością wdowca, który o nic nie dba w paroksyzmie dobrego humoru. Senis iššoko pirmas ir metė vežėjui dešimtį frankų - dosniai kaip našlys, kuriam viskas niekai, kada jį pagauna džiaugsmo priepuolis. - Dalejże, chodźmy - mówił prowadząc Rastignaca przez dziedziniec. Zatrzymali się na trzecim piętrze, u drzwi mieszkania położonego w tylnej części nowego i bardzo ładnego domu. - Nagi, eime! - tarė jis Rastinjakui, lydėdamas jį per kiemą ir vesdamasis pro duris į butą ketvirtajame aukšte, naujuose, gražiuose namuose. Ojciec Goriot nie potrzebował dzwonić. Tėvui Gorijo nereikėjo skambinti. Teresa, pokojówka pani de Nucingen, otworzyła im drzwi. Teresė, ponios de Nusingen kambarinė, atidarė duris. Eugeniusz znalazł się w prześlicznym kawalerskim mieszkaniu, które składało się z przedpokoju, niewielkiego saloniku, sypialni i gabinetu z oknem wychodzącym na ogród. Eugenijus atsidūrė puikiame viengungio bute, kurį sudarė prieškambaris, mažas salonėlis, miegamasis ir kabinetas su langais į sodą. Wszystkie sprzęty i ozdoby w saloniku odznaczały się wdziękiem niezrównanym. Delfina siedziała na kanapce przy kominie, na którym palił się ogień; spostrzegłszy Eugeniusza, odrzuciła ekran i wstała na jego spotkanie. - Trzeba było posyłać po pana - rzekła głosem wzruszonym - bo sam nie chcesz nic zrozumieć. Mažyčiame salonėlyje, apstatytame ir išpuoštame kuo dailiausiai, kuo elegantiškiausiai, jis pamatė žvakių šviesoje Delfiną, kuri pakilo nuo sofutės palei židinį, užstūmė ugniavietę užstata ir tarė jam meilingu balsu: - Taigi reikėjo net ieškoti jūsų, ponas nesusipratėli! Teresa wyszła. Teresė išėjo. Student pochwycił Delfinę w objęcia, uścisnął ją żywo i zapłakał z radości. Studentas apkabino Delfiną, prispaudė ją prie krūtinės ir pravirko iš džiaugsmo. To, co teraz widział, odbijało tak silnie od tłumu wrażeń, które przez cały dzień szarpały mu serce i głowę, że nie mógł zapanować w tej chwili nad rozdrażnieniem nerwowym. Šis paskutinis kontrastas tarp to, ką matė dabar, ir to, ką buvo matęs visai neseniai, kada per vieną dieną tiek jaudų vargino jo širdį ir galvą, pribaigė Rastinjaką nervingo jautrumo antplūdžiu. - Już ja wiedziałem, że on cię kocha - szepnął ojciec Goriot, zbliżając się do córki, gdy tymczasem Eugeniusz osunął się bezwładnie na kanapę, niezdolny przemówić, ani pojąć, w jaki sposób odbyło się to ostatnie skinienie łaski czarnoksięskiej. - Aš gerai žinojau, kad jis tave myli, - tarė visai patylom tėvas Gorijo dukteriai; o Eugenijus tuo tarpu bejėgis gulėjo ant sofutės, negalėdamas nei žodžio ištarti, nei suvokti šio paskutinio burtų lazdelės mosto. - Chodźże pan zobaczyć - mówiła Delfina, biorąc go za rękę i wprowadzając do pokoju, w którym dywany, sprzęty i najdrobniejsze szczegóły naśladowały, tylko w mniejszych rozmiarach, wszystko to, co się znajdowało w pokoju Delfiny. - Na, eime apžiūrėti, - tarė jam ponia de Nusingen, imdama už rankos ir vesdamasi į kambarį, kur kilimai, baldai ir mažiausios smulkmenėlės buvo kaip Delfinos kambary, tik mažesnio masto. - Brak tutaj łóżka - rzekł Rastignac. - Betrūksta lovos, - tarė Rastinjakas. - Tak jest - powiedziała rumieniąc się i ściskając go za rękę. - Taip, pone, - pasakė ji, rausdama ir spausdama jam ranką. Eugeniusz spojrzał na nią i pojął, choć tak młody, ile to wstydliwości niekłamanej ukrywa się w sercu kochającej kobiety. Eugenijus pažiūrėjo į ją ir suprato, kad ir toks jaunas būdamas, kiek tikros drovos yra mylinčios moters širdyje. - Należysz do tych istot, które zawsze ubóstwiać potrzeba - szepnęła mu do ucha. - Jūs esate viena iš tų būtybių, kurias reikia dievinti amžinai, - tarė ji jam į ausį. - Tak jest, my się tak dobrze rozumiemy, że ośmielam się powiedzieć, co myślę: im bardziej miłość jest gorąca i szczera, tym więcej powinna być ukrywana i osłonięta. - Taip, aš drįstu jums tai pasakyti, dėl to kad mes taip gerai kits kitą suprantame: juo gyvesnė ir nuoširdesnė yra meilė, juo ji turi būti paslaptingesnė, juo labiau dangstoma. Niech żaden człowiek żywy nie wie o naszej tajemnicy. Neišduokim niekam savo paslapties. - O, ja przecie nie będę tym człowiekiem - rzekł ojciec Goriot z wymówką. - O, tai aš, vadinasi, esu niekas, - tarė tėvas Gorijo urgzdamas. - Wiesz przecie, ojcze, że ty znaczysz tyle, co my… - Jūs gi žinote, kad jūs - tai mes... - Ach! - Ak! Tego tylko pragnąłem. Kaip tik aš to ir norėjau. Nie będziecie zwracali na mnie uwagi, nieprawdaż? Jūs nekreipsite į mane dėmesio, tiesa? Ja będę przychodził i wychodził, niby jaki duch dobroczynny, którego nie widzimy, choć jest tuż przy nas. Aš ir dingsiu, ir vėl atsirasiu kaip geroji dvasia, kuri yra visur: žinai, kad ji yra, nors ir nematai. No cóż? Delfineczko, Nineczko, Dedelko! czy nie miałem słuszności, gdym ci mówił: „Jest piękne mieszkanie przy ulicy d’Artois, urządźmy je dla niego.” Na ką, Delfinyte, Ninyte, Dedelyte, ar ne mana buvo teisybė, kai sakiau: "Yra gražus butukas Artua gatvėje, taisykime jam jį!" Tyś nie chciała. O tu dar nenorėjai. Ach! jam ci dał radość tak, jak dałem życie. Tai iš manęs turi tą džiaugsmą kaip ir gyvybę. Ojciec musi zawsze dawać, żeby być szczęśliwym. Tėvai visada privalo duoti, kad būtų laimingi. Dawać zawsze, to znaczy być ojcem. Visada duoti - štai kas yra tėvu būti. - Jak to? - zapytał Eugeniusz. - Kaip? - paklausė Eugenijus. - A tak, ona nie chciała, bała się plotek, jak gdyby dla świata warto było szczęścia się wyrzekać! - Na taip, ji nenorėjo, bijojo, kad kalbos nepasklistų, tartum dėl žmonių kalbų vertėtų laimės atsisakyti. Zresztą wszystkie kobiety marzą tylko o tYm, żeby postępować tak, jak ona postępuje… Bet juk visos moterys svajoja padaryti taip, kaip ji padarė... Nikt nie słuchał ojca Goriot; pani de Nucingen wprowadziła Eugeniusza do gabinetu, w którym rozległ się szmer leciuchnego pocałunku. Tėvas Gorijo kalbėjo vienas. Ponia de Nusingen išsivedė Eugenijų į kabinetą, o iš ten pasigirdo bučinio garsas, nors ir buvo stengiamasi jį prislopinti... Pokój ten harmonizował z wykwintnością całego mieszkania, w którym nie zbywało na niczym. Ir šis kambarys pritiko savo elegantiškumu prie viso buto, kuriam, tiesą sakant, netrūko nieko. - Cóż, czy trafiono panu do gustu? - zapytała Delfina, wracając do salonu, gdzie już stół był nakryty. - Na kaip, ar atspėjome jūsų norus? - paklausė ji, grįždama į saloną ir sėsdamasi prie stalo. - O, najzupełniej - odpowiedział. - O, - atsakė jis, - net su kaupu. - Niestety! Deja! Oceniam ten przepych, to spełnienie snów najpiękniejszych, całą tę poezję życia młodego i wykwintnego, oceniam ją tak dobrze, że przez to samo już na nią zasługuję; lecz od pani tego przyjąć nie mogę, a sam jestem jeszcze zbyt biedny, żeby… Ši pilnutinė prabanga, šios gražios įkūnytos svajonės, visa jauno, iškilnaus gyvenimo poezija, - aš visa tai labai vertinu ir stengsiuos nusipelnyti; tik negaliu to priimti iš jūsų, ir per daug dar tebesu neturtingas, kad... - Ach, ach! Już mi się pan opierasz - wyrzekła z komiczną powagą, robiąc przy tym piękną minkę, którą kobiety przybierają, gdy potrzeba jakiś skrupuł w żart obrócić, aby później rozproszyć go z większą łatwością. - Ai ai, jūs jau man priešinatės, - pasakė ji su juokaujamu valdingumu, gražiai papūtusi lūpas, kaip tai daro moterys, kai šaiposi iš kokio skrupulo, norėdamos veikiau jį išsklaidyti. Eugeniusz zadał dziś sobie tyle pytań uroczystych, a przygoda Vautrina, odkrywająca całą głąb przepaści, w którą się omal nie stoczył, wzmocniła w nim tak bardzo dobre i szlachetne uczucia, że słowa Delfiny nie zdołały ich obalić. Eugenijus gavo šiandien itin įsakmiai pažvelgti į save, ir Votreno areštas, parodęs, į kokią bedugnę jis buvo beįsmunkąs, itin sustiprino jo taurumą ir jautrumą, užtat jis negalėjo lengvai pasiduoti tam meiliam jo kilnių minčių neigimui. Ogarnął go tylko smutek głęboki. Gilus liūdesys jį suėmė. - Jak to! - zawołała pani de Nucingen - miałżebyś pan odmówić? - Kaip? - tarė ponia de Nusingen. - Jūs atsisakote? A wiesz, co taka odmowa znaczy? Ar jūs žinote, ką reikštų toks atsisakymas? Wątpisz pan o przyszłości i dlatego nie śmiesz zbliżyć się do mnie. Jūs abejojate dėl ateities, jūs nedrįstate susirišti su manimi. A więc obawiasz się, że zdradzisz moje uczucie? Tai, vadinasi, bijote, kad neapsiviltumėte mano jausmu? Jeżeli pan mnie kochasz, jeżeli ja… kocham ciebie, to dlaczegóż obawiasz się tak małego zobowiązania. Jei jūs mane mylite, jei aš... jus myliu, tai kam trauktis nuo tokio lengvučio įsipareigojimo? Gdybyś wiedział, z jaką przyjemnością urządzałam ci to kawalerskie mieszkanko, to przepraszałbyś mnie za swoje wahanie. Jei žinotumėte, kiek man buvo malonumo taisyti čionai tą viengungišką būstą, tai nesvyruotumėte, dar atsiprašytumėte mane. Miałam w ręku pieniądze należące do ciebie i zrobiłam z nich dobry użytek, oto i wszystko. Turėjau jūsų pinigų, gerai juos sunaudojau, - štai viskas. Zdaje ci się, żeś wielki, a w rzeczy samej jesteś mały. Tariatės esąs didelis, o esate mažutis. Żądasz nieskończenie więcej… Norite gauti daug daugiau... (A! - wyrzekła, pochwyciwszy wyraz namiętności we wzroku Eugeniusza), a drożysz się o lada głupstwo. (Ak! - atsiduso ji, sugavusi aistringą Eugenijaus žvilgsnį), o spyriojatės dėl niekniekių. Jeżeli mnie nie kochasz, o! w takim razie nie powinieneś przyjmować. Jei jūs manęs nemylite, o, tada taip - nepriimkite. Jedno słowo los mój rozstrzyga. Mano likimas priklauso nuo vieno žodžio. Mów pan! Tarkite! Mój ojcze, choć ty postaraj się go przekonać - dodała po chwili, zwracając się do ojca. Bet, tėve, sakykite gi jam ką nors, kas jį įtikintų, - pridūrė patylėjusi, atsigręždama į tėvą. Czy on sądzi, że ja jestem mniej drażliwa od niego, gdy chodzi o nasz honor? - Nejau jis mano, kad man mažiau mūsų šlovė rūpi nekaip jam? Ojciec Goriot słuchał tej wdzięcznej sprzeczki z posągowym uśmiechem. Tėvo Gorijo veide tvyrojo palaimi šypsena, žiūrint, klausantis to gražaus ginčo. - Dziecko! - poczęła znowu chwytając dłoń Eugeniusza - spotykasz na progu życia zaporę, której wielu ludzi przebyć nie może, i cofasz się, gdy ręka kobiety chce ci ją otworzyć! - Vaikeli! Jūs žengiate per gyvenimo slenkstį, - kalbėjo ji toliau, pačiupusi Eugenijaus ranką, - jūs randate kliūtį, daugeliui žmonių neįveikiamą, moters ranka ją atima jums iš kelio - o jūs traukiatės! Ale ty będziesz szczęśliwy w życiu, masz świetną przyszłość przed sobą, powodzenie wyryte jest na twym pięknym czole. Bet jūs iškilsite, jūsų laukia puiki ateitis, sėkmė įrašyta jūsų gražioje kaktoje. Czyż wówczas nie będziesz mógł oddać mi tego, co ci dziś pożyczam? Tai ar jūs negalėsite man tada grąžinti, ką aš jums šiandien paskolinau? Wszak za dawnych czasów dama dawała swemu rycerzowi zbroję, miecz, hełm, kolczugę i konia, żeby rycerz mógł iść na turnieje walczyć w jej imieniu. Ar damos kitados neduodavo savo riteriams ginklų, kardų, šarvų, žirgų, kad jie stotų kautis dėl jų vardo turnyruose? Otóż, Eugeniuszu, to co ja ci daję, jest bronią naszej epoki, narzędziem, bez którego nie obejdzie się człowiek pragnący stać się czymkolwiek na świecie. Tai šit, Eugenijau: tie daiktai, kuriuos aš jums teikiu, yra mūsų laikų ginklai, tai įrankiai, būtinai reikalingi tam, kas nori būti kuo nors pasaulyje. Wyobrażam sobie, że stodoła, w której mieszkasz obecnie, musi być piękna, bo pewnie przypomina pokój mego ojca. Nieko sau jūsų palėpė, jei panaši į tėtės kambarį. No cóż, nie będziemy dziś jedli obiadu? Tai ką, gal sėsime pietų? Czy pragniesz mnie zasmucić? Ar norite, kad aš liūdėčiau? Odpowiedz przecie - mówiła wstrząsając go za rękę. Atsakykite gi! - tarė ji, purtydama jį už rankos. - Mój Boże! Przekonaj go, tatku, albo pójdę stąd i nigdy już nie będę się z nim widziała. - Dieve mano, - tėte, prikalbėk gi jį, arba aš išeinu ir daugiau niekados su juo nebesusitiksiu. - Ja cię przekonam - rzekł ojciec Goriot, budząc się z zachwycenia. - Aš jus prikalbėsiu, - tarė tėvas Gorijo, busdamas iš savo ekstazės. Powiedz mi, kochany panie Eugeniuszu, wszak będziesz pożyczał pieniądze u Żydów? - Brangusis pone Eugenijau, jums tenka skolintis pinigų iš palūkininkų, ką? - Zmuszony jestem - powiedział student. - Tenka, - atsakė tasai. - Dobrze, trzymam za słowo - począł stary, wyjmując z kieszeni pugilares wytarty i zniszczony. - Gerai! Šit aš jus ir pačiupau, - kalbėjo žmogynas, traukdamasis iš kišenės prastą odos piniginę, visiškai nusitrynusią. Ja stałem się żydem i zapłaciłem wszystkim dostawcom. - Aš virtau palūkininku, apmokėjau visas sąskaitas, - štai jos. Nie winieneś ani grosza za wszystko, co się tutaj znajduje. Nebesate skolingas nė skatiko pagal jas visas. Nie tak wielka to suma, najwyżej pięć tysięcy franków. Nėra čia kokia didelė suma, daugiausia penki tūkstančiai frankų. Otóż, pożyczam ci te pieniądze. Aš jums paskolinu juos, va! Nie odmówisz mi, jam przecie nie kobieta. Manęs jūs neatstumsite, aš ne moteris. Napiszesz rewers na jakim świstku, a z czasem uiścisz mi się z długu. Tik pasirašykite raščiuką, o vėliau kada nors grąžinsite. Łzy zakręciły się w oczach Eugeniusza i Delfiny; oboje spojrzeli po sobie ze zdumieniem, po czym student pochwycił dłoń starego i ścisnął ją gorąco. Kelios ašaros vienukart nuriedėjo Eugenijui ir Delfinai, kurie nustebę pažvelgė viens į kitą. Rastinjakas paėmė senuko ranką ir paspaudė. - No cóż! - Na ir kas? Czy nie jesteście mymi dziećmi? - rzekł ojciec Goriot. Argi jūs ne mano vaikai? - tarė Gorijo . - Biedny mój ojcze, jak żeś ty to zrobił? - zapytała pani de Nucingen. - Bet, mano vargše tėveli, - tarė ponia Nusingen, - kaip jūs tą padarėte? - Gdym cię nakłonił, byś go tu sprowadziła, gdym zobaczył, że kupujesz rzeczy piękne jak dla panny młodej, wtedy pomyślałem sobie: „Nabawi się ona kłopotu!” - O štai kaip , - atsakė jis. - Kai tave prišnekėjau įkurdinti jį arti savęs ir mačiau, kaip tu jam perki visa tartum nuotakai, aš tariau sau: "Jai bus striuka!" Adwokat powiada, że proces, którym mamy zmusić twego męża, by ci oddał twe mienie, będzie trwał przeszło pół roku. Advokatas tvirtina, kad byla su tavo vyru dėl dalies grąžinimo užtruksianti daugiau nei pusę metų. Otóż ja sprzedałem tymczasem tysiąc trzysta pięćdziesiąt liwrów dożywotniego dochodu; wziąwszy piętnaście tysięcy franków, zapewniłem sobie na dobrej hipotece tysiąc dwieście franków dochodu, a pozostałymi pieniędzmi zaspokoiłem waszych dostawców, drogie dzieci. Gerai. Aš pardaviau iš savo nuolatinės rentos tūkstantį tris šimtus penkiasdešimt livrų; iš penkiolikos tūkstančių frankų aš susitaisiau ligi gyvai galvai dvylikos šimtų frankų metinę rentą, gerai hipotekuotą, o kas liko - apmokėjau jūsų sąskaitas, vaikučiai. Za pięćdziesiąt talarów będę miał pokój tu na górze, w którym mogę żyć jak książę nie wydając nawet czterdziestu su na dzień. Aš čia, viršuj, turiu kambarį už penkiasdešimt ekiu metams, galiu pragyventi karališkai už keturiasdešimt sū dienai, ir dar liks. Odzienia prawie wcale nie potrzebuję, bo nie niszczę tego, co mam. Niekas man nebesusinešioja, beveik nereikia drabužių. Już od dwóch tygodni śmieję się potajemnie i myślę sobie: „Toż dopiero będą szczęśliwi!” Šit jau dvi savaitės, kaip aš juokiuosi sau vienas sakydamas: "Tai bus jie laimingi!" No cóż, alboż nie jesteście szczęśliwi? Ir ką, argi nesate laimingi? - O! tatku, tatku! - zawołała pani de Nucingen rzucając się ku ojcu, który wziął ją na kolana. - O, tėte tėte! - sušuko ponia de Nusingen, puldama tėvui ant kaklo. Jis ją pasiėmė ant kelių. Przytuliła do niego swą głowę złotowłosą, okrywając pocałunkiem i łzami twarz starca pomarszczoną, na której malował się w tej chwili wyraz błogiego zadowolenia. O ji apibėrė jį bučiniais, savo geltonais plaukais glostė jam skruostus ir liejo ašaras ant seno veido, nušvitusio, spinduliuojančio. - Ojcze drogi, ty jesteś prawdziwym ojcem! - Brangusis tėve, jūs esate tikras tėvas! Nie, drugiego takiego ojca nie ma pod słońcem. Ne, nėra pasaulyje kito tokio tėvo kaip jūs. Eugeniusz kochał cię już przedtem, a cóż to teraz będzie? Eugenijus jau ir taip jus mylėjo - o kaip dabar bemylės! - Dzieci moje - mówił ojciec Goriot, który po dziesięciu latach pierwszy raz przyciskał swą córkę do piersi - Delfinko, chcesz chyba, żebym ja umarł z radości! - Bet, mano vaikai, - tarė tėvas Gorijo, jau dešimt metų nejautęs plakant dukters širdies prie savosios, - bet, Delfina, tu nori, kad aš mirčiau iš džiaugsmo! Biedne moje serce rozerwać się gotowe. Vargšė mano širdis plyšta. Patrz, panie Eugeniuszu, jam za wszystko wynagrodzony, już mi się nic od ciebie nie należy! Štai, pone Eugenijau, mes jau kvit! I starzec uścisnął córkę tak dziko i szalenie, że Delfina zawołała: „Ach, mnie boli!” Ir senis it paklaikęs suspaudė dukterį taip baisiai, jog ji ėmė šaukti: - Ai, tėte, man skauda! - Jam ci ból sprawił! - wyrzekł Goriot blednąc z przerażenia i spojrzał na nią z wyrazem nadludzkiej boleści. - Tau skauda! - pasakė jis blykšdamas. Pažiūrėjo į ją su antžmogiško skausmo išraiška. Chcąc dobrze odmalować oblicze tego ideału ojcostwa, trzeba by szukać wzoru w postaciach, które mistrze pędzla stworzyli dla oddania męki Zbawiciela, cierpiącego za świat cały. Norint gerai atvaizduoti šio tėvystės Mesijo veidą, reikėtų palyginimų ieškoti paletės karalių paveiksluose, sukurtuose išreikšti kančiai, kurią pasaulio išganytojas kentėjo dėl žmonių labo. Ojciec Goriot ucałował Delfinę z największą ostrożnością. Tėvas Gorijo labai švelniai pabučiavo liemenį, kurį jo pirštai buvo per stipriai suspaudę. - Nie, nie, jam ci bólu nie sprawił - począł znów zapytując ją uśmiechem - tyś mi raczej sprawiła ból swoim wykrzyknikiem. - Ne ne, aš tavęs neįskaudinau, - kalbėjo klausdamas ją šypsniu. - Tai tu mane įskaudinai savo riksmu. To drożej kosztuje - szepnął pochylając się do ucha Delfiny i całując je ostrożnie - ale musiałem go podejść, żeby się nie gniewał. - Visa tai daug brangiau atsiėjo, - tarė jis dukteriai į ausį, atsargiai bučiuodamas, - bet reikia jam pameluoti, nes šiaip - gali supykti. Eugeniusz zdumiał się na widok tego przywiązania bez granic i patrzył na Goriota z tym naiwnym zachwytem, który w wieku młodzieńczym nazywamy wiarą. Eugenijus suakmenėjo pamatęs, koks begalinis šito žmogaus atsidavimas, ir žiūrėjo į jį su ta naivia nuostaba, kuri jauname amžiuje taip primena pamaldumą. - Ja potrafię być godnym tego wszystkiego! - zawołał. - Aš būsiu vertas šito visko! - sušuko jis. - O mój Eugeniuszu, jakże to piękne, coś ty teraz powiedział - i pani de Nucingen złożyła pocałunek na czole studenta. - O mano Eugenijau, kaip gražu, ką jūs čia pasakėte! - Ir ponia Nusingen pabučiavo studentą į kaktą. - On wyrzekł się dla ciebie panny Taillefer i jej milionów - rzekł ojciec Goriot. - Jis dėl tavęs atsisakė panelės Tajfer ir jos milijonų, - tarė tėvas Gorijo. - Tak jest, panie Eugeniuszu, ta mała kochała cię dawno, a teraz, po śmierci brata, stała się bogata jak Krezus. - Taip, ji jus myli, mažytė; o dabar, po brolio mirties, ji turtinga kaip Krezas. - O! Po cóż o tym mówić? - zawołał Rastignac. - Ak, kam tai kalbėti? - sušuko Rastinjakas. - Eugeniuszu - szepnęła mu Delfina do ucha - to, co słyszę, zasępia mi dzisiejszy wieczór. - Eugenijau, - tarė jam Delfina į ausį, - man bus nesmagu šį vakarą. A! Ja będę cię kochała szczerze i na zawsze! Ak, kaip labai aš jus mylėsiu, ir amžinai! - Tak pięknego dnia nie miałem jeszcze od czasu, jakeście za mąż powychodziły - zawołał ojciec Goriot. - Štai mano gražiausia diena, kokią tik turėjau nuo to laiko, kai jūs ištekėjusios, - sušuko tėvas Gorijo. - Niech Bóg zsyła na mnie wszystkie cierpienia, byle tylko nie kazał mi cierpieć przez was, a ja sobie powiem: w lutym tego roku doznałem w jednej chwili tyle szczęścia, ile ludzie przez całe życie doznać nie mogą. - Tegu gerasis dievulis siųs man kentėjimų, kiek jam patiks, kad tik ne dėl jūsų, aš sakysiu sau: šių metų vasario mėnesį buvo tokia valandėlė, kurią aš daugiau laimės patyriau nekaip žmonės per visą savo gyvenimą. Spójrz na mnie, Delfinko! - powiedział do córki. Pažiūrėk į mane, Fifina, - tarė jis dukteriai. - Jaka ona piękna, nieprawdaż? - Juk ji labai graži, ką? Proszę mi powiedzieć, czy wiele jest kobiet na świecie, co by miały takie prześliczne kolory i takie dołeczki w policzkach? Pasakykite, ar esate daug moterų matę, kurių būtų tokia veido spalva ir tokia duobutė skruoste? Nie, prawda? Ne, iš tikrųjų? I ta pieszczotka jest moim dzieckiem! Tai va, tai aš esu tos nuostabios moters leidėjas. Teraz, gdy będzie szczęśliwa przy tobie, stanie się jeszcze tysiąc razy piękniejsza. O dabar, jūsų dėka pažinusi laimę, ji pasidarys dar tūkstantį kartų gražesnė. Ja mogę iść do piekła, kochany sąsiedzie - mówił do Eugeniusza - ustąpię ci moje miejsce w raju, jeżeli ci go potrzeba. Aš galiu eiti į pragarą, kaimyne, - kalbėjo jis, - jei jums reikia mano vietos danguje, užleidžiu ją jums. Jedzmy, jedzmy - ciągnął dalej, nie wiedząc sam co mówi, wszystko to do nas należy. Valgykime, valgykime, - lemeno jis, nebesižinodamas, ką kalbąs, - viskas yra mūsų! - Biedny ojciec! - Vargšas tėvas! - Gdybyś ty wiedziała drogie dziecię - mówił idąc do niej i całując ją w głowę owiniętą jasnymi warkoczami - gdybyś wiedziała, jak łatwo możesz uczynić mnie szczęśliwym! - O, kad tu, vaikeli, žinotum, - tarė jis, atsistodamas ir eidamas prie jos, imdamas jos galvą ir bučiuodamas į plaukų skląstymą, - kaip tu daug gali man laimės duoti, ir kaip pigiai! Przyjdź czasem do mnie, ja będę tam na górze, o kilka kroków. Užeik kai kada pas mane, aš busiu čia viršuj, tau tik pora žingsnių. Przyrzecz mi, powiedz! Prižadi man, sakyk? - Dobrze, ojcze kochany. - Taip, brangus tėveli. - Powiedz jeszcze. - Pakartok dar. - Dobrze, drogi mój ojcze. - Taip, mano gerasis tėveli. - Przestań już, kazałbym ci sto razy powtarzać, gdybyś mnie słuchała. - Nutilk! Aš tau liepčiau tai pasakyti šimtą kartų, jei savo noro klausyčiau. Jedzmy obiad. Valgykime pietus. Cały wieczór zszedł na takich dzieciństwach, a ojciec Goriot nie ustępował placu dwojgu młodym. Visas vakaras praėjo bekvailiojant kaip vaikams, ir tėvas Gorijo neužsileido jauniems. Padał przed córką, żeby ucałować jej nogi, wpatrywał się w jej oczy, przyciskał głowę do jej sukni, jednym słowem popełniał szaleństwa, na jakie mógłby się zdobyć chyba bardzo młody i czuły kochanek. Jis gulėsi prie dukters kojų ir jas bučiavo; jis ilgai žiūrėjo jai į akis; jis trynė galvą į jos suknelę - žodžiu, darė kvailybių ne mažiau, kaip darytų visų jauniausias ir karščiausias meilužis. - Widzisz pan? - rzekła Delfina do Eugeniusza - gdy ojciec jest z nami, to trzeba wyłącznie jemu się poświęcać. - Matote, - tarė Delfina Eugenijui, - kai tėvas su mumis, reikia atsidėti tik jam. To będzie nas bardzo krępować. Tas vis dėlto gerokai varžys kai kada. Eugeniusz doznał już kilka razy uczucia zazdrości, nie mógł więc zganić słów Delfiny, w których był zarodek najgłębszej niewdzięczności. Eugenijus, jau bent keliskart jutęs pavydą kylant, negalėjo nesutikti su šiais žodžiais, kuriuose slypėjo visokio nedėkingumo šaknis. - Kiedyż mieszkanie będzie gotowe? - zapytał Eugeniusz, rozglądając się po pokoju. - O kada buto įrengimas bus baigtas? - tarė Eugenijus, žvalgydamasis po kambarį. - Jak widzę, dziś trzeba będzie się rozstać. - Šįvakar mums reikės, vadinai, išeiti iš čia? - Tak, ale jutro będziesz pan u mnie na obiedzie - rzekła Delfina z minką figlarną. - Taip, bet rytoj jūs ateisite pietų pas mane, - tarė ji labai reikšmingai. - Jutro mamy operę włoską. - Rytoj spektaklis Italų teatre. - To i ja pójdę na parter - powiedział ojciec Goriot. - O aš eisiu į parterį, - tarė tėvas Gorijo. Była północ. Buvo pusiaunaktis. Powóz pani de Nucingen czekał u bramy. Ponios de Nusingen karieta laukė. Ojciec Goriot i student skierowali się ku domowi Vauquer, rozmawiając o Delfinie ze wzrastającym uniesieniem, które wywołało ciekawą walkę między tymi dwiema gwałtownymi namiętnościami. Tėvas Gorijo ir studentas grįžo į Vokė namus, kalbėdamiesi apie Delfiną su augančiu entuziazmu, kuris sukėlė juokingas tų dviejų padūkusių aistrų žodines grumtynes. Eugeniusz nie mógł ukryć przed sobą, że miłość ojca, której nie splamił żaden wzgląd osobisty, zaćmiewała jego uczucie swoją wytrwałością i potęgą. Eugenijus negalėjo nuo savęs nuslėpti, kad tėvo meilė, nedrumsčiama jokių asmeninių interesų, viršija jo meilę savo pastovumu ir platumu. W oczach ojca przedmiot miłości był zawsze piękny i nieskalany, a miłość sama potęgowała się przeszłością i przyszłością całą. Tėvui stabas visados buvo tyras ir gražus, ir jo adoraciją ugdė tiek visa praeitis, tiek ateitis. Gdy przyszli do domu, stara gospodyni siedziała pod piecem w towarzystwie Sylwii i Krzysztofa. Jie rado ponią Vokė vieną kampe prie krosnies, tik su Silvija ir Kristofu. Wyglądała nieboga jak Mariusz na ruinach Kartaginy, a gruba Sylwia podzielała jej żałość, oczekując powrotu dwóch wiernych mieszkańców, którzy pozostali im z całego grona. Senoji šeimininkė buvo panaši į Marijų Kartaginos griuvėsiuose. Ji laukė dviejų gyventojų, kurie jai dar buvo palikę, guosdamasi su Silvija. Niczym są rzewne skargi, które lord Byron włożył w usta Tassa, wobec głębokiej prawdy, jaką tchnęły w tej chwili żale pani Vauquer. Kad ir kokių gražių aimanų įdėjo Tasui į lūpas lordas Baironas, bet joms toli iki tų giliai nuoširdžių skundų, kurie veržėsi iš širdies poniai Vokė. - Sylwio, wszak jutro tylko trzy filiżanki kawy nalać trzeba będzie. - Tai, vadinasi, rytoj rytą bereikės trijų kavos puodelių, Silvija. Ach, serce mi pęknie, dom mój opustoszał! Ak, tu varge! Mano namai ištuštėjo - kaip čia gali širdis nesprogti? Czymże będzie życie moje, gdy w domu mieszkańców zabraknie? Kaip man būti be valgytojų? Niczym. Nebežinau. Dom mój wyprzątnięty teraz z ludzi. Štai mano namai be gyventojų kaip kambarys be baldų. Życie całe jest w meblach. O baldai - tai gyvenimas. Cóżem zawiniła niebu, że zesłało na mnie nieszczęść tyle? Kuo aš dievui nusidėjau, kad užsitraukiau tokias bėdas? Zapas fasoli i kartofli zrobiony na osób dwadzieścia. Pupelių ir bulvių turime dvidešimčiai žmonių. Policja była w mym domu! Mano namuose policija! Chyba samymi kartoflami żyć będziemy! Vadinasi, mums reikės vienomis bulvėmis misti! Wypadnie chyba odprawić Krzysztofa. Vadinasi, man reikės atleisti Kristofą! Sabaudczyk spał sobie spokojnie, lecz przy ostatnich wyrazach obudził się nagle i zapytał: - Co, proszę pani? Savojietis, tuo tarpu snaudęs, staiga pabudo ir tarė: - Ką, ponia?! - Biedny chłopak! - Vargšas berniokas! Wierny był jak pies - rzekła Sylwia. Jis visai kaip šuva, - tarė Silvija. - Teraz czas niewłaściwy, nikt mieszkań nie zmienia. - Dabar dykas metas, niekas neieško butų. Skądże mi spadną lokatorowie? Iš kur man traukti gyventojų? Ja głowę stracę. Galva neišneša. A jeszcze ta sybilla Michonneau porywa mi Poireta! O dar ta ragana Mišono man ir Puarė ištempė! Jak to ona zrobiła, że ten człowiek jak piesek za nią chodzi? Ko ji jam ir uždavė, tam seniui, kad taip sekioja iš paskos kaip ciuciukas? - A! Do licha! -- rzekła Sylwia wstrząsając głową - już to stare panny znają się na takich sztukach. - Oho, - tarė Silvija, palingavusi galvą, - tos senos mergos žino tokių gudrybių. - Albo ten biedny Vautrin, którego zrobili galernikiem - poczęła znów wdowa - wiesz Sylwio, to przechodzi moje siły, ja nie mogę jeszcze uwierzyć. - Ir tą vargšą poną Votreną jie padarė katorgininku, - kalbėjo našlė. - Kaip sau nori, Silvija, niekaip neįveikiu suprasti, aš dar netikiu tuo. To był człowiek taki wesoły, przy tym płacił mi piętnaście franków na miesiąc za kawę z wódką, a zawsze oddawał wszystko co do grosza! Toks linksmas žmogus, ir likerio su kava išgerdavo už penkiolika frankų kas mėnesį, ir nuomą mokėti nė karto neuždelsė! - A jaki był hojny! - dodał Krzysztof. - Ir toks nešykštus! - tarė Kristofas. - To musi być jakaś omyłka - rzekła Sylwia. - Čia koks nors apsirikimas, - tarė Silvija. - Ale nie, przecie on się przyznał - mówiła pani Vauquer. - Na, kad ne, jis gi pats prisipažino, - atsakė ponia Vokė. - Kto by dał wiarę, że wszystko to stało się w moim domu, w tej dzielnicy, gdzie nawet kot rzadko się zabłąka! - Ir sakyk tu man, kad visos tos bėdos atsitiko pas mane, tokiame kampe, kur jokių istorijų nė kvapo niekad! Słowo uczciwej kobiety, ja śnię chyba. Garbės žodis, aš sapnuoju. Bo to widzisz, za mej pamięci zdarzył się wypadek z Ludwikiem XVI, później byłam świadkiem upadku cesarza, widziałam, jak powrócił i upadł powtórnie, a wszystko to było w porządku rzeczy możliwych. Ale gospodom mieszczańskim to już zdaje się nic grozić nie powinno: bez króla żyć można, a bez jedzenia nikt się nie obejdzie; a gdy do tego uczciwa kobieta z domu Conflans daje na obiad najlepsze potrawy, to chyba musi być koniec świata, skoro… Taip, mes matėme, kaip žuvo Liudvikas XVI, matėme, kaip sužlugo imperatorius, matėme, kaip jis vėl kilo ir vėl sužlugo - visa tai buvo įmanoma; bet miestiečių pensionas - visiškai kas kita, jame neturi būti tokių dalykų: galima apsieiti be karaliaus, bet valgyti kasdien reikia; ir jei garbinga moteris iš de Konflanų giminės duoda gerus, skanius pietus, tai jau nebent pasaulio galas artinasi... Bo też tak i jest, przyszedł już koniec świata. Bet kad taip ir yra, pasaulio galas. - I to trzeba wiedzieć, że panna Michonneau, która nawarzyła pani tej kaszy, będzie miała, jak mówią, tysiąc talarów rocznego dochodu - zawołała Sylwia. - Ir pamanyk tiktai, kad panelė Mišono, dėl kurios jus visos tos bėdos užpuolė, sako, gausianti tūkstančio ekiu rentą! - sušuko Silvija. - Nie mów mi o niej, to zbrodniarka! - rzekła pani Vauquer. - Nekalbėk man apie ją, ji - piktadarė, ir daugiau nieko! - tarė ponia Vokė. - W dodatku przenosi się jeszcze do Buneaudowej! - Ir dar priedo - išsikraustė pas tą Biuno! Ale ona do wszystkiego jest zdolna, ona musiała okropieństwa popełniać, musiała zabijać i okradać w swoim czasie. Taip, ji gali bet ką padaryti; ji tikriausiai kažkokių baisybių yra pridariusi, kada nors ir žmones žudžiusi, ir vogusi. Ją to trzeba było posłać na galery zamiast tego biednego, kochanego człowieka… Tai ji turėtų eiti į katorgą, o nei tas geras žmogus, vargšas... W tej chwili Goriot z Eugeniuszem zadzwonili. Tuo momentu paskambino Eugenijus ir tėvas Gorijo. - Ach, to moi dwaj wierni - rzekła wdowa z westchnieniem. - A, štai mano abu ištikimieji, - tarė našlė atsidusdama. Dwaj wierni zapomnieli już prawie zupełnie o nieszczęściach, które spadły dnia tego na gospodę i oświadczyli gospodyni bez ogródek, że mają zamiar przeprowadzić się na Chaussée-d'Antin. Abu ištikimieji, lyg pro rūkus teprisimindami, kokios bėdos užgriuvo pensioną, be ceremonijų pareiškė šeimininkei, kad jie išsikraustą į Šosė d'Anteną. - Ach! Sylwio! - krzyknęła wdowa - już teraz po wszystkim. - O Silvija! - tarė našlė. - Lūžo mano paskutinė šaka. Panowie zadaliście mi cios śmiertelny! Sudavėte man mirtiną smūgį, ponai, ir tiesiai į pilvą! Coś mnie tu ścisnęło w żołądku. Lyg peilį įsmeigėte. Dzień dzisiejszy zwalił mi dziesięć lat na głowę. Viena ši diena man dešimtį metų užkraus ant galvos. Słowo daję, ja rozum stracę! Aš išeisiu iš proto, garbės žodis! Co teraz robić z fasolą? Kur dėti pupeles? A, dobrze! ponieważ ja sama zostaję w całym domu, to ty możesz sobie odejść od jutra, Krzysztofie. Ką gi, jei aš lieku viena, tai tu, Kristofai, rytoj turėsi išeiti. Żegnam was, panowie, dobrej nocy. Sudiev, ponai, labos nakties. - Co jej jest? - rzekł Eugeniusz do Sylwii. - Kas jai yra? - paklausė Eugenijus Silviją. - A cóż! wszyscy ją opuścili wskutek interesów. - Na, taigi, matai, po tų įvykių visi išlakstė. To jej zmysły pomieszało. Tai jai ir pasimaišė galvoje. Cicho! słyszę, że płacze. O o, klausykit, kad verkia. Niech się *wybeczy*, to jej ulgę sprawi. Tegu pabliauna, jai bus į sveikatą. Przez cały czas mojej służby ani razu jeszcze nie wypróżniała sobie oczu. Kai aš čia tarnauju, tai pirmas kartas kad ji akis pasituština. Nazajutrz pani Vauquer *upamiętała się* w swojej żałości, że użyjemy jej własnego wyrażenia. Rytojaus dieną ponia Vokė, anot jos pačios žodžių, grįžo į protą. Była wprawdzie strapiona, jak przystało na gospodynię, którą los wytrącił ze zwykłej kolei życia, zabierając jej od razu wszystkich lokatorów; lecz odzyskała już zupełny spokój umysłu i przedstawiała obraz boleści szczerej i głębokiej, boleści sprawionej poniesioną stratą i odmianą przyzwyczajeń. Buvo, tiesa, nusiminusi, kaip tinka moteriai, kuri neteko visų savo gyventojų ir kurios gyvenimas sukrėstas, tačiau ji turėjo visiškai gerą nuovoką ir parodė, kas tai yra skausmas, tikras, gilus skausmas, toks skausmas, kuris randasi iš nuostolių, iš įpročių sutrikdymo. To pewne, że spojrzenie, którym kochanek żegna miejsce pobytu swej kochanki, nie może być smutniejsze niż spojrzenie, którym pani Vauquer ogarnęła stół swój opuszczony. Tikras dalykas, kad žvilgsnis, kuriuo meilužis nuglosto meilužės gyventą vietą, su ja skirdamasis, nebūtų liūdnesnis, kaip ponios Vokė žvilgsnis, kai ji žiūrėjo į tuščią stalą. Eugeniusz pocieszał wdowę, że na swoje miejsce zostawi jej pewnie Bianchona, którego kontrakt kończy się za dni kilka, a na miejscu pani Couture zamieszka prawdopodobnie urzędnik z Muzeum, który nieraz oświadczał, że rad by mieć lokal podobny; jednym słowem przekonywał gospodynię, że nie trudno jej będzie zebrać nowy personel. Eugenijus ją guodė, sakydamas, kad, Bjanšonas, išbuvęs sutartą laiką bendrabutyje, po kelių dienų tikriausiai atsikraustysiąs į jo vietą; kad muziejaus tarnautojas dažnai reiškęs norą gauti ponios Kutiur butą ir kad per keletą dienų jai atsipildysiąs visas personalas. - Oby cię Bóg wysłuchał, łaskawy panie! - O, kad dievas išgirstų jūsų žodžius, brangusis pone! Ale nieszczęście zagościło w mym domu. Tik nujaučia širdis, kad nelaimė arti. Zobaczysz pan, że najwyżej za dziesięć dni śmierć tu przyjdzie - mówiła rzucając złowrogie spojrzenie po sali jadalnej. Nepraeis dešimt dienų, ir mirtis aplankys šiuos namus, pamatysite, - kalbėjo ji, rūškanu veidu žvalgydamasi po valgomąjį. - Kogo też ona zabierze? - Tik ką ji pasirinks? - Dobrze, że my się stąd wynosimy - szepnął Eugeniusz do ojca Goriot. - Kraustomės nieko nelaukę, - tyliai tarė Eugenijus; tėvui Gorijo. - Proszę pani - zawołała Sylwia, wbiegając z miną przerażoną - od trzech dni już nie widzę naszego Mistigrisa. - Ponia, - tarė išsigandusi Silvija įbėgdama, - jau trys dienos nebematyti Mistigri. - Ach! Jeżeli mój kot zdechł, jeżeli nas opuścił, to ja… - Na, jei mano katinas nugaišo, jei pabėgo iš mūsų, tai aš... Biedna wdowa nie dokończyła, złożyła ręce i pochyliła się na poręcz fotela pod ciosem tej straszliwej przepowiedni. Vargšė našlė nebaigė sakyti, ji susinėrė rankas ir atsirėmė į savo fotelio atlošą, pakirsta tos baisios pranašystės. Około południa, to jest w porze, kiedy posłańcy pocztowi przybywają do dzielnicy du Panthéon, wręczono Eugeniuszowi list w eleganckiej kopercie, na której była pieczęć z herbem Beauséantów. Apie pietus, kada laiškanešiai Panteono kvartale nešiojo paštą, Eugenijus gavo laišką, dailiai sulankstytą, Boseanų herbu antspauduotą. Był to bilet wicehrabiny zapraszający pana i panią de Nucingen na wielki bal, o którym mówiono już od miesiąca w Paryżu. Jame buvo kvietimas ponams de Nusingenams į didelį ponios vikontienės balių, skelbiamą per mėnesį iš anksto. Przy bilecie była kartka do Eugeniusza. „Zdaje mi się, panie Eugeniuszu, że zostaniesz chętnie tłumaczem mych uczuć dla pani de Nucingen. Posyłam panu zaproszenie, o któreś mnie prosił i będę bardzo rada poznać siostrę pani de Restaud. Prie kvietimo buvo pridėtas laiškelis Eugenijui: "Pamaniau, kad jūs, pone, mielai apsiimsite išreikšti mano palankumo jausmus poniai de Nusingen; siunčiu jums kvietimą, kurio prašėte, ir man bus labai malonu susipažinti su ponios de Resto seseria. Proszę więc, żebyś mi pan przyprowadził tę piękną panią, lecz zastrzegam, żebyś jej nie oddał całego swego uczucia, którego wielka część mnie się należy w zamian za przyjaźń, jaką żywię dla pana. Tad atveskite man tą gražią moterį ir žiūrėkite, kad ji neužimtų visos jūsų širdies; esate ir man gerą dalį skolingas už tą prieraišumą, kurį aš jums jaučiu. Wicehrabina de Beauséant.” Vikontienė de Bosean." - Ależ - myślał Eugeniusz, odczytując powtórnie słowa wicehrabiny - pani de Beauséant mówi mi dość wyraźnie, że nie życzy oglądać barona de Nucingen. - Betgi, - tarė sau Eugenijus, dar kartą skaitydamas laiškelį, - ponia de Bosean man gana aiškiai sako, kad nenori matyti barono de Nusingeno. Pośpieszył do Delfiny, szczęśliwy, że będzie mógł sprawić jej radość, za którą pewnie otrzyma nagrodę. Jis tuoj nuskubėjo pas Delfiną, laimingas, kad gali jai suteikti džiaugsmo, už kurį neabejotinai jo laukė atpildas. Pani de Nucingen była w kąpieli. Ponia de Nusingen buvo vonioje. Rastignac czekał w buduarze z niecierpliwością właściwą młodemu człowiekowi, który pragnie jak najprędzej posiąść kochankę, o której marzył przez dwa lata. Rastinjakas laukė buduare, ėdamas nekantrybės, kurią lengvai galima suprasti: jis buvo jaunas, karštas vyras ir geidė turėti mylimą moterį, kurios troško jau visi metai. Są to wzruszenia, co się nie powtarzają dwa razy w życiu młodzieży. Tai tokie jausmai, kurie nesikartoja du sykius jaunų žmonių gyvenime. Pierwsza ukochana kobieta, która prawdziwie jest kobietą, to jest przedstawia się mężczyźnie w świetnym otoczeniu, jakiego żąda towarzystwo paryskie, może być pewna, że nigdy rywalki mieć nie będzie. Pirmoji moteris, realia prasme moteris, prie kurios prisiriša vyras, vadinasi, ta, kuri jam apsireiškia visu spindesiu, reikalaujamu Paryžiaus visuomenės, - ta niekuomet neturi varžovių. Miłość paryska niepodobna jest do żadnej innej miłości. Paryžiaus meilė nepaneši į jokias kitas meiles. Ani mężczyźni ani kobiety nie dadzą się tu złapać na bogate wystawy oklepanych frazesów, którymi każdy przystraja dla przyzwoitości swoje niby bezinteresowne uczucia. Nei vyrai, nei moterys čionai nepasiduoda suviliojami tomis iš tuštybių sudurstytomis puošmenomis, kuriomis iš mandagumo kiekvienas dangsto savo potraukius, tariamai nesavanaudiškus. W kraju tym nie dosyć, żeby kobieta zadowoliła serce i zmysły; ma ona jeszcze ważniejsze obowiązki do spełnienia względem tysiącznych odcieni próżności, z których się życie składa. Šioje padangėje moteris ne vien turi patenkinti širdį ir jausmus; ji puikiai žino turinti didesnių įsipareigojimų su tūkstančiais tuštybių, iš kurių susideda gyvenimas. Miłość jest tu dziwnie samochwalcza i bezwstydna, dziwnie rozrzutna, kłamliwa i próżna. Čia meilė perdėm pliuški, įžūli, melaginga, šarlataniška ir tuščia. Czegóż chcieć można od reszty ludzkości, skoro wszystkie damy dworu Ludwika XIV zazdrościły pannie de La Valliere namiętności, która sprawiła, iż wielki król zapomniał, że mankiety jego kosztowały dwa tysiące talarów i podarł je, żeby ułatwić księciu de Vermandois wejście na scenę świata? Jeigu visos Liudviko XIV rūmų ponios pavydėjo panelei de Lavaljer, kuri sukėlė tokį aistros viesulą, jog privertė tą didįjį valdovą užmiršti, kad jo rankogaliai kaštuoja po tūkstantį ekiu kiekvienas, kai jis juos sudraskė, šalindamas kliūtis nuo kelio į pasaulio sceną kunigaikščiui de Vermandua, - tai ko jau benorėti iš kitų! Miejcie młodość, bogactwo, tytuły, miejcie wszystko, co za wami przemawia; im więcej ziarn kadzidła spalicie przed swym bożyszczem, tym bożyszcze łaskawszym dla was będzie. Būkite jauni, turtingi ir tituluoti, būkite daugiau dar kokie, jei tik galite; juo daugiau smilkalo grūdų atnešite sudeginti priešais savo stabą, juo jis bus jums maloningesnis, jei tik iš viso turite stabą. Miłość jest religią, tylko wyznanie jej drożej kosztuje niż wyznanie wszelkiej innej wiary; przechodzi ona szybko, a przechodzi jak ulicznik, który lubi wszystko niszczyć po drodze. Meilė yra religija, ir jos kultas turi atsieiti brangiau, nei visų kitų religijų; ji praeina greit, ir praeina kaip gatvės padauža, kuriam patinka žymėti savo kelią eibėmis. Zbytek uczucia jest poezją poddaszy; bez tego w cóż by się tam miłość obróciła? Jausmų prabanga yra palėpių poezija; jei ne šitas lobis - kuo ten bepavirstų meilė? Są wprawdzie wyjątki od tych okrutnych praw kodeksu paryskiego, lecz trzeba ich szukać w samotności, w głębi dusz, co nie zasmakowały jeszcze w doktrynach społecznych i żyją w pobliżu jakiegoś źródła o wodzie jasnej, bieżącej i niewyczerpanej; co zadowalają się zielonym cieniem swej ustroni, przysłuchują się głosowi nieskończoności, który do nich zewsząd przemawia i czekają cierpliwie, aż będą mogły skrzydła rozwinąć, ubolewając na tymi, co do ziemi przyrośli. Jei ir yra išimčių iš tų drakoniškų Paryžiaus kodekso įstatymų, tai jų pasitaiko nebent kur nuošaliai, tarp tokių sielų, kurios nesidavė visuomenės doktrinų pagaunamos, kurios gyvena prie kokio šaltinio tyro vandens, greitai, bet nepaliaujamai srovenančio; kurios, būdamos ištikimos savo žaliam paunksniui, yra laimingos, kad gali klausytis begalybės žodžių, įrašytų joms visuose daiktuose ir jose pačiose, laukia, kol išaugs sparnai, gailėdamosi tų, kurie priaugę prie žemės. Lecz Rastignac, podobnie jak wielu młodych ludzi, którzy wcześnie zakosztowali przepychu, chciał wstąpić zbrojnie w szranki świata; zaraził się jego gorączką, czuł w sobie może dość siły, żeby nad nim panować, lecz nie znał ani dróg, ani celu swej ambicji. Bet Rastinjakas, lygiai kaip daugumas jaunų vyrų, jau iš anksto paragavusių didybės skonio, norėjo stoti į diduomenės areną visas apsiginklavęs; jis buvo užsikrėtęs diduomenės karštlige ir, galimas daiktas, jautėsi turįs jėgų jai viešpatauti, tik nežinojo nei tos užmačios tikslo, nei priemonių. W braku miłości czystej i świętej, która życie wypełnia, takie pragnienie potęgi może stać się piękną rzeczą; dość jest odrzucić interes osobisty, a wziąć za cel dobro kraju. Kai nėra tyros ir šventos meilės, kuri užpildo gyvenimą, tai ir šis galios troškimas gali tapti gražiu dalyku; pakanka tik atmesti visokius asmeninius interesus ir užsibrėžti tikslą kovoti dėl krašto didybės. Lecz student nie stanął jeszcze na wysokości, z której można śledzić bieg życia i sądzić je. Tik studentas dar nebuvo pasiekęs to gyvenimo tarpsnio, kada žmogus gali svarstyti gyvenimo eigą ir apie tą gyvenimą spręsti. Dotąd nie wyłamał się nawet spod czaru świeżych i miłych pojęć, które, niby liście zielone, otulają młodość dzieci wychowanych na prowincji. Iki tol jis dar nebuvo visai nusikratęs gaivių ir saldžių, žavingų minčių, kurios tartum lapai laiko apglobusios provincijoje augusių Valkų jaunystę. Wahał się jeszcze ciągle, czy ma przejść Rubikon paryski. Jis vis tebesvyravo, ar žengti jam per Paryžiaus Rubikoną. Pomimo palącej ciekawości, zachował jakieś wspomnienie o życiu szczęśliwym, które wiedzie prawdziwy, szlachcic w swej siedzibie. Kad ir turėdamas karštų troškimų, vis dar slapčiomis tebesvajojo apie laimingą gyvenimą, kokį gyvena tikras bajoras savo pilyje. Wszakże ostatnie jego skrupuły pierzchły w przeddzień dnia tego, gdy wszedł do nowego swego mieszkania. Ir vis dėlto jo paskutinieji skrupulai išlakstė vakar, kai jis atsidūrė savajame bute. Zaczynając korzystać z materialnych wygód fortuny, tak jak dawno już korzystał z moralnych wygód, jakie daje dobre urodzenie, Rastignac pozbył się swej powłoki prowincjonalnej i wszedł nieznacznie na stanowisko, z którego piękna przyszłość odkrywała się przed nim. Pradėjęs naudotis materialiniais turto pranašumais, kaip iš seno naudojosi moraliniais pranašumais, kurių teikia kilmė, jis išsinėrė iš provincijos žmogaus kailio ir pamažu įsistiprino pozicijoje, iš kurios jam buvo matyti gražios ateities horizontai. Toteż, oczekując przyjścia Delfiny w pięknym buduarze, w którym czuł się prawie tak swobodnym jak u siebie, był już tak niepodobny do owego Rastignaca, który przybył w przeszłym roku do Paryża, że, przyglądając mu się wzrokiem duszy, pytał sam siebie, czy jest jeszcze między nimi jakiekolwiek podobieństwo. Užtat, laukdamas Delfinos, minkštai atsisėdęs šiame gražiame buduare, kuris buvo jau iš dalies ir jo, jautėsi esąs taip toli nuo ano Rastinjako, pernai atvažiavusio į Paryžių, jog, stebėdamas save vidaus akimis, klausė, ar šią valandą jis dar panašus į save patį. - Pani baronowa jest w swym pokoju - powiedziała Teresa, budząc go z zadumy. - Ponia savo kambaryje, - pranešė Teresė, ir nuo jos balso jis sudrebėjo. Delfina spoczywała na kanapie w pobliżu kominka. Rado Delfiną, išsitiesusią ant sofutės priešais židinį, gaivią, pasilsėjusią. Widząc tę postać świeżą, tonącą w falach białego muślinu, trzeba było mimo woli przyrównać ją do owych pięknych roślin indyjskich, których owoc ukrywa się w kielichu kwiatu. Matant ją, paskendusią muslino bangose, negalima buvo jos nepalyginti su anomis gražiomis Indijos gėlėmis, kurių vaisius gema žiede. - A! Jesteś pan przecie - powiedziała ze wzruszeniem. - O, štai ir mes, - jausmingai tarė ji. - Zgadnij pani, co ci przynoszę - powiedział Eugeniusz, siadając przy niej i podnosząc jej rękę do ust. - Atspėkite, ką aš jums atnešu, - tarė Eugenijus, sėsdamasis prie jos ir bučiuodamas jai ranką. Pani de Nucingen zdradzała żywą radość czytając zaproszenie wicehrabiny. Ponia de Nusingen krūptelėjo iš džiaugsmo, skaitydama kvietimą. Zwróciła na Eugeniusza oczy zwilżone łzami i, zarzuciwszy mu ręce na szyję, przyciągnęła go do siebie, upojona próżnym zadowoleniem. Ji atgręžė į Eugenijų savo drėgnas akis ir užmetė jam ant kaklo rankas, norėdama prisitraukti jį prie savęs, patenkintos tuštybės svaigulio pagauta. - Więc to pan, (ty - szepnęła mu do ucha - ale Teresa jest w moim gabinecie, bądźmy ostrożni!) - pan dajesz mi takie szczęście? - Ir tai jums (tau, - pakuždėjo jam į ausį, - bet Teresė tualeto kambaryje - būkim atsargūs!), jums turiu būti dėkinga už šitą laimę? Tak jest, śmiem nazwać to szczęściem. Taip, tą aš drįstu vadinti laime. Czyliż zaproszenie to, które panu zawdzięczam, nie jest czymś więcej, niż prostym zadowoleniem miłości własnej? Gauti šitai per jus - argi tai nėra kas daugiau negu savimeilės triumfas? Nikt nie chciał wprowadzić mnie do tego koła wybranego. Niekas manęs nenorėjo įvesti į tą draugiją. Może być, że w tej chwili wydaję się panu małą, próżną i lekkomyślną, jak paryżanka prawdziwa, lecz pomyśl, przyjacielu, żem ja dla ciebie wszystko poświęcić gotowa i że teraz pragnę najgoręcej, żeby mnie przyjęto na przedmieściu Saint-Germain, dlatego, że ty tam bywasz. Jums aš gal šią valandėlę pasirodysiu maža, tuščia, paviršutiniška kaip paryžietė; bet tik pamanykite, mano bičiuli, kad aš dėl jūsų įmanyčiau viską paaukoti ir kad, jei dabar trokštu dar karščiau, nei kitados, patekti į Sen Žeimeną, tai dėl to, kad jūs ten būnate. - Czy pani nie znajduje - rzekł Eugeniusz - że pani de Beauseant daje nam do zrozumienia, iż nie spodziewa się widzieć barona de Nucingen na swym balu. - Ar jums neatrodo, - tarė Eugenijus, - kad ponia de Bosean lyg duotų mums suprasti nesitikinti matyti barono de Nusingeno savo baliuje? - Ależ tak - powiedziała baronowa, oddając list Eugeniuszowi. - Na, žinoma, - tarė baronienė, grąžindama laišką Eugenijui. - Te kobiety umieją być genialnie niegrzeczne. - Tos moterys - įžūlumo genijai. Mniejsza o to, ja będę jednak na balu. Bet nesvarbu, aš eisiu. Siostra moja wybiera się również wiem, że przygotowuje strój przepyszny. Mano sesuo turės ten būti, aš žinau, kad ji taisosi nuostabų tualetą. Eugeniuszu - ciągnęła dalej zniżonym głosem - Anastazja będzie na balu, żeby rozproszyć straszne podejrzenia. Eugenijau, - tarė ji tylomis, - ji eis, nes nori išsklaidyti baisius įtarimus. Nie wiesz, jakie pogłoski o niej krążą! Jūs nežinote, kokie gandai sklinda apie ją! Nucingen mówił mi z rana, że wczoraj rozmawiano o tym w klubie bez żadnej ceremonii. Nusingenas pasakojo man šį rytą, kad vakar klube visi apie tai kalbėję nesivaržydami. Mój Boże! Na czym to spoczywa cześć kobiet i rodzin! Dieve mano, nuo ko pareina moterų ir šeimų šlovė! Ja sama czuję się podrażniona, dotknięta w osobie biednej mej siostry. Aš jaučiausi puolama, įžeista dėl sesers. Powiadają niektórzy, że pan de Trailles podpisał weksli na sto tysięcy franków, że termin upłynął i kredytorzy mieli go prześladować. Kai kurie žmonės sako, kad ponas de Trajis esąs pasirašęs vekselių šimto tūkstančių frankų sumai, beveik visiems praėjęs terminas, ir juos ketiną suprotestuoti. Otóż, w takiej ostateczności, siostra moja miała sprzedać jakiemuś Żydowi swoje brylanty, te piękne brylanty, które musiałeś u niej widzieć, a które dostały się jej po matce hrabiego de Restaud. Šitokia bėda privertusi mano seserį parduoti palūkininkui savo deimantus, savo gražiuosius deimantus, kuriuos jūs galėjote matyti ją nešiojant, atitekusius jai iš pono de Resto motinos. Od paru dni wszyscy o tym mówią, nic więc dziwnego, że Anastazja kazała sobie robić suknię ze złotogłowu, żeby zwrócić na siebie powszechną uwagę, ukazując się na balu u wicehrabiny w całym bogactwie swych brylantów. Žodžiu, jau dvi dienos, kai apie nieką daugiau nešnekama. Užtat aš suprantu, kodėl Anastazija taisosi auksu lietą suknią ir nori sutraukti į save visų žvilgsnius pas ponią de Bosean, pasirodžiusi su visu savo spindesiu ir su savo deimantais. Ale i ja nie chcę być gorsza od niej. Tik aš nenoriu būti prastesnė už ją. Ona starała się zawsze upokorzyć mnie i nigdy dla mnie dobra nie była, a jam tysiące usług jej wyświadczała, jam zawsze miała dla niej pieniądze, gdy ona była w potrzebie. Ji visada stengėsi mane nustelbti, ji niekada nebuvo gera man, nors aš tiek jai padėjau, tiek visada pinigų jai duodavau, kada ji jų stigdavo. Lecz dajmy pokój światu; dzisiaj chcę być zupełnie szczęśliwa. Bet nekalbėkim apie žmones; šiandien aš noriu būti visiškai laiminga. Rastignac przesiedział u pani de Nucingen aż do pierwszej po północy. Przy pożegnaniu, przy tym prawdziwym pożegnaniu kochanków, które zwykła osładzać nadzieja przyszłych radości, pani de Nucingen rzekła z wyrazem tęsknoty: - Jestem tak bojaźliwa, tak zabobonna - nazwij pan jak chcesz moje przeczucia - iż obawiam się, że będę musiała straszną jakąś katastrofą okupić szczęście obecne. Rastinjakas dar pirmą valandą ryto tebebuvo pas ponią de Nusingen, kuri, gausiai apipildama jį meilingais atsisveikinimais, žadančiais būsimus džiaugsmus, tarė jam liūdnai: - Aš tokia baukšti, tokia prietaringa, - vadinkite kaip tinkami mano nuojautas, bet aš drebu, kad už tą mano laimę netektų užmokėti kokia baisia katastrofa. - Dziecko! - rzekł Eugeniusz. - Kūdikis! - tarė Eugenijus. - A! - zawołała ze śmiechem - dziś ja z kolei dzieckiem zostałam. - O taip! Tai aš kūdikis šį vakarą, - tarė jinai juokdamasi. Eugeniusz wracał do domu Vauquer z tym przekonaniem, że nazajutrz zupełnie go opuści i oddawał się w drodze tym słodkim marzeniom, którymi upaja się młodzieniec czujący jeszcze smak szczęścia na ustach. Eugenijus grįžo į Vokė namus įsitikinęs, kad rytoj iš jų išeis; jis visą kelią skendėjo tose gražiose svajonėse, kurios liūliuoja visus jaunus vyrus, kol jie tebejaučia laimės skonį lūpose. - No cóż? - zapytał ojciec Goriot, gdy Eugeniusz przechodził koło jego mieszkania. - Na? - paklausė tėvas Gorijo, kai Rastinjakas ėjo pro jo duris. - Jutro opowiem panu wszystko - rzekł Eugeniusz. - Gerai! - atsakė Eugenijus. - Rytoj pasakysiu viską. - Wszystko, nieprawdaż? - zawołał stary. - Viską, tiesa? - sušuko žmogynas. - Idź pan spać. - Eikite gulti. Od jutra zaczniemy szczęśliwe życie. Rytoj pradėsime savo laimingą gyvenimą. Nazajutrz Goriot i Rastignac wyglądali, czy nie pokaże się jaki tragarz, który by pomógł im wynieść się z gospody mieszczańskiej gdy, około południa, powóz jakiś wtoczył się na ulicę Neuve-Sainte-Geneviève i zatrzymał się przed drzwiami domu Vauquer. Rytojaus dieną Gorijo ir Rastinjakas laukė tik, kad teiktųsi pasirodyti koks vežikas ir jie galėtų kraustytis iš pensiono, kai apypiete jie išgirdo Nev Sent Ženevjevos gatve atvažiuojant karietą, kuri sustojo kaip tik ties Vokė namų vartais. Po chwili pani de Nucingen wyskoczyła z powozu i zapytała, czy pan Goriot znajduje się jeszcze w gospodzie, a odebrawszy od Sylwii potakującą odpowiedź, wbiegła lekko na schody. Iš karietos išlipo ponia de Nusingen ir paklausė, ar jos tėvas dar tebesąs pensione. Silvijai atsakius teigiamai, ji žvaliai pakilo laiptais. Eugeniusz był w swoim pokoju, choć nikt w domu o tym nie wiedział. Eugenijus buvo savo kambaryje, jo kaimynas to nežinojo. Przy śniadaniu student prosił Goriota, żeby zdał jego rzeczy razem ze swoimi, a sam wyszedł na miasto, mówiąc, że o czwartej spotkają się w nowym mieszkaniu przy ulicy d’Artois. Pusryčiaudamas jis buvo prašęs tėvą Gorijo perkraustyti jo daiktus, ir jie buvo sutarę susitikti keturiomis Artua gatvėje. Niebawem stary poszedł szukać tragarzy, a Eugeniusz odpowiedział tymczasem na apel szkolny i wrócił śpiesznie do domu, żeby rozliczyć się z panią Vauquer, gdyż obawiał się, że Goriot w przystępie swego fanatyzmu gotów zapłacić za niego z własnej kieszeni. Tiktai kai senukas išėjo ieškoti vežiko, Eugenijus, greit atbuvęs patikrinimą universitete, niekieno nepastebėtas parėjo atsiskaityti su ponia Vokė, nenorėdamas to reikalo palikti tėvui Gorijo, kuris iš didelio uolumo tikriausiai būtų užmokėjęs ir už jį. Nie zastawszy gospodyni, która wyszła na miasto, Eugeniusz wstąpił jeszcze do swego mieszkania, chcąc się przekonać, czy przypadkiem czego nie zapomniał; jakoż nie pożałował swej przezorności, bo znalazł w szufladzie od stolika rewers, który napisał był dla Vautrina, a potem, po zapłaceniu należności, wrzucił niedbale do stolika. Eugenijus įėjo į savo kambarį pasitikrinti, ar nepamiršo ko nors, ir tuoj apsidžiaugė, kad apie tai pagalvojo, nes pamatė stalčiuje vekselį, kurį buvo davęs Votrenui, o paskui, išpirktą, nieko nemanydamas, čia įmetė. Nie mając ognia, chciał podrzeć go na drobne kawałki, gdy wtem usłyszał za ścianą głos Delfiny i stanął bez ruchu, żeby posłyszeć, oo będzie mówiła baronowa, która, jak sądził, nie powinna była mieć dla niego żadnej tajemnicy. Krosnis nesikūreno, tad jis buvo beplėšąs vekselį smulkiais skuteliais, tik, išgirdęs Delfinos balsą, nenorėjo kelti triukšmo ir tyliai laikėsi, ketindamas pasiklausyti, ką šnekės, nes manė, kad ji nuo jo neprivalėtų turėti jokių paslapčių. Pierwsze wyrazy, które usłyszał obudziły w nim takie zajęcie, że postanowił wysłuchać rozmowy między ojcem a córką. Paskiau, jau nuo pat pirmų žodžių, tėvo ir dukters pašnekesys jį taip sudomino, jog nebegalėjo nesiklausyti. - Ach, mój ojcze! - mówiła Delfina - postanowiłeś upomnieć się o moją fortunę, lecz daj Boże, żeby nie było za późno i żebyś zdołał jeszcze ochronić mnie od ruiny! - Ak tėve, - tarė ji, - duok dieve, kad jūsų sumanymas pareikalauti manojo turto apyskaitos būtų nepavėluotas ir mane dar apsaugotų nuo bankroto! Czy mogę mówić? Ar galima kalbėti? - Mów, w całym domu nikogo nie ma - wyrzekł ojciec Goriot głosem zmienionym. - Taip, namie nieko nėra, - tarė tėvas Gorijo persimainiusiu balsu. - Co ci to, mój ojcze? - zapytała pani de Nucingen. - Kas jums, tėve? - paklausė de Nusingen. - Uderzyłaś mnie jak obuchem po głowie - rzekł starzec. - Tu man trenkei, - tarė senis, - kaip kirvapenčiu į galvą. - Niech ci Bóg tego nie pamięta, dziecię moje! Teatleidžia tau dievas, vaikuti! Ty nie wiesz, jak ja cię kocham; gdybyś wiedziała, nie rzuciłabyś mi tych słów okrutnych bez przygotowania, zwłaszcza jeżeli nie zaszło nic nadzwyczajnego. Tu nežinai, kaip aš tave myliu; jei žinotum, nesakytum taip ūmai, be niekur nieko, tokių dalykų, ypač jei nieko dar neprarasta. Cóż cię tak znagliło, żeś przyjechała do mnie aż tutaj, wiedząc, że za chwilę mam być na ulicy d’Artois? Kas jau čia taip užėjo, kad atlėkei manęs ieškoti, - juk po valandėlės turėjome būti Artua gatvėje? - A, mój ojcze! Czyliż w nieszczęściu można zapanować nad pierwszym poruszeniem? - O tėve, negi žinaisi, ką darąs pirmą katastrofos akimirką. Ja głowę tracę! Aš kaip paklaikusi! Adwokat twój wskazał mi dzisiaj nieszczęście, które niebawem pewnie w nas uderzy. Jūsų advokatas kiek anksčiau atskleidė mums bėdą, kuri mus neabejotinai užgrius vėliau. Handlowe twoje doświadczenie będzie nam potrzebne; toteż przybiegłam szukać ciebie, jak tonący, co się gałązki chwyta. Jūsų senas pirklio patyrimas bus mums reikalingas, ir aš atpuoliau pas jus, kaip skęstantis kad tveriasi už šakos. Pan Derville przekonał się, że Nucingen myśli stawić opór i zagroził mu procesem, mówiąc, że nie trudno będzie otrzymać na to zgodę prezesa trybunału. Kai tik ponas Dervilis pastebėjo, kad Nusingenas išradinėja tūkstančius visokių kliaučių, jis pagrasino kelsiąs jam bylą ir dar pasakė, kad greitai išgausiąs tribunolo pirmininko potvarkį. Nucingen przyszedł dziś do mnie i zapytał, czy ja pragnę jego i swojej ruiny. Nusingenas šįryt ateina pas mane ir klausia, ar aš norinti pražudyti jį ir save pačią kartu. Odparłam mu, że ja się na tym nic a nic nie znam, że wiem tylko tyle, iż mam fortunę i powinnam z niej korzystać, że zresztą wszystko co się do tego sporu odnosi, należy wyłącznie do mego adwokata, gdyż ja sama nic z tego nie rozumiem i nic w tym względzie powiedzieć nie mogę. Aš jam atsakiau, kad nieko apie tuos dalykus neišmanau, kad aš turėjau turtą, kad aš privalau valdyti savo turtą ir kad visais reikalais, susijusiais su tuo ginču, rūpinasi mano advokatas, ir kad pagaliau aš apie tai nieko nežinau ir nieko negaliu spręsti. Czyż nie tak kazałeś mi powiedzieć, ojcze? Juk taip jūs man patarėte sakyti? - Dobrześ powiedziała - odrzekł ojciec Goriot. - Taip, gerai, - atsakė tėvas Gorijo. - Otóż - poczęła znów Delfina - Nucingen przedstawił mi stan swoich interesów. - Tada, - kalbėjo toliau Delfina, - jis man atskleidė paslaptis, kaip eina jo reikalai. Kapitały jego i moje włożone są w przedsięwzięcia zaledwie rozpoczęte, na które trzeba było wyłożyć z góry wielkie sumy. Jis esąs įdėjęs visus kapitalus - ir savo, ir mano - į tokį verslą, kurio matyti vos tik pradžia ir kur reikėję iš karto didelių sumų. Jeżeli zażądam obecnie mego posagu, to Nucingen będzie zmuszony ogłosić się bankrutem; jeżeli zaś zaczekam rok jeden, to przysięga mi na honor, że kapitały moje podwoją się, a może i w trójnasób się powiększą, gdyż on będzie robił obroty i tak poprowadzi interesy, że ja zostanę właścicielką dóbr ziemskich. Jei aš jį priversianti išskirti mano dalį, tai jis turėsiąs pasiskelbti neišsimokančiu skolininku; o tuo atveju, jei aš sutiksianti metus palaukti, jisai užtikrinąs savo garbe, kad man sugrąžinsiąs dvigubai ar net trigubai tiek, o dabar paleisiąs mano kapitalus į žemių perkamąsias operacijas, iš kurių aš pasidarysianti didelių plotų savininkė. Ojcze mój, on mówił szczerze i ta szczerość jego mnie przeraziła. Przepraszał mnie za swe postępowanie, wrócił mi zupełną swobodę, pozwolił mi postępować, jak mi się podoba, bylebym tylko upoważniła go do prowadzenia interesów w moim imieniu. Tėveli brangus, jis buvo nuoširdus, jis mane išgąsdino, jis atsiprašė mane dėl savo elgesio, jis man grąžino laisvę, leido elgtis, kaip man patinka, ta viena sąlyga, kad tik leisčiau jam visiškai laisvai veikti verslo srityje mano vardu. Na dowód swej uczciwości przyrzekł mi, że ile razy ja zechcę, tyle razy wezwie pana Derville dla osądzenia, czy akta, na mocy których ja zostanę właścicielką ziemską, będą prawnie zredagowane. Iš noro įrodyti savo gerą valią jis man prižadėjo kiekvieną kartą, kai tik aš panorėsiu, kviesti poną Dervilį įvertinti, ar tinkamai suredaguoti aktai, kuriais mano nuosavybėn kas nors įgyjama. Jednym słowem, oddał mi się zupełnie na łaskę i niełaskę. Žodžiu, atsidavė mano malonei ar nemalonei surištas ir suvystytas. Błaga tylko żebym przez dwa lata jeszcze pozwoliła mu dom prowadzić i nie wydawała dla siebie nic nad to, co mi przeznacza. Jis prašė mane dar dvejus metus vesti jo namų ūkį ir neišleisti daugiau, negu jo nustatyta. Przekonał mnie, że odprawił swą tancerkę, że zmuszony jest zaprowadzić najsurowszą oszczędność, żeby nie zachwiać swego kredytu, zanim nie ukończy, rozpoczętych spekulacji. Jis man įrodė, jog visa, ką jis galįs padaryti, tai išlaikyti padorumo formą; jog jis esąs metęs savo šokėją ir jog būsiąs priverstas laikytis kuo griežčiausio ir slapčiausio taupumo, kad ištvertų ligi savo spekuliacijų baigos, nepakenkęs savo kreditui. Jam była nieubłagana, udawałam, że w nic nie wierzę, żeby przywieźć go do ostateczności i dowiedzieć się całej prawdy: pokazywał mi swe księgi, płakał wreszcie. Aš jam buvau rūsti, aš viskuo abejojau - norėjau privaryti jį prie paskutiniosios ir kuo daugiausia iš jo išgauti: jis man parodė savo knygas, pagaliau ėmė verkti. Nigdy jeszcze nie widziałam człowieka w takim stanie. Niekada nebuvau mačiusi žmogaus tokioje būklėje. Stracił zupełnie głowę, mówił, że się zabije, bredził jak w gorączce, aż mnie litość wzięła. Visiškai apkvaišo, kalbėjo apie savižudybę, klejojo. Man jo gailėjo. - I ty wierzysz w takie głupstwa? - zawołał ojciec Goriot. - Ir tu tiki šitais pliurpalais? - sušuko tėvas Gorijo. - To komediant! - Juk tai artistas! Miałem ja do czynienia z Niemcami: są to prawie zawsze ludzie uczciwi i otwarci; lecz gdy który zacznie szachrować pod płaszczykiem szczerości, to pewnie stokroć gorzej od innych cię oszuka. Esu turėjęs reikalų su vokiečiais verslo dalykuose: jie žmonės beveik, visi sąžiningi ir padorūs; bet jei jau sykį po atvirumo ir naivumo kauke jie pasileis sukčiauti ir šarlatanyti, tai apmaus kiekvieną. Mąż twój zwodzi ciebie. Tavo vyras tave apgaudinėja. Widzi, że go przyparto do muru, udaje więc nieżywego i chce zasłonić się twoim imieniem, więcej niż swoim własnym. Jis jaučia, kad imame jį remti prie sienos, ir apsimeta, kad jam galas; jis nori, kad, veikiant tavo vardu, jo rankos būtų dar laisvesnės, negu veikiant savo paties vardu. Chce on skorzystać z tej okoliczności, żeby się zabezpieczyć przed niedającymi się obliczyć z góry rezultatami swoich obrotów handlowych. Jis nori šita aplinkybe pasinaudoti, kad galėtų apsidrausti nuo komercinės rizikos. Kręta z niego sztuka: równie jest chytry jak przewrotny. Jis tiek pat sukčius, kiek ir veidmainys; tai niekinga žmogystė. Ale nic z tego, nie pójdę ja na Pere-La-chaise z tym przekonaniem, że córki moje ze wszystkiego zostały wyzute. Ne ne, aš neisiu į kapus, palikęs dukteris be nieko. Znam się jeszcze trochę na interesach. Aš nusimanau trupučiuką, kaip tvarkyti reikalus. Powiada, że kapitały jego włożone są w przedsiębiorstwa, dobrze! Sakosi sudėjęs pinigus į verslą - gerai! W takim razie musi posiadać weksle, rewersy, umowy pisemne! Tada jis vietoj pinigų privalo turėti vertybės popierius, pakvitavimus, sutartis! Niechże ci je pokaże i niech się z tobą rozliczy. Tegu parodo juos ir su tavim atsiskaito. Wtedy wybierzemy najkorzystniejsze spekulacje, poprowadzimy je na swoje ryzyko i będziemy mieli dokumenty*na imię Delfiny Goriot małżonki barona de Nucingen, której majątek oddzielony jest od mężowskiego*. Mes išsirinksime geriausias operacijas, pasiimsime jas savo atsakymu ir turėsime pripažinimo dokumentus, priklausančius Delfinai Gorijo, barono de Nusingeno žmonai, turtu išsiskyrusiai. Nie tacyśmy głupi, jak się jemu zdaje. Tai ką, bene mus kvailiais laiko? Czy on sądzi, że ja pogodzę się z tą myślą, że ty możesz zostać bez majątku, bez kawałka chleba? Nejau jis mano, jog aš galėčiau bent dvi dienas iškentėti, žinodamas, kad galiu tave palikti be turto, be duonos? Ja bym jej nie zniósł przez jeden dzień, przez noc jedną, nawet przez dwie godziny! Aš ne-ištverčiau šitaip nė dienos, nė nakties, nė poros valandų! Ja nie mógłbym żyć z tą myślą. Jei ta mintis būtų tikra, aš jos nepergyvenčiau. Jak to! Kaip tai? Jam pracował przez lat czterdzieści, zlewając się potem i dźwigając worki na własnych ramionach, jam sobie wszystkiego w życiu odmawiał dla was, anioły drogie, coście mi dodawały sił do każdej pracy; a dzisiaj mienie moje, życie moje całe miałoby pójść z dymem! Argi aš tam turėjau triūsti keturiasdešimt savo amžiaus metų, nešioti maišus ant kupros, prakaitą lieti, visą gyvenimą visko išsižadėti dėl jūsų, mano angelai, dėl kurių visoks darbas, visoks vargas buvo man lengvas, - kad šiandien mano turtas, mano gyvenimas dūmais nueitų? O, ja bym umarł szalony rozpaczą! Nuo to aš numirčiau iš padūkimo. Nie, na wszystko, co jest świętego na ziemi i w niebie! my tę sprawę rozjaśnimy, sprawdzimy wszystkie księgi, kasę, przedsięwzięcia! Vardan visų dangaus ir žemės šventybių - trauksime į šviesą viską, tikrinsime knygas, kasą, verslus! Nie zasnę, nie położę się do łóżka, jeść nie będę, dopóki się nie przekonam, że fundusz twój jest cały i nienaruszony. Aš neužmigsiu, neisiu gulti, neisiu valgyti, kol persitikrinsiu, kad tavo turtas yra visas kaip reikiant. Z łaski Boga masz separację majątkową, a pan Derville, adwokat twój, jest na szczęście człowiekiem uczciwym. Dievui dėkui, tu išsiskyrusi turtu; tavo advokatas - Dervilis, žmogus, laimė, geras ir teisingas. Na Boga! Kaip dievą myliu! Będziesz miała swój milionik, swoje pięćdziesiąt tysięcy liwrów dochodu aż do końca życia lub ja podniosę gwałt na cały Paryż. Ach! Ach! Arba tau bus užtikrintas tavo milijonukas, tavo penkiasdešimt tūkstančių livrų rentos ligi tavo dienų galo, arba aš pakelsiu tokį triukšmą, jog visas Paryžius bildės, ohoho! Udam się do izb, jeżeli trybunały nie wymierzą nam sprawiedliwości. Aš kreipsiuosi į Rūmus, jei teisme mus apsuks. Dotychczas sądziłem, żeś spokojna, że twój byt materialny zapewniony i myśl ta była mi pociechą w nieszczęściach, osłodą w cierpieniu. Žinoti, kad tu pinigais aprūpinta ir laiminga - juk ta mintis lengvindavo visus mano vargus, guosdavo mane visuose mano rūpesčiuose. Mienie - to życie. Pinigai - tai pati gyvybė. Pieniądz wszystko może. Pinigas padaro viską. Więc cóż ten bałwan nam prawi?… Ką jis ten čiulba, tas dručkis, Elzaso stuobrys? Delfino, nie ustępuj ani pół szeląga temu bydlakowi, który przykuł cię do łańcucha i uczynił nieszczęśliwą. Delfina, nenusileisk nė per nago juodymą tam galvijui, kuris tave pririšo grandine ir padarė nelaimingą. Jeżeli nie będzie mógł obejść się bez ciebie, to przynajmniej wyuczymy go prosto chodzić. Jei tu jam reikalinga, tai mes jį paimsime striukai už pavadžio ir išmokysime vaikščioti dviem kojom. Boże! Głowa mi płonie, coś mi czaszkę pali. Dievuli mano, galva man dega, mano pakaušy tartum ugnies prisikaupę. Moja Delfina w nędzy! Mano Delfina - elgeta! Och! Fifinko moja! O, tu mano Fifina! Sapristi! Po velnių! Gdzież są moje rękawiczki? Kur mano pirštinės? Dalej, śpieszmy! Idę, zrewiduję wszystko, książki, interesy, kasę, korespondencję, pójdę w tej chwili. Einam greičiau, aš noriu matyti viską - knygas, verslo reikalus, kasą, susirašinėjimą - tučtuojau! Nie uspokoję się, aż póki się nie przekonam, że twój fundusz jest zabezpieczony, aż póki nie zobaczę tego na własne moje oczy. Nenurimsiu, kol persitikrinsiu, kad tavo turtas saugus, kol tai pamatysiu savo akimis. - Rozważnie tylko, ojcze kochany! - Tėveli brangus, tiktai atsargiau... Pamiętaj, że zgubiłbyś mnie, gdybyś przystąpił do tego dzieła z najmniejszą chętką zemsty lub gdybyś zdradził zbyt nieprzychylne usposobienie. Jei į šitą bylą jūs įmaišysite nors lašelį keršto, jei tik pasirodysite turį kokių labai priešiškų intencijų, tai aš sveika dingusi. On cię zna i nie zdziwił się wcale, że pod twoim wpływem ja sama zaczęłam się troszczyć o swój fundusz; lecz przysięgam ci, on wszystko zagarnął w swoje ręce. Jis pažįsta jus, jam rodosi visai natūralu, kad aš, jūsų inspiruota, susirūpinau savo turtu; tik, prisiekiu jums, turtą jis laiko savo rankose ir nori jį laikyti. To nikczemnik! On gotów porzucić nas i uciec ze wszystkimi kapitałami, bo wie dobrze, że ja bym go nie prześladowała, bo nie chciałabym hańbić własnego imienia. Jis toks žmogus, kad gali sprukti kur su visais savo kapitalais ir mus palikti be nieko, nenaudėlis tasai! Jis gerai žino, kad aš jo nepersekiočiau, nesitepčiau savo vardo. Jest on i słaby, i silny zarazem. Jis ir stiprus, ir silpnas vienukart. Jużem ja wszystko dobrze zbadała. Aš gerai apsvarsčiau viską. Przekonałam się, że, przywodząc go do ostateczności, przyspieszę tylko własną ruinę. Jei mes jį spausime iki galutinosios, tai man bus blogai. - Ależ to łotr wierutny? - Tai jis paskutinis sukčius? - Ha! tak jest, ojcze - zawołała, rzucając się z płaczem na krzesło. - Na, žinoma, kad taip, tėve, - tarė ji, puldama ant kėdės ir raudodama. - Nie chciałam mówić o tym, żeby ci oszczędzić zmartwienia, żeś mnie wydał za takiego człowieka! - Nenorėjau to sakyti, kad nebūtų jums apmaudo, jog mane išleidote už tokio vyro! Obyczaje i sumienie, ciało i dusza, wszystko się w nim zgadza! Jo slapti įpročiai ir dorovinės pažiūros, kūnas ir siela - viskas vieno galo! To coś okropnego: czuję dla niego pogardę i nienawiść. Tai baisu: aš jo nekenčiu ir jį niekinu. Tak jest, po tym, co mi ten podły Nucingen powiedział, nie mogę mieć dla niego najmniejszego szacunku. Taip, nebegaliu gerbti to niekšo Nusingeno po to, ką jis man pasipasakojo. Człowiek, który mógł wdać się w takie spekulacje handlowe, o jakich on mi dziś mówił, nie ma żadnego poczucia delikatności. Obawy moje pochodzą stąd, żem jasno zobaczyła głąb jego duszy. Žmogus, galįs leistis į tokias komercines kombinacijas, apie kokias jis man yra kalbėjęs, neturi nė menkiausio garbės jausmo, ir mano būkštavimai eina iš to, kad aš matau jį kiaurai. On, mąż mój, powiedział otwarcie, że daje mi zupełną swobodę, wiesz ojcze, co to znaczy? Jis, mano vyras, atvirai man pasiūlė laisvę, - jūs suprantate, ką tai reiškia? Ale za to ja mam być w razie nieszczęścia narzędziem w jego ręku, mam go zasłonić swoim imieniem. - jei aš, sutikčiau, jam bėdoje atsidūrus, pabūti įnagiu jo rankose, žodžiu - jei sutikčiau duoti jam savo vardą apgaulėms dangstyti. - Ależ na to są prawa! - Betgi yra įstatymas! Mamy przecie plac de Greve dla zięciów tego rodzaju! - zawołał ojciec Goriot. Yra ešafotas šitokiems žentams! - sušuko tėvas Gorijo. - Ja sam ściąłbym mu głowę, gdyby kata nie było. - Aš jį pats nugiljotinuosiu, jei nesusiras budelio! - Nie, mój ojcze, na niego prawa nie ma. - Ne, tėve, nieko jam įstatymai nepadarys. Powtórzę ci w krótkości jego mowę, odrzucając niepotrzebne dodatki, w które treść samą obwijał: „Musisz pozwolić, bym ukończył rozpoczęte spekulacje, albo wszystko przepadnie i ty sama zostaniesz zrujnowana, bez grosza przy duszy; ja zaś nikogo prócz ciebie nie mogę wziąć za wspólnika”. Štai ką, be visų užuolankų, trumpai suglaudus, jis man kalbėjo: "Arba viskas žūva, ir tu lieki be skatiko, bankrutuoji, nes man nėra daugiau ko paimti į bendrininkus, kaip tik tave; arba tu man leidi varyti ligi gero galo savo kombinacijas." Czy to dość jasno? Aišku, ką? On nie przestał jeszcze dbać o mnie. Jis dar mane brangina. Uczciwość moja jest dla niego dostateczną rękojmią; wie, że mi dosyć własnego funduszu, że się na jego pieniądze nie pokwapię. Jis pasikliauja manąja moters dora; jis žino, kad aš neliesiu jo turto, tik pasitenkinsiu savuoju. Jest to spółka nieuczciwa i złodziejska, na którą muszę przystać, bom zagrożona utratą całego funduszu. Tai yra nedoras, nusikalstamas bendradarbiavimas, ir aš turiu sutikti, nes šiaip man gresia elgetystė. Nucingen kupuje moje sumienie, a za to pozwala, bym należała do Eugeniusza. Jis papirkinėja mano sąžinę ir moka tuo, kad leidžia man būti Eugenijaus žmona, kiek tiktai man patinka. „Możesz popełniać błędy, ale w zamian pozwól mi dopuszczać się zbrodni, pozwól mi wydzierać chleb biedakom!” Czy taka mowa jest dość jasna? "Aš leidžiu tau daryti nuodėmes, o tu man nekliudyk daryti nusikaltimus, griauti gyvenimą vargšams žmonėms!" Ar tai nėra aiški kalba? Wiesz, ojcze, co on nazywa spekulacją handlową? Ar jūs žinote, kaip jis supranta "daryti operacijas"? On kupuje na swe imię kawał ziemi, na którym spekulanci podstawieni z jego ramienia zaczynają budować domy. Ludzie ci wchodzą w umowę z rozmaitymi przedsiębiorcami, którym płacą nie gotówką, tylko wekslami z bardzo dalekim terminem wypłaty; następnie mąż mój wypłaca im bardzo niewielką sumę i dostaje za to pokwitowanie, które czyni go właścicielem wszystkich domów; oni zaś ogłaszają się bankrutami, a biedni, oszukani przedsiębiorcy muszą iść z kwitkiem. Jis perka tuščius sklypus savo vardu, paskui juos duoda apstatyti savo paties bendrininkams sukčiams; šie daro statybines sutartis su visokiais rangovais ir jiems moka ilgų terminų vekselius, o pastatytus namus už nedidelę sumą įkeičia ir perleidžia mano vyrui, kuris pasidaro namų savininkas; tuo tarpu anie žmonės tvarkosi su apmautais rangovais, pasiskelbdami neišsimokančiais skolininkais. Firma domu de Nucingen służy do przyciągania tych biedaków. Nusingeno firmos garsas tarnauja apgaudinėti vargšams statybų rangovams. Zrozumiałam i to także, że Nucingen, chcąc dowieść w razie potrzeby, że jest w stanie wypłacać sumy ogromne, posłał znaczne kapitały do Amsterdamu, Londynu, Neapolu i Wiednia. Aš supratau šitai. Supratau taip pat, jog Nusingenas, kad galėtų, bėdos prispirtas, įrodyti esąs išmokėjęs stambias sumas, išsiuntė didelius kapitalus į Amsterdamą, į Londoną, į Neapolį, į Vieną. Jakże zdołalibyśmy je pochwycić? Kaip mums juos prigriebti? Eugeniusz posłyszał głuchy odgłos: to ojciec Goriot upadł na kolana. Eugenijus išgirdo duslų dunkstelėjimą - tai tikriausiai tėvas Gorijo puolė ant kelių savo kambaryje. - Boże mój, cóżem ja ci zawinił? - Dieve mano, ką aš tau padariau! Córka moja oddana w ręce nikczemnika, który wymoże na niej wszystko, czego zechce. Mano duktė atiduota į rankas šitam nenaudėliui, jis viską gali iš jos išreikalauti, ko tik įsigeis. Przebacz mi, córko! - zawołał starzec. Atleisk, dukrele! - šaukė senis. - Tak, jest w tym i twoja wina, żem ja w taką przepaść wpadła - rzekła Delfina. - Taip, kad aš esu prarajoje, gal čia yra ir jūsų kaltės, - tarė Delfina. - Myśmy tak nierozsądne, gdy za mąż wychodzimy! - Mes tiek maža teturime proto, kai tekame už vyro! Czyż my znamy wtedy świat, interesy, ludzi, obyczaje? Bene mes pažįstame pasaulį, žmones, reikalų tvarkymą, papročius? Ojcowie powinni by myśleć za nas. Tėvai turėtų už mus galvoti. Ojcze drogi, ja ci nic nie wyrzucam, przebacz mi te słowa. Tėveli brangus, aš jums neprikaišioju nieko, atleiskite man šitą kalbą. W tym razie, wina cała jest po mojej stronie. Šiuo atveju visa kaltė mano. Nie, nie płacz, tatku - mówiła, całując go w czoło. Ne, tėveli, neverkite, - tarė ji bučiuodama tėvą į kaktą. - I ty nie płacz, Delfinko moja mała. - Neverk ir tu, mano Delfinute. Pozwól, niech ci pocałunkiem łzy z oczu obetrę. Duok Sen akis, aš tau jas nušluostysiu bučiuodamas. Nie bój się! Palauk! Niech ja tylko pójdę po rozum do głowy, to jeszcze potrafię rozwikłać pasmo interesów, które twój mąż splątał. Tegu tik atsigaus man makaulė, - aš išpainiosiu tą kamuolį, kurį tavo vyras suraizgė. - Nie, ojcze, pozwól mnie działać; ja potrafię wziąć się do niego. - Ne, duokite veikti man; aš žinosiu, kaip jį nuvaldyti. On mnie kocha, mam nad nim przewagę, skorzystam więc z tego i wymogę na nim, żeby obrócił niezwłocznie część moich kapitałów na kupno nieruchomości. Jis mane myli, tad štai aš panaudosiu savo valdžią priversti jį, kad nedelsdamas įdėtų dalį kapitalų į kokį nekilnojamą turtą. Może potrafię skłonić go, żeby odkupił na moje imię ziemię Nucingen w Alzacji. Galimas daiktas, aš palenksiu jį atpirkti mano vardu Nusingenų dvarą Elzase, jis branginai jį. Tylko proszę cię, ojcze, przyjdź jutro przejrzeć księgi i zbadać stan jego interesów. Tiktai ateikite rytoj patikrinti jo knygų, jo prekybinių reikalų. Pan Derville nic a nic nie zna się na sprawach handlowych. Ponas Dervilis nieko nenutuokia apie prekybos dalykus. Nie, lepiej jutro nie przychodź. Ne, rytoj neikite. Nie chcę sobie psuć krwi. Nenoriu sau kraujo gadinti. Pojutrze będzie bal u pani de Beauséant, muszę więc oszczędzać się, żeby być piękną i świeżą i przynieść chlubę kochanemu memu Eugeniuszowi! Ponios de Bosean balius poryt, noriu gerai užsilaikyti, kad būčiau graži, pasilsėjusi, kad garbę daryčiau savo brangiam Eugenijui! Pójdźmy zobaczyć jego pokój. Eime pažiūrėti jo kambario. W tej chwili powóz jakiś zatrzymał się na ulicy Neuve-Sainte-Geneviève, po czym dał się słyszeć na schodach głos pani de Restaud, która zapytywała: „Czy mój ojciec jest w domu?” Tą akimirką Nev Sent Ženevjavos gatvėje sustojo karieta, ir ant laiptų pasigirdo grafienės de Resto balsas, klausiantis Silviją: - Ar mano tėvas namie? Okoliczność ta wybawiła szczęśliwie Eugeniusza, który zamierzał już rzucić się na łóżko i udać, że śpi w najlepsze. Grafienė ištraukė iš bėdos Eugenijų, kuris jau buvo manęs kristi į lovą ir apsimesti miegąs. - Ach! ojcze, czyś nie słyszał nic o Anastazji? - rzekła Delfina, poznając głos siostry. - Ak, tėveli, ar girdėjote, ką žmonės kalba apie Anastaziją? - tarė Delfina, pažinusi sesers balsą. - Zdaje się, że u niej w domu dzieją się też dziwne rzeczy. - Atrodo, kad ir jų namuose keisti dalykai dedasi. - Co takiego? - zapytał ojciec Goriot - to już chyba przyszła ostatnia moja godzina? - Kas dar? - tarė tėvas Gorijo. - Tai jau man galas būtų. Biedna moja głowa nie wytrzyma podwójnego nieszczęścia. Vargšė mano galva neatlaikytų dvigubos nelaimės. - Dzień dobry, ojcze - rzekła hrabina we drzwiach. - Sveikas, tėveli, - tarė grafienė įeidama. - Ach! I tyś tutaj, Delfino. - O, ir tu čia, Delfina? Pani de Restaud była widocznie niezadowolona ze spotkania z siostrą. Ponia de Resto lyg ir sumišo, sutikusi čia savo seserį. - Dzień dobry, Naściu - rzekła baronowa. - Sveika, Nazi, - tarė baronienė. - Czy cię moja obecność zadziwia? - Bene tau atrodo labai keista, kad aš čia? Ja się co dzień z ojcem widuję. Aš matausi su tėvu kiekvieną dieną. - Od jakiegoż to czasu? - Nuo kada? - Nie potrzebowałabyś pytać, gdybyś również u niego bywała. - Jei čia lankytumeis, žinotum. - Nie drażnij mnie, Delfino - zawołała hrabina płaczliwie. - Neerzink manęs, Delfina, - tarė grafienė gailiu balsu. - Jam taka nieszczęśliwa, jam zgubiona, biedny mój ojcze! - Aš labai nelaiminga, aš pražuvau, tėveli brangus! O! Tym razem zupełniem już zgubiona!… Ak, visiškai pražuvau šį kartą. - Co ci jest, Naściu? - zawołał ojciec Goriot. - Kas pasidarė, Nazi? - sušuko tėvas Gorijo. - Powiedz nam wszystko, dziecię drogie. - Pasisakyk mums viską, vaikuti mano. - Jak ona zbladła! Ji išblyško! Delfino, pomóżże jej, bądź dla niej dobrą, a ja będę cię kochał jeszcze więcej, jeżeli tylko potrafię! Delfiną, nagi padėk jai, būk jai gera, aš tave mylėsiu dar labiau, jei tai galima! - Biedna Naściu - rzekła pani de Nucingen, podając siostrze krzesło - mów proszę. - Vargšė mano Nazi, - tarė ponia de Nusingen, sodindama seserį, - kalbėk. Widzisz w nas dwie jedyne istoty, które kochają cię tak bardzo, że wszystko przebaczyć ci gotowe. Mes tau esame tie du vieninteliai žmonės, kurie visados tiek mylės, kad tau atleis viską. Widzisz, miłość rodzinna nigdy nie zawodzi. Matai, šeimos ryšiai yra patys tikriausi. Podała jej flakonik z eterem i hrabina przyszła do siebie. Ji davė jai druskų pauostyti, ir grafienė atsigavo. - Ja tego nie przeżyję! - zawołał ojciec Goriot. - Aš galą gausiu nuo to, - tarė tėvas Gorijo. - Słuchajcie - mówił, poprawiając torf rozpalony w piecu. - Zbliżcie się tu obie. - Nagi, - kalbėjo toliau, maišydamas durpes krosnyje, - prieikite arčiau abidvi. Mnie zimno. Man šalta. Co ci jest, Naściu? Kas tau yra, Nazi? Mów prędko, bo mnie zabijasz… Sakyk greičiau, nežudyk manęs. - Ach! - zawołała biedna kobieta - mąż mój wie o wszystkim. - Štai, - tarė vargšė moteris, - mano vyras žino viską. Wyobraź sobie, ojcze, że niedawno… Przypominasz sobie ten weksel Maksyma? Įsivaizduokite, tėveli, - jūs atsimenate tą kitados Maksimo pasirašytą vekselį? Niestety! Nie był to już pierwszy, jużem ja przedtem niejeden zapłaciła. Tai va, jis nebe pirmas buvo. Esu jau daug išpirkusi. W początku stycznia, pan de Trailles wydawał mi się jakoś bardzo zmartwiony. Sausio pradžioje ponas de Trajis man pasirodė labai susikrimtęs. Nic wprawdzie nie mówił; ale to tak łatwo odgadnąć, co się dzieje w sercu istoty ukochanej: dosyć najlżejszej wskazówki; przy tym bywają czasem przeczucia. Jis man nesakė nieko, bet juk taip lengva skaityti, kas yra mylimo žmogaus širdyje: mažmožio kokio pakanka, o be to - širdis nujaučia. Był bardziej rozkochany, bardziej czuły niż zwykle, a ja byłam coraz szczęśliwsza. Žodžiu - jis buvo dar meilingesnis, dar švelnesnis kaip bet kada, aš jaučiausi kaskart laimingesnė. Biedny Maksym! Vargšas Maksimas! Wyznał później, że w myśli żegnał się ze mną, bo chciał sobie życie odebrać. Mintyse, kaip paskiau pasisakė, jis buvo jau beatsisveikinąs su manimi, jis ketino nusišauti. Ale zaczęłam go dręczyć, błagać, dwie godziny modliłam go na kolanach, aż wyznał, że winien był sto tysięcy franków! Tad aš tiek jį kamantinėjau, tiek maldavau, dvi valandas prie jo kelių išklūpojau, kol pasisakė turįs šimtą tūkstančių frankų skolos! Ak, tėveli, šimtą tūkstančių frankų! Mnie się w głowie przewróciło. Aš galvos nebetekau. Tyś nie miał pieniędzy, bom ci wszystko wydarła… Jūs tiek pinigų neturite, tėve, aš surijau viską... - Nie - rzekł ojciec Goriot - nie mógłbym zebrać tyle pieniędzy, chyba bym kraść poszedł. - Ne, - tarė tėvas Gorijo, - aš negalėčiau tiek sudaryti, nebent eičiau vogti. Ale ja byłbym poszedł, Naściu! Bet aš ir taip padaryčiau, Nazi! Ja pójdę. Padarysiu. Obie siostry milczały; ostatnie słowo starego brzmiało złowrogo, jak przedśmiertne chrapanie i świadczyło o agonii uczucia ojcowskiego, które stało się już bezsilne. Sulig šitais žodžiais, liūdnais kaip mirštančiojo kriokimas ir reiškiančiais lig bejėgiškumo privarytos tėvo meilės agoniją, abi seserys nuščiuvo ir valandėlę tylėjo. Jakiż egoizm nie zmiękłby na ten krzyk rozpaczy, co niby kamień w przepaść ciśnięty, zdradzał głębokość jej niezmierzoną? Koks egoizmas būtų likęs šaltas, nepaveiktas šio nevilties riksmo, kuris lyg į prarają mestas akmuo parodė jos gilumą? - Uzyskałam te pieniądze, rozporządzając tym, co do mnie nie należało - zawołała hrabina, zalewając się łzami. - Aš juos gavau, disponuodama tuo, kas man nepriklausė, tėve mano, - tarė grafienė ir paplūdo ašaromis. Delfina, wzruszona, zapłakała także, tuląc głowę do szyi siostry. Delfina buvo susijaudinusi ir verkė, padėjusi galvą seseriai ant peties. - Więc to wszystko prawda - wyrzekła. - Vadinasi, viskas teisybė, - tarė ji. Anastazja spuściła głowę; pani de Nucingen otoczyła jej kibić ramieniem, ucałowała ją czule i przytuliła do piersi. - Tu znajdziesz zawsze miłość, a nigdy sądzona nie będziesz - powiedziała. Anastazija nuleido galvą, ponia de Nusingen apkabino ją abiem rankom, švelniai pabučiavo ir, glausdama prie krūtinės, kalbėjo jai: - Čia tu būsi visados mylima ir nebūsi smerkiama. - Aniołki moje - rzekł Goriot słabym głosem - dlaczegóż nieszczęście jest przyczyną waszego połączenia? - Angelėliai mano, - tarė Gorijo silpnu balsu, - kodėl jūsų santarvei atsirasti reikėjo nelaimės? - Chcąc ocalić życie Maksyma, chcąc wreszcie ocalić całe moje szczęście - poczęła hrabina ośmielona dowodami uczucia żywego i gorącego - poszłam do znanego ci lichwiarza, do tego piekielnego Gobsecka, którego nic wzruszyć nie może i sprzedałam mu wszystkie brylanty familijne, do których pan de Restaud niezmiernie jest przywiązany. - Kad išgelbėčiau Maksimo gyvybę, kad išgelbėčiau visą savo laimę, - kalbėjo grafienė, padrąsinta šitų karštos ir gyvos meilės pareiškimų, - tam palūkininkui, kurį jūs pažįstate, tam pragaro išperai, kurio niekas neįveiks sugraudinti, tam ponui Gobsekui aš nunešiau šeimos dei-mantus, tiek branginamus pono de Resto, - ir jo, ir savo, visus, ir juos pardaviau. Wszystkie sprzedałam! Pardaviau! Rozumiecie? Suprantate? On został wybawiony, ale ja za to umarłam! Jis išgelbėtas. Bet aš, aš nebeturiu gyvenimo. Restaud o wszystkim się dowiedział. Resto sužinojo viską. - Przez kogo? Jak? - Iš ko, kaip? Ja go zabiję! - krzyknął ojciec Goriot. Aš jį užmušiu! - suriko tėvas Gorijo. - Wczoraj kazał mnie prosić do swego pokoju. - Vakar jis mane pasišaukė į savo kambarį. Poszłam… Nuėjau... „Anastazjo - powiedział takim głosem… (och! "Anastazija, - sako jis man tokiu balsu... dość mi było głos jego usłyszeć, bym się wszystkiego domyśliła) - gdzie są twoje brylanty?” (ak, jo balso pakako, supratau viską), - kur jūsų deimantai?" - Mam je u siebie. - "Pas mane." - „Nie - odparł patrząc mi w oczy - one są tu, na mojej komodzie”. - "Ne, - tarė, į mane žiūrėdamas, - jie čia, ant mano komodos." - I pokazał mi szkatułkę, którą przykrył był chustką do nosa. Ir jis man parodė skrynutę, kuri pirma buvo uždengta nosine. - „Wiesz skąd się tu wzięły?” - zapytał. "Ar jūs žinote, iš kur jie grįžo?" - pasakė man. Upadłam mu do nóg… płakałam, pytałam, jaki rodzaj śmierci wolałby wybrać dla mnie. Puoliau jam po kojų... raudojau, klausiau, kokia mirtimi norėtų matyti mane mirštant. - Tyś to wszystko powiedziała? - zawołał ojciec Goriot. - Tu šitaip pasakei! - sušuko tėvas Gorijo. - Na święte imię Pańskie! Każdy kto ośmieli się skrzywdzić jedną z was, póki ja żyję, może być pewien, że go na wolnym ogniu spalę! - Prisiekiu dievu visagalinčiu, kad tas, kas nuskriaus katrą iš jūsų, kol aš gyvas, gali būti tikras, jog sudeginsiu jį ant mažos ugnies. Tak jest, posiekam go, jak… Taip, aš jį supjaustysiu į kąsnelius, kaip... Ojciec Goriot zamilkł, wyrazy zamierały mu w gardle. Tėvas Gorijo nutilo, žodžiai sukliuvo gerklėje. - W końcu, moja droga, objawił takie żądanie, że wolałabym, iżby wydał na mnie wyrok śmierci. - Pagaliau, brangioji, jis iš manęs pareikalavo to, kas sunkiau padaryti, negu numirti. Nie daj Boże żadnej kobiecie, żeby miała usłyszeć to, co ja usłyszałam! Neduok dieve nė vienai moteriai išgirsti to, ką aš išgirdau! - Ja zamorduję tego człowieka - powiedział ojciec Goriot spokojnie. - Aš nugalabysiu tą žmogų, - pasakė ramiai tėvas Gorijo. - Ale on ma tylko jedno życie, a mnie dwa winien. - Bet jis turi tik vieną gyvybę, o man skalnas dvi. Czegóż on chciał? - zapytał, patrząc na Anastazję. Na, ko gi jis pareikalavo? - kreipėsi jis į Anastaziją. - Oto - poczęła hrabina po chwilowym milczeniu - odezwał się do mnie w te słowa: „Anastazjo, ja pokryję wszystko milczeniem, pozostaniemy nadal razem, mamy dzieci. - O štai ko, - kalbėjo toliau grafienė. - Patylėjęs valandėlę, jis pažvelgė į mane: "Anastazija, - tarė, - aš viską nuleisiu tylomis, mes paliksime gyventi kartu, mes turime vaikų. Nie zastrzelę pana de Trailles, bo mógłbym go chybić, a chcąc się go pozbyć w inny sposób, mógłbym się spotkać ze sprawiedliwością ludzką. Aš nešausiu pono de Trajo - galėčiau nepataikyti, o panorėjęs juo nusikratyti kitu būdu, ko gero susidurčiau su žmonių teismo įstaigomis. Zabić go w twoich objęciach, to znaczyłoby zniesławić dzieci. Nušauti jį jūsų glėbyje reikštų užtraukti nešlovę vaikams. Chcąc uniknąć zguby twych dzieci, ich ojca i swojej własnej, podaję ci dwa warunki. Bet kad nebūtų pražudyti nei jūsų vaikai, nei jų tėvas, nei aš, statau dvi sąlygas. Odpowiadaj: Czy ja mam choć jedno dziecko?” Atsakykite: ar aš tėvas bent vienam iš jūsų vaikų?" Odpowiedziałam, że tak. Aš pasakiau, kad taip. „Które?” - Ernesta, najstarszego. "Kuriam?" - paklausė. "Ernestui, vyresniajam." - „Dobrze - powiedział - teraz przysięgnij, że będziesz mi posłuszną w jednym razie”. - "Gerai - sako. - Dabar prisiekite man kad išpildysite ateityje vieną mano reikalavimų." - Przysięgłam. Aš prisiekiau. - Podpiszesz, gdy ja zechcę, akt sprzedaży dóbr swoich”. "Jūs pasirašysite savo turtų pardavimo aktą, kai aš to iš jūsų pareikalausiu." - Nie podpisuj - zawołał ojciec Goriot. - Nesirašyk! - sušuko tėvas Gorijo. - Nigdy nie podpisuj tego! - Jokiu būdu nesirašyk. Ach! Ach! Panie de Restaud, nie umiesz zapewnić szczęścia kobiecie, ona szuka go gdzie indziej, a ty karzesz ją za swą głupią niedołężność?… Ėhė hė, pone Resto! Jūs nemokate padaryti moterį laimingą, ji eina laimės ieškoti ten, kur ją randa, ir jūs ją baudžiate dėl savo kvailos negalios?... Ale hola! Ja tu jestem, znajdzie on mnie na swojej drodze! Aš dar tebesu pasauly, palauk! Jis atsitrenks į mane! Bądź spokojna, Naściu! Nazi, būk rami. A! Pan hrabia troszczy się o spadkobiercę! Ak, jam rūpi įpėdinis! Bardzo dobrze. Gerai, gerai. Ja mu pochwycę tego syna, który, do pioruna, jest przecie moim wnukiem! Aš jam atimsiu sūnų, kuris, po perkūnais, gi mano anūkas! Wolno mi będzie przecie zobaczyć tego bębna. Juk aš turiu teisę jį pamatyti, tą bamblį? Będę miał o nim staranie, bądź spokojna. Aš jį įkurdinsiu savo gimtajame kaime, aš juo rūpinsiuos, nebijok. Upokorzę ja tego potwora, gdy mu powiem: „Teraz między nami sprawa! Aš jį suraitysiu, tą baidyklę, aš jam va ką pasakysiu: "Dabar mes spręsime reikalą! Jeżeli chcesz mieć syna, to oddaj mej córce cały fundusz i pozwól jej postępować, jak się jej podoba!” Jei tu nori atgauti sūnų, grąžink mano dukteriai jos turtą ir leisk jai elgtis taip, kaip jai patinka." - Mój ojcze! - Tėve mano! - Tak, jam twój ojciec. - Taip, aš tavo tėvas! A! jam ojciec prawdziwy. O! Aš esu tikras tėvas. Niech ten jasny pan nie śmie krzywdzić mych córek. Ir tegu tas jo šviesybė kvaiša nemaitoja mano dukterų! Do pioruna! Perkūnai paimtų! Nie wiem, co w mych żyłach krąży. Aš nežinau, kas ten mano gyslomis teka. Mam krew tygrysią, chciałbym pożreć tych dwóch ludzi. Tenai - tigro kraujas, aš įmanyčiau praryti abu tuos vyrus. O dzieci! O, vaikai mano! Więc to takie wasze życie? Štai koks jūsų gyvenimas. Ach! To śmierć moja. Bet tai - man mirtis. Cóż się z wami stanie, gdy mnie już nie będzie? Kas bus su jumis, kai manęs nebebus? Rodzice powinni by żyć tak długo jak i dzieci. Tėvai turėtų gyventi tol, kol gyvi jų vaikai. Mój Boże! Jakże ten świat źle urządzony! Dieve mano, kaip prastai sutaisytas tavo pasaulis! A jednak mówią nam, że Ty masz syna. O dar tu, sako, turįs sūnų. Powinien byś nie dopuścić, żebyśmy w dzieciach naszych cierpieli. Tu neprivalėjai leisti, kad mes kentėtume dėl vaikų. Jak to, drogie moje anioły, więc tylko boleści waszej zawdzięczam, żeście tu przyszły? Angelėliai mano brangūs, kaip čia yra: juk jūs tik dėl savo bėdų pas mane atėjote? Pokazujecie mi tylko łzy swoje. Jūs duodate man tik savo ašaras pažinti. O tak, wy mnie kochacie, widzę to dobrze. Na, ką gi! Jūs mane mylite, aš tą matau! Chodźcie, chodźcie poskarżyć się tutaj! Eikite, eikite čia išsiverkti! Serce moje jest wielkie, może wszystko zmieścić. Mano širdis didelė, ji apglobia viską. Tak jest, na próżno rozrywać je będziecie, bo z każdego kawałka powstanie serce ojcowskie. Taip, kad ir visiškai ją suplėšytumėte, kiekvienas gabalas bus dar tėvo širdis. Chciałbym wziąć na siebie troski wasze i wycierpieć wszystko, co wy cierpicie. Norėčiau prisiimti jūsų kančias, kentėti už jus. Ach, byłyście bardzo szczęśliwe, gdyście były małe… Ak! Kai jūs buvote mažutės, kokios buvote laimingos... - Tylko wówczas dobrze nam było - rzekła Delfina. - Tada tiktai ir buvo mums gera, - tarė Delfina. - Gdzież są te czasy, kiedyśmy to zeskakiwały z worków w wielkim spichlerzu? - Kur tie laikai, kai mes nuo maišų risdavomės kūlio didžiajame svirne? - Ojcze, to jeszcze nie wszystko - szepnęła Anastazja, pochylając się ku Goriotowi, który aż się cofnął. - Tėve, čia dar ne viskas, - pasakė Anastazija į ausį Gorijo, ir tas krūptelėjo. - Sprzedaż brylantów nie przyniosła mi stu tysięcy franków. - Deimantus parduodama, negavau šimto tūkstančių frankų. Maksyma wciąż ścigają. Maksimą persekioja. Pozostaje zapłacić tylko dwanaście tysięcy, a on przyrzekł, że się ustatkuje, że już nadal grać nie będzie. Mes beturime dvylika tūkstančių frankų mokėti. Prižadėjo būti protingas, nebelošti. Ja mam tylko tę miłość jego na świecie, a zapłaciłam za nią tak drogo, że umrę, jeżeli utracić ją będę musiała. Man nebėra pasaulyje nieko daugiau kaip tiktai jo meilė, ir ji man taip brangiai atsiėjo, kad numirčiau, jei jos netekčiau. Poświęciłam jej mienie, sławę, spokój i dzieci. Aš dėl jo paaukojau turtą, gerą vardą, ramybę, vaikus. O, niechże przynajmniej Maksym będzie swobodny, szanowany, niech pozostanie w świecie, gdzie sobie stanowisko wyrobić potrafi. O! Padarykite, kad Maksimas išsaugotų bent laisvę ir garbę, kad jis galėtų liktis diduomenėje, kur jis mokės jau susikurti sau padėtį. Teraz on winien mi nie samo szczęście: mamy dzieci, które zostałyby bez majątku. Dabar jis man ne vien laimę skolingas - mes turime vaikų, kurie paliktų be turto. Wszystko przepadnie, jeżeli go osadzą w Sainte-Pélagie. Viskas žūtų, jei jis pakliūtų į Sent Pelaži. - Ja nie mam pieniędzy, Naściu. - Kad aš pinigų neturiu, Nazi. Nie mam już nic, nic! Nieko nebeturiu, nieko, nieko! To skończenie świata. Pasaulio galas. O, świat się zawali, to pewne. O! Subyrės pasaulis, tikriausiai. Idźcie stąd, uciekajcie prędzej! Bėkite, saugokitės laiku! Ach! Mam jeszcze sprzączki srebrne i sześć nakryć, najpierwszych jakie posiadłem w swym życiu. Beje, dar turiu stalo sidabro, šešis komplektus, - juos pirmuosius nusipirkau savo gyvenime. Wreszcie, pozostało mi już tylko dwanaście tysięcy franków rocznego dochodu. Šiaip nieko daugiau nebeturiu, kaip tik dvylika šimtų frankų rentos ligi gyvai galvai... - A cóżeś zrobił, ojcze, z swoim dożywotnim dochodem? - Tai kur pasidėjo jūsų nuolatinės rentos popieriai? - Sprzedałem go i zabezpieczyłem sobie tylko szczupłą pensyjkę na własne potrzeby. - Aš juos pardaviau, pasilikau sau tik šitą truputį pajamų saviems reikalams. Potrzebowałem dwunastu tysięcy franków, żeby urządzić Fifince apartament. Man reikėjo dvylikos tūkstančių frankų butui įrengti Fifinai. - W twoim domu, Delfino? - zapytała pani de Restaud. - Tavo namuose, Delfina? - tarė ponia de Resto seseriai. - A! To wszystko jedno! - zawołał ojciec Goriot. - O ar ne vis tiek kur, - atsakė tėvas Gorijo. - Dość, że już nie ma dwunastu tysięcy franków. - Bet dvylikos tūkstančių nebeturiu, jie išleisti. - Domyślam się - rzekła hrabina. - Numanau, - tarė grafienė. - To dla pana de Rastignac. - Dėl pono de Rastinjako. Ach, zatrzymaj się, biedna Delfino! Ai, vargše Delfina, liaukis. Spójrz, dokąd to mnie zaprowadziło. Matai, kur aš nuvažiavau. - Moja droga, pan de Rastignac jest młodym człowiekiem, który z pewnością nie zuboży swej kochanki. - Mano brangioji, ponas de Rastinjakas yra ne iš tų jaunų vyrų, kurie varo į bankrotą savo meilužes. - Dziękuję, Delfino. - Ačiū, Delfina! Spodziewałam się coś lepszego usłyszeć od ciebie w krytycznym moim położeniu; ale tyś mnie nigdy nie kochała. Būdama tokioje krizėje, laukčiau iš tavęs kitokio žodžio. Tik tu manęs niekad nemylėjai. - Przeciwnie, ona cię kochała, Naściu - zawołał ojciec Goriot - właśnie przed chwilą mi to mówiła. - Ne, ji tave myli, Nazi, - sušuko tėvas Gorijo, - ji man tai ką tik sakėsi. Rozmawialiśmy o tobie i Delfina utrzymywała, że ty jesteś piękna, a ona tylko ładną nazwać się może. Mes kalbėjome apie tave, ji tvirtino, kad tu graži, o ji - tik daili. - Ona! - powtórzyła hrabina - ona posiada chłodną piękność. - Ji! - pakartojo grafienė. - Jos gražumas šaltas. - Niech i tak będzie - rzekła Delfina - lecz powiedz, jakżeś ty ze mną postępowała? - Tegu ir taip, - tarė Delfina rausdama, - bet kaip tu elgeisi su manimi? Tyś się mnie zaparła, tyś zamknęła przede mną drzwi wszystkich domów, w których bywać pragnęłam, jednym słowem, korzystałaś z każdej sposobności, żeby mi przykrość wyrządzić. Tu išsigynei manęs, dėl tavęs man visos durys buvo uždarytos, visuose namuose, kur aš taip norėdavau patekti, pagaliau juk tu nepraleidai nė mažiausios progos padaryti man nemalonumo. A ja, czyż przychodziłam za twoim przykładem wydzierać ojcu tysiąc po tysiącu, wyzuwać go z mienia i doprowadzać do stanu, w jakim obecnie się znajduje? O aš - ar aš vaikščiojau pas vargšą tėvelį kaip tu, ar traukiau iš jo pinigus, tūkstantį po tūkstančio, ir privariau jį lig šitokios būklės kaip dabar? Patrz, siostro, to twoje dzieło. Tai tavo darbas, sese. Ja widywałam ojca, póki tylko mogłam, jam go za drzwi nie wypchnęła i nie przychodziłam lizać mu rąk, gdy mi był potrzebny. Aš matydavausi su tėvu, kol man buvo galima, nemečiau jo už durų ir nevaikščiojau pas jį rankų laižyti, kai man jo reikėdavo. Nie wiedziałam nawet, że wydał dla mnie te dwanaście tysięcy franków. Nežinojau net, kad jis tuos dvylika tūkstančių išleido dėl manęs. Zresztą, tatko dawał mi podarunki, gdy chciał - jam ich nigdy nie żebrała. Aš laikausi tvarkos, tu tą žinai. O pagaliau, jei tėtis man ką dovanojo kada, tai aš niekad iš jo nekaulijau. - Bo tobie szczęście sprzyjało. Pan de Marsay był bogaty, zdaje się, że wiesz o tym dobrze. - Tu buvai laimingesnė už mane: ponas de Marsė buvo turtingas, tu apie tai šį tą žinai. Ale ty byłaś zawsze zimna jak złoto. Tu visada buvai niekinga kaip auksas. Żegnam was, nie mam ani siostry, ani… Sudiev, nebeturiu nei sesers, nei... - Milcz, Naściu! - krzyknął ojciec Goriot. - Nutilk, Nazi! - sušuko tėvas Gorijo. - Tylko taka siostra jak ty może powtarzać rzeczy, w które już nikt nie wierzy. - Tik tokia sesuo kaip tu gali kartoti kalbas, kuriomis jau niekas nebetiki. Tyś istny potwór - mówiła Delfina. Tu pabaisa! - tarė Delfina. - Dzieci, dzieci, przestańcie, bo się w waszych oczach zabiję. - Vaikai mano, vaikai mano, nutilkite, arba aš numirsiu jums po akių. - Słuchaj, Naściu, przebaczam ci, boś ty nieszczęśliwa - mówiła baronowa dalej. - Tiek to, Nazi, aš tau atleidžiu, - varė toliau ponia de Nusingen, - tu nelaiminga. - Ale jam lepsza od ciebie. Bet aš geresnė už tave. Jak mogłaś powiedzieć mi coś podobnego i to w takiej chwili, kiedy ja zdolna byłam wszystko dla ciebie uczynić, nawet wejść do pokoju mego męża, czego nie zrobiłabym ani dla siebie, ani dla… Šitaip man pasakyti, tokią valandą, kada, rodėsi, įmanyčiau viską padaryti, kad tik tau padėčiau, - eičiau net į savo vyro kambarį, ko nebūčiau padariusi nei dėl savęs, nei dėl... To godne wszystkich złych postępków, jakich dopuściłaś się względem mnie od lat dziewięciu. Tai kaip tik gerai tinka prie to viso pikto, ko tu man esi pridariusi per pastaruosius devynerius metus. - Dzieci, dzieci, uściśnijcie się! - mówił ojciec. - Vaikai mano, vaikai mano, apsikabinkite! - tarė tėvas. - Wyście obie dobre jak anioły. - Jūs abi esate angelai. - Nie, proszę mi dać pokój - zawołała hrabina, odpychając ojca, który ją wziął za ramię. - Ne, leiskit mane, - suriko grafienė, kai tėvas paėmė jos ranką ir atstūmė jį. - Nawet mąż mój miałby dla mnie więcej litości, niż ona. - Ji man dar mažiau turi pagailos nekaip mano vyras. Można by pomyśleć, że ona jest wzorem cnoty! Gal dar pasakysite, kad ji - visų dorybių paveikslas! - Wolę zawsze, żeby mówiono, żem winna pieniądze panu de Marsay, niż żebym sama miała wyznać, że pan de Trailles kosztuje mnie przeszło dwieście tysięcy franków - odparła pani de Nucingen. - Jau verčiau tegu apie mane sako, kad aš skolinga ponui de Marsė, negu prisipažinti, kad ponas de Trajis man atsieina daugiau nei šimtą tūkstančių frankų, - atsakė ponia de Nusingen. - Delfino! - krzyknęła hrabina i postąpiła ku niej krok jeden. - Delfina! - suriko grafienė, žengdama žingsnį į ją. - Ja mówię prawdę, a ty mnie czernisz - powiedziała chłodno baronowa. - Aš tau sakau tiesą, o tu mane šmeiži, - šaltai atsakė baronienė. - Delfino! - Delfina! Ty jesteś… Tu esi... Ojciec Goriot rzucił się ku hrabinie, powstrzymał ją i zakrył jej ręką usta, nie dając reszty domówić. Tėvas Gorijo pašoko, sulaikė grafienę ir užėmė jai burną ranka. - Mój Boże! Do czego ty się dotykałeś, ojcze? - zawołała Anastazja. - O dieve, tėveli, ką jūs čiupinėjote šį rytą? - tarė jam Anastazija. - Ach, prawda! Moja wina - rzekł biedny ojciec, wycierając ręce o spodnie. - Ak, iš tikrųjų, mano kaltė, - kalbėjo vargšas tėvas, trindamasis rankas į kelnes. - Nie wiedziałem, że przyjdziecie, przygotowywałem się do przenosin. - Bet aš nežinojau, kad jūs atvažiuosite; aš kraustausi į kitą butą. Szczęśliwy był, że zasłużył na wymówkę, która ściągnęła na niego gniew córki. Jis buvo laimingas, kad sukėlė priekaištus, ir nukreipė į save dukters pyktį. - Ach! - począł, rzucając się na krzesło - wyście mi serce rozdarły. - Ak, - kalbėjo toliau sėsdamasis, - jūs man sudraskėte širdį. Przyszła już moja ostatnia godzina! Aš mirštu, vaikai! W głowie mi się coś gotuje, jak gdyby ogień był pod czaszką. Man lyg ugnis dega pakaušyje. Bądźcie już grzeczne, kochajcie jedna drugą! Na, būkite geros, mylėkitės! Chyba śmierci mojej chcecie. Jūs varote mane į grabą. Delfino, Naściu, wy miałyście słuszność, nie - wy obie nie miałyście słuszności. Delfina, Nazi, abi jūs teisios, abi jūs kaltos. Słuchaj, Dedelko - mówił dalej, podnosząc na baronową oczy pełne łez - ona potrzebuje dwunastu tysięcy franków, postarajmy się o nie. Klausyk, Delfyte, - atsigręžė jis į baronienę pilnomis ašarų akimis. - Jai reikia dvylikos tūkstančių frankų. Ieškokime jų. Nie patrzcie na siebie takim wzrokiem. Nežiūrėkite taip viena į kitą. Stary ukląkł przed Delfiną. - Jis atsiklaupė prieš Delfiną. - Przeproś ją, jeżeli chcesz mi zrobić przyjemność - szepnął z cicha. - Ona jest bardziej nieszczęśliwa. - Atsiprašyk ją, padaryk tai dėl manęs, - tarė jai į ausį, - ji nelaimingesnė už tave! - Biedna moja Naściu - rzekła Delfina przerażona dzikim i obłąkanym wyrazem, jaki twarz ojca przybrała pod wpływem boleści - jam zawiniła, uściśnij mię… - Vargšė mano Nazi, - tarė Delfina, išsigandusi laukinės ir beprotiškos išraiškos, kurią skausmas išspaudė tėvo veide, - aš buvau kalta, apkabink mane... - Ach! Przykładacie mi balsam do serca - zawołał ojciec Goriot. - Ak, jūs man balzamą į širdį liejate! - sušuko tėvas Gorijo. - Ale skąd tu wziąć dwanaście tysięcy franków? - Bet kur gauti dvylika tūkstančių? A gdybym ja ofiarował się na zakładnika… Gal man pasisiūlyti į rekrutus kieno kito vietoje? - A, nie, nie, ojcze! - zawołały obie córki, zbliżając się do niego. - O tėve! - tarė abi dukterys, apsikabindamos jį. - Ne, ne! - Bóg ciebie za tę myśl wynagrodzi, bo naszego życia na to za mało! - Jums dievas atlygins už tokią mintį, mūsų gyvenimo tam būtų per maža! Nieprawdaż, Naściu? - mówiła Delfina. Ar ne taip, Nazi? - tarė Delfina. - A zresztą, ojcze, byłoby to kroplą w morzu - zauważyła hrabina. - Ir, be to, vargše tėveli, tai būtų lašas jūroje, - pastebėjo grafienė. - Czyż i za cenę krwi nic zrobić nie można? - zawołał starzec z rozpaczą. - Tai, vadinasi, nieko nebegalima išspausti iš savo kraujo? - sušuko senis nusiminęs. - Poświęcę się dla tego, kto ciebie, Naściu, wybawi; gdy każe, człowieka dla niego zabiję. - Aš parsiduosiu tam, kas tave išgelbės, Nazi! Aš už jį žmogų užmušiu. Zrobię jak Vautrin, pójdę na galery! Padarysiu kaip Votrenas, eisiu į katorgą! Ja… Aš... Zatrzymał się, jak gdyby grom w niego uderzył. Nutilo, kaip griaustinio trenktas. - Nic już nie mam! - zawołał, rwąc sobie włosy. - Nieko nebeturiu! - šaukė raudamasis plaukus. - Gdybym wiedział, gdzie ukraść można; ale i kradzież trudno popełnić. - Kad taip žinočiau, kur galima pavogti, tik kad sunku surasti tokią vietą. Zresztą, chcąc bank rozbić, potrzeba niemało ludzi i czasu. O bankui apiplėšti reikia žmonių, reikia laiko. Cóż, trzeba umierać, nic już innego zrobić nie mogę. Ak, jau man reikia mirti, nieko kito nebelieka. Tak jest, na nic się już nie przydam, nie jestem już ojcem, nie! Taip, niekam aš nebetikęs, nebe tėvas daugiau! Ne. Ona mnie prosi, ona, potrzebuje, a ja, nędzny, nic już nie mam. Ji prašo, jai reikia! O aš, varguolis, nieko neturiu. A! Stary niegodziwcze, zachciało ci się dochodu dożywotniego, a zapomniałeś, że masz córki! Aha, tu sau išsirūpinai rentą ligi gyvai galvai, senasis nenaudėli, o turėjai dukteris! Chyba już ich nie kochasz? Tai, vadinasi, tu jų nemyli? Zdychaj, zdychaj, psie jakiś! Dvėsk, dvėsk kaip šuo! Tak, jam gorszy od psa, żaden pies nie postąpiłby w ten sposób! Taip, aš menkesnis už šunį, šuo taip nebūtų padaręs! Och, moja głowa! coś mi ją rozsadza! Ak, galvą, galvą!..., verda mano galvoje! - Ależ, ojcze, bądź rozsądny - wołały obie kobiety, zatrzymując Goriota, który uderzał głową o ścianę. - Tėte, tėte! - ėmė šaukti abi moterys, griebdamos jį, kad nepersidaužtų galvos į sieną. - Turėk gi proto! Stary zanosił się od płaczu. Jis raudojo pasikūkčiodamas. Eugeniusz, przerażony tym, co słyszał, pochwycił rewers podpisany dla Vautrina na znacznie większą sumę; poprawił cyfrę i zrobił na imię Goriota rewers regularny na dwanaście tysięcy franków. Eugenijus, suimtas siaubo, pačiupo vekselį, kitados duotą Votrenui, kurio blankas tiko daug didesnei sumai; jis ištaisė skaitmenį, padarė formalų vekselį dvylikai tūkstančių frankų Gorijo vardu ir įėjo. - Oto są pieniądze - powiedział, wchodząc do pokoju Goriota i podając papier hrabinie. - Štai jums visi pinigai, kiek reikia, ponia, - tarė paduodamas popierių. - Spałem w swoim mieszkaniu, ale obudziła mnie głośna rozmowa i dowiedziałem się, com winien panu Goriotowi. - Aš miegojau, jūsų pokalbis mane pažadino, ir taip aš sužinojau, kiek esu skolingas ponui Gorijo. Oto jest mój rewers, możecie go państwo sprzedać, a ja zapłacę go jak najsumienniej. Štai vekselis, kurį jūs galite leisti į diskontą, aš jį išpirksiu taip, kaip pridera. Hrabina stała jak martwa, trzymając papier w ręku. Grafienė stovėjo suakmenėjusi ir laikė rankoje popierių. - Delfino! - zawołała blada i drżąca z gniewu, wściekłości i szału - przebaczyłam ci wszystko, Bóg mi świadkiem, a tyś tak postąpiła! - Delfina, - tarė ji išblyškusi, drebėdama iš pykčio, iš įtūžio, iš įdūkimo, - aš tau galėčiau viską atleisti, dievas mane mato, bet šito!... Jak to! Ten pan był za ścianą, tyś o tym wiedziała i zemściłaś się nikczemnie, pozwalając, bym wydała przed nim swoje tajemnice, życie swoje i swoich dzieci, swój wstyd, swoją sławę! Kaip, ponas buvo čia, tu tą žinojai! Turėjai tiek niekšystės - atkeršijai man, leisdama išgirsti jam mano paslaptis, mano gyvenimą, mano vaikų gyvenimą, mano gėdą, mano šlovę! O! Słuchaj, nie dbam teraz o ciebie, nienawidzę cię, będę ci szkodziła jak tylko potrafię, będę… Tu man nuo šiol esi niekas, aš neapkenčiu tavęs, aš tau tiek darysiu bloga, kiek tik galėsiu, aš... W gardle jej zaschło i gniew przeciął jej słowa. Iš pykčio ji žado neteko, gerklė išdžiūvo. - Ależ to syn mój, to dziecko nasze, to brat twój, twój zbawca - wołał ojciec Goriot. - Bet čia juk mano sūnus, mūsų vaikas, tavo brolis, tavo išgelbėtojas! - šaukė tėvas Gorijo. - Uściskaj go, Naściu! - Apkabink jį, Nazi! Patrz, ja go uściskam - dodał, chwytając Eugeniusza w ramiona z szalonym jakimś zapałem. Žiūrėk, aš jį apkabinau, - kalbėjo toliau, pašėlusiai spausdamas Eugenijų. - O, dziecię moje! - O mano vaike! Ja będę tobie więcej niż ojcem, będę ci całą rodziną. Aš tau būsiu daugiau nei tėvas, aš trokštu tau atstoti visą šeimą. Chciałbym być Bogiem, żeby ci świat rzucić pod nogi. Aš norėčiau būti dievas, tada pablokščiau visą pasaulį tau po kojų. Ale pocałujże go, Naściu! Nagi pabučiuok jį, Nazi! To nie człowiek, to anioł, prawdziwy anioł. Tai ne žmogus, tai angelas, tikras angelas. - Daj jej pokój, ojcze, ona szalona w tej chwili. - Duokit jai ramybę, tėve, ji paklaikusi šiuo momentu, - tarė Delfina. - Szalona! Szalona! - Paklaikusi! A ty, jaka jesteś? - zapytała pani de Restaud. O tu, kokia tu? - klausė ponia de Resto. - Dzieci moje, ja umrę, jeżeli tak mówić będziecie - zawołał starzec, padając na łóżko, jak gdyby postrzałem śmiertelnym ugodzony. - Vaikai, aš mirsiu, jei jūs nesiliausite! - sušuko senis, krisdamas į lovą kaip kulkos pervertas. - One mnie zabijają! - powiedział. - "Jos žudo mane!" - pasakė jis sau. Hrabina spojrzała na Eugeniusza, który stał niemy, ogłuszony gwałtownością tej sceny. Grafienė pažiūrėjo į Eugenijų, kuris tebestovėjo nesijudindamas, apdujęs nuo šito baisingo reginio. - Panie - wyrzekła, zapytując go ruchem, głosem i spojrzeniem, gdy tymczasem Delfina rozpinała pośpiesznie kamizelkę ojca. - Pone...? - tarė jinai, klausdama jį mostu, balsu ir žvilgsniu, nekreipdama dėmesio į tėvą, kuriam Delfina greit atsagstė liemenę. - Pani, zapłacę i będę milczał - odparł, nie czekając zapytania. - Ponia, aš užmokėsiu ir tylėsiu, - atsakė jis, nebelaukdamas klausimo. - Zabiłaś ojca, Naściu! - rzekła Delfina, pokazując siostrze starca zemdlonego. Hrabina uciekła z pokoju. - Tu užmušei tėvą, Nazi! - tarė Delfina, rodydama nualpusį senį seseriai, bet toji išbėgo iš kambario. - Przebaczam jej - rzekł stary, otwierając oczy. - Aš atleidžiu jai, - tarė žmogynas atsimerkdamas. - Położenie jej jest tak okropne, że obłąkało by nawet lepszą głowę. - Jos padėtis baisi, susisuktų ir stipresnė galva. Pocieszaj ją, Delfino, bądź dla niej łagodna; przyrzecz to biednemu twemu ojcu, który prosi cię o to w ostatniej godzinie - mówił, ściskając rękę Delfiny. Guosk Nazi, būk jai gera, prižadėk tą vargšui tėvui mirštančiam, - maldavo Delfiną, spausdamas jai ranką. - Ale co ci jest, ojcze? - pytała baronowa przerażona. - Bet kas jums yra? - tarė ji, labai išsigandusi. - Nic, nic, to przejdzie - odparł ojciec. - Nieko, nieko, - atsakė tėvas, - praeis. - Coś mi ściska czoło, to pewnie migrena. Kažkas man veržia kaklą, migrena. Biedna Naścia, co za przyszłość! Vargšė Nazi, kas jos laukia! Hrabina wróciła w tej chwili do pokoju i rzuciła się do kolan ojca. Tą akimirką grafienė grįžo ir puolė prie tėvo kojų. - Przebaczenia! - zawołała. - Atleisk man! - sušuko ji. - Przestań, Naściu, bo to mi jeszcze większy ból sprawia - rzekł ojciec Goriot. - Ak, - tarė tėvas Gorijo, - tu šitaip mane dar labiau skaudini. - Panie - rzekła hrabina, podnosząc na Rastignaca oczy zalane łzami - boleść uczyniła mnie niesprawiedliwą. - Pone, - tarė grafienė Rastinjakui ašarotomis akimis, - aš iš sielvarto elgiausi neteisingai. Będziesz mi pan bratem? - dodała, wyciągając do niego rękę. Ar būsite mano brolis? - pridūrė, tiesdama jam ranką. - Naściu - zawołała Delfina, przyciskając siostrę do piersi - zapomnijmy o wszystkim, droga moja Naściu! - Nazi, - tarė Delfina, spausdama ją. - Nazi, užmirškime viską! - O nie! - odparła tamta. - Ja będę pamiętała. - Ne, - tarė ji, - aš šitai atminsiu! - Anioły moje - zawołał ojciec Goriot - zdejmujecie zasłonę, która mi spadła na oczy, wasz głos mnie ożywia. - Angelai jūs mano, - sušuko tėvas Gorijo, jūs man nuo akių uždangą nutraukėte, kuri buvo jau nusileidusi, jūsų balsas man gyvybę grąžina. Uściskajcie się jeszcze. Na, apsikabinkite dar kartą. No cóż, Naściu? Czy cię ten weksel poratuje? Tai kaip, Nazi, ar tas vekselis išgelbės tave? - Mam nadzieję. - Turiu viltį. Ale, tatku, czy ty go nie podpiszesz? O sakyk, tėte, gal čia pasirašytum? - Patrzcie, tożem dopiero głupi, żem o tym zapomniał! - Še tau, koks aš vėpla, - gi užmiršau! To dlatego, że mi się źle zrobiło, daruj mi, Naściu. Bet man buvo bloga, Nazi, nepyk ant manęs. Przyślij mnie zawiadomić, żeś się już swojej troski pozbyła. Atsiųsk žinią, kad išsisukai iš bėdos. Albo ja sam przyjdę. Ne, aš pats ateisiu! Ale nie, nie pójdę: nie mogę już widzieć się z twoim mężem, bo zabiłbym go na miejscu. Bet ne, aš neateisiu, negaliu žiūrėti į tavo vyrą, aš jį užmuščiau vietoje. Ale nie bój się, przyjdę, gdy będzie mowa o sprzedaży twych majątków. O dėl turto atėmimo, tai aš budėsiu. Śpiesz, moje dziecko, i postaraj się, żeby się Maksym ustatkował. Tik greit, vaikuti, ir pasistenk, kad Maksimas būtų protingas. Eugeniusz stał zdumiony. Eugenijus stovėjo nustebęs. - Biedna Naścia była zawsze taka gwałtowna - rzekła pani de Nucingen - ale serce ma najlepsze. - Vargšė Anastazija, ji visuomet buvo atšiauri, - tarė ponia Nusingen, - bet jos širdis gera. - Ona powróciła po to tylko, by podpis uzyskać - powiedział Eugeniusz, pochylając się do ucha Delfiny. - Ji grįžo parašo vekselyje, - tarė Eugenijus Delfinai į ausį. - Tak sądzisz? - Jūs taip manote? - Chciałbym temu nie wierzyć. - Norėčiau nemanyti. Nie ufaj jej - mówił Eugeniusz, wznosząc oczy do góry, jak gdyby pragnął powierzyć Bogu myśli, do wypowiedzenia których brakło mu odwagi. Nepasitikėkite ja, - atsakė, pakeldamas akis, lyg norėdamas dievui pavesti mintis, kurių nedrįso sakyti. - A tak, ona miała zawsze skłonność do udawania, a biedny ojciec nie umie się na tym poznać. - Taip, ji visada buvo truputį artistė, o tėvas, vargšas, duodasi jos apgaudinėjamas. - Jakże wam teraz, dobry ojcze Goriot? - zapytał Eugeniusz starego. - Kaip jaučiatės, gerasis tėve Gorijo? - paklausė Rastinjakas senį. - Spać mi się chce. - Miego norisi, - atsakė tasai. Eugeniusz pomógł mu położyć się na łóżku i stary usnął po chwili, trzymając córkę za rękę. Eugenijus padėjo Gorijo atsigulti. Paskui, kai žmogelis užmigo, laikydamas Delfinos ranką, duktė pasitraukė. - Zobaczymy się wieczorem w teatrze - rzekła Delfina powstając - powiesz mi wtedy, jak się ma mój ojciec. - Šį vakarą Italų teatre, - tarė Eugenijui, - ir tu man pasakysi, kaip jis laikosi. Pan przenosisz się jutro. Rytoj jūs persikraustysite, pone. Chodźmy zobaczyć pański pokój. Pažiūrėkime jūsų kambarį. Ach! Co za okropność! - zawołała, wchodząc do jego mieszkania. O, kokia baisybė! - tarė įeidama. - Wszak tu gorzej jeszcze jak u mego ojca. - Bet čia dar prastesnis kaip mano tėvo. Jakżeś ty dziś pięknie postąpił, Eugeniuszu! Eugenijau, tu gražiai pasielgei. Będę cię kochała jeszcze więcej, jeżeli tylko potrafię; ale, dziecko drogie, kto chce dorobić się fortuny, ten nie powinien wyrzucać po dwanaście tysięcy franków za okno. Aš jus mylėsiu dar labiau, jei tai galima; bet, vaikuti mano, jei nori įsigyventi turtą, negalima šitaip švaistyti pro langus po dvylika tūkstančių. Hrabia de Trailles jest szulerem. Grafas de Trajis - lošikas. Anastazja nie chce tego widzieć. Mano sesuo nenori to matyti. Potrafiłby on zdobyć sobie te dwanaście tysięcy tam, gdzie zwykł wygrywać i przegrywać całe góry złota. Jis turėtų šitų dvylikos tūkstančių frankų pasiieškoti tenai, kur moka prakišti ar laimėti kalnus aukso. Głuchy jęk przywołał ich do pokoju Goriota. Stary wydawał się uśpiony, lecz za zbliżeniem się dwojga zakochanych, usta jego zaczęły się poruszać: -One nie są szczęśliwe! - wyszeptał. Išgirdę tylią aimaną, jie grįžo pas Gorijo, kurį rado tarsi miegantį; tačiau kai meilužiai priėjo arčiau, senis sušnibždėjo: - Jos nėra laimingos! Nie wiadomo, czy słowa te zostały wymówione we śnie, czy na jawie, ale dźwięk ich przeniknął tak głęboko serce córki, że zbliżyła się do barłogu, na którym ojciec spoczywał i pocałowała go w czoło. Ar jis miegojo, ar ne, bet šito posakio gaida taip nusmelkė dukteriai per širdį, jog ji priėjo prie pat skurdaus guolio, kur ilsėjosi jos tėvas, ir pabučiavo jam į kaktą. Stary przymknął oczy. - To Delfina! - powiedział. Jis atmerkė akis, sakydamas: - Tai tu, Delfina? - No cóż, jakże ci, ojcze? - zapytała baronowa. - Na, kaip tu jautiesi? - paklausė ji. - Dobrze. - Gerai, - atsakė jis. Bądź spokojna, ja wstanę niebawem. - Nesirūpink, aš tuoj kelsiu. Idźcie, idźcie moje dzieci, bądźcie szczęśliwi. Eikit, eikit, mano vaikai, būkit laimingi. Eugeniusz przeprowadził Delfinę do domu, ale nie chciał pozostać u niej na obiedzie i pośpieszył do gospody, zaniepokojony stanem Goriota. Eugenijus parlydėjo Delfiną į pat namus; tik nerimaudamas, kad tokioj būklėj paliko Gorijo, jis atsisakė pas ją pietauti ir grįžo į Vokė namus. Stary przyszedł był właśnie do sali jadalnej i zamierzał siąść do stołu. Jis rado tėvą Gorijo jau atsikėlusį, ketinantį sėsti prie stalo. Bianchon obrał sobie takie miejsce, z którego mógł najlepiej obserwować fizjonomię eksfabrykanta. Bjanšonas atsisėdo taip, kad būtų patogu stebėti makaronų fabrikanto veidą. Ojciec Goriot wziął swoim zwyczajem kawałek chleba i zaczął go wąchać, by osądzić z jakiej mąki był wypieczony, ale ruch jego był tak dalece machinalny i pozbawiony tego, co można by nazwać świadomością czynu, że student medycyny potrząsł głową w sposób złowieszczy. Pamatęs, kaip jis ima duoną ir uosto, iš kokių miltų ji kepta, studentas nusprendė, kad šitas jo veiksmas visiškai nesąmoningas, kad jis nebesižino, ką darąs, ir liūdnai palingavo galvą. - Zbliż się do mnie, panie asystencie przy szpitalu Cochin - rzekł Eugeniusz. - Nagi, sėsk čia prie manęs, ponas Košeno interniste, - tarė Eugenijus. Bianchon przysiadł się do niego tym chętniej, że zarazem zbliżał się i do Goriota. Bjanšonas mielai persėdo: jis atsidūrė greta senio. - Co jemu jest? - zapytał Rastignac. - Kas jam yra? - klausė Rastinjakas. - Już po nim! - Jei neapsirinku, jo reikalai prasti! Jeżeli się nie mylę, musiało się z nim stać coś nadzwyczajnego, bo zdaje mi się, że mu grozi lada chwila atak apoplektyczny. Viduje, matyt, bus įvykę kas nors nepaprasta, man atrodo, kad jam gresia neišvengiama apopleksija. Niższa część twarzy jest wprawdzie spokojna, ale patrz, w wyższej części wszystkie rysy ściągają się mimowolnie ku czołu. Nors apatinė veido pusė gana rami, bet viršutinės pusės bruožai nevalingai sutraukti į kaktą, žiūrėk! Przy tym oczy jego przybrały wyraz szczególny, który dowodzi, że woda na mózg naciska. Be to, akys yra toje ypatingoje būklėje, kuri rodo kraujo antplūdį smegenyse. Wyglądają tak, jak gdyby były zasypane drobniuchnym pyłkiem. Ar neatrodo, kad jos pilnos smulkutyčių dulkių? Jutro rano będę mógł powiedzieć coś pewniejszego. Rytoj rytą galėsiu pasakyti daugiau. - Czy na to jest jakie lekarstwo? - Ar yra kokių vaistų? - Nie ma żadnego. - Jokių. W najlepszym razie będzie można opóźnić śmierć, jeżeli uda się wywołać reakcję ku kończynom, zwłaszcza ku nogom; lecz jeżeli symptomy nie ustaną do jutrzejszego wieczora, to biedny stary przepadł bez ratunku. Galbūt galima atitolinti mirtį, jei pavyktų rasti priemonių sukelti reakciją galūnėse, kojose; bet jei lig rytoj vakaro simptomai nepraeis - galas vargšeliui. Czy nie wiesz, co spowodowało chorobę? Gal žinai ligos priežastį? Musiał to być jakiś cios gwałtowny, pod którym zachwiała się moralna jego istota. Jis turėjo išgyventi kokį baisų smūgį, kuris pakirto jo dvasią. - Zgadłeś - powiedział Rastignac - przypominając sobie, że obie córki wstrząsały bez przerwy sercem ojcowskim. - Taip, - tarė Rastinjakas, atsiminęs, kad abi dukterys be atlydos draskė jo širdį. - Delfina kocha przynajmniej swego ojca - myślał Eugeniusz. "Bet Delfina tai tikrai myli tėvą", - tarė sau Eugenijus. Wieczorem, w teatrze, zaczął mówić o starym z wielką ostrożnością, żeby nie zaniepokoić pani de Nucingen. Vakare Italų teatre Rastinjakas kalbėjo atsargiai, kad per daug neišsigąstų ponia de Nusingen. - Bądź spokojny - powiedziała baronowa przy pierwszych jego wyrazach - ojciec, mój jest silny. - Nebijokite, - atsakė ji po pirmų Eugenijaus žodžių, - mano tėvas stiprus. Tylko zanadtośmy go dzisiaj wzruszyły. Tik šiandien rytą mes jį kiek sujaudinome. Fundusz nasz jest zagrożony, czy pojmujesz całą doniosłość takiego nieszczęścia? Mūsų turtui gresia pavojus, ar jūs įsivaizduojate, kiek toli siekia ši bėda? Ja bym tego nie przeżyła, gdyby nie miłość twoja, wobec której zbladło nawet to, co dawniej byłoby dla mnie niepokojem śmiertelnym. Aš to nepergyvenčiau, jei dėl jūsų meilės nebūčiau palikusi nejautri tam, kas anksčiau būtų kėlę baisiausią nerimą. Dziś drżę tylko przed jednym nieszczęściem, jedną tylko znam obawę, żeby nie utracić tej miłości, przez którą poznałam całą wartość życia. Dabar man bėra tik viena baimė, viena begali būti nelaimė - prarasti meilę, kuri man leido pajusti gyvenimo džiaugsmą. Po za tym uczuciem wszystko mi jest obojętne, nic więcej w świecie nie kocham. Išskyrus šitą jausmą, man viskas vis tiek, nemyliu daugiau nieko pasaulyje. Tyś wszystkim dla mnie. Jūs esate man viskas. Jeżeli cenię bogactwo, to dlatego tylko, żeby się tobie lepiej podobać. Jei man malonu, kad esu turtinga, tai tik dėl to, kad tuo labiau galiu patikti jums. Muszę wyznać ze wstydem, że jestem więcej kochanką niż córką. Man gėda, bet esu daugiau meilužė kaip duktė. Dlaczego? Kodėl? Nie wiem sama. Nežinau. Całe moje życie jest w tobie. Visas mano gyvenimas - jūs. Ojciec dał mi serce, ale tyś mu bić kazał. Tėvas davė širdį, bet jūs ją išmokėte plakti. Niech mnie cały świat potępia, mniejsza o to! Ty nie możesz mieć do mnie żalu, ty musisz usprawiedliwić przestępstwa, na które mnie skazuje uczucie niezwalczone. Visas pasaulis tegul sau mane smerkia - kas man, jeigu jūs, neturėdami pagrindo manęs nekęsti, atleidžiat man kaltes, į kurias mane stumia nepalenkiamas jausmas? Sądzisz może, że ze mnie córka wyrodna? Ar jūs mane laikote dukteria išgama? O nie! Któż by mógł nie kochać tak dobrego ojca? Ne, negalima nemylėti tokio gero tėvo kaip mūsų. Ale czyż mogłam zapobiec, żeby nie spostrzegł wreszcie następstw, jakie wynikły z naszych małżeństw opłakanych? Bet argi aš galėjau nuslėpti nuo jo visam laikui apverktiną mūsų nutekėjimo laimę? Dlaczegóż im nie zapobiegł? Kam jis mus taip išleido? Czyż nie powinien był myśleć za nas? Ar ne jo reikalas buvo galvoti už mus? Wiem, że dzisiaj cierpi nie mniej od nas, ale cóż miałyśmy zrobić? Dabar, aš žinau, dabar jis kenčia tiek pat, kiek ir mes; tik ką gi mes galime daryti? Pocieszać go? Paguosti jį? To by się na nic nie zdało. Neturime kuo paguosti. Widok naszej rezygnacji przyczyniłby mu więcej bólu, niż wszystkie nasze wyrzuty i skargi. Mūsų rezignacija jam daugiau skausmo padarytų, negu kad dabar jį žeidžia mūsų priekaištai ir skundai. Bywają chwile, w których wszystko staje się goryczą. Būna situacijų gyvenime, kada viskas yra vienas kartėlis. Eugeniusz milczał, wzruszony do głębi naiwnym wyrazem prawdziwego uczucia. Eugenijus tylėjo, jam graudu buvo klausytis tokio naivaus nuoširdžių jausmų išsiliejimo. Prawda, że paryżanki bywają często przewrotne i próżne, samolubne, zimne i zalotne, lecz i to pewna, że umieją kochać prawdziwie i poświęcać swym namiętnościom więcej uczucia, niż inne kobiety; że stają się wzniosłe, gdy podniosą się nad wszystkie swoje małostki. Tegu sau paryžietės būna dažnai melagingos, apsvaigusios pliuškybe, egoistės, koketės, šaltos, tačiau neabejotina, kad jos, jei tikrai myli, į savo aistrą įdeda daugiau tikro jausmo kaip kitos moterys; jos išauga iš visų savo menkybių, tampa iškilnios. Zastanawiała też Eugeniusza głębokość i trafność umysłu, z jaką kobieta sądzi uczucia najbardziej naturalne, gdy jaka skłonność silniejsza oddala ją od nich. Ir dar Eugenijų stebino proto gilumas ir sprendimų taiklumas, kuriuos parodo moteris, samprotaudama apie pačius natūraliausius jausmus, kada kokia ypatinga aistra ją atskiria nuo jų ir leidžia pažiūrėti į juos iš toliau. - O czymże pan myślisz? - zapytała pani de Nucingen obrażona milczeniem Eugeniusza. Poniai de Nusingen dilgtelėjo širdį, kad Eugenijus vis tyli. - Apie ką jūs mąstote? - paklausė ji. - Wsłuchuję się jeszcze w to, coś mi powiedziała. - Aš dar tebeklausau to, ką jūs man kalbėjote. Sądziłem dotychczas, że ja kocham silniej od ciebie. Maniau ligi šiol, kad mylių jus labiau nekaip jūs mane. Baronowa uśmiechnęła się, ale natychmiast zapanowała nad doznanym zadowoleniem, bo chciała zatrzymać rozmowę w granicach zakreślonych przez formy przyzwoitości. Ji nusišypsojo ir sutramdė savo džiaugsmą, nes norėjo pašnekesį išlaikyti padorumo ribose. Dotąd nigdy jeszcze nie słyszała przejmujących wyrazów miłości młodzieńczej i szczerej. Ji niekad nebuvo girdėjusi jaunos, nuoširdžios meilės virpulingų kalbų. Jeszcze słów kilka, a nie miałaby już siły zapanować nad sobą. Dar keli žodžiai - ir būtų nebenuvaldžiusi savęs. - Eugeniuszu - powiedziała zmieniając przedmiot rozmowy - czy wiesz, że cały Paryż będzie jutro u pani de Beauséant. - Eugenijau, - tarė, keisdama kalbą, - jūs, matyt, nežinote, kas pasaulyje darosi? Rochefide'owie i markiz d'Adjuda postanowili działać w tajemnicy. Visas Paryžius bus rytoj pas ponią de Bosean. Król ma podpisać jutro kontrakt ślubny, a biedna twoja kuzynka nic jeszcze o tym nie wie. Rošfidai ir markizas d'Ažuda susitarė nieko neskelbti; o rytoj karalius pasirašo jungtuvių sutartį, ir jūsų pusseserė, vargšė, nieko dar nežino. Będzie musiała przyjmować jutro masę osób, a markiz nie będzie na jej balu. Priėmimo atšaukti nėra kaip, o markizo baliuje nebus. Powszechnie o tym tylko mówią. Dabar visi tik apie tai ir kalba. - A świat śmieje się z podłości i udział w niej przyjmuje! - O aukštoji visuomenė juokiasi iš niekšybės ir pati prie jos prisideda! Czyż nie wiesz, że pani de Beauséant życiem to przypłaci? Galgi jūs nesuprantate, kad poniai de Bosean tai yra mirtis? - Nie! - odparła Delfina z uśmiechem. - Nie znasz tego rodzaju kobiet. - Ne, - tarė Delfina šypsodamasi, - jūs nepažįstate tos rūšies moterų. Ale cały Paryż pójdzie do niej i ja tam będę! Bet visas Paryžius bus pas ją, ir aš būsiu! Tobie jednak zawdzięczam to szczęście. Tai jums turiu būti dėkinga už tą laimę. - Może to tylko jedna z niedorzecznych pogłosek, których tak wiele krąży po Paryżu? - powiedział Rastignac. - Bet, - tarė Rastinjakas, - ar tai nėra vienas iš tų absurdiškų gandų, kurių tokia daugybė sklinda Paryžiuje? - Jutro dowiemy się prawdy. - Sužinosime teisybę rytoj. Eugeniusz nie poszedł do domu Vauquer. Eugenijus negrįžo į Vokė namus. Nie mógł wymóc na sobie, żeby nie nacieszyć się nowym mieszkaniem. Negalėjo savęs įveikti - taip jį traukė pasidžiaugti savo naujuoju butu. Ostatnim razem Eugeniusz wyszedł od Delfiny o pierwszej po północy, a teraz znów Delfina pożegnała go koło drugiej. Jei vakar jis turėjo palikti Delfiną pirmą valandą nakties, tai šį kartą Delfiną iš jo parvažiavo apie antrą valandą. Nazajutrz spał dość długo, a później czekał pani de Nucingen, która przyjechała o południu na śniadanie. Rytą jis ilgai miegojo, laukė lig pusiaudienio ponios de Nusingen, kuri atėjo su juo papusryčiauti. Młodzi ludzie tak są chciwi tych uroczych chwil szczęścia, że Eugeniusz zapomniał prawie zupełnie o ojcu Goriot. Jauni žmonės tiek yra godūs šitų mielų smagumėlių, jog jis būtų kad kiek užmiršęs tėvą Gorijo. Jakże mu błogo było oswajać się z tymi wykwintnymi przedmiotami, które do niego należały. Jam buvo viena ilga šventė - apsiprasti, susigyventi su tais dailiais daiktais, kurie priklausė jam. Obecność pani de Nucingen podnosiła jeszcze wartość każdej rzeczy. Ponia de Nusingen, būdama čia, teikė visam kam dar daugiau patrauklumo. Około czwartej, kochankowie przypomnieli sobie ojca Goriot, myśląc o szczęściu, którego nieborak spodziewał się zakosztować w tym domu. Vis dėlto ketvirtą valandą meilužiai prisiminė tėvą Gorijo, pagalvoję, kokia jam atrodė būsianti laimė gyventi šiuose namuose. Eugeniusz zrobił uwagę, że stary mógł się na dobre rozchorować i że dlatego właśnie należało przenieść go jak najrychlej do nowego mieszkania. Pożegnał więc Delfinę i pośpieszył do domu Vauquer, gdzie wszyscy stołownicy zgromadzeni już byli u stołu. Brakowało tylko Goriota i Bianchona. Eugenijus pasakė, kad jei jis bus susirgęs, būtinai reikės tą žmogų skubiai perkraustyti čionai, atsisveikino su Delfina ir parbėgo į Vokė namus. Nei tėvo Gorijo, nei Bjanšono nebuvo prie stalo. - Wiesz - zawołał malarz - ojciec Goriot zupełnie się rozkleił; Bianchon jest tam u niego. - Na, - tarė dailininkas, - sukrypo tėvas Gorijo. Bjanšonas viršuje, prie jo. Stary widział się z jedną z swych córek, z hrabiną de Restaurama, potem chciał wyjść, ale słabość jego się wzmogła. Aplankė žmogyną viena iš jo dukterų, grafienė de Restorama. Paskui jis buvo susimanęs eiti į miestą, ir jam pasidarė blogiau. Społeczeństwo utraci jedną z najpiękniejszych swych ozdób. Visuomenė neteks vienos iš savo pažibų. Rastignac postąpił szybko ku schodom. Eugenijus greit nubėgo laiptų link. - Panie Eugeniuszu! - Ei, ponas Eugenijau! - Proszę pana - rzekła wdowa - i ojciec Goriot i pan mieliście opuścić mój dom piętnastego lutego. - Ponas Eugenijau, ponia jus kviečia, - sušuko Silvija. - Pone, - tarė jam našlė, - ponas Gorijo ir jūs turėjote išsikelti penkioliktą vasario. Tymczasem trzy dni upłynęły już od tej daty. Trzeba będzie zapłacić mi za cały miesiąc, ale ja poprzestanę na słowie pańskim, jeżeli pan zechcesz zaręczyć za ojca Goriot. Šit praėjo jau trys dienos, šiandien turime aštuonioliktą; reikės mokėti už mėnesį, ir jums, ir jam, bet, jei jūs garantuosite už tėvą Gorijo, jūsų žodžio man pakaks. - Po co? - Kodėl? Czyż mu pani nie ufasz? Ar juo nepasitikite? - Czy nie ufam! - Pasitikėti! Gdyby nieborak stracił przytomność i umarł, to córki jego nie dałyby mi ani grosza, a to, co po nim pozostanie, nie warte i dziesięciu franków. Jei senis numirs be sąmonės, man jo dukterys neduos nė skatiko, o visa jo manta neverta dešimties frankų. Nie wiem, po co wyniósł dziś z domu ostatnie swoje sztućce srebrne. Šį rytą jis išnešė paskutinius sidabro rykus, nežinau kodėl. Wystroił się jak młodzieniec, a nawet, Boże odpuść, zdaje mi się, że się uróżował, bo był dziwnie jakoś wyświeżony. Apsivilko, pasipuošė kaip jaunikaitis. Atleisk man, dieve, bet regis, kad jis buvo pasidažęs, - atrodė man atjaunėjęs. - Ja odpowiadam za wszystko - rzekł Eugeniusz i zadrżał z przerażenia przeczuwając nową jakąś katastrofę. - Aš atsakau už viską, - tarė Eugenijus ir sudrebėjo iš baimės, nujausdamas naują katastrofą. Poszedł co prędzej do Goriota, którego zastał w łóżku. Jis užlipo pas tėvą Gorijo. Senis gulėjo ant lovos. Bianchon siedział tuż przy nim. Bjanšonas buvo prie jo. - Dzień dobry ojcze -- rzekł Eugeniusz. - Sveikas, tėve, - tarė jam Eugenijus. Starzec uśmiechnął się łagodnie zwracając na niego szkliste swoje oczy. Žmogelis jam maloniai nusišypsojo ir atsiliepė, pakreipęs į jį stiklines akis. - Jakże się ona ma? - zapytał. - Kaip ji? - Dobrze. - Gerai. A ty, ojcze? O jūs? - Nieźle. - Neblogai. - Nie trzeba go utrudzać - rzekł Bianchon odciągając Eugeniusza w róg pokoju. - Nevargink jo, - tarė Bjanšonas, tempdamas Eugenijų į kambario kertę. - Cóż tu słychać? - zapytał Rastignac. - Na, kaip? - Biedak cudem chyba może być zbawiony. - paklausė Eugenijus. - Nebent stebuklas išgelbėtų. Uderzenie na mózg już nastąpiło. Przyłożyłem mu synapizmy, szczęściem odczuwa je, to znak, że działają. Kraujas į smegenis išsiliejo, uždėjau garstyčių kompresus; laimė, dar jaučia juos, jie veikia. - Czy można go przenieść? - Galima jį perkraustyti? - Niepodobna. - Neįmanoma. Trzeba go pozostawić w spokoju i strzec od wszelkiego wzruszenia fizycznego lub moralnego. Reikia laikyti čia, saugoti nuo bet kokio judesio ir bet kokio jaudinimosi... - Kochany Bianchon, my obaj będziemy go pielęgnowali. - Gerasis mano Bjanšonai, slaugykime jį abu. - Jużem ja wezwał naczelnego lekarza z mego szpitala. - Jau užprašiau ateiti mūsų ligoninės vyriausiąjį gydytoją. - No i cóż? - Na ir... - On zawyrokuje dopiero jutro wieczorem. - Pasakys savo nuomonę rytoj vakare. Przyrzekł mi, że przyjdzie, gdy załatwi swą czynność. Jis man žadėjo ateiti po savo priimamųjų valandų. Na nieszczęście, ten biedak stary popełnił dziś jakiś krok nierozważny, z którego nie chce się wytłumaczyć. Bėda, kad tas mulkis senis padarė šiandien rytą kažkokią kvailybę ir nieko apie tai nesisako. Uparł się jak muł jaki. Jis atkaklus kaip mulas. Gdy mówię do niego, to udaje, że nie słyszy, albo że śpi, a gdy oczy otworzy, to zaczyna stękać, żeby mi tylko nie odpowiadać. Kai aš jam ką sakau, jis apsimeta negirdįs, miegąs, kad nereikėtų atsiliepti; o jei neužsimerkęs, tai ima vaitoti. Chodził dziś z rana na miasto, nie wiadomo dokąd. Jis buvo išėjęs šiandien rytą, vaikščiojo pėsčias po miestą, nežinia kur. Zabrał z sobą, co tylko posiadał z kosztowniejszych rzeczy i musiał zrobić jakąś frymarkę, przy czym resztki sił wyczerpał. Jis išnešė iš namų viską, kas tik buvo ko nors verta, darė kažkokį velnio biznį, ir tas suėdė visas jo pajėgų liekanas! Jedna z córek była u niego. Viena duktė buvo atėjusi. - Hrabina? - zapytał Eugeniusz. - Grafienė? - tarė Eugenijus. - Czy to była brunetka wysmukła o kształtnej nóżce i żywych, pięknych oczach? - Aukšta brunetė, akys dailios, žvalios, kojos gražios, stuomuo lieknas? - Tak jest. - Taip. - Zostaw mnie na chwilę sam na sam ze starym. - Palik truputį mus vienus, - tarė Rastinjakas. Ja go wyspowiadam, on mi wszystko powie. - Aš jį iškamantinėsiu, man jis pasisakys. - Pójdę tymczasem na obiad. - Aš tuo tarpu eisiu pietų pavalgyti. Tylko staraj się nie wzruszać go zanadto, bośmy jeszcze ostatecznie nadziei nie stracili. Žiūrėk tiktai, kad nejaudintum per daug; mes dar turime šiokių tokių vilčių. - Bądź spokojny. - Būk ramus. - Jutro będą się dobrze bawiły - rzekł ojciec Goriot do Eugeniusza, gdy zostali sami. - Jos rytoj linksminsis, - tarė tėvas Gorijo Eugenijui, kai jie paliko vieni. - Będą na wielkim balu. - Jos eina į didelį balių. - Powiedz, tatku, coś ty dziś robił z rana, że teraz masz się gorzej i musisz leżeć w łóżku? - Ką gi jūs veikėte šį rytą, tėveli, kad vakare tiek pablogėjote, jog reikia gulėti? - Nic. - Nieko. - Anastazja była u ciebie? - zapytał Rastignac. - Anastazija buvo atėjusi? - klausė Rastinjakas. - Tak - odparł ojciec Goriot. - Taip. - No i cóż? - Na ir ką? Proszę nic przede mną nie ukrywać. Neslėpkite nuo manęs nieko. Czegóż ona jeszcze żądała? Ko ji dar norėjo? - Ach! - począł stary z wysiłkiem - cóż chcesz, moje dziecko, ona była bardzo nieszczęśliwa! - Ak! - tarė, kaupdamas jėgas, kad galėtų kalbėti, - ji buvo labai nelaiminga, taip, mano vaikuti! Naścia nie ma ani grosza od czasu owej sprawy z brylantami. Nazi nebeturi nė vieno sū po tos istorijos su deimantais. Kazała sobie robić na bal suknię ze złotogłowu, w której będzie wyglądała jako cacko. Ji šitam baliui buvo užsisakiusi auksu lietą suknią, labai jai pritinkančią. Ale szwaczka niegodziwa nie chciała nic robić na kredyt i Naścia musiała wziąć tysiąc franków od pokojówki, żeby zapłacić jej z góry. Jos siuvėja, begėdė, nesutiko palaukti pinigų, ir jos kambarinė įmokėjo už jos tualetą tūkstantį frankų. Biedna, trzebaż jej było dojść do tego! Vargšė Nazi, ligi ko priėjo! To mi serce rozdarło. Man širdis vos neplyšo. Pokojówka zobaczyła tymczasem, że Restaud stracił całe zaufanie do Naści, przelękła się więc o swoje pieniądze i umówiła się ze szwaczką, żeby nie wydawać sukni, aż dopóki pani nie odda jej pożyczonej sumy. O kambarinė, pamačiusi, kad tas Resto nebepasitiki Nazi, pabūgo, kad nedingtų jos pinigai, ir sutarė su siuvėja, kad neduotų suknios, kol ji neatgaus to tūkstančio frankų. Bal ma być jutro, suknia już gotowa. Balius rytoj, suknia pasiūta. Naścia jest w rozpaczy. Nazi nusiminusi baisiausiai. Chciała wziąć moje nakrycia stołowe, żeby je zastawić. Ji norėjo pasiskolinti iš manęs sidabro rykus ir užstatyti juos. Mąż jej chce, żeby była na tym balu dla pokazania całemu Paryżowi brylantów, o sprzedaż których wszyscy ją posądzają. Jos vyras norįs, kad ji eitų į tą balių ir pasirodytų visam Paryžiui su deimantais, kuriuos, sakoma, ji pardavusi. Ale czyż ona może powiedzieć temu potworowi: „Winnam tysiąc franków, zapłać je?” Nejau ji sakys tam pabaisai: "Aš skolinga tūkstantį fankų, užmokėk"? Nie, ja to dobrze pojmuję. Aš suprantu ją. Delfina będzie miała strój wspaniały, a za cóż Naścia ma być gorszą od młodszej siostry? Jos sesuo Delfina eis į tą balių puikiausiai išsipuošusi. O Anastazija negi gali nusileisti jaunesniajai seseriai? Biedne dziecko! Ona we łzach tonie. Ir taip ji verkė, taip raudojo, vargšė mano dukrelė! A ja nie miałem wczoraj dwunastu tysięcy franków, to mnie tak upokorzyło, że dla okupienia swojej winy oddałbym chętnie resztki nędznego żywota. Aš jaučiausi toks pažemintas, kad neturėjau tų dvylikos tūkstančių frankų vakar, jog būčiau atidavęs savo niekingo gyvenimo galą, kad tik atpirkčiau šitą kaltę. Wiesz co? Dotychczas miałem siłę przenieść wszystkie nieszczęścia, ale ostatni brak pieniędzy rozdarł mi serce. Matote, užtekau jėgų visam kam pakelti, bet šitas paskutinis pinigų stygius pervėrė man širdį. Och! och! Nie namyślając się długo sprzedałem za sześćset franków nakrycia stołowe i sprzączki, później ustąpiłem papie Gobseck dochód całoroczny za czterysta franków, które mi wypłacił od razu . O, aš ilgai negalvojau - susitvarkiau, apsivilkau, pardaviau už šešis šimtus frankų sidabro rykus ir seges, dar tėtušiui Gobsekui užstačiau metams savo rentos dokumentą už keturis šimtus frankų, kuriuos gavau grynais vienu kartu. Ha! Niekis! Będę żyć suchym chlebem! Misiu viena duona! Wystarczało mi to, gdy byłem młody, to i teraz może wystarczyć. To man pakako, kada buvau jaunas, pakaks ir dabar. Ale za to moja Naścia będzie miała piękny wieczór i ubierze się jak lalka. Užtat ji, mano Nazi, bent gražų pasibuvimą turės. Ji bus žavinga. Mam tysiąc franków pod poduszką. Turiu tūkstančio frankų banknotą, va čia, po pagalviu. Aż mi się cieplej robi, gdy pomyślę, że tu pod głową u mnie leży coś takiego, co sprawi przyjemność biednej mojej Naści. Man darosi šilčiau, kai žinau, kad turiu po galva daiktą, kuris mano vargšei Nazi padarys malonumą. Będzie mogła przynajmniej wypędzić tę szkaradną Wiktorynę. Ji galės išmesti už durų savo nedorąją Viktoriją. Czy to słychane rzeczy, żeby słudzy nie mieli ufności w swoich panach! Kas tai matė, kad tarnai savo ponais nebepasitikėtų! Jutro będę zdrowszy. Rytoj man bus gera. Naścia przyjdzie o dziesiątej. Nazi ateis dešimtą valandą. Nie trzeba, żeby one myślały, żem chory, bo żadna nie poszłaby na bal, a obie chciałyby mnie pielęgnować. Aš nenoriu, kad jos manytų, jog aš sergu, - tada jos neitų į balių, slaugytų mane. Naścia uściśnie mnie jutro jak swoje dziecko, a pieszczoty jej zupełnie mnie uzdrowią. Nazi mane rytoj apkabins kaip savo vaikelį, jos meilumai mane išgydys. Mogłem wydać tysiąc franków na lekarstwo, lecz wolę dać je memu wszechlekarzowi, mojej Naści. O ką, ar aš neišleisčiau tūkstančio frankų vaistams? Tai verčiau aš juos atiduosiu savo visų ligų gydytojai - savo Nazi. Przynajmniej pocieszę ją w nędzy, a to zgładzi mą winę, żem śmiał zapewnić sobie dochód dożywotni. Bent paguosiu ją bėdoje. Išpirksiu tuo būdu kaltę, kad buvau sau pasilikęs rentą ligi gyvai galvai. Ona jest na dnie przepaści, a ja nie mam dość siły, żeby ją stamtąd wyciągnąć. Ji į bedugnę įkritusi, o aš - aš nebepajėgiu jos iš ten ištraukti. O! Ja rozpocznę znów handel. O, grįšiu aš vėl prie verslo! Pojadę do Odessy po zboże, które kosztuje tam trzy razy mniej niż u nas. Važiuosiu į Odesą grūdų pirkti. Tenai tris kartus pigiau kaip šičia. Przywóz ziarna w naturze jest wprawdzie zabroniony, ale dobrzy ludzie, co tworzą prawa, nie pomyśleli o rozlicznych produktach, które się ze zboża wyrabia. Nors grūdus įvežti ir uždrausta, bet geri žmonės, kur įstatymus leidžia, nesusiprato uždrausti įvežti kvietinius gaminius. Ho! ho! He!.. Myśl ta przyszła mi dziś od rana do głowy! Man tas šiandien rytą atėjo į galvą! Krochmal może do wielkich rzeczy doprowadzić. Gražaus pinigo galima uždirbti kad ir su krakmolu. - On zwariował - pomyślał Eugeniusz patrząc na starego. "Jis proto neteko", - pamanė Eugenijus, žiūrėdamas į senį. - Dosyć, ojcze, uspokój się, nic nie mów… Eugeniusz nie poszedł na obiad, aż póki Bianchon nie powrócił. - Na, gerai, gulėkite ramiai, nešnekėkite... Kai grįžo Bjanšonas, Eugenijus nulipo pietų. Następnie obaj przepędzili noc przy chorym, doglądając go po kolei, przy czym jeden czytał książki medyczne, a drugi pisał listy do sióstr i do matki. Paskui per naktį abu pasikeisdami budėjo prie ligonio, vienas skaitydamas medicinos knygas, kitas rašydamas laiškus motinai ir seserims. Symptomy, które się objawiły nazajutrz, były, zdaniem Bianchona, dosyć pomyślne; lecz stan chorego wymagał ciągłej pieczołowitości, na którą tylko nasi studenci mogli się zdobyć, a której opis musiałby obrazić wstydliwą frazeologię naszej epoki. Rytojaus dieną ligonio būklės požymiai, Bjanšono manymu, buvo teigiamo pobūdžio, tik rei-kėjo neatlyžtamo rūpinimosi, slaugymo, kurį įmanė suteikti tik šie du studentai ir kurio aprašinėti negalima, kad nebūtų pažeista šių dienų gėdingoji frazeologija. Wychudłe ciało starego pokryte zostało pijawkami i kataplazmami; zrobiono mu wannę na nogi i próbowano różnych środków medycznych, do zastosowania których trzeba było całej siły i całego poświęcenia dwóch naszych młodzieńców. Dėjo dėles prie sunykusio senelio kūno, paskui klojo šutinamuosius kompresus, paskui kojoms vonias darė, žodžiu, vartojo visokias gydymo priemones, kurioms reikėjo ir jėgos, ir pasiaukojimo. Pani de Restaud nie przyszła sama, tylko przysłała posłańca dla zabrania pieniędzy. Ponia de Resto neatvažiavo; pinigų paimti atsiuntė tarną. - Sądziłem, że sama przyjdzie, ale to i lepiej, że przysłała, bo widok mój mógłby ją zaniepokoić - rzekł ojciec Goriot, którego i ta okoliczność zdawała się uszczęśliwiać. - Maniau, kad atvažiuos pati. Bet čia ne bėda - ji būtų jaudinusis, - kalbėjo tėvas, apsimesdamas nudžiugęs. O siódmej wieczorem Teresa przyniosła list od Delfiny. Septyniomis vakaro Teresė atnešė Delfinos laišką. „Czym żeś ty zajęty, drogi przyjacielu? "Ką gi veikiate, mano mielas? Czyż miałbyś mnie zaniedbywać, mnie, którą tak niedawno pokochałeś? Vos pradėjęs mylėti, jau nebesirūpinate manimi? Słysząc twoje zwierzenia serdeczne poznałam, że masz piękną duszę i musisz być z liczby tych, co pozostają zawsze wiernymi z pełną świadomością wszystkich odcieni uczucia. Savo atvirais žodžiais, kurie iš širdies į širdį teka, jūs parodėte tokią gražią sielą, jog negalite nebūti iš tų, kurie lieka ištikimi visados, žinodami, kaip be galo daug yra jausmo atspalvių. Pamiętam, jakeś powiedział słuchając modlitwy Mojżesza: Dla jednych to dźwięk monotonny, dla innych to nieskończoność harmonii! Kaip jūs pasakėte kartą, klausydamasis operoje Mozės maldos: "Vieniems tai vis tos pat gaidos kartojimas, kitiems - muzikos begalybė!" Pamiętaj, że cię czekam, bo mamy jechać razem na bal do pani Beauséant. Atminkite, kad laukiu jūsų šį vakarą važiuoti į ponios de Bosean balių. Kontrakt pana d'Adjuda został dziś rzeczywiście podpisany u dworu; biedna wicehrabina dowiedziała się o tym o drugiej po południu. Pono d'Ažuda vedybų sutartis tikrai buvo pasirašyta karaliaus rūmuose šį rytą, o vikontienė, vargšė, sužinojo tik apie antrą valandą. Cały Paryż pójdzie dziś do niej, jak pospólstwo idzie tłumnie na plac de Greve w dzień egzekucji. Visas Paryžius suplauks pas ją, kaip kad į Grevo aikštę griūva minios, kai ten vykdomos mirties bausmės. Czyż to nie okrucieństwo iść po to tylko, by zobaczyć, czy ta kobieta będzie umiała ukryć swą boleść, czy dobrze umrzeć potrafi? Argi ne baisu eiti žiūrėti, ar nuslėps ta moteris savo skausmą, ar mokės gražiai numirti? Ja nie poszłabym, to pewna, gdybym przedtem u niej bywała; ale dzisiejsze przyjęcie będzie pewnie ostatnim, nie mogę go więc opuścić, bo wszystkie moje zabiegi byłyby daremne. Aš niekaip neičiau, mano drauge, jei būčiau kada nors jau buvusi pas ją; bet ji tikriausiai daugiau priėmimų nebedarys, ir visos mano pastangos nueitų niekais. Położenie moje jest wyjątkowe. Mano padėtis tuo būdu žymiai skiriasi nuo kitų. Zresztą, chcę być na balu, bo i ty na nim będziesz. Be to, einu ir dėl jūsų. Czekam twego przybycia. Aš jūsų laukiu. Jeżeli nie przyjdziesz za dwie godziny, to nie wiem, czy potrafię przebaczyć ci takie wiarołomstwo”. Jei nebūsit pas mane per dvi valandas, tai nežinau, ar beatleisiu jums tokią neištikimybę." Rastignac wziął pióro i odpisał co następuje: „Czekam doktora, który zawyrokuje, czy ojciec twój żyć będzie. Rastinjakas paėmė plunksną ir atsakė šitaip: "Aš laukiu gydytojo - noriu sužinoti, ar jūsų tėvas dar gyvens. Zdaje się, że jest umierający. Jis merdi. Przyniosę ci wyrok, lecz boję się, żeby to nie był wyrok śmierci. Nunešiu jums nuosprendį, tik bijau, kad tai nebūtų mirties nuosprendis. Zobaczysz jeszcze, czy będziesz mogła być na balu. Matysite, ar jums galima eiti į balių. Przyjm zapewnienia najczulszej miłości”. Karštai bučiuoju." Doktór przyszedł o wpół do dziewiątej i stwierdził, że choć chory wyzdrowieć nie może, lecz i śmierć nie tak rychło jeszcze nastąpi. Gydytojas atėjo apie pusę devintos ir, nors nepasakė nieko viltingo, bet ir negąsdino, kad mirties būtų lauktina tuojau. Zapowiedział ciągłe zmiany na lepsze i na gorsze, od których życie i przytomność starego będą zależały. Jis pranašavo, kad ligoniui būsią čia geriau, čia vėl blogiau, ir nuo to pareisianti to vargšo gyvybė ir sąmonė. - Lepiej byłoby dla niego, gdyby prędzej skończył - rzekł doktor na zakończenie. - Jam būtų geriau, kad tuoj numirtų, - tokie buvo paskutiniai gydytojo žodžiai. Eugeniusz powierzył ojca Goriot pieczy Bianchona, a sam poszedł do pani Nucingen ze smutnymi wieściami, które miały zaćmić jej radość. Tak przynajmniej sądził nasz student, którego umysł napojony był jeszcze surowym pojęciem obowiązków rodzinnych. Eugenijus paliko Gorijo Bjanšono globai ir išėjo pas ponią de Nusingen nunešti liūdnų naujienų, kurios pagal jo nuovoką, dar perdėm šeimos prievolių prisigėrusią, turėjo išgairinti jai visus džiaugsmus. - Z tym wszystkim, powiedz jej, niech się dobrze bawi - zawołał ojciec Goriot, podnosząc się na posłaniu, na którym leżał dotąd bezwładnie. - Pasakykite jai, kad ji vis dėlto linksmintųsi, - sušuko jam tėvas Gorijo, kuris atrodė užsnūdęs, bet, Raistinjakui išeinant, ūmai pakilo. Eugeniusz stanął przed Delfina z sercem rozdartym boleścią. Baronowa była już w trzewikach balowych, uczesana, gotowa tak, że tylko suknię włożyć pozostawało. Jaunas vyras pasirodė Delfinai liūdesio prislėgtas; rado ją sušukuotą, apautą, bereikėjo apvilkti balinę suknelę. Ale ostatnie te przygotowania, podobne do pociągnięć pędzla, którymi malarze wykończają swoje płótna, wymagały więcej czasu niż samo tło obrazu. Bet panašiai kaip teptuko brūkšniai, kuriais dailininkas užbaigia paveikslą, šie paskutiniai pasirengimai reikalavo daugiau laiko nekaip pats drobės fono nutapymas. - Jak to, jeszcześ pan nie ubrany? - zapytała pani de Nucingen. - Kaip, jūs dar neapsivilkęs? - tarė ji. - Ale ojciec pani… - Bet, ponia, jūsų tėvas... - Jeszcze mój ojciec - zawołała przerywając. - Vėl mano tėvas, - suriko, nutraukdama jį. - Ależ nie będziesz mnie pan uczył, com winna swemu ojcu. - Tik jūs manęs nemokykite, kokios mano priedermės tėvui. Znam ja ojca od dawna. Aš pažįstu tėvą jau seniai. Ani słowa, Eugeniuszu. Nė vieno žodžio, Eugenijau. Wtedy będę pana słuchała, gdy zobaczę, żeś już ubrany. Aš jūsų klausysiu tik tada, kai būsite visiškai apsitaisęs. Teresa przygotowała wszystko w pańskim mieszkaniu, powóz mój gotów, bierz go pan i powracaj. Teresė jums parengė viską, mano karieta pakinkyta, - im-kite ją; grįžkite. Pomówimy o ojcu jadąc na bal. Pakalbėsime apie mano tėvą, kai važiuosime į balių. Trzeba wyjechać wcześnie, bo i tak zatrzyma nas cały szereg powozów i w najlepszym razie chyba o jedenastej wejdziemy na salę. Reikia anksčiau išvažiuoti, nes jei pateksime į karietų eilę, tai bus labai gerai, jei įeisime apie vienuoliktą valandą. - Pani! - Ponia... - Dosyć, ani słowa więcej - zawołała biegnąc do buduaru po naszyjnik. - Eikite! Nė žodžio! - pasakė jinai, bėgdama į savo buduarą karolių. - Niechże pan jedzie, panie Eugeniuszu, bo się pani rozgniewa - rzekła Teresa popychając studenta, który stał przerażony tym wykwintnym ojcobójstwem. - Na, eikite gi, ponas Eugenijau, jūs supykinsite ponią, - tarė Teresė, stumdama laukan jaunąjį vyrą, išsigandusį tos elegantiškos tėvažudystės. Eugeniusz wyszedł oddając się najsmutniejszym, najbardziej zniechęcającym rozmyślaniom. Jis nuvažiavo rengtis, kamuojamas pačių liūdniausių, pačių nykiausių minčių. Świat wydawał mu się oceanem błota, w którym dość było nogę umoczyć, by wnet ugrzęznąć po szyję. Diduomenė jam atrodė kaip dumblo okeanas, į kurį žmogus nuklimpsta ligi kaklo, jei tik įmerkia koją. - Tylko nędzne zbrodnie tu się popełnia! - myślał sobie. "Čia vyksta tik niekingi nusikaltimai! - tarė jis sau. - Vautrin jest większy. - Votrenas didingesnis." Zobaczył już z bliska trzy wielkie wyrazy społeczeństwa: Posłuszeństwo, Walkę i Bunt; Rodzinę, Świat i Vautrina. Jis išvydo tris didžias visuomenės apraiškas: Paklusnumą, Kovą ir Maištą; Šeimą, Diduomenę ir Votreną. I nie miał odwagi wybierać. Ir jis neturėjo drąsos pasirinkti. Posłuszeństwo było nudne, Bunt niemożliwy, a Walka niepewna. Paklusnumas buvo nuobodus, Maištas negalimas, o Kova - netikras dalykas. Myśl jego przeniosła się na łono rodziny. Jo mintys nuskrido į šeimos prieglobstį. Przypomniał sobie czyste wzruszenia życia spokojnego, przypomniał dni spędzone w gronie istot kochających, które poddawały się prawom przyrodzonym ogniska domowego znajdując przy nim szczęście zupełne, trwałe, niczym nie zmącone. Jis prisiminė šito ramaus gyvenimo tyrus potroškius, persikėlė mintimis į anas dienas, praleistas tarp tų, kurių jis buvo numylėtinis. Prisitaikydamos prie natūralių šeimos židinio įstatymų, tos brangios būtybės tenai rado pilnutinę, pastovią laimę, niekieno nedrumsčiamą. Pomimo tych dobrych myśli, Eugeniusz nie miał odwagi złożyć przed Delfiną wyznania wiary dusz czystych i nakazać jej Cnotę w imię Miłości. Kad ir turėdamas gražių minčių, jis nedrįso skelbti Delfinai tyrųjų sielų tikėjimo, Meilės vardu traukti ją į Dorybės kelią. Były to pierwsze owoce rozpoczętego niedawno wychowania; młodzieniec zaczynał już kochać samolubnie. Jo auklėjimas, vos pradėtas, jau ėmė duoti vaisių. Jis jau mylėjo egoistiškai. Spryt wrodzony pozwolił mu odgadnąć naturę serca Delfiny, przeczuwał, że ta kobieta mogłaby iść na bal po trupie własnego ojca, a nie miał siły wystąpić w roli moralisty, nie miał dość odwagi, by się jej narazić, ani dość cnoty, żeby ją opuścić. Jo nuovoka leido jam perprasti Delfinos širdies prigimtį. Jis nujautė, jog ji galėtų žengti per tėvo lavoną, kad tik į balių, ir jis neturėjo nei jėgų vaidinti moralisto vaidmenį, nei drąsos jai nepatikti, nei pakankamai doros - ją pamesti. - Nie przebaczyłaby mi nigdy - myślał sobie - gdybym ją przekonał, że nie miała w tym razie słuszności. "Ji neatleistų man niekados, jeigu aš šiuo atveju jai nenusileisčiau", - tarė jis sau. Następnie zaczął się zastanawiać nad słowami lekarzy i wmawiać w siebie, że ojciec Goriot nie był wcale tak słaby, jak mu się zdawało; w końcu zdobył się na tysiące niegodnych rozumowań, za pomocą których potrafił usprawiedliwić Delfinę. Paskui jis pradėjo aiškintis gydytojo žodžius, ir jam norėjosi manyti, kad tėvas Gorijo gal nėra jau toks sunkus ligonis, kaip jam atrodė; žodžiu, jis rinko visokius išdavikiškus gudravimus Delfinai pateisinti. Ona nie wie, w jakim stanie ojciec się znajduje, a zresztą sam stary odesłałby ją na bal, gdyby poszła do niego. Ji nežinanti, kokia jos tėvo būklė. Žmogynas pats ją būtų siuntęs į balių, jei būtų nuėjusi jo aplankyti. Częstokroć prawo społeczne, nieubłagane w swojej formule, potępia tam, gdzie zbrodnia pozorna jest usprawiedliwiona tysiącem modyfikacji, które wyradza w łonie rodziny różnica charakterów oraz rozmaitość interesów i położeń. Kartais nepalenkiamas visuomenės įstatymas smerkia ten, kur tariamąjį nusikaltimą pateisina nesuskaitomos modifikacijos, susidarančios šeimos židinyje iš būdo skirtybių, interesų ir padėčių nevienodumo. Eugeniusz chciał oszukać siebie samego i gotów był zrobić dla kochanki ofiarę z własnego sumienia. Eugenijus norėjo apgauti save patį, jis būtų įmanęs dėl meilužės paaukoti sąžinę. Od dwóch dni wszystko się w jego życiu zmieniło. Per tą porą dienų viskas pasikeitė jo gyvenime. Kobieta zmąciła jego porządek, zaćmiła blask rodziny i wszystko na swoją korzyść zabrała. Įsibrovė į jį moteris, įnešė netvarką, užgožė šeimos atminimą, viską sugrobė savo naudai. Rastignac i Delfina spotkali się wśród takich okoliczności, które pozwoliły im odczuć całą słodycz tego spotkania. Aplinkybės, kuriomis susitiko Rastinjakas ir Delfina, buvo tokios, kad juodu lengvai galėjo suteikti kits kitam kuo didžiausio smagumo. Namiętność ich dobrze przygotowana wzmogła się przez posiadanie, które zwykło zabijać namiętności. Jų aistrą, gerai įkaitintą, didino tas, kas paprastai užmuša aistras: norų patenkinimas. Posiadając tę kobietę, Eugeniusz przekonał się, że dawniej pragnął jej tylko, a pokochał ją dopiero wtedy, gdy mu szczęście poznać dała. Kto wie, czy miłość nie jest tylko wdzięcznością za przyjemność doznaną? Gavęs šitą moterį, Eugenijus pamatė, kad ligi šiol jis tiktai geidė jos. O pamilo ją tiktai po to, kai buvo laimę patyręs: meilė, galimas daiktas, yra tiktai dėkingumas už malonumą. Eugeniusz nie pytał, czy ta kobieta jest nikczemną, czy wzniosłą; ubóstwiał ją za całe szczęście, które jej przyniósł w udziale i którego sam od niej doświadczył. Delfina również kochała go tak, jak Tantal kochałby anioła, który by przyszedł nasycić głód jego lub ugasić palące jego pragnienia. Ar ta moteris niekinga, ar iškilni - jis dievino ją ir už tas saldybes, kurias pats jai dovanojo, ir už visas tas, kur iš jos gavo; o Delfina mylėjo Rastinjaką taip, kaip Tantalas būtų mylėjęs angelą, atskridusį pasotinti jo alkio ar numalšinti troškulio išdžiūvusioje gerklėje. - Jakże ma się mój ojciec? - zapytała Delfina, gdy stanął przed nią w stroju balowym. - Na, kaip tėvas? - tarė jam ponia de Nusingen, kai grįžo apsitaisęs baliniais drabužiais. - Niezmiernie źle - odparł student - jeżeli chcesz dać mi dowód swego przywiązania, to wstąpimy do niego. - Kuo blogiausiai, - atsakė jis. - Jei jūs norite man įrodyti savo meilę, tai važiuokime jo aplankyti. - Dobrze - powiedziała - ale to po balu. - Ką gi, gerai, - tarė ji, - tik po baliaus. Mój Eugeniuszu, bądźże dobry, nie praw mi morałów. Mielas Eugenijau, būk geras, nesakyk man pamokslų. Chodźmy. Važiuojam. Pojechali. Jie išvažiavo. Eugeniusz nie odzywał się przez czas długi. Eugenijus tylėjo gerą kelio dalį. - Co tobie? - zapytała Delfina. - Kas jums? - paklausė jinai. - Słyszę chrapanie twego ojca - odparł z nieukontentowaniem. - Girdžiu, kaip kriokia jūsų tėvas, - atsakė jis irzliu tonu. I zaczął opowiadać z młodzieńczym zapałem o okrutnym postępku, którego pani de Restaud dopuściła się przez próżność, o śmiertelnym niebezpieczeństwie, na jakie ojciec dla niej się naraził, i o tym, jaką ceną okupiona będzie świetna suknia Anastazji. Ir jis ėmė pasakoti su ugninga jaunystės iškalba, kaip beširdiškai pasielgė ponia de Resto, vaikydamasi pliuškybių, kaip paskutinioji tėvo auka jį pastūmė į mirtingą krizę ir kiek atsieina auksu lieta Anastazijos suknia. Delfina płakała. Delfina verkė. - Łzy mnie oszpecą - pomyślała baronowa, a oczy jej oschły natychmiast. "Aš būsiu negraži", - pagalvojo ji. Ašaros jai tučtuojau nudžiūvo. - Pójdę pielęgnować ojca, nie odstąpię od jego łóżka - powiedziała. - Eisiu slaugyti tėvo, nesitrauksiu nuo jo galvūgalio, - pasakė ji. - Ach! Teraz jesteś taka, jaką cię widzieć pragnąłem - powiedział Eugeniusz. - O, štai tokios aš tavęs ir norėjau! - sušuko Rastinjakas. Latarnie pięciuset powozów oświecały pojazd pałacu Beauséantów. Penkių šimtų karietų žiburiai blykčiojo apie Boseanų rūmus. Żandarmi na koniach znajdowali się po obu stronach drzwi oświetlonych. Prie iliuminuotų vartų iš abiejų pusių stoviniavo raiti žandarai ant nenustygstančių arklių. Wyborowe towarzystwo napływało tak obficie, a każdemu tak pilno było zobaczyć tę wielką kobietę w chwili upadku, że parterowe salony pałacu były już napełnione, gdy pani de Nucingen przybyła z Rastignac'iem. Aukštoji visuomenė plaukė taip gausiai, kiekvienas taip godžiai norėjo pamatyti didžiąją moterį jos kritimo valandą, jog pirmo-jo rūmų aukšto salės buvo jau pilnos, kai ponia de Nusingen ir Rastinjakas atvyko. Od chwili, gdy cały dwór cisnął się do „wielkiej Panny”, której Ludwik XIV wydzierał kochanka, żadne nieszczęście serdeczne nie miało tyle rozgłosu, co przygoda pani de Beauséant. Nuo to laiko, kada visa Rūmų ponybė sutvino pas kunigaikštienę de Monpansjė, kuriai Liudvikas XIV išplėšė mylimąjį, nė viena meilės katastrofa nebuvo tokia triukšminga, kaip dabar ponios de Bosean. Ale ostatnia córa prawie królewskiego domu burgundzkiego okazała się wyższa od swego nieszczęścia i panowała aż do ostatniej chwili światu, od którego przyjęła próżność tylko dlatego, że ta miała dopomóc do tryumfu jej miłości. Šitokiomis aplinkybėmis paskutinioji beveik karališkos Burgundijos giminės duktė sugebėjo pergalėti savo kančią ir ligi pat paskutinės valandėlės viešpatavo diduomenei, kurios tuštybes ji įsileisdavo tik tam, kad jas priverstų tarnauti jos meilės triumfui. Najpiękniejsze kobiety Paryża ożywiały salon świetnością stroju i wdziękiem swych uśmiechów. Gražiausios Paryžiaus moterys gyvino jos salonus savo tualetais ir šypsenomis. Dokoła wicehrabiny cisnęli się dworacy najbardziej dystyngowani, znakomitości wszelkiego rodzaju, ambasadorowie i ministrowie obwieszani krzyżami, gwiazdami i wstęgami różnych kolorów. Žymiausieji karaliaus dvariškiai, ambasadoriai, ministrai ir įvairios garsenybės, apsikabinėjusios kryžiais, žvaigždėmis, visokiausių spalvų juostomis, spaudėsi apie vikontienę. Orkiestra brzmiała pod złocistymi stropami pałacu, który zmienił się dla swej królowej w pustynię bezludną. Nuo orkestro muzikos aidų virpėjo auksuotos lubos, o rūmai buvo tušti jų karalienei. Pani de Beauséant stała na środku pierwszego salonu, przyjmując mniemanych swoich przyjaciół. Ponia de Bosean stovėjo priešais duris pirmajame salone ir priiminėjo tariamuosius draugus. Ubrana biało, bez żadnych ozdób w gładko zaplecionych włosach, wydawała się spokojna i nie zdradzała ani boleści, ani dumy, ani radości kłamanej. Baltai apsitaisiusi, be jokios puošmenėlės paprastai supintuose plaukuose, ji buvo rami, nerodė nei skausmo, nei išdidumo, nei dirbtinio džiaugsmo. Nikt nie mógł wyczytać, co się działo w jej duszy. Niekas negalėjo įžvelgti į jos sielą. Rzekłbyś, że to Niobe wyciosana z marmuru. Sakytumei marmurinė Niobė. Uśmiech, którym witała najszczerszych przyjaciół przybierał niekiedy odcień szyderstwa; a zresztą była zupełnie taka jak zwykle, tak podobna do owej wicehrabiny, którą szczęście opromieniało swym blaskiem, że najobojętniejsi musieli ją podziwiać, jak młode Rzymianki podziwiały gladiatorów, którzy umieli uśmiechać się konając. Jos šypsena artimesniems draugams buvo kartais pašaipi; tačiau ji atrodė visiškai tokia pat kaip visados, laikėsi tiek pat gerai kaip tada, kai laimė jai spindulius žėrė, jog net nejautriausieji ja gėrėjosi, panašiai kaip jaunos romėnės, kad plodavo katučių, kai gladiatorius mokėdavo šypsotis mirdamas. Rzekłbyś, że świat przystroił się odświętnie na pożegnanie jednej z władczyń swoich. Atrodė, kad diduomenė išsipuošusi susirinko atsisveikinti su viena iš savo valdovių. - Obawiałam się, że pan nie przyjedziesz - rzekła do Rastignaca. - Aš drebėjau, kad jūs galite neatvykti, - tarė ji Rastinjakui. - Pani - odparł głosem wzruszonym, biorąc jej słowa za wymówkę - przyszedłem i wyjdę ostatni. - Atėjau, ponia, - atsakė jis sujudusiu balsu, palaikęs jos žodžius priekaištu, - ir išeisiu paskutinis. - Dobrze - powiedziała biorąc go za rękę. - Gerai, - tarė ji, imdama už rankos. - Pan jesteś tu może jedyną istotą, której mogę zaufać. - Jūs čia veikiausiai esate vienintelis, kuriuo aš galiu pasitikėti. Przyjacielu, kochaj tylko taką kobietę, którą będziesz mógł kochać wiecznie, a nigdy żadnej nie opuszczaj. Drauge mano, mylėkite tik tą moterį, kurią galėtumėte mylėti amžinai. Neapleiskite jos niekada. Wsparła się na ramieniu Rastignaca i poprowadziła go do salonu, w którym grano w karty. Ji paėmė jį už parankės ir nusivedė sėsti ant sofos į saloną, kur kiti lošė kortomis. - Jedź pan do markiza - rzekła siadając z nim na kanapie. - Važiuokite, - tarė jam, - pas markizą. - Jakub, kamerdyner mój pojedzie razem i wręczy ci list do markiza, w którym upominam się o swoją korespondencję. Žakas, mano tarnas, jus palydės ir paduos jums laišką, rašytą jam. Aš prašau grąžinti mano laiškus. Chcę wierzyć, że odda ci ją w całości. Tikiuosi, kad jis atiduos jums visus. Gdy wrócisz pan z mymi listami, wejdź proszę do mego pokoju; każę, żeby mi znać dano. Kai turėsite mano laiškus, ateikite viršun, į mano kambarį. Man praneš. Powstała na spotkanie najlepszej swej przyjaciółki, księżny de Langeais. Ji atsistojo pasitikti kunigaikštienės de Lanžė, savo geriausios draugės. Rastignac pojechał do pałacu Rochefide'ów, gdzie margrabia d’Adjuda miał spędzić wieczór. Rastinjakas išvažiavo, susiieškojo markizą d'Ažudą Rošfidų rūmuose, kur jis ketino praleisti vakarą. Jakoż był tam rzeczywiście, lecz dowiedziawszy się, o co chodzi, pojechał ze studentem do swego mieszkania i wręczył mu szkatułkę mówiąc: - Tu są wszystkie listy. Markizas nusivežė jį pas save, padavė skrynelę ir pasakė: - Jie čia visi. Zdawało się, że chce coś jeszcze mówić, może pragnął dowiedzieć się szczegółów o balu u wicehrabiny, a może chciał wyznać przed Eugeniuszem, że już zaczyna rozpaczać z powodu swego małżeństwa, co później rzeczywiście miało miejsce, lecz błyskawica dumy zapaliła mu się w oczach i miał smutną odwagę zamilczeć o najszlachetniejszych swych uczuciach. Atrodė, lyg jis norėjo ką sakyti Eugenijui, gal klausti apie balių ir vikontienę, gal prisipažinti, kad jau nusivylęs vedybomis, kaip kad pasisakė vėliau; tik išdidumu blykstelėjo jo akys, ir jam pakako apgailėtinos drąsos nutylėti savo tauriausius jausmus. - Nic jej o mnie nie mów, kochany Eugeniuszu - wyrzekł, ściskając dłoń jego z wyrazem przychylności i smutku; po czym dał mu znak, żeby się oddalił. - Nesakykite jai nieko apie mane, brangusis Eugenijau. Paspaudė Rastinjakui ranką jausmingai ir liūdnai ir davė ženklą važiuoti. Eugeniusz powrócił do pałacu Beauséantów i kazał się zaprowadzić do pokoju wicehrabiny, w którym widać było poczynione przygotowania do podróży. Eugenijus grįžo į Boseanų rūmus ir buvo nuvestas į vikontienės kambarį, kur buvo matyti, kad susirengta išvažiuoti. Usiadł przy ogniu, a utkwiwszy wzrok w szkatułkę cedrową, pogrążał się w głęboką i smutną zadumę. Jis atsisėdo prie ugnies, pasižiūrėjo į kedrinę dėžutę ir paskendo gilioje melancholijoje. Pani de Beauséant przybierała w jego oczach rozmiary bogiń Iliady. Jam ponia de Bosean buvo didinga kaip "Iliados" deivė. - Ach! przyjacielu - rzekła wicehrabina, wchodząc i opierając rękę na ramieniu Rastignaca. - Ak, mano drauge!.. - tarė vikontienė, įeidama ir dėdama ranką Rastinjakui ant peties. Stała cała przed nim we łzach, z oczyma wzniesionymi; jedną rękę drżącą wyciągnęła ku niemu, a drugą podniosła ku górze. Jis pamatė savo pusseserę ašarojančią, pakėlusią akis. Jos viena ranka virpėjo, antroji buvo pakelta. Pochwyciła nagle szkatułkę, rzuciła ją do ognia i śledziła okiem, aż póki nie spłonęła. Ji greit paėmė dėžutę, bloškė į ugnį ir žiūrėjo, kaip ji dega. - Tańczą! - Jie šoka! Wszyscy przyszli punktualnie, tylko śmierć przyjdzie za późno. Visi susirinko punktualiai, tik mirtis vėluojasi. Cyt! Przyjacielu - zawołała kładąc palec na ustach Rastignaca, który chciał coś powiedzieć. Cit, mano bičiuli! - tarė pridėdama pirštą prie lūpų Rastinjakui, ketinusiam kažką sakyti. - Nigdy już nie zobaczę ani Paryża, ani świata. - Aš nebepamatysiu daugiau nei Paryžiaus, nei aukštosios visuomenės. O piątej z rana odjeżdżam stąd, żeby zagrzebać się w głębi Normandii. Rytą penkiomis išvažiuosiu ir palaidosiu save Normandijos užkampyje. Od trzeciej po południu zajęta już jestem przygotowaniem do drogi; musiałam podpisywać akta, wejrzeć w interesy, nie miałam kogo posłać do… Nuo trečios valandos popiet turėjau ruoštis, pasirašinėti aktus, peržiūrinėti bylas; negalėjau nieko pasiųsti pas... Zatrzymała się. Ji stabtelėjo. - Byłam pewna, że można go znaleźć u… - Aišku buvo, kad jis bus pas... Zatrzymała się znowu przejęta boleścią. Ji vėl nutilo, nudiegta skausmo. W takiej chwili wszystko jest cierpieniem, a niektórych słów wymówić nawet niepodobna. Tokiais momentais viskas skaudu, o kai kurių žodžių negalima ištarti. - Wreszcie - poczęła znowu - liczyłam na pana, że zechcesz mi oddać tę ostatnią przysługę. - Žodžiu, aš ir tikėjausi, kad jūs šį vakarą padarysite man šią paskutinę paslaugą. Chciałabym dać ci jakiś zadatek przyjaźni. Norėčiau jums dovanoti kokį draugystės liudijimą. Będę myślała często o tobie, boś mi się wydał dobry i szlachetny, młody i czysty wśród tego świata, w którym podobne przymioty tak rzadko się spotykają. Aš dažnai mąstysiu apie jus, aš mačiau jus gerą ir taurų, jauną ir tyrą diduomenės aplinkoje, kur taip reta šių savybių. Pragnę, żebyś o mnie czasem pomyślał. Norėčiau, kad ir jūs mane kai kada prisimintumėte. Obejrzała się dokoła. - Oto jest - powiedziała - pudełko, w którym chowałam rękawiczki. Štai, - tarė, žvelgdama aplink save, - va dėžutė, kur aš dėdavau pirštinaites. Ilekroć otworzyłam go przed wyjazdem na bal lub do teatru, zawsze czułam, żem piękna, bo byłam szczęśliwa i po to tylko do niego się dotykałam, żeby myśl jaką wdzięczną w nim pozostawić: jest w nim wiele mojej istoty, jest cała pani de Beauséant, która już istnieć przestała. Visada, kai aš ją atidarydavau, prieš eidama į balių ar į spektaklį, jausdavausi graži, dėl to, kad buvau laiminga; ir paliesdavau ją tik gražias mintis mąstydama; joje daug manęs pačios, čia visa ponia de Bosean, kurios jau nebėra. Przyjm je pan ode mnie. Priimkite ją. Postaram się, żeby ją odniesiono do twego mieszkania przy ulicy d'Artois. Liepsiu nunešti jums į Artua gatvę. Pani de Nucingen bardzo pięknie dziś wygląda, kochaj ją szczerze. Ponia de Nusingen labai graži šį vakarą, mylėkite ją karštai. Jeżeli nie zobaczymy się więcej, to bądź pewien, przyjacielu, który byłeś zawsze dobry dla mnie, że modlić się będę za ciebie. Jei nebepasimatysime daugiau, mano bičiuli, būkite tikras, kad aš melsiuos už jus todėl, kad buvote man geras. Zejdźmy do salonu; nie chcę, żeby myślano, że ja płaczę. Lipam žemyn, nenoriu, kad ten pamanytų, jog aš verkiau. Mam wieczność całą przed sobą, będę sama i nikt nie zażąda rachunku łez moich. Man prieš akis amžinybė, būsiu tenai viena, ir niekas iš manęs nereikalaus mano ašarų apyskaitos. Jeszcze jedno tylko spojrzenie na ten pokój. Dar pažvelgti kartą į tą kambarį. Wice-hrabina zatrzymała się, przysłoniła ręką oczy, po czym obtarła je, zwilżyła zimną wodą i wsparła się na ramieniu studenta. Ji sustojo. Paskui, minutėlę užsidengusi ranka akis, ji nusišluostė jas, suvilgė šaltu vandeniu ir paėmė už parankės studentą. - Idźmy - powiedziała. - Eime! - tarė. Nic w życiu nie wzruszyło Rastignaca tak silnie, jak zetknięcie się z tą boleścią szlachetnie stłumioną. Rastinjakas dar niekad nebuvo pergyvenęs tokio sukrėtimo kaip dabar, iš tiek arti išvydęs šį prakilniai tramdomą skausmą. Pani de Beauséant obeszła z Eugeniuszem dokoła sali, była to ostatnia uprzejmość tej kobiety, odznaczającej się dziwnym wdziękiem. Kai grįžo į salę, Eugenijus ją apėjo ratu su ponia de Bosean - tai buvo paskutinis kartas, kad šita žavinga moteris parodė jam atidumo. Spojrzenie Eugeniusza padło na obie siostry: panią de Restaud i panią de Nucingen. Greit jis pastebėjo abi seseris - ponią de Resto ir ponią de Nusingen. Hrabina wyglądała wspaniale w całym przepychu brylantów, które musiały palić jej ciało, bo po raz ostatni miała je na sobie. Grafienė buvo didinga su visais savo žėrinčiais deimantais, kurie ją, žinoma, degino: ji juos nešiojo paskutinį kartą. Pomimo potężnej dumy i miłości, którą miała w sercu, nie mogła znieść spokojnie wzroku swego męża. Nors ir galingas buvo jos išdidumas ir meilė, tačiau savo vyro žvilgsnio ji neįstengė atlaikyti. Widok ten nie rozjaśnił wcale smutnych myśli Rastignaca. Šis reginys negalėjo praskaidrinti Rastinjako minčių. Tak jak pułkownik włoski przypominał mu postać Vautrina, tak również brylanty obu sióstr przywodziły na myśl barłóg, na którym ojciec Goriot spoczywał. Pro seserų deimantus jam pasivaideno varganas tėvo Gorijo guolis. Wicehrabina wytłumaczyła sobie opacznie smutek studenta i puściła jego ramię. Jo melancholiška nuotaika suklaidino vikontienę, ir ji atitraukė ranką. - Idź pan - powiedziała - nie chcę zatruwać ci przyjemności. - Eikite! Nenoriu atimti jums malonumo, - tarė ji. Delfina przywołała go natychmiast do siebie. Śpieszno jej było rzucić pod stopy studenta hołdy zebrane w tym świecie, do którego spodziewała się być już na zawsze przyjęta. Eugenijų tuojau pasišaukė Delfina, laiminga, kad padarė čia gerą įspūdį, ir trokšdama pakloti studentui po kojų trofėjus, surinktus šioje visuomenėje, kurioje tikėjosi esanti priimta. - Jakże znajdujesz pan Naścię? - zapytała. - Kaip jums atrodo Nazi? - tarė ji. - Ona umie korzystać nawet ze śmierci ojca własnego - rzekł Rastignac. - Ji, - atsakė Rastinjakas, - pavertė pinigu viską, net tėvo mirtį. Około czwartej muzyka ucichła i tłumy zaczęły się przerzedzać, aż w końcu księżna de Langeais i Rastignac znaleźli się sami w sali balowej. Apie ketvirtą ryto žmonių salonuose pradėjo mažėti. Greit muzikos nebesigirdėjo. Kunigaikštienė de Lanžė ir Rastinjakas beliko dviese didžiajame salone. Po chwili i wicehrabina stanęła na progu, pożegnawszy tylko co pana de Beauséant, który odszedł do swej sypialni powtarzając po kilkakroć: - Źle robisz, moja droga, że uciekasz od świata w twoim wieku! Įėjo vikontienė, atsisveikinusi su ponu de Boseanu, kuris nuėjo gulti, kartodamas: "Niekus darai, brangioji, užsidarydama nuo pasaulio tokiame amžiuje! Pozostań, proszę, z nami. Likis geriau su mumis." Pani de Beauséant wydała okrzyk podziwu na widok księżny, spodziewała się bowiem zastać samego Eugeniusza. Ji buvo maniusi rasti tik studentą ir, pamačiusi kunigaikštienę, nesusilaikė neaiktelėjusi. - Odgadłam cię, Klaro - rzekła pani de Langeais. - Aš atspėjau, ką jūs darote, Klara, - tarė ponia de Lanžė. - Odjeżdżasz, żeby nigdy już nie wrócić; lecz przed odjazdem musisz mnie wysłuchać, musimy się porozumieć! - Jūs išvažiuojate nebegrįžtinai; bet važiuosite tik išklausiusi mane, tik kai mes viena kitą būsime supratusios. Wzięła przyjaciółkę za rękę i wprowadziła ją do sąsiedniego salonu, a tam, popatrzywszy na nią ze łzami w oczach, przycisnęła ją do piersi i ucałowała gorąco. Ji paėmė savo draugę už rankos, įsivedė į gretimą saloną ir tenai, žiūrėdama pilnomis ašarų akimis, apkabinusi suspaudė ją ir pabučiavo į skruostus. - Nie chcę rozstawać się z tobą obojętnie, moja droga, to byłby dla mnie zbyt ciężki wyrzut sumienia. - Nenoriu šaltai persiskirti, brangioji, tai būtų per sunku mano sąžinei. Możesz rachować na mnie jak na siebie samą. Galite pasikliauti manimi kaip pačia savimi. Byłaś wielka dzisiejszego wieczora, ja poczułam, żem ciebie godna i chcę ci tego dowieść. Jūs buvote didi šį vakarą, bet aš jaučiausi verta jūsų ir noriu jums tai įrodyti. Zawiniłam względem ciebie, nie zawsze byłam dobra; przebacz mi to, najdroższa, zapieram się wszystkiego, co mogło cię zranić, chciałabym cofnąć moje słowa. Aš buvau jums neteisi, ne visada buvau jums gera, atleiskite man, brangioji: atšaukiu viską, kuo galėjau jus pažeisti, norėčiau susigrąžinti savo žodžius. Jedna boleść połączyła dusze nasze i nie wiem, która z nas będzie bardziej nieszczęśliwa. Vienodas skausmas suvienijo mūsų sielas, ir aš nežinau, katra mes būsime nelaimingesnė. Pan de Montriveau nie był dziś tutaj, czy ty to pojmujesz? Pono de Monrivo nebuvo čionai šį vakarą, suprantate? Kto cię widział, Klaro, podczas tego balu, ten nigdy ciebie nie zapomni. Kas matė jus šiame baliuje, Klara, tas nepamirš jūsų niekados... Co do mnie, zrobię jeszcze ostatnie usiłowanie. O aš - aš mėginsiu paskutinę priemonę. Jeżeli mi się nie uda, to pójdę do klasztoru! Nepavyks - eisiu į vienuolyną! A ty dokąd się udasz? O jūs, kur jūs važiuojate? - Do Normandii, do Courcelles, kochać, modlić się, aż póki Bóg nie powoła mnie z tego świata. - Į Normandiją, į Kurselį, mylėti, melstis, ligi dievas pašauks iš šio pasaulio. - Chodź pan do nas, panie de Rastignac - rzekła wicehrabina głosem wzruszonym przypominając sobie, że Eugeniusz czeka na nią w salonie. - Eikite Sen, ponas de Rastinjakai, - tarė vikontienė sujudusiu balsu, atsiminusi, kad tas jaunas vyras vis dar laukia. Student ukląkł przed kuzynką i złożył na jej ręce pocałunek. Studentas priklaupė vienu keliu, paėmė pusseserės ranką ir pabučiavo. - Bądź zdrowa, Antonino! - wyrzekła pani de Beauséant - bądź szczęśliwa! - Sudie, Antuaneta! - kalbėjo ponia de Bosean, - būkite laiminga. A ty, panie Eugeniuszu - mówiła do studenta - tyś szczęśliwy, boś młody, bo jeszcze wierzyć możesz. O jūs - jūs esate laimingas, jūs jaunas, jūs galite nors kuo tikėti, - tarė ji studentui. Opuszczając ten świat, mam wkoło siebie święte i szczere wzruszenia, jakie towarzyszyły zgonowi wybrańców szczęśliwych! - Aš pasitraukiu iš šio pasaulio, panašiai kaip miršta kai kurie išrinktieji, apsupta prakilnaus, nuoširdaus jausmo žmonių. Rastignac pozostał aż do piątej i odszedł dopiero wtedy, gdy pani de Beauséant przesłała mu z powozu podróżnego ostatnie pożegnanie zroszone łzami. Pożegnanie to świadczyło, że osoby najwyżej położone nie są wyjęte spod praw serca i nie żyją bez troski, jak to wmawiają w naród ludzie goniący za popularnością. Rastinjakas išėjo namo apie penkias, palydėjęs ponią de Bosean iki karietos: jų atsisveikinimas buvo pašlakstytas ašaromis, įrodančiomis, kad ir aukščiausios padėties žmonės yra pavaldūs širdies įstatymams ir negyvena be sielvartų, kaip mėgina tikinti kai kurie minios pataikūnai. Poranek był chłodny i wilgotny, a Eugeniusz wracał piechotą do domu Vauquer. Eugenijus parėjo pėsčias į Vokė namus. Buvo drėgna ir šalta. Tak się uzupełniało jego wychowanie. Jo auklėjimas buvo baigtas. - Nie zdołamy ocalić biednego ojca Goriot - rzekł Bianchon, gdy Eugeniusz wszedł do pokoju sąsiada. - Nebeišgelbėsime vargšo tėvo Gorijo, - tarė Bjanšonas, įėjus Rastinjakui pas kaimyną. - Słuchaj, przyjacielu - powiedział Eugeniusz popatrzywszy na starca uśpionego - nie schodź nigdy ze skromnej drogi życia, która zadowala umiarkowane twoje żądania. - Drauge mano, - tarė jam Eugenijus, pažiūrėjęs į miegantį senuką, - eik, vykis savo kuklią dalią, kuria tenkinasi tavo troškimai. Ja jestem w piekle i muszę w nim pozostać. O aš... aš esu pragare, ir reikia man ten likti. Wierz we wszystko, cokolwiek złego powiedzą ci o świecie! Ką tik pikta girdėsi kalbant apie diduomenę - tikėk! Nie ma takiego Juwenala, co by zdołał opisać całą jego szkaradę okrytą złotem i klejnotami. Nėra Juvenalio, kuris pajėgtų atvaizduoti baisybes, apdangstytas auksu ir brangakmeniais. Nazajutrz Bianchon obudził Rastignaca około drugiej, prosząc, by go zastąpił przy łóżku Goriota, którego stan pogorszył się bardzo od rana. Rytojaus dieną apie antrą valandą Rastinjaką pažadino Bjanšonas: pats turėdamas išeiti, jis prašė pasaugoti tėvą Gorijo, kurio būklė žymiai pablogėjo šį rytą. - Stary nie przeżyje dwóch dni, a może nawet i sześciu godzin nie wytrzyma - mówił student medycyny - pomimo to musimy jednak walczyć z chorobą do ostatka. - Nebegyvens, vargšelis, nė dviejų dienų, gal nė šešių valandų, - kalbėjo jaunasai medikas, - o vis tiek mes negalime nustoti grūmęsi su liga. Potrzeba będzie użyć środków kosztownych. Reikės brangių gydomųjų priemonių. Będziemy go pielęgnowali, to pewne; ale ja nie mam ani grosza przy duszy. Mes pabūsime jam už slauges; bet aš neturiu nė vieno sū. Przewróciłem jego kieszenie, przetrząsłem szafy: zero w ilorazie. Išverčiau kišenes, iššniukštinėjau spintas: kiauras nulis. Zapytałem go w chwili przytomności, ale powiedział mi, że nie ma ani jednego szeląga. Kartą, kai protas buvo grįžęs, paklausiau jį, tai sakėsi nebeturįs nė vieno liaro. A ty, czy masz cokolwiek? Kiek tu turi? - Mam tylko dwadzieścia franków, ale postawię na kartę i wygram. - Man dar liko dvidešimt frankų, - atsakė Rastinjakas, - bet su jais eisiu lošti, aš išlošiu. - A jak przegrasz? - O jei praloši? - Zwrócę się do jego zięciów i córek z prośbą o pieniądze. - Paprašysiu pinigų iš jo žentų ir dukterų. - A jeżeli ci nic nie dadzą? - zapytał znów Bianchon. - O jeigu jie tau neduos? - neatlyžo Bjanšonas. - Musimy dostać pieniędzy jak najprędzej, bo trzeba okryć starego wrzącymi synapizmami od stóp aż do połowy bioder. - Svarbiau šį momentą ne pinigų gauti, o reikia apkloti senį karštais garstyčių kompresais nuo padų iki juosmens. Jeżeli zacznie krzyczeć, to możemy mieć nadzieję. Jei rėks, tai dar bus vilties. Wiesz, jak to się urządza, zresztą Krzysztof ci dopomoże. Tu žinai, kaip tas daroma. Be to, Kristofas padės. Ja wstąpię do apteki zaręczyć za wszystkie lekarstwa, jakie tam będziemy brali. O aš eisiu pas vaistininką garantuoti, kad bus užmokėta už vaistus, kuriuos mes paimsime. Co za nieszczęście, że nie można było przenieść tego biedaka do naszego szpitala, byłoby mu tam nierównie lepiej. Blogai, kad nebuvo galima nugabenti vargšą į ligoninę, būtų buvę geriau. No, chodź ze mną do jego pokoju i nie opuszczaj go, aż póki ja nie wrócę. Na, parodysiu, kas ir kaip darytina, ir nepalik jo, ligi aš pareisiu. Weszli obaj do pokoju starego. Abu jauni vyrai įėjo į kambarį, kur gulėjo senis. Eugeniusz przestraszył się zmianą, jaka zaszła na tej twarzy skrzywionej, bladej, wynędzniałej. Eugenijui baisu pasidarė, pamačius, kaip persimainęs jo veidas, mėšlungio sutrauktas, išblyškęs ir visiškai išsekęs. - Jak się masz, ojczulku? - zapytał pochylając się nad nędznym posłaniem. - Na, tėveli, kaip? - tarė jam, pasilenkdamas prie lovos. Goriot podniósł na Eugeniusza oczy zagasłe, popatrzył uważnie, ale nie poznał, kto przed nim stoi. Gorijo pakėlė į Eugenijų drumzlinas akis ir labai atidžiai žiūrėjo į jį nepažindamas. Student nie wytrzymał tego widoku, łzy zalały mu oczy. Studentas nepakėlė tokio reginio, ašaros suvilgė jo akis. - Bianchon, czy nie należałoby przysłonić okien firankami? - Bjanšonai, ar nereikėtų langų užleisti? - Nie, okoliczności atmosferyczne nie wywierają już na niego żadnego wpływu. - Ne, atmosferos sąlygos jo jau nebeveikia. Byłby to zbyt szczęśliwy objaw, gdyby on poczuł wrażenie ciepła lub chłodu. Būtų per daug gerai, jeigu jis jaustų karštį ar šaltį. Z tym wszystkim potrzeba nam ognia, żeby ugotować tyzannę i przyrządzić wiele innych rzeczy. O vis dėlto reikia pakurti ugnį, reiks taisyti vaistus, parengti šį bei tą. Przyślę ci kilka wiązek gałęzi, które będą musiały wystarczyć, aż póki nie zdobędziemy drzewa. Aš tau atsiųsiu ryšuliuką malkų, jų pakaks, kol gausime daugiau. Przez dzień wczorajszy i przez noc spaliłem wszystek torf tego biedaka i cały zapas drzewa, jaki się u ciebie znajdował. Vakar ir šią naktį aš sukūrenau tavo malkas ir visas to vargšo durpes. Było tak wilgotno, że woda spływała po ścianach. Buvo drėgna, vanduo varvėjo sienomis. Z wielkim trudem zdołałem osuszyć trochę ten pokój. Vos šiaip taip pradžiovinau kambarį. Krzysztof zamiótł podłogę, bo to była istna stajnia. Kristofas pašlavė, čia buvo tikra arklidė. Wykadziłem tu jałowcem, bo smród był okropny. Padeginau kadugio - baisi smarvė buvo. - Mój Boże - rzekł Rastignac - a córki jego! - Dieve mano! - tarė Rastinjakas. - O dukterys! - Słuchaj, jeżeli poprosi pić, to dasz mu tego - rzekł asystent pokazując Rastignacowi wielki garnek biały. - Jei paprašys gerti, tu duok jam iš šito, - kalbėjo medikas, rodydamas Rastinjakui didelį baltą ąsotį. - Jeżeli zacznie się skarżyć, a żołądek będzie gorący i twardy, to wezwiesz Krzysztofa do pomocy i dasz mu… wiesz. - O jei išgirsi vaitojant ir pilvas bus karštas, išpūstas, tu pasišauksi į pagalbą Kristofą, ir padarysite jam... žinai. Gdyby popadł przypadkiem w wielkie rozdrażnienie, gdyby mówił wiele lub dostał trochę obłędu, to nie potrzeba mu przeszkadzać. Gal kartais jaudinsis labai, kalbės daug, kliedės pagaliau - tegu sau, nedaryk nieko. Będzie to niezły znak. Tai nebus blogas ženklas. Przyślesz w takim razie Krzysztofa do szpitala Cochin. Bet pasiųsk Kristofą į Košeno ligoninę. Lekarz naczelny, kolega mój lub ja, przyjdziemy przypalić mu plecy moksą. Mūsų gydytojas, mano draugas arba aš ateisime jam kaitinimų padaryti. Z rana, gdy spałeś jeszcze, zrobiliśmy wielką naradę z jednym uczniem doktora Galla, z naszym doktorem naczelnym i z lekarzem z Hôtel-Dieu. Šį rytą, kol tu miegojai, mes padarėme išsamų konsiliumą su vienu iš daktaro Galio mokinių, Otel Djė vyriausiuoju gydytoju ir mūsiškiu. Panowie ci upatrują ciekawe symptomy, mamy więc śledzić przebieg choroby, żeby wyjaśnić kilka kwestii naukowych dosyć wielkiej wagi. Tiems ponams atrodė, kad jie matą įdomių simptomų, užtat mes seksime ligos eigą, kad išsiaiškintume keletą labai svarbių mokslo klausimų. Jeden z tych panów utrzymuje, że krew, naciskająca na jeden organ więcej niż na drugi, mogłaby wywołać szczególne objawy. Vienas iš tų ponų teigia, kad kraujo spaudimas, nukreiptas į vieną kurį organą labiau kaip į kitus, galįs duoti savotiškų reiškinių. Słuchaj więc dobrze, gdy zacznie mówić, żebyś potrafił określić, jakiego rodzaju wyobrażenia będą przemagały w jego mowie: czy to będą objawy pamięci, przenikliwości lub rozwagi; czy będzie się zajmował rzeczami materialnymi czy uczuciami; czy będzie rozumował lub zwracał się myślą do przeszłości; jednym słowem, uważaj, żebyś mógł zdać nam dokładne sprawozdanie. Klausykis atidžiai, apie ką jis ims kalbėti, kad nustatytume, kuriai minčių sričiai priklauso jo kalbos: ar jomis reiškiasi atmintis, ar pastabumas, ar protavimas, ar jį domina materialiniai dalykai, ar jausminiai; žodžiu, žiūrėk, kad galėtum mums tiksliai raportuoti. Może być, że atak będzie silny i jednorazowy, w takim razie, stary pozostanie aż do śmierci w zupełnym osłupieniu. Galimas daiktas, kad įvyks bendras kraujo išsiliejimas, ir jis numirs be sąmonės, kaip dabar yra. Przebieg podobnych chorób bywa tak dziwaczny! Šios rūšies ligose viskas labai nepaprasta! Gdyby nieszczęście tu się skierowało - mówił Bianchon wskazując na tylną część głowy chorego - to bywają przykłady dziwnych zjawisk: mózg odzyskuje niektóre władze i śmierć nie tak rychło następuje. Jei bomba sprogsta va šičia, - Bjanšonas parodė pakaušį, - tai būna itin keistų fenomenų: smegenų veiklos kai kurios išgalės atsigauna, ir mirtis ateina lėčiau. Krew może odstąpić od mózgu i obrać sobie drogi, których kierunek sekcja chyba może wykazać. Serozinis skystis gali nepataikyti į smegenis, gali pasukti kitu keliu, kurio kitaip nenustatysi, kaip tik skrodimu. W szpitalu chorób nieuleczalnych znajduje się pewien starzec idiota, u którego odpływ nastąpił wzdłuż kości pacierzowej; cierpi on straszliwie, ale żyje. Yra neišgydomųjų ligoninėje pusiau išprotėjęs senis, kuriam išsiliejimas įvyko stubure; jis kenčia baisiausiai, bet gyvena. - Czy się one dobrze bawiły? - zapytał ojciec Goriot poznając Eugeniusza. - Ar jos linksmai pasibuvo? - tarė tėvas Gorijo Eugenijui. - Och! Nie przestaje myśleć o swych córkach - rzekł Bianchon. - O, jis apie nieką daugiau negalvoja, kaip tik apie dukteris, - tarė Bjanšonas. - W ciągu nocy powtórzył mi ze sto razy: One tańczą! - Jis man sakė bent šimtą kartų šią naktį: "Jos šoka! Ona ma swą suknię! Ji turi suknią!" Wołał je po imieniu. Jis jas šaukė vardais. Płakałem, do licha, słuchając tych wykrzykników: Delfino! Net ašaras išspaudė, velniai paimtų, su tais šūksniais: "Delfina! Delfino moja! Delfinyte! Naściu! Nazi!" Słowo daję - mówił student medycyny - nie można się było od łez powstrzymać. Garbės žodis, - tarė jaunasis medikas, - buvo dėl ko verkti. - Delfina! - zawołał starzec. - Ona jest tu, nieprawdaż? - Delfina, - tarė senis, - čionai, tiesa? Nie wątpiłem o tym. Aš taip ir žinojau. I oczy jego zaczęły biegać z szaloną ruchliwością po drzwiach i ścianach. Ir jo akys beprotišku skubrumu ėmė lakstyti sienomis, durimis. - Idę powiedzieć Sylwii, żeby przyrządziła synapizmy - zawołał Bianchon - teraz jest najwłaściwsza chwila. - Lipu žemyn pasakyti Silvijai, kad parengtų garstyčias, - sušuko Bjanšonas. - Kaip tik momentas tinkamas. Rastignac pozostał sam przy łożu chorego, zapatrzony w tę głowę, której widok sprawiał wrażenie bolesne i przerażające. Rastinjakas paliko prie senio vienas, atsisėdęs lovos kojūgalyje, įsmeigęs akis į tą baisią ir skausmingą galvą. - Pani de Beauséant ucieka, ten umiera - mówił do siebie. "Ponia de Bosean pabėga, šitas miršta, - tarė jis sau. - Piękne dusze nie mogą przebywać długo na tym świecie. - Gražios sielos negali ilgai tverti šitokiame pasaulyje. Bo jakże w rzeczy samej wielkie uczucia mogą się pogodzić ze społeczeństwem nędznym, płytkim i małym? Iš tikrųjų, kaip galėtų dideli jausmai tarpti toje niekšingoje, žemoje, paviršutiniškoje visuomenėje?" W myśli jego obudziły się wspomnienia balu, odbijające jaskrawo od łoża śmierci, które miał przed oczyma. Matytųjų iškilmių vaizdai plaukė jam atmintyje. Koks kontrastas su šituo mirties patalo reginiu! Bianchon ukazał się nagle we drzwiach. Bjanšonas greit grįžo. - Słuchaj, Eugeniuszu, spotkałem naszego lekarza naczelnego i przybiegam co tchu z powrotem. - Žinai, Eugenijau, aš ką tik mačiausi su mūsų vyriausiuoju gydytoju ir grįžau čionai tekinas. Jeżeli będą jakie oznaki rozsądku, jeżeli zacznie mówić, to położysz go na długim kawale synapizmu w ten sposób, żeby okryć go musztardą od karku aż do bioder, a potem przyślesz zaraz po nas. Jei pasirodys proto žymių, jei ims kalbėti, paguldyk jį ant ilgo kompreso taip, kad būtų galima jį suvynioti į garstyčias nuo sprando iki inkstų srities ir siųsk ką nors pašaukti mūsų. - Drogi Bianchon! - Bjanšonai brangus, - tarė Eugenijus. - O! tu chodzi o fakt naukowy - zawołał student medycyny z całym zapałem neofity. - O, čia reikalas sukasi apie mokslo duomenis, - tarė jaunasis medikas, su visu neofito įkarščiu. - Jak to - rzekł Eugeniusz - czyżbym ja jeden tylko pielęgnował tego starca przez przyjaźń? - Išeina, - tarė Eugenijus, - kad tik aš slaugysiu vargšą senį iš bičiulystės. - Nie mówiłbyś tak, gdybyś widział mnie dzisiaj rano - odparł Bianchon nie obrażony przymówką Eugeniusza. - Jei būtum mane matęs šiandie rytą, taip nesakytum, - atsakė Bjanšonas, neįsižeidęs dėl priekaišto. - Lekarze praktykujący od dawna widzą tylko chorobę, a ja, mój drogi, widzę jeszcze chorego. - Gydytojai, kurie dirba seniai, mato tiktai ligą; bet aš dar tebematau ir ligonį, mano bernužėli. Eugeniusz pozostał znowu sam na sam z chorym, w oczekiwaniu przesilenia, które rzeczywiście dość prędko nastąpiło. Jis išėjo, palikęs prie senio Eugenijų vieną, būkštaujantį dėl krizės, kuri netrukus ir pasireiškė. - Ach! To ty, drogie dziecię - rzekł ojciec Goriot, poznając Eugeniusza. - A, čia jūs, brangus mano vaikeli, - tarė tėvas Gorijo, pažinęs Eugenijų. - Czy ci lepiej, ojcze? - zapytał student, biorąc go za rękę. - Gal jums geriau? - paklausė studentas, paėmęs jį už rankos. - A tak, miałem głowę ściśniętą, jak w kleszczach, ale teraz już się wyswobadza. - Taip, galva buvo kaip lanku suveržta, bet dabar atsileidžia. Czy widziałeś moje córki? Matėte mano dukteris? One przyjdą niezadługo, przybiegną, jak tylko dowiedzą się, żem chory, one mnie tak pielęgnowały, gdyśmy mieszkali przy ulicy de la Jussienne! Jos tuojau ateis, jos bėgte atbėgs, kai tik sužinos, kad sergu; jos taip mane slaugydavo, kai gyvenome Žiusjenos gatvėje! Boże! Dieve mano! Chciałbym, żeby mój pokój był czysty na ich przyjęcie. Norėčiau, kad mano kambarys būtų sutvarkytas, kai jos ateis. Był tu jakiś młody człowiek, który wypalił mi cały zapas torfu. Buvo čia toks jaunas vyras, kuris sukūreno visas mano durpes. - Słyszę, że Krzysztof przychodzi - rzekł Eugeniusz. - Przynosi on właśnie drzewo, które panu ten młody człowiek przysyła. - Girdžiu ateinant Kristofą, - tarė Eugenijus, - jis parneša malkų, kurių jums siunčia tas jaunas vyras. - Ba! - Gerai! A czymże zapłacić za drzewo? Tik kuo užmokėti už malkas? Ja nie mam ani grosza, mój synu. Aš nebeturiu nė vieno sū, mano vaikuti. Wszystko, wszystko oddałem. Aš viską atidaviau, viską. Jestem w domu przytułku. Elgeta palikau. Czy przynajmniej suknia ze złotogłowu pięknie wyglądała? Ta suknia auksu lieta - ar bent graži ji buvo? (Ach! jak ja cierpię!) (Oi, kaip skauda!) Dziękuję, Krzysztofie, Bóg ci zapłaci, mój chłopcze, ja nic już nie mam. Ačiū, Kristofai, dievas jums atlygins, vaikuti, aš nebeturiu nieko. - Bądź spokojny, ja zapłacę i tobie, i Sylwii - szepnął mu Eugeniusz do ucha. - Aš tau gerai užmokėsiu, tau ir Silvijai, - pasakė Eugenijus tarnui į ausį. - Moje córki mówiły ci, że zaraz przyjdą, nieprawdaż, Krzysztofie? - Mano dukterys tau sakė, kad ateis, tiesa, Kristofai? Pójdź do nich raz jeszcze, dam ci za to sto sous. Pabėgėk dar kartą, duosiu tau šimtą sū. Powiedz, że mi niedobrze, że chciałbym je ucałować, zobaczyć raz jeszcze przed śmiercią. Pasakyk joms, kad man negera, kad norėčiau jas apkabinti, pamatyti dar kartą prieš mirtį. Powiedz tak, tylko uważaj, żebyś ich zbytecznie nie przeraził. Pasakyk joms šitai, tik neišgąsdink jų per daug. Krzysztof wyszedł na znak Rastignaca. Rastinjakui davus ženklą, Kristofas išėjo. - Zaraz przyjdą - począł znów starzec. - Jos ateis, - tvirtino senis. - Już ja je znam. - Aš jas pažįstu. Dobra Delfina! Jak się ona zmartwi, jeżeli ja umrę. Delfina mano, geroji, jei aš numirsiu, kiek jai bus sielvarto! I Naścia także. Nazi irgi. Nie chciałbym umrzeć, żeby one nie płakały. Aš nenorėčiau mirti, kad joms netektų verkti. Umrzeć, dobry mój Eugeniuszu, to znaczy nie widzieć ich więcej. Mirti, mielas Eugenijau, reiškia nebematyti jų. Będzie mi nudno tam, gdzie ludzie idą po śmierci. Nuobodu man bus tenai, kur miręs nueisiu. Dla ojca nie mieć dzieci, to znaczy być w piekle, a ja zaprawiałem się już do tego od czasu, jak one wyszły za mąż. Pragaras tėvui - būti atskirtam nuo vaikų, ir aš jau gerokai paragavau, ką tai reiškia, nuo to laiko, kai jos ištekėjo. Mój raj był przy ulicy de la Jussienne. Man dangus buvo Žiusjenos gatvėje. Powiedz, proszę, wszak poszedłszy do raju, mógłbym powracać na ziemię i być jako duch przy nich. O pasakykite, jei aš nueisiu į dangų, ar galėsiu dvasia grįžti į žemę ir būti prie jų? Nieraz o tym słyszałem. Girdėjau kalbant, kad taip būna. Czy to prawda? Ar teisybė? Zdaje się, że widzę je takimi, jakimi były przy ulicy de la Jussienne. Tartum aš jas matau tokias, kokios buvo Žiusjenos gatvėje. Przychodziły co rano powiedzieć mi: dzień dobry, tatku. Nubėga, būdavo, rytą žemyn. "Labas rytas, tėte", - sako. Brałem je na kolana, nagabywałem je, robiłem różne figielki. Aš jas pasiimu ant kelių, išdykauju su jomis, jas myluoju. A one pieściły mnie wdzięcznie. Jos mane glosto meiliai. Jadaliśmy razem śniadanie i obiad, słowem byłem ojcem, cieszyłem się swymi dziećmi. Mes pusryčiaudavome kas rytas drauge, pietaudavome, - žodžiu, aš buvau tėvas, aš džiaugiausi savo vaikais. One jeszcze nie rozumowały, gdyśmy mieszkali przy ulicy de la Jussienne, nie wiedziały jeszcze nic o świecie i kochały mnie szczerze. Kai jos tebebuvo Žiusjenos gatvėje, jos nesamprotavo, jos nežinojo nieko apie aukštąją visuomenę, jos mane labai mylėjo. Mój Boże! Czemuż na zawsze małymi nie zostały! Dieve mano, kodėl jos neliko mažytės visada? (Och, cierpię, głowa mi pęka!) (Oi, skauda, galva plyšta!) Ach! ach! darujcie mi, dzieci moje, cierpię okrutnie. Musi to być jakiś ból straszliwy, bom ja wytrwały na cierpienie, wyście mnie dobrze zahartowały. Ak, atleiskite man, vaikai! Man baisiai skauda, ir tai turbūt tikras skausmas, bet jūs mane užgrūdinote skausmams. Mój Boże! Dieve mano! Nie czułbym wcale tego bólu, gdybym mógł ręce ich trzymać w swojej dłoni. Jei aš bent jų rankas laikyčiau savo rankose, tada nejausčiau skausmo. Czy sądzisz, że one przyjdą? Jūs manote, kad jos ateis? Krzysztof taki głupi! Tas Kristofas toks kvailas! Należało mi pójść samemu. Man reikėjo eiti pačiam. On je zobaczy, a ja… Jis jas tuoj pamatys. Ale ty byłeś wczoraj na balu. Bet jūs juk buvote vakar baliuje. Powiedz mi, jak one wyglądały? Papasakokite man apie jas. One nie wiedziały nic o mojej słabości. Jos nieko nežinojo apie mano ligą, tiesa? Biedaczki moje! Nie tańczyłyby pewnie, gdyby wiedziały. Būtų nešokusios, vargšelės! O! Nie chcę być dłużej chory. Ak, nebenoriu sirgti. One mnie potrzebują. Dar aš per daug joms reikalingas. Mienie ich zagrożone. Jų turtui pavojus gresia. A jakim mężom one się dostały! O už kokių vyrų išleistos! Wyleczcie mię! Wyleczcie! Pagydykite mane, pagydykite! (Och, jak ja cierpię! ach! ach! ach!) (Oi, kaip skauda!... Oi, oi, oi!) Widzisz, trzeba mnie wyleczyć, bo one potrzebują pieniędzy, a ja wiem, gdzie ich dostać. Matote, aš turiu pagyti, nes joms reikia pinigų, o aš žinau, kur jų gauti. Pojadę do Odessy wyrabiać krochmal. Važiuosiu į Odesą krakmolo dirbti. Jestem sprytny, dorobię się na tym milionów. Aš apsukrus, aš užkalsiu milijonus. (Och! cierpię za wiele!) (Oi, kaip skauda! Nebegaliu!) Goriot zamilkł na chwilę: zdawało się, że zbiera siły, żeby ból wytrzymać. Gorijo valandėlę nutilo ir, atrodė, stengėsi sukaupti jėgas skausmui pakelti. - Nie skarżyłbym się, gdyby one tu były - powiedział. - Jei jos čia būtų, aš nesiskųsčiau, - tarė jis. - Po cóż się skarżyć? - Ko man tada skųstis? Po tych słowach nastąpiło lekkie uśpienie, które trwało aż do powrotu Krzysztofa. Jis prisnūdo ir ilgai šitaip gulėjo. Kristofas grįžo. Rastignac sądził, że ojciec Goriot zasnął na dobre i pozwolił służącemu zdawać głośno sprawę ze swego poselstwa. Rastinjakas, manydamas, kad tėvas Gorijo miega, leido tarnui balsu pasakoti apie savo žygio pasekmes. - Poszedłem najpierw do pani hrabiny - mówił Krzysztof - ale nie mogłem się z nią widzieć, bo zajęta była wraz z mężem ważnymi jakimiś interesami. - Pone, - tarė jis, - pirmiausia nuėjau pas ponią grafienę; bet su ja negalėjau pasikalbėti - ji turėjo labai svarbių reikalų su vyru. Alem ja tak nastawał, że sam pan hrabia wyszedł do mnie i tak mi powiedział: „Pan Goriot umiera, to i dobrze! Nic rozumniejszego nie mógł zrobić. Kai aš spyriausi, išėjo ponas de Resto pats ir man pasakė šitaip: "Ponas Gorijo miršta? Ką gi, tai yra visų geriausia, ką jis galėjo padaryti. Pani de Restaud jest mi potrzebna, bo musimy pokończyć ważne interesy, pójdzie sobie wtedy, gdy wszystko będzie skończone”. Ponia de Resto reikalinga man, turime baigti svarbius reikalus, ji ateis, kai viskas bus atlikta." A taki był rozgniewany! Jis atrodė piktas, tas ponas. Miałem już wychodzić, aż tu pani hrabina wchodzi do przedpokoju jakimiś drzwiami, których pierwej nie widziałem. „Krzysztofie - zawołała - powiedz memu ojcu, że ja się posprzeczałam z mężem i nie mogę go zostawić; chodzi o śmierć lub życie moich dzieci; ale przyjdę natychmiast, gdy wszystko będzie skończone”. Kai aš jau buvau beišeinąs, ponia įžengė į prieškambarį pro kažkokias dureles, kurių nebuvau pastebėjęs, ir man tarė: "Kristofai, pasakyk tėvui, kad aš labai susiginčijau su vyru ir negaliu išeiti; tai liečia mano vaikus - žūti jiems ar būti; bet lig tik bus viskas baigta, aš ateisiu." Z panią baronową to znów inna historia. O su ponia baroniene tai vėl istorija! Nie widziałem jej wcale, ani mówić z nią nie mogłem. Nesimačiau su ja ir negalėjau pakalbėti... „A! - powiedziała mi pokojówka - pani śpi; wróciła dziś z balu po piątej i gniewałaby się, gdybym ją przed południem obudziła. "Ak, - pasakė kambarinė, - ponia grįžo iš baliaus ketvirtis po penkių, ji miega; jei aš ją pažadinsiu prieš pusiaudienį, ji mane išbars. Gdy zadzwoni na mnie, to wtedy powiem, że jej ojciec ma się gorzej. Aš jai pasakysiu, kad jos tėvui blogiau, kai man paskambins. Ze złą nowiną nie ma się czego śpieszyć, zawsze będzie czas ją powiedzieć”. Blogą naujieną visada spėsi pasakyti." \ Daremnie prosiłem! Nieko nepadėjo mano maldavimai. Ach! Prawda! Chciałem się widzieć z panem baronem, ale nie było go w domu. Aha, beje, norėjau pasikalbėti su ponu baronu, bet jo namie nebuvo. - Więc żadna z jego córek nie przyjdzie! - zawołał Rastignac. - Nė viena duktė neateis! - sušuko Rastinjakas. - Napiszę zaraz do obydwóch. - Aš tuoj parašysiu abiem. - Żadna - powtórzył starzec, podnosząc się na posłaniu. - Nė viena, - atsiliepė senis pasikėlęs. - Zajęte są, śpią, nie przyjdą. - Turi svarbių reikalų, miega, neateis. Ja to wiedziałem. Aš tai žinojau. Trzeba umrzeć, żeby poznać, czym są dzieci. Reikia mirti, kad žinotum, kas yra vaikai. Ach, przyjacielu! Ak, mano mielas! Nie żeń się, pozostań bezdzietny! Neveskite pačios, neturėkite vaikų! Dajesz dzieciom życie, a one ci śmierć dają. Jūs jiems duodate gyvybę, o jie jums - mirtį. Wprowadzasz je w świat, a one cię spychają do grobu. Jūs juos įvedate į pasaulį, jie jus išgena iš jo. Nie - one nie przyjdą. Ne, jos neateis! Wiedziałem o tym od lat dziesięciu. Žinau šitai jau dešimt metų. Powtarzałem to sobie niekiedy, ale sam wierzyć nie śmiałem. Aš kartais tą pagalvodavau, bet nedrįsau tikėti. Łzy zakręciły się w oczach jego otoczonych krwawą obwódką. Abiejose akyse sušvito po ašarą ant raudonų vokų kraštų, bet nenuriedėjo. - Ach! Gdybym był bogaty, gdybym miał całą fortunę, którą córkom oddałem, to i one byłyby tutaj i lizałyby mi twarz swymi pocałunkami! - O, jei aš būčiau turtingas, jei būčiau išlaikęs turtą, jei nebūčiau joms atidavęs, jos būtų čia, jos laižytų skruostus bučiniais! Mieszkałbym w pałacu w pięknych komnatach, miałbym sługi na zawołanie i ognia pod dostatkiem, a one tonęłyby we łzach, stojąc przy mym łożu z dziećmi i mężami swoimi. Gyvenčiau rūmuose, turėčiau gražius kambarius, tarnų, ugnis kūrentųsi židinyje; ir jos ašaromis plūstų, su vyrais, su vaikais. Tak, mógłbym mieć to wszystko, a nic nie mam, pieniądz daje wszystko, nawet córki. Turėčiau visa tai. O dabar - nieko. Pinigas duoda viską, net dukteris. O, moje pieniądze! Gdzież one? O mano pinigėliai, kur jie? Jakby one mnie pielęgnowały i doglądały, gdybym miał skarby do zostawienia; widziałbym je przy sobie, słyszałbym ich głos. Jei palikčiau lobius, jos mane slaugytų, žiūrėtų; aš jas girdėčiau, jas matyčiau. Ach! Dziecię moje, drogie, jedyne, moje dziecię! Wolę ja opuszczenie, wolę nędzę swoją! Ak, mano brangus vaike, mano vienintelis vaike, man dar geriau, kad aš apleistas ir elgeta! Gdy nieszczęśliwy jest kochany, to wie przynajmniej, że szczerze go kochają. Kada tave myli nelaimingą, tai bent esi tikras, kad tave myli. A jednak chciałbym być bogatym, żeby je zobaczyć. Ne, aš norėčiau būti turtingas, aš jas matyčiau. Słowo daję, kto wie? Varge mano, kas gali žinoti? One obie mają serca z głazu. Jos abi akmens širdį turi. Zanadtom je kochał, żeby one kochać mnie miały. Per daug aš jas mylėjau, dėl to manęs ir nemyli. Ojciec powinien być zawsze bogaty, powinien trzymać swe dzieci na wodzy, jak konie narowiste. Tėvas turėtų būti visada turtingas, jis turėtų vaikus laikyti už brizgilo kaip kliautingus arklius. A ja, nieszczęsny, klękałem przed nimi! O aš puldinėjau ant kelių prieš jas. Nędznice! Niekšės! Chcą godnie uwieńczyć swoje dziesięcioletnie postępowanie ze mną. Gražiai apvainikuoja savo elgesį su manimi per dešimtį metų. Gdybyś wiedział, jak one mi nadskakiwały zaraz po wyjściu za mąż! Kad jūs žinotumėte, kaip jos ant pirštų aplink mane vaikščiojo iš pradžių, tik ištekėjusios! (Och! cierpię mękę okrutną!) (Oi, kaip baisiai skauda!) Dałem wtedy każdej z nich do ośmiuset tysięcy franków, więc ani one, ani ich mężowie nie mogli obchodzić się ze mną niegrzecznie. Joms ką tik buvau davęs kiekvienai mažne po aštuonis šimtus tūkstančių frankų, nei jos, nei jų vyrai negalėjo manęs per nieką laikyti. A jak mnie przyjmowano: „Dobry ojcze, proszę tędy; proszę tamtędy, ojcze kochany”. Priimdavo mane: "Tėtuk mielas, čionai! Tėtyte brangus, va šičia!" Na stole ich było zawsze jedno nakrycie dla mnie. Už jų stalo visada būdavo man vieta. Obiadowałem z ich mężami, którzy okazywali mi głęboki szacunek. Aš pietaudavau su jų vyrais, ir tie žiūrėdavo į mane su pagarba. Zdawało się im, że ja mam jeszcze cośkolwiek. Aš buvau panašus į žmogų, kuris dar šį tą turi. A dlaczego? Kodėl ne? Jam nic nie mówił o swoich interesach. Aš niekada nekalbėdavau apie savo reikalus. Człowiek, dający swym córkom po osiemset tysięcy franków, wart jest zabiegów. Žmogus, kuris duoda po aštuonis šimtus tūkstančių frankų dukterims, vertas atidumo. Toteż nadskakiwano nie mnie, tylko moim pieniądzom. Ir tūpčiodavo aplink mane, bet - dėl mano pinigų. Świat nie jest piękny. Pasaulis nėra gražūs. Jam się o tym przekonał! Aš pamačiau šitai. Wożono mnie do teatru, zapraszano na zebrania, i siedziałem u nich, ile mi się podobało. Mane karietomis vėžindavo į teatrus, ir jų vakaruose aš būdavau, kiek norėdavau. Wreszcie one nie zapierały się, że są mymi córkami, uznawały mnie za ojca. Žodžiu, jos sakydavosi esančios mano dukterys, neišsigindavo tėvo. Cóż chcesz? Jam nie stracił jeszcze przenikliwości, nic nie uszło mojej uwagi. Man dar pakanka jautrumo, nemanykite, ir niekas man nenueidavo nepastebėta. Wszystko trafiało do celu i serce mi raniło. Viskas pataikydavo į taikinį ir žeisdavo man širdį. Widziałem doskonale, że wszystko to było udane; ale już rady nie było. Aš gerai mačiau, kad viskas daroma iš apsimetimo; bet nebuvo vaisto šitam blogiui. Nie byłem u nich tak swobodny, jak tu, przy naszym stole. Aš pas jas taip jausdavausi nesavas kaip ir čia, apačioje, prie stalo. Nie umiałem nic powiedzieć. Aš nežinojau, ką kalbėti. Toteż ludzie światowi pytali nieraz, pochylając się do ucha mych zięciów: „Kto jest ten jegomość? Būdavo, kas nors iš tų diduomenės žmonių ir klausia patylomis mano žentą: "Kas toks tas ponas antai?" - To ojciec z dukatami; bardzo jest bogaty. - "Tai pinigingas tėtukas, jis turtingas." - - Ach! do licha!” - mówiono, patrząc na mnie z szacunkiem, jaki wzbudzało wspomnienie o dukatach. "A, po galais!" - sakydavo ir žiūrėdavo į mane su pagarba priklausančia pinigams. Krępowałem i ich niekiedy, ale płaciłem drogo za swe błędy. Bet jei dėl manęs joms ir buvo kiek nesmagu, tai savo trūkumus aš atpirkau keleriopai! A zresztą, któż jest doskonały? Pagaliau kas gi visai tobulas? (Głowa moja jest jedną raną!) (Galva mano - viena žaizda!) Cierpię w tej chwili tyle, ile trzeba cierpieć, aby umrzeć; a jednak, drogi mój panie Eugeniuszu, to jedno nic wobec boleści, której doznałem, gdy Anastazja dała mi po raz pierwszy poznać spojrzeniem, żem powiedział głupstwo, które ją upokorzyło; wzrok jej otworzył mi wszystkie żyły. Šią valandą aš kenčiu mirties kančias, brangusis Eugenijau. Taip! Bet tai niekis, palyginti su tuo skausmu, kur man uždavė pirmas Anastazijos žvilgsnis, bylojąs, kad pasakiau kvailybę, kuri ją žemina: jos žvilgsnis perskrodė man visas gyslas. Zapragnąłem wszystko umieć, a pojmowałem jedno tylko, żem już zbyteczny na ziemi. Norėjęs būčiau viską žinoti, o žinojau tik tą, kad esu nereikalingas žemėje. Chcąc się pocieszyć, poszedłem nazajutrz do Delfiny i znowu popełniłem tam jakieś głupstwo, które ją rozgniewało. Rytojaus dieną nuėjau pas Delfiną pasiguosti, ir štai padariau kokią kvailybę - ji supyko. Myślałem, że rozum stracę. Aš kone iš proto išsikrausčiau. Przez cały tydzień nie wiedziałem, co mam z sobą robić. Visą savaitę nebežinojau, ką daryti. Nie śmiałem iść do nich, obawiając się wymówek. Nedrįsau eiti pas jas, bijojau priekaištų. I tak zostałem wygnany od mych córek. Ir štai dukterys išmeta mane už durų. O Boże mój! Ak, tu dieve mano! Ty znasz przecie nędzę i cierpienia, których ja wtedy doznałem. Tyś porachował, ile sztyletów przeszyło mnie w owym czasie, który mnie postarzył, zmienił, zabił, i po cóż każesz mi cierpieć jeszcze? Tu juk žinai, kiek aš bėdų, kiek kančių prisikentėjau; tu juk suskaičiavai, kiek smūgių esu gavęs per tą laiką, kuris mane pasendino, permainė, užmušė, pražildė, - kam dar tu leidi man dabar kentėti? Przecież odpokutowałem już za to, żem je kochał zanadto. Aš jau su kaupu atbuvau atgailą už tą nuodėmę, kad jas per daug mylėjau. One zemściły się za mą miłość, szarpały mnie jak katy rozpalonymi kleszczami! Jos man piktai atkeršijo už mano meilę, jos mane replėmis draskė kaip budeliai. I cóż powiesz? Ir ką čia! Ojcowie są tak głupi! Tėvai juk tokie kvaili! Kochałem je tak bardzo, żem powracał do nich jak szuler do gry. Aš jas tiek mylėjau, jog vis prie jų grįždavau kaip lošikas prie lošimų. Moje córki, to był mój występek, one mi były kochankami, wszystkim! Dukterys buvo mano silpnybė; jos buvo mano meilužės, buvo man viskas! Zdarzało się, że potrzebowały jakiegoś stroju, jakiejś ozdoby; pokojówki ich donosiły mi wnet o tym, a ja śpieszyłem z podarunkiem żeby zasłużyć na dobre przyjęcie! Joms abiem, būdavo, reikia kokio daikto, papuošalo kokio, tai kambarinės man pasakydavo, ir aš juos nešdavau joms, kad būčiau geriau priimtas! Pomimo to strofowały mnie po trosze za nieumiejętne moje znalezienie się w świecie. Ir vis tiek jos mane mokydavo, kaip reikia mandagiai elgtis prie didelių ponų. O! Nie odkładały nigdy lekcji do jutra. O, jos nelaukdavo rytdienos. Obie już zaczynały rumienić się za mnie. Jos imdavo raudonuoti dėl manęs. Oto co znaczy dać dzieciom dobre wychowanie. Tai štai ką reiškia vaikus gerai išauklėti. A przecie w moim wieku nie mogłem już iść do szkoły. Būdamas tokio amžiaus, juk aš nebegalėjau eiti į mokyklą. (Cierpię okrutnie! Boże mój! doktorów, doktorów! (O, kaip baisiai skauda, dieve, dieve! Gydytoją! Gydytoją! Cierpiałbym bez porównania mniej, gdyby mi głowę otwierano!) Jei mano kiaušą atidarytų, ne taip skaudėtų.) Córki moje, córki! Anastazjo! Delfino! Dukterys, dukterys mano, Anastazija, Delfina! Chcę je widzieć. Noriu jus matyti. Poślijcie po nie żandarmów, niech je przyprowadzą przemocą. Žandarą pasiųskite, kad atvestų, prievarta! Sprawiedliwość jest po mojej stronie; natura, kodeks cywilny, wszystko za mną przemawia. Įstatymai mano pusėje, viskas mano pusėje, gamta, civilinis kodeksas! Protestuję. Aš protestuoju! Ojczyzna zginie, jeżeli ojców będą potrącać nogami. Tėvynė pražus, jei tėvai spardomi kojomis. To jasne przecie. Aišku tatai. Społeczeństwo, świat cały stoi na ojcostwie, wszystko więc runie, gdy dzieci nie będą ojców kochały. Visuomenė, pasaulis stovi ant tėvų meilės - viskas sugrius, jei vaikai nustos tėvus mylėti. O! Chcę je widzieć, słyszeć, mniejsza o to, co mi powiedzą, bylebym głos ich usłyszał, zwłaszcza głos Delfiny, bo to uśmierzy moje boleści. O, kad tik jas pamatyčiau, kalbant išgirsčiau, nesvarbu, ką jos man pasakytų, kad tik balsą išgirsčiau, lengviau man paliktų. Labiausiai Delfiną. Ale powiedzcie im, gdy przyjdą, żeby nie patrzyły na mnie ze zwykłą oziębłością. Tik pasakykite joms, kai jos čia bus, kad nežiūrėtų į mane taip šaltai, kaip jos kad žiūri. Ach! Panie Eugeniuszu, dobry mój przyjacielu! Nie wiesz, co to znaczy, gdy złoto spojrzenia zmienia się dla nas nagle w ołów szary. Ak, mano gerasis bičiuli, pone Eugenijau, jūs nežinote, kas tai yra pajusti, kaip akių žvilgsnio auksas staiga pavirsta pilku švinu. Wieczna zima otoczyła mnie od chwili, gdy oczy ich przestały oblewać mnie swymi promieniami, boleść sama była mym udziałem! Nuo tos dienos, kai jų akys man nebespinduliuoja, man amžina žiema, nieko daugiau nebematau, tik sielvartus! Żyłem po to, by znosić ciągłe upokorzenia. Gyvenu tik tam, kad kęsčiau pažeminimus, skriaudas! A kochałem je tak bardzo, że połykałem tysiąc zniewag, byle za tę cenę kupić sobie jaką biedną, ukradkową przyjemność. Aš jas taip myliu, jog prarydavau visus akibrokštus, už kuriuos man jos gėdydamosi parduodavo truputėlį džiaugsmo. Ja, ojciec, musiałem widywać swe córki po kryjomu! Tėvas, kuris tik slaptai gali pamatyti savo dukteris! Dałem im życie, a one nie dadzą mi dziś jednej godziny. Aš joms atidaviau visą savo gyvenimą, jos man šiandien valandos neranda! Pragnę i łaknę i serce mi się pali, a one nie przyjdą ochłodzić mego zgonu, bo umieram już, czuję to dobrze. Aš trokštu" aš alkstu, širdis man dega, o jos neateina palengvinti mano agonijos, nes aš mirštu, jaučiu tai. Ależ one nie wiedzą chyba, co to znaczy deptać po trupie ojca? Bet jos juk nežino, ką reiškia mindžioti kojomis tėvo lavoną! Jest Bóg w niebie: On mści się za ojców wbrew ich woli. Yra dievas danguje, ir jis keršija už mus, už tėvus, ar mes norime, ar nenorime! Och! One przyjdą! O, jos ateis! Przyjdźcie, moje ukochane, przyjdźcie ucałować mnie raz jeszcze! Dajcie ostatni pocałunek, jak wiatyk waszemu ojcu, który będzie modlić się za was do Boga i bronić was będzie, i powie, żeście były dobrymi córkami! Ateikite, mano brangiosios, ateikite dar kartą manęs pabučiuoti, paskutinį kartą į kelionę palaiminti savo tėvo, ir jis melsis už jus, dievui sakys, kad jūs buvote geros dukterys, užtars jis jus! Bo wyście przecie niewinne. Kaip ten kada buvo - jūs nekaltos. One niewinne, przyjacielu! Nekaltos jos, mano drauge! Powiedz to wszystkim, żeby nikt nie miał do nich żalu za mnie. Jūs tai sakykite visiems žmonėms, kad jų nesmerktų dėl manęs. Jam winien wszystkiemu, jam je przyzwyczaił do tego, żeby mnie nogami tratowały. Dėl visko aš pats kaltas, aš jas įpratinau spardyti mane kojomis. Mnie to przyjemność sprawiało. Aš mėgau tai. Cóż komu do tego? Nie należy to ani do ludzkiej, ani do boskiej sprawiedliwości. Ir niekam tas nekliūva - nei žmonių įstatymams, nei dievo įstatymams. Bóg byłby chyba niesprawiedliwy, gdyby je za mnie potępił. Dievas būtų neteisingas, jei nubaustų jas dėl manęs. Ja nie umiałem postępować, byłem tak głupi, żem się zrzekł praw swoich. Aš nemokėjau elgtis, aš padariau kvailybę - atsisakiau sava teisių. Ja byłbym się spodlił dla nich! Aš dėl jų būčiau įmanęs save nieku paversti! Cóż chcecie? Ko jūs norite! Najpiękniejsza natura, najlepsza dusza zepsułaby się pod wpływem takiej pobłażliwości ojcowskiej. Geriausia prigimtis, gražiausios sielos būtų pasidavusios tos tėvo silpnybės gadinamajai įtakai. Jam nędznik sprawiedliwie ukarany. Aš - niekingas žmogus, ir teisingai esu nubaustas. Sam popchnąłem córki do złego, sam je zepsułem. Aš vienas esu kaltas dėl dukterų pasileidimo - aš jas ištvirkinau. Dziś zachciewa się im przyjemności, jak dawniej cukierków się zachciewało. Jos šiandien nori smagumų, kaip kitados norėdavo saldainių. Pozwalałem im zadowalać wszystkie zachcianki dziecinne. Aš joms visados leisdavau tenkinti visas savo mergiškas užgaidas. W piętnastym roku miały już swój powóz! Penkiolikos metų jos turėjo savo karietą! Nic się im oprzeć nie mogło. Niekur nesutikdavo nė kokio pasipriešinimo. Ja jeden zawiniłem, lecz zawiniłem przez miłość. Aš pats, aš vienas kaltas, bet kaltas iš meilės. Ich głos otwierał mi serce. Nuo jų balso man širdis atsiverdavo. Słyszę je, już nadchodzą. Aš girdžiu jas, jos ateina. O, tak! One przyjdą! Taip, jos ateis! Prawo chce, żeby dzieci przychodziły do ojca umierającego. Prawo jest po mojej stronie. Įstatymas reikalauja, kad vaikai ateitų pažiūrėti, kaip tėvas miršta, įstatymas mano pusėje. Czyż to tak drogo kosztuje przyjechać? Ir joms gi tereikia tik sėstis į karietą. Ja sam zapłacę za kabriolet. Aš už ją užmokėsiu. Napisz im, że ja mam miliony! Parašykite joms, kad aš joms paliksiu milijonus! Słowo honoru! Garbės žodis. Pojadę do Odessy i będę tam wyrabiał makaron włoski. Aš važiuosiu į Odesą makaronų gaminti. Wiem, jak się to robi. Žinau, kaip tas daroma. Mam dobry plan, zdobędę sobie niejeden milionik. Dirbant pagal mano projektą, galima milijonus pelnyti. Niekam dar tas į galvą neatėjo. Makaron nie zepsuje się w czasie przewozu, jak zboże lub mąka. Makaronai negenda gabenami, kaip kad grūdai arba miltai. Ba! ba! A krochmal? O dar krakmolas! I on przyniesie miliony! Čia bus milijonų. Nie skłamiesz więc, mówiąc im o milionach. Niech sobie przyjdą przez chciwość, niech mnie oszukają, bylebym je zobaczył. Jūs nepameluosite - sakykite joms: milijonų; ir tegu jos ateis, kad ir iš godumo, tegu aš ir apsigaudinėsiu, kad tik jas pamatyčiau. Chcę moich córek! Aš reikalauju dukterų! One są moim dziełem! Aš joms gyvybę daviau! One do mnie należą! - wołał, podnosząc się na posłaniu i ukazując Eugeniuszowi głowę pokrytą siwym, najeżonym włosem, głowę, która groziła wszystkim, co mogło groźbę wyrażać. Mano jos! - tarė jis, sėsdamasis guolyje, priešais Eugenijų, ir jo galva su išdrikais žilais plaukais, grasino visais bruožais, kurie tik galėjo reikšti grasinimą. - Połóż się, dobry mój ojcze Goriot - rzekł Eugeniusz. - Ja do nich zaraz napiszę. - Gulkit, - tarė jam Eugenijus, - gulkite, gerasis mano tėve Gorijo, aš tuoj parašysiu joms. Czekam tylko Bianchona; pójdę do nich sam, jeżeli tu nie przyjdą. Kai tik Bjanšonas grįš, aš eisiu pas jas, jeigu jos neateis. - Jeżeli nie przyjdą? - powtórzył starzec ze łkaniem. - Jeigu jos neateis? - pakartojo senis raudodamas. - Ależ ja umrę, umrę tymczasem w przystępie szaleństwa, szaleństwa! - Bet aš numirsiu, numirsiu iš pasiutimo! Szaleństwo mnie ogarnia! Jau mane ima pasiutimas! Widzę w tej chwili całe moje życie. Regiu dabar visą savo gyvenimą. Jam głupiec! Aš apgautas! One mnie nie kochają, one mnie nigdy nie kochały! Jos manęs nemyli, jos manęs niekados nemylėjo! Przecie to jasne, jeżeli dotąd nie przyszły, to wcale już nie przyjdą. Aišku. Jeigu jos neatėjo, tai ir nebeateis. Im dłużej będą zwlekały, tym bardziej nie zechcą sprawić mi tej radości. Kuo jos labiau vėlinasi, tuo mažiau jos nori man suteikti tą džiaugsmą. Znam je; nigdy nie umiały one przeczuwać potrzeb, trosk i boleści moich, toteż i śmierci mej nie przeczują. One nie pojmują nawet mej miłości. Aš jas pažįstu. Niekada jos nenujautė mano sielvartų, mano skausmų, mano reikalų, jos nenujaus, nė kad aš mirštu; net mano meilės paslapties jos nežino. Tak, widzę teraz, że wszystko, co dla nich robiłem, wydawało im się rzeczą małej wagi, bo wiedziały, żem ja gotów dla nich wnętrzności sobie otworzyć! Taip, matau: jos paprato, kad aš dėl jų visados būčiau pasiryžęs paskutinį kvapą išleisti. Gdyby zapragnęły wyłupić mi oczy, to ja bym powiedział: „Wyłapcie je!” Zanadtom głupi. Jei būtų panorėjusios man akis išbadyti, būčiau sakęs: "Badykite!" Aš paskutinis kvailys. A im się zdaje, że wszyscy mają takich ojców jak one. Jos mano, kad visi tėvai tokie pat kaip jų. Trzeba zawsze kazać siebie cenić. Reikia taip gyventi, kad visuomet vertę turėtum. Dzieci ich pomszczą się za mnie. Jų vaikai atkeršys joms už mane. Ależ własny interes każe im przyjść do mnie. Tik jų pačių reikalas - ateiti čia. Ostrzeż je, proszę, że nie chcąc uszanować moich chwil ostatnich, przygotowują sobie zgon niedobry. Įspėkite jas, kad jos kompromituoja savo mirties valandą. W tej jednej zbrodni popełniają wszystkie inne. Visas nuodėmes, kokių tik yra, jos padaro ta viena nuodėme. Idźże do nich, powiedz im prędzej, że nieobecnością swoją ojcobójstwo popełniają! Eikite gi, sakykite joms, kad neateiti - reiškia tėvą žudyti! Dość ich i bez tego popełniły. O jos mane žudė gana jau ir be to. Krzyczże, krzycz tak jak ja: „Hej! Naściu! hej! Rėkite joms, kaip aš rėkiu: "Nazi! Delfino! pójdźcie do ojca, który był dla was tak dobry, a teraz cierpi okrutnie!” Delfinai Eikite pas tėvą, kuris toks geras jums buvo ir kuris kenčia!" Nic z tego, nikt nie przychodzi. Niekas, nieko. Mamże umrzeć, jak pies jaki? Negi teks nusibaigti kaip šuniui? Więc opuszczenie jest moją nagrodą! Štai man atpildas - aš apleistas. Ależ to są nikczemnice, zbrodniarki! Przeklinam je! Brzydzę się nimi! Podniosę się w nocy z trumny, żeby je przekląć raz jeszcze, bo, powiedzcież przyjaciele, czy ja nie mam słuszności? Niekšės jos, nenaudėlės; aš bjauriuosi jomis, aš jas prakeikiu, aš naktimis iš grabo kelsiuosi ir vėl jas keiksiu, dėl to, kad - argi aš neteisus, mano mieli? Wszak one bardzo źle postępują, nieprawdaż? Juk jos labai blogai daro, argi ne? Co ja mówię? Ką aš kalbu? Powiedzieliście mi przecie, że Delfina przyszła. Jūs gi jau sakėte, kad Delfina čia! Ona jest lepsza od tamtej. Ji geresnė už seserį. Tyś synem moim, Eugeniusza! Jūs mano sūnus, Eugenijau, jūs! Kochaj ją, bądź dla niej ojcem. Mylėkite ją, būkite jai kaip tėvas. Druga jest bardzo nieszczęśliwa! Antroji labai nelaiminga. A ich fortuna! O jų turtas! Ach! Boże mój! Ak, dieve mano! Umieram, cierpię za wiele: oderżnijcie mi głowę, zostawcie tylko serce. Mirsiu, nebeatlaikysiu, kaip skauda! Nukirskite man galvą, tik palikite širdį. - Krzysztofie, biegnij po Bianchona i sprowadź mi kabriolet! - zawołał Eugeniusz przerażony gwałtownością skarg i krzyków starego. - Kristofai, eikite kviesti Bjanšono, - sušuko Eugenijus, įbaugintas senio aimanų ir šauksmų, - ir pašaukite vežiką. - Pojadę po córki twoje, dobry ojcze Goriot, i przywiozę je tutaj. Važiuosiu ieškoti jūsų dukterų, gerasis tėve Gorijo, aš atvešiu jas pas jus. - Przemocą! - Prievarta! Przemocą! Prievarta! Wezwij na pomoc straż, armię, wszystko, wszystko! - zawołał, rzucając na Eugeniusza ostatnie spojrzenie, w którym zaświeciła jeszcze iskra rozumu. Šaukitės gvardiją, armiją, visus sujudinkite, visus! - tarė jis, mesdamas į Eugenijų paskutinį žvilgsnį, kuriame dar žymėjo proto. - Udaj się do władz, do prokuratora królewskiego, powiedz, żeby mi je tutaj przyprowadzili, bo ja tego żądam! - Pasakykite vyriausybei, karaliui, prokurorui, kad man atsiųstų jas - aš reikalauju! - Ależ przeklinałeś je, ojcze. - Bet jūs jas prakeikėte. - Któż to powiedział? - zawołał starzec zdumiony. - Kas jums sakė? - tarė senis nustebęs. - Wiesz przecie, że je kocham, ubóstwiam! - Jūs gerai žinote, kad aš jas myliu, aš jas dievinu! Ozdrowieję natychmiast, gdy je zobaczę… Aš pagysiu, jei tik jas pamatysiu... Idź, dobry sąsiedzie, idź, drogie moje dziecię; jesteś taki dobry, chciałbym ci podziękować, ale nic ci dać nie mogę oprócz błogosławieństwa umierającego. Eikite, mano gerasis kaimyne, mano vaike brangusis, eikite, jūs esate geras, norėčiau jums atsidėkoti, bet nebeturiu ko padovanoti, nebent mirštančiojo palaiminimą. Ach, chciałbym widzieć choć Delfinę! Powiedziałbym jej, żeby ci za mnie zapłaciła. O kad taip dar pamatyčiau nors Delfiną, pasakyčiau jai, kad ji atsilygintų jums. Choć tę mi przyprowadź, jeżeli druga przyjść nie może. Jeigu anoji negali, atveskite man bent šitą. Powiedz, że przestaniesz ją kochać, jeżeli przyjść nie zechce. Sakykite, kad jūs nebemylėsite jos, jei nenorės eiti. Ona cię tak kocha, że przyjdzie niezawodnie. Ji jus taip myli, kad būtinai eis. Pić! Gerti! Wnętrzności mi płoną! Viduriai man dega! Przyłóżcie mi cokolwiek do głowy. Uždėkite man ką nors ant galvos. Dajcie tu rękę mej córki, to mnie zbawi, czuję… Mano dukterų rankos - tos išgelbėtų mane, aš jaučiu... Mój Boże! Dieve mano! Któż im powróci dobrobyt, gdy ja umrę? Kas atves į tvarką jų turto reikalus, jei manęs nebebus? Chcę pojechać dla nich do Odessy! Do Odessy robić makaron włoski. Aš noriu važiuoti į Odesą, dėl jų, į Odesą, makaronų gaminti. - Napij się, ojcze - rzekł Eugeniusz, podnosząc chorego. Objął go lewem ramieniem, a drugą ręką podniósł mu do ust filiżankę pełną tyzanny. - Išgerkite, - tarė Eugenijus, kiek pakėlęs mirštantįjį ir prilaikydamas jį kairiąja ranka, o dešiniąja keldamas jam prie lūpų puodelį su vaistais. - O, ty musisz kochać ojca swego i matkę swoją! - mówił starzec, ściskając słabnącymi rękami dłoń Eugeniusza. - O, jūs tai turbūt mylite savo tėvą, motiną, jūs! - kalbėjo senis, spausdamas silpstančiomis rankomis Eugenijaus rankas. - Czy ty pojmujesz, że ja umrę, nie zobaczywszy mych córek? - Ar jūs suprantate, kad aš numirsiu, jų nepamatęs? Życie moje było od lat dziesięciu ciągłym, nieugaszonym pragnieniem… Amžinai trokšti ir niekad negauti gerti - toks buvo mano gyvenimas visą tą dešimtį metų... Zięciowie zabili mi córki. Mano žentai nugalabijo mano dukteris. Tak jest, nie miałem już córek od czasu, jakem je za mąż powydawał. Taip, dukterų aš nebeturėjau po to, kai jos ištekėjo. Ojcowie, powiedzcie izbom, że potrzeba nowego prawa o małżeństwie! Tėvai, sakykite Atstovų rūmams, kad išleistų santuokos įstatymą! Albo nie wydawajcie córek za mąż, jeżeli je kochacie. Neleiskite tekėti savo dukterims, jeigu jas mylite! Zięć - to nikczemnik, który psuje nam córkę. Žentas yra nenaudėlis, kuris sudarko gatavai jūsų vaiką, supurvina ją visą. Dosyć małżeństw! Šalin santuoką! One wydzierają nam dzieci i nie mamy ich później przy sobie w ostatniej godzinie. Tai ji atima iš mūšų dukteris, ir mes jų nebeturime nė mirties valandą. Wydajcie prawo o śmierci ojców. Išleiskite įstatymą dėl tėvų mirties! To rzecz okropna! Tai baisu! Zemsty! Keršto! Zięciowie nie puszczają mych córek do mnie. Tai žentai neleidžia joms eiti. Zabijcie ich! Užmuškite juos! Na śmierć Restauda, na śmierć Alzatczyka, to są moi mordercy! Mirtis tam Resto, mirtis tam elzasiečiui - jie mano žudikai! Dajcie mi śmierć lub córki! Mirtis - arba tegu čia bus mano dukterys! Ach! Już po wszystkim, umieram bez nich! Ak, baigta, numirsiu be jų! Be jų! Naściu! Fifinko! Prędzej, chodźcie! Nazi, Fifina, kurgi jūs, eikite šen! Tatko wasz umiera… Jūsų tėtė išeina... - Uspokój się, dobry ojcze Goriot, nie wzruszaj się, nie myśl. - Gerasis tėve Gorijo, nusiraminkite, gana, nesijaudinkite, negalvokite. - Nie widzieć ich - to śmierć moja! - Nematyti jų - štai agonija. - Zaraz je zobaczysz. - Tuoj pamatysite. - Doprawdy! - zawołał starzec obłąkany. - Tikrai? - suriko apdujęs senis. - O! Zobaczyć je! - O, pamatysiu? Ja je zobaczę, posłyszę ich głos. Pamatysiu jas, girdėsiu jų balsą. Umrę szczęśliwy. Numirsiu laimingas. A tak, nie proszę o dłuższe życie, nie dbałem już o nie, bo troski moje rosły z dniem każdym. Ką gi! Nieko man nebereikia iš gyvenimo, nebebrangus jis man, mano kančios tolydžio didėja. Ale zobaczyć je, dotknąć się ich sukien, ach, tylko sukien, to tak niewiele; lecz dość, bym wziął w ręce jaki przedmiot, który do nich należy. Tik jas pamatyti, paliesti jų drabužį, ak, nieko kito, kaip tik drabužį, juk tai taip maža; kad tik jausčiau nors kokį jų daiktelį! Pozwólcie mi wziąć włosy… sy… Leiskite man paliesti jų plaukus... plau... Upadł na poduszkę, jak gdyby powalony uderzeniem maczugi. Jis krito ant priegalvio kaip mietu trenktas. Ręce jego zaczęły coś chwytać po kołdrze; widocznie szukał włosów swych córek. Jo rankos krutėjo ant antklodės, lyg siekdamos paglostyti dukterų plaukus. - Błogosławię je - wyrzekł z wysiłkiem - błogosławię… - Aš laiminu jas, - tarė iš paskutiniųjų, - laiminu. I osłabł raptownie. Ir staiga apmirė. Bianchon ukazał się w tej chwili we drzwiach. Tuo momentu įėjo Bjanšonas. - Spotkałem Krzysztofa, zaraz ci fiakra sprowadzi - powiedział. - Buvau sutikęs Krištofą, - tarė, - jis tuoj tau pakvies vežiką. Popatrzył na chorego, podniósł mu przemocą powieki i obaj studenci ujrzeli oko, w którym już ani blasku, ani ciepła nie było. Paskui jis pažiūrėjo į ligonį, pakėlė akies voką, ir abu studentai pamatė pastėrusią, drumzliną akį. - Zdaje mi się, że to już nie przejdzie - rzekł Bianchon. - Jis nebeatsigaus, - tarė Bjanšonas, - nebetikiu. Wziął starego za puls, następnie przyłożył mu rękę do serca. Paėmė pulsą, palaikė, uždėjo ranką ant senio širdies. - Maszyna jeszcze iść nie przestała; ale w takim stanie, w jakim on się znajduje, jest to prawdziwe nieszczęście. Lepiej byłoby, gdyby umarł. - Mašina dar tebeina; bet jo būklėje tai tik vargas, geriau jau numirtų. - To prawda - rzekł Rastignac. - Žinoma, - tarė Rastinjakas. - Co tobie? - Kas tau? Jesteś blady jak śmierć. Tu išbalęs kaip drobė. - Ach, przyjacielu, słuchałem wciąż skarg i krzyków. - Drauge mielas, kokių šauksmų, kokių aimanų aš girdėjau!... Jest Bóg! Yra dievas! O, tak! Jest Bóg i jest świat lepszy, który On dla nas przygotował, bo inaczej ziemia nasza byłaby nonsensem. Taip, arba yra dievas, ir jo sutvertasis pasaulis turėtų būti geresnis, arba mūsų žemė - nesąmonė. Tonąłbym we łzach, gdyby to było mniej tragiczne, ale coś mi okropnie ściska serce i żołądek. Jei nebūtų taip tragiška, aš būčiau ėmęs verkti, bet man ir širdis, ir visi viduriai sugniaužti. - Słuchaj, trzeba będzie wiele rzeczy; skądże weźmiemy pieniędzy? - Klausyk, reikės daug ko, iš kur imsime pinigų? Rastignac wyciągnął zegarek. Rastinjakas išsitraukė laikrodį. - Masz, zastaw to prędko. - Te, užstatyk jį tučtuojau. Ja nie mogę zatrzymać się po drodze, bo każda chwila jest droga, a teraz czekam Krzysztofa. Aš nenoriu stabčioti pakeliui, nes bijau prarasti bent minutę, aš laukiu Kristofo. Nie mam ani szeląga; trzeba będzie zapłacić woźnicy, gdy odwiezie mnie z powrotem. Neturiu nė liaro, o vežikui reikės grįžus užmokėti. Rastignac zbiegł pędem po schodach i pojechał na ulicę du Helder, do pani de Restaud. Rastinjakas galvotrūkčiais nukūrė laiptais ir išvažiavo į Helderio gatvę, pas ponią de Resto. W drodze, wyobraźnia uderzona straszliwym obrazem, na który patrzył przed chwilą, podniecała coraz bardziej jego oburzenie. Važiuojant jam akyse tebestovėjo ką tik matytas baisus reginys, ir vis labiau ėmė jį apmaudas. Na zapytanie, czy może się widzieć z panią hrabiną, odpowiedziano mu, że pani nie przyjmuje nikogo. Kai įėjo į prieškambarį ir paklausė ponios de Resto, jam buvo pasakyta, kad ji nieko nepriimanti. - Ależ - powiedział Eugeniusz do kamerdynera - ja przychodzę od ojca pani hrabiny, który jest umierający. - Bet aš atvykau nuo jos mirštančio tėvo, - tarė jis tarnui. - Pan hrabia zakazał nam najsurowiej. - Pone, mums pono grafo griežčiausiai prisakyta... - Jeżeli pan de Restaud jest w domu, to proszę powiedzieć mu, w jakich okolicznościach znajduje się teść jego oraz oświadczyć, że ja potrzebuję koniecznie rozmówić się z nim w tej chwili. - Jei ponas de Resto yra, tai praneškite jam, kokioje būklėje jos tėvas, ir pasakykite, kad man reikia tučtuojau su juo pasikalbėti. Eugeniusz czekał długo, nie mogąc pozbyć się myśli straszliwej, że stary może umrzeć tymczasem. Eugenijus laukė ilgai. "Gal šiuo metu anas jau miršta", - galvojo jis. Kamerdyner wprowadził go do pierwszego salonu, gdzie pan de Restaud stał przed wygasłym kominkiem. Hrabia przywitał studenta ozięble i nie prosił go siadać. Liokajus įvedė jį į pirmąjį saloną, ten ponas de Resto priėmė studentą stovėdamas, nepaprašęs sėstis, priedais židinį, kuriame ugnis nesikūreno. - Panie hrabio - powiedział Rastignac - teść pański kona w tej chwili w nędznej dziurze i nie ma szeląga jednego na drzewo. Pragnie widzieć się z córką, bo ostatnia jego godzina się zbliża… - Ponas grafe, - tarė jam Rastinjakas, - jūsų gerbiamas uošvis šią valandą miršta vargingame urve, neturėdamas už ką malkų nusipirkti; jam tiktai valandėlė beliko gyventi, ir jis būtinai nori pasimatyti su dukteria... - Mój panie - odparł ozięble hrabia de Restaud - mogłeś pan zauważyć, że ja nie mam zbyt wiele sympatii dla pana Goriot. - Pone, - šaltai atsakė jam grafas de Resto, - jūs galėjote įsitikinti, kad aš nedaug simpatijų teturiu ponui Gorijo. Naraził mi się przez swoje postępowanie z panią de Restaud, zakłócił szczęście mego życia, jednym słowem, widzę w nim nieprzyjaciela mojego spokoju. Jis nemokėjo elgtis su ponia de Resto, dėl jo mano gyvenimas susidėjo nelaimingai, aš žiūriu į jį kaip į savo rimties priešą. Może sobie umierać lub żyć, wszystko mi to jedno. Ar jis numirs, ar jis paliks gyvas, man tas visiškai vis tiek. Oto jakie są moje uczucia dla niego. Štai kokie jausmai šiuo atžvilgiu. Świat może mnie ganić, ja gardzę opinią. Visuomenė gal mane smerks, tik aš nieku laikau jos nuomonę. Mam w tej chwili zbyt ważne rzeczy do spełnienia, żeby zajmować się tym, co pomyślą o mnie głupcy lub obojętni. Turiu šiuo metu apsispręsti dėl svarbesnių reikalų, negu rūpintis, ką apie mane pamanys kvailiai ar abejingi žmonės. Pani de Restaud nie jest w stanie wyjść z domu. O dėl ponios de Resto, tai ji dabar negali vykti. Zresztą, ja nie chcę, żeby się teraz oddalała. Kita vertus, aš nė nenorėčiau, kad ji išeitų iš namų. Proszę oświadczyć jej ojcu, że przyjdzie do niego wtedy, gdy spełni swe obowiązki względem mnie i względem mego dziecka. Pasakykite jos tėvui, kad ji, ligi tik bus atlikusi priedermę man ir mano kūdikiui, ateis jo aplankyti. Jeżeli kocha ojca, to może być swobodna za chwilę… Jei ji myli savo tėvą, ji gali būti laisva po kelių akies mirksnių... - Panie hrabio, nie do mnie należy sądzić postępowanie pańskie, jesteś panem swej żony; lecz mogę rachować na pańską uczciwość i proszę, żebyś mi przyrzekł jedno tylko, że powiesz hrabinie, iż ojciec jej nie przeżyje dnia dzisiejszego i przeklął już ją za to, że nie przyszła czuwać u jego wezgłowia! - Ponas grafe, man nedera spręsti apie jūsų elgesį, jūsų žmona - jūsų valia; bet gal aš galiu tikėtis jūsų gerumo? Tad prašom pažadėti jai tiktai pasakyti, kad jos tėvas nebeišgyvens nė dienos ir kad jis jau prakeikė ją, nematydamas prie savo mirties patalo! - Powiedz jej pan to osobiście - rzekł hrabia, tknięty wyrazem oburzenia, które dźwięczało w głosie Eugeniusza. - Pasakykite jai tatai patys, - atsakė ponas de Resto, sujudintas apmaudo, pasigirdusio Eugenijaus balse. Rastignac wszedł z nim do salonu, w którym hrabina zwykle przebywała, znalazł ją zalaną łzami i zagłębioną w fotelu z takim jakimś wyrazem przygnębienia, jak gdyby śmierci już tylko wyglądała. Rastinjakas, grafo lydimas, įėjo į saloną, kur paprastai būdavo grafienė: jis rado ją ašarose paskendusią, susitraukusią ant krėslo, tartum mirties trokštančią. Żal mu się jej zrobiło, gdy podniosła na męża wzrok bojaźliwy, w którym malował się zupełny upadek sił wyczerpanych tyranią moralną i fizyczną. Jam pagailo jos. Prieš pažiūrėdama į Rastinjaką, ji metė vyrui baukštų žvilgsni, kuris rodė visišką jėgų išsekimą dėl moralinės ir fizinės tironijos. Hrabia skinął głową, znak ten ośmielił ją do mówienia. Grafas linktelėjo galvą, ji pamanė, kad tuo jis leidžia jai kalbėti. - Słyszałam wszystko - wyrzekła. - Pone, aš girdėjau viską. - Powiedz pan ojcu, że przebaczyłby mi, gdyby wiedział, w jakim położeniu ja się znajduję. Pasakykite mano tėvui, kad jei jis žinotų, kokioje būklėje aš esu, tai atleistų: man... Nie spodziewałam się tej męczarni, przechodzi ona moje siły, lecz pomimo to wytrwam do końca - mówiła zwracając się do męża. Tokios kankynės aš nesitikėjau, ji viršija mano jėgas. Bet aš išlaikysiu iki galo, - tarė ji vyrui. - Matką jestem. - Aš esu motina. Powiedz pan memu ojcu, żem nie zasłużyła na jego wyrzuty, chociaż pozory mnie potępiają - wykrzyknęła z rozpaczą. Pasakykite mano tėvui, jog aš prieš jį esu be priekaišto, kad ir kaip tas kam atrodys, - sušuko ji studentui, nevilties pagauta. Eugeniusz złożył ukłon i cofnął się zdumiony, odgadując, jak straszliwie hrabina cierpiała w tej chwili. Eugenijus nusilenkė grafams, numanydamas, kokią baisią krizę gyvena žmona, ir išėjo kaip apsvaigęs. Z mowy pana de Restaud pojął, że usiłowanie jego było daremne i że Anastazja nie była już swobodna. Pono de Resto tonas jam rodė, koks bergždžias buvo tas jo apsilankymas, ir jis suprato, kad Anastazija nebėra laisva. Pośpieszył z kolei do pani de Nucingen, którą znalazł w łóżku. Jis nuskubėjo pas ponią de Nusingen ir rado ją lovoje. - Jestem cierpiąca, biedny mój przyjacielu - powiedziała Delfina. - Aš negaluoju, vargše mano drauge, - tarė ji. - Zaziębiłam się przy wyjściu z balu i obawiam się, czy nie dostałam kataru płuc. - Nušalau vakar, parvažiuodama iš baliaus, ir bijau, kad nebūtų plaučių uždegimo. Czekam doktora… Laukiu gydytojo... - Choćbyś pani stała jedną nogą w grobie, to i tak powinna byś zawlec się do ojca. - Kad ir mirtis ant slenksčio būtų, - tarė Eugenijus, pertraukdamas ją, - jums vis tiek reikia kaip nors važiuoti pas tėvą. On woła ciebie, pani! Jis šaukia jus! Zapomniałabyś pewnie o swym cierpieniu, gdybyś mogła słyszeć najsłabszy krzyk jego. Jei jūs išgirstumėte nors vieną, nors pačią mažiausią jo aimaną, jūs nebejaustumėte savo ligos. - Eugeniuszu, ojciec mój nie jest może tak chory, jak ty mówisz; ale chcę być w twych oczach bez zarzutu i postąpię według twej woli. - Eugenijau, mano tėvas gal nėra toks sunkus ligonis, kaip kad jūs sakote. Bet man būtų baisiai liūdna, jei jums pasirodytų, kad aš neteisingai elgiuosi, todėl darysiu taip, kaip jūs norėsite. Wiem, że ojciec umarłby sam ze zmartwienia, gdybym ja, wyszedłszy z domu, naraziła się na śmiertelną chorobę. Jis, žinau, numirtų iš sielvarto, jei mano liga paaštrėtų po šito išvažiavimo. Pomimo to pójdę, tylko muszę zobaczyć się wpierw z doktorem. Tad gerai, aš važiuosiu, kai tik sulauksiu gydytojo... Ach! Dlaczegóż to nie masz zegarka? - zapytała - widząc, że na piersi Eugeniusza nie ma złotego łańcuszka. O kodėl jūs be laikrodėlio? - tarė ji, nematydama grandinėlės. Eugeniusz się zarumienił. Eugenijus paraudo. - Eugeniuszu! Eugeniuszu! Jeżeliś go już sprzedał lub zgubił… o! To byłoby bardzo niedobrze. - Eugenijau! Eugenijau, jeigu jau pardavėte jį, pametėte... o, tai būtų baisu! Student pochylił się nad łóżkiem Delfiny i szepnął jej do ucha: - Chcesz wiedzieć? dobrze więc, słuchaj! Studentas pasilenkė prie Delfinos lovos ir tarė jai į ausį: - Norite žinoti? Gerai, žinokite! Ojciec twój nie ma za co kupić sobie całunu, w który go dziś jeszcze uwiną. Jūsų tėvas neturi kuo nusipirkti net drobulės, į kurią jį suvynios šį vakarą. Zastawiłem twój zegarek, bom nie miał już nic więcej. Jūsų laikrodėlis užstatytas; nes nieko jau nebeturėjau. Delfina wyskoczyła nagle z łóżka i pobiegła do biurka. - Jadę, jadę natychmiast, Eugeniuszu - zawołała podając mu sakiewkę, którą z biurka wyjęła. Delfina staiga pašoko iš lovos, prilėkė prie savo rašomojo stalelio, išėmė piniginę ir padavė ją Rastinjakui. Zadzwoniła. - Pozwól mi się ubrać; byłabym chyba potworem, gdybym nie pojechała! Ji paskambino ir sušuko: - Aš važiuosiu, aš važiuosiu, Eugenijau. Leiskite man apsivilkti. Kitaip aš būčiau paskutinis gyvulys! Idź, ja cię uprzedzę! Eikite, aš atvyksiu pirma jūsų. Tereso - zawołała na pokojową - powiedz panu de Nucingen, żeby przyszedł natychmiast rozmówić się ze mną. Terese! - pašaukė ji kambarinę. - Pasakykite ponui de Nusingenui, kad tuojau ateitų su manim pasikalbėti. Eugeniusz był tak uszczęśliwiony dobrą nowiną, którą miał zwiastować umierającemu, że powrócił prawie wesół na ulicę Neuve-Sainte-Geneviève. Eugenijus, laimingas, kad mirštančiajam galės praneštų jog viena jo duktė atvyksta, nuvažiavo beveik linksmas į Nev Sent Ženevjevos gatvę. Stanąwszy przed domem, sięgnął co prędzej do sakiewki, żeby zapłacić woźnicy. Jis atidarė piniginę, norėdamas tuoj užmokėti vežikui. Niestety! Sakiewka bogatej i eleganckiej baronowej zawierała tylko sześćdziesiąt sześć franków. Tos jaunos, turtingos, elegantiškos ponios piniginėje buvo septyniasdešimt frankų. Eugeniusz wbiegł szybko na schody i stanął przy łóżku Goriota. Bianchon podtrzymywał w tej chwili chorego, a felczer szpitalny przypalał mu plecy moksą według wskazówki lekarza. Ostatni ten środek, na jaki nauka mogła się zdobyć, nie wywierał już żadnego skutku. Užlėkęs laiptais aukštyn, jis pamatė Bjanšoną, laikantį tėvą Gorijo, kuriam ligoninės felčeris, gydytojui prižiūrint, darė kaitinimus - taikė paskutinę, jau nebereikalingą mokslo priemonę. - Czy pan czujesz palenie? - pytał lekarz. - Jaučiate? - klausė gydytojas. Ojciec Goriot spostrzegł w tej chwili studenta i powiedział: - Przyjdą, nieprawdaż? Tėvas Gorijo, pamatęs studentą, atsakė: - Jos atvažiuoja, tiesa? - Kiedy mówi, to jeszcze nadzieja nie stracona - rzekł felczer. - Gali dar išsiristi, - tarė felčeris, - jis kalba. - Tak - odparł Eugeniusz - Delfina wnet przyjdzie. - Taip, - atsakė Eugenijus, - Delfiną važiuoja paskui mane. - Ba! - rzekł Bianchon - on mówił o swych córkach, których pragnie, jak człowiek wbity na pal pragnie wody… - Na mat, - tarė Bjanšonas, - jis taip kalba apie savo dukteris, taip jas šaukia, kaip kad, sako, žmogus, ant baslio pamautas, šaukia vandens... - Przestań - rzekł lekarz do felczera - to próżna robota, nic mu już nie pomoże. - Sustokit, - tarė gydytojas felčeriui, - nebėra prasmės ką nors daryti, nebeišgelbėsime. Bianchon i felczer złożyli znów chorego na wstrętnym barłogu. Bjanšonas ir felčeris vėl paguldė mirštantįjį ant jo bjaurios lovos. - Należałoby jednak zmienić mu bieliznę - rzekł lekarz. - Reikėtų vis dėlto jam pakeisti baltinius, - tarė gydytojas. - Nie ma już wprawdzie żadnej nadziei, ale trzeba uszanować w nim ludzką naturę. - Kad ir nėra jokios vilties išgelbėti, tačiau turime gerbti žmogaus prigimtį. Powrócę tu jeszcze - rzekł do Bianchona. Aš dar grįšiu, Bjanšonai, - tarė jis studentui. - Jeżeli zacznie znów narzekać, to przyłóż mu pan kompres z opium. - Jei dar skųsis, dėkite opiumo ant diafragmos. Po tych słowach lekarz wyszedł z felczerem. Gydytojas ir felčeris išėjo. - No, synu, odwagi! - rzekł Bianchon do Rastignaca gdy pozostali sami - trzeba mu włożyć czystą koszulę i pościel odmienić. - Na, Eugenijau, drąsos, bernužėli! - tarė Bjanšonas Rastinjakui, kai jie paliko vieni. - Reikia jam užvilkti švarius marškinius ir pakeisti patalynės skalbinius. Powiedz Sylwii, niech weźmie czyste prześcieradła i przyjdzie nam dopomóc. Eik pasakyti Silvijai, kad atneštų paklodes ir ateitų mums padėti. Eugeniusz zeszedł na dół i zastał panią Vauquer, i Sylwię zajęte nakrywaniem stołu. Eugenijus nulipo ir rado ponią Vokė su Silvija dengiančias stalą. Przy pierwszych słowach Rastignaca, wdowa zbliżyła się do niego ze słodkokwaskowatą miną podejrzliwej kupcowej, która nie chciałaby ani stracić pieniędzy, ani obrazić kupującego. Sulig pirmais Rastinjako žodžiais našlė priėjo prie jo su aitriai saldžia mina kaip įtaringa prekiautoja, kuri nenorėtų nei nuostolio turėti, nei kliento įžeisti. - Kochany panie Eugeniuszu - wyrzekła - wiesz pan równie dobrze jak ja, że ojciec Goriot nie ma już ani grosza. - Brangusis pone Eugenijau, - atsakė ji, - jūs žinote, kaip ir aš, kad tėvas Gorijo neturi nė skatiko. Jak ja dam prześcieradło człowiekowi, który już oczy zawraca, to mogę być pewna, że nic za nic nie dostanę, a przecie i tak trzeba będzie poświęcić jedno z nich na całun. Duoti paklodes žmogui, kurio jau viena koja grabe, reiškia jas prarasti, o juk ir šiaip vieną reikės paaukoti lavonui suvynioti. Winniście mi już panowie sto czterdzieści cztery franki; proszę teraz dodać czterdzieści franków za prześcieradła, za różne drobiazgi i za świecę, którą Sylwia da panom, wszystko to wyniesie przynajmniej dwieście franków, których ja, biedna wdowa, wyrzec się nie mogę. Ir dar, matote, jūs man skolingi šimtą keturiasdešimt keturis frankus, pridėkime keturiasdešimt už paklodes ir visas smulkmenas, už žvakę, kur Silvija jums atneš, tai susidarys mažiausia du šimtai frankų, kurių vargšė našlė, kaip aš, negi gali nustoti. Chciej pan być sprawiedliwy, panie Eugeniuszu, dość już ja straciłam od czasu, jak nieszczęścia zagościły w mym domu. Sutiksite, ponas Eugenijau, kad jau aš ir taip daug nuostolių turėjau nuo to laiko, kai ta bėda į mano namus įsisuko. Dałabym z chęcią dziesięć talarów, żeby tylko ten stary wyniósł się był ode mnie wówczas, kiedyście to panowie projektowali zmienić mieszkanie. Būčiau davusi dešimt ekiu, kad tas senis būtų išsinešdinęs tomis dienomis, kaip kad ponas tada sakėte. To przeraża wszystkich moich stołowników. Tas blogai veikia gyventojus. Kazałabym go przewieźć do szpitala za bardzo niewielkie wynagrodzenie. Sakyčiau, reikia jį išgabenti į ligoninę. Wreszcie, chciej pan wejść w moje położenie. Jūs tik pažiūrėkite mano akimis. Ja muszę się troszczyć przede wszystkim o swój zakład, bo to jest życie moje. Mano namai - man viskas, tai mano gyvenimas. Eugeniusz pobiegł szybko na górę do Goriota. Eugenijus greit užlipo pas tėvą Gorijo. - Bianchon, gdzie są pieniądze, któreś wziął za zegarek? - Bjanšonai, pinigai už laikrodėlį? - Na stole. Po zapłaceniu wszystkiego, cośmy byli winni, pozostało jeszcze trzysta sześćdziesiąt kilka franków. - Ant stalo, liko trys šimtai šešiasdešimt ir keli frankai. Užmokėjau visa, ką buvome skolingi. Pokwitowanie z lombardu leży pod pieniędzmi. Lombardo kvitas - po pinigais. - Możemy załatwić rachunki - rzekł Eugeniusz zbiegłszy ze schodów z uczuciem wstrętu. - Imkite, ponia, - tarė Rastinjakas, nubildėjęs laiptais su pasibaisėjimu, - kad mūsų sąskaitos būtų išlygintos. - Pan Goriot niedługo już pozostanie u pani, a ja… Ponas Gorijo nebeilgai pas jus begyvens, o aš... - A tak, nieborak wyjdzie nogami naprzód - mówiła pani Vauquer - rachując pieniądze z wyrazem na wpół smętnym, a na wpół wesołym. - Taip, jis, vargšas, išeis iš tų namų kojomis į priekį, - tarė ji, skaičiuodama du šimtus frankų, pusiau linksmai, pusiau melancholiškai. - Kończmy teraz - rzekł Rastignac. - Baikime! - tarė Rastinjakas. - Sylwio, daj prześcieradła i idź pomóc tym panom. - Silvija, duokite paklodes ir eikite padėti ponams: tenai, viršuje. - Nie zapomnij pan o Sylwii - szepnęła pani Vauquer do ucha Eugeniuszowi - ona czuwała dwie noce. - Jūs neužmirškite Silvijos, - tarė ponia Vokė į ausį Eugenijui, - jau dvi naktys ji be miego. Widząc, że Eugeniusz zwraca się ku schodom, stara podbiegła co prędzej do kucharki i szepnęła: - Weź prześcieradła przeszywane, numer siódmy. Ligi tik Eugenijus nusigręžė, senė pribėgo prie virėjos: - Imk tas lopytas paklodes, numeris septintas. Na Boga! Przecie to aż nadto dobre dla nieboszczyka. Dievaži, numirėliui jos dar pakankamai geros, - pasakė jai į ausį. Eugeniusz wbiegł już na schody i nie mógł słyszeć słów gospodyni. Eugenijus, pašokėjęs jau kelias pakopas, nebegirdėjo šių senės šeimininkės žodžių. - Zmieńmy mu koszulę - rzekł Bianchon. - Na, - tarė Bjanšonas, - vilkime marškinius. - Trzymaj go prosto. Laikyk tiesiai. Rastignac stanął u wezgłowia i podniósł chorego, a Bianchon zdjął z niego koszulę. Eugenijus atsistojo galvūgalyje ir laikė mirštantį, o Bjanšonas vilko marškinius. Stary zrobił ruch, jak gdyby chciał przycisnąć coś do piersi, wydając przy tym żałosne jakieś i niewyraźne okrzyki, przypominające głos zwierząt, które chcą boleść wielką wyrazić. Senis mostelėjo, lyg slėpdamas kažką ant krūtinės, ir gailiai kažką suvebleno lyg gyvulys, reikšdamas didelį skausmą. - Och! och! - zawołał Bianchon - on szuka łańcuszka z włosów i medalionu, któreśmy mu zdjęli przed chwilą, gdy felczer mu plecy przypalał. - O, matai, jis pasigenda plaukų grandinėlės ir medaliono, kurį pirma nukabinome, kai darėme kaitinimus. Biedny człowiek! Vargšas žmogelis! Trzeba mu je oddać. Reikia ją užkabinti. Leżą tam na kominku. Ji tenai, ant židinio. Eugeniusz wziął w ręce łańcuszek wypleciony z włosów złocistopopielatych; były to zapewne włosy pani Goriot. Eugenijus paėmė grandinėlę, supintą iš pilkai šviesių plaukų, veikiausiai ponios Gorijo. Z jednej strony medalionu wyryte było imię Anastazja, z drugiej - Delfina. Vienoje pusėje medaliono perskaitė "Anastazija", kitoje - "Delfina". Tak więc człowiek ten nosił zawsze na piersi wierny obraz serca swojego. Jo širdies paveikslas visada gulėjęs prie jo širdies. Włosy zamknięte w medalionie były tak cienkie, że musiały należeć do młodziuchnych główek dziecinnych. Garbanos medalione buvo tokios plonytės, jog turėjo būti nukirp-tos mergaitėms dar visai jaunutėms tebesant. Przy dotknięciu medalionu, z piersi starca wyrwało się westchnienie przeciągłe, świadczące o głębokim zadowoleniu. Ligi tik medalionas palietė krūtinę, senis pratisai atsiduso, ir tuo atodūsiu buvo išreikštas pasitenkinimas, kurio negalėjai stebėti nedrebėdamas. W westchnieniu tym był ostatni oddźwięk uczucia, które zdawało się cofać do owego środka nieznanego, z którego wychodzą i ku któremu zwracają się nasze sympatie. Tai buvo viena iš paskutinių jo pojūtinio gyvenimo prošvaisčių; jo pojūčiai, rodės, traukėsi į kažkokį nežinomą centrą, iš kur išeina ir kur nueina mūsų simpatijos. Twarz jego konwulsyjnie skrzywiona, przybrała wyraz radości chorobliwej. Jo veidas, mėšlungių suremtas, reiškė ligūstą džiaugsmą. Ten wybuch potężnego uczucia, które przetrwało nawet myśl samą, wzruszył do głębi obu studentów; z oczu ich popłynęły łzy gorące i spadły na umierającego, który wydał przeraźliwy okrzyk zadowolenia. Abu studentai, sujaudinti to baisaus sąmonę pergyvenusių jausmų sujudimo, pabėrė po kelias karštas ašaras ant mirštančio senelio, ir jam iš krūtinės ištrūko skardus džiaugsmo šūksnis. - Naściu! - Nazi! Fifinko! - zawołał. Fifina! - tarė jis. - Żyje jeszcze - rzekł Bianchon. - Jis dar gyvas, - pasakė Bjanšonas. - Do czego mu się to zdało? - zapytała Sylwia. - Kas jam iš to? - tarė Silvija. - Żeby cierpieć - odparł Rastignac. - Kančia, - atsakė Rastinjakas. Bianchon ukląkł po jednej stronie łóżka i wziął chorego pod kolana, a Rastignac ukląkł z drugiej strony i podsunął mu ręce pod plecy. Davęs ženklą draugui daryti taip kaip jis, Bjanšonas atsiklaupė ir pakišo rankas po ligonio kojomis; Rastinjakas iš kitos lovos pusės irgi pakišo rankas po nugara. Obaj unieśli go w górę, a Sylwia ściągnęła brudne prześcieradła i zastąpiła je czystymi. Silvija stovėjo čia pat, pasiruošusi nutraukti paklodes, kai ligonį iškels, ir jų vietoje užties tas, kurias atsinešė. Goriot, zwiedziony zapewne łzami studentów, zebrał resztki sił i wyciągnął ręce, a napotkawszy dwie głowy po obu stronach łóżka, schwycił je gwałtownie za włosy, przy czym usta jego wyszeptały słabo: - Ach! Gorijo turbūt užkritusių ašarų suklaidintas, paskutinėmis išgalėmis ištiesė rankas, aptiko iš abiejų lovos pusių studentų galvas, stvėrė jas ūmai už plaukų, ir pasigirdo silpnas balsas: - Ak! Moje anioły! Mano angelai! Były to niby słowa, niby szmer jakiś, z którym i dusza razem uleciała. Sušnabždėjusi šiuos du žodžius, siela išskrido. - Biedny, kochany człowiek - zawołała Sylwia, wzruszona tym wykrzyknikiem, w którym malowało się najwyższe uczucie, obudzone po raz ostatni kłamstwem najstraszliwszym i najniewinniejszym zarazem. - Vargšas, geras žmogelis, - tarė Silvija, sugraudinta to šūksnio, kuriame buvo sukauptas aukščiausias jausmas, paskutinį kartą įaudrintas tos visų baisiausios, nė mažiausiai nenorėtos apgaulės. Ostatnie westchnienie tego ojca miało być westchnieniem radości. Paskutinis šio tėvo atodūsis buvo džiaugsmo atodūsis. Było w nim streszczenie życia całego; człowiek ten mylił się jeszcze, mylił się po raz ostatni. Sis atodūsis buvo viso jo gyvenimo išraiška; jis dar vis tebeklydo. Studenci złożyli go ze czcią na posłaniu. Tėvas Gorijo buvo pagarbiai paguldytas ant lovos. Od tej chwili twarz jego wyrażała wciąż walkę bolesną między życiem a śmiercią, która toczyła się w machinie pozbawionej już tego rodzaju samowiedzy mózgowej, z której wynika dla istoty ludzkiej wrażenie przyjemności i bólu. Nuo to momento jo veide įtviro išraiška, bylojanti apie skausmingą kovą, ėjusią tarp gyvybės ir mirties šioje mašinoje, jau nebeturinčioje sąmoningos nuovokos, iš kurios žmogiškajai būtybei kyla malonumo arba skausmo jausmas. Zniszczenie zupełne było już tylko kwestią czasu. Galutinis jos suirimas bebuvo laiko klausimas. - Pozostanie tak kilka godzin, nie będzie nawet chrapał i skona nieznacznie. - Taip pabus dar kelias valandas ir numirs nepastebimai, net nevaitodamas. Mózg musi być zupełnie zaatakowany. Smegenys, matyt, visiškai apimtos. W tej chwili dały się słyszeć szybkie kroki młodej kobiety. Tuo momentu ant laiptų pasigirdo priilsusios jaunos moters žingsniai. - Za późno przychodzi - rzekł Rastignac. - Per vėlai ateina, - tarė Rastinjakas. Zamiast Delfiny ukazała się we drzwiach pokojówka jej, Teresa. Tai buvo ne Delfina, o Teresė, jos kambarinė. - Panie Eugeniuszu - wyrzekła zdyszana - wynikła u nas gwałtowna scena między panem i panią z powodu pieniędzy, których biedna moja pani żądała dla swego ojca. - Ponas Eugenijau, - tarė ji, - kilo audringa scena tarp pono ir ponios dėl pinigų, kurių ta vargšė ponia paprašė savo tėvui. Pani zemdlała, sprowadzono doktora, trzeba było krew jej puszczać, a ona ciągle krzyczała: „Ojciec mój umiera, chcę go zobaczyć!” Ponia nualpo, atėjo gydytojas, reikėjo kraują nuleisti, ji šaukė: "Mano tėvas miršta, aš noriu matyti tėtę!" Serce pękało słuchając tych krzyków. Žodžiu, šaukė taip, kad širdis plyšo... - Dosyć, Tereso. - Gana, Terese. Pani nie miałaby już po co przychodzić, bo pan Goriot stracił przytomność. Kad ji dabar būtų ir atėjusi, visa veltui, ponas Gorijo nebeturi sąmonės. - Biedny, kochany pan! Czyż on już taki słaby! - rzekła Teresa. - Vargšas ponas, kaip jam bloga! - tarė Teresė. - Ja tu nie potrzebna, pójdę lepiej doglądać obiadu, bo już pół do piątej - powiedziała Sylwia zwracając się ku schodom, gdzie omal nie potrąciła pani de Restaud. - Jums manęs jau nebereikia, tai eisiu prie pietų, jau pusė penktos, - tarė Silvija, kuri išeidama vos nesusidūrė ant laiptų su ponia de Resto. Hrabina ukazała się jak zjawisko pełne grozy i powagi. Sunkus ir kraupus buvo grafienės pasirodymas. Zwróciła oczy na łoże śmierci, oświetlone niepewnym blaskiem jednej świecy i zalała się łzami na widok zmienionej twarzy ojca, po której przechodziły jeszcze ostatnie dreszcze życia. Ji pažiūrėjo į mirties patalą, prastai apšviestą vienintelės žvakės, ir apsipylė ašaromis, žiūrėdama į persimainiusį savo tėvo veidą, kur dar laikėsi paskutinis gyvybės virpesys. Bianchon wycofał się dyskretnie. Bjanšonas diskretiškai pasitraukė. - Nie wymknęłam się dość wcześnie - rzekła hrabina do Rastignaca. - Neištrūkau anksčiau, - tarė grafienė Rastinjakui. Student odpowiedział jej pełnym smutku skinieniem. Studentas liūdnai linktelėjo galvą. Pani de Restaud ujęła rękę ojca i przycisnęła ją do ust. Ponia de Resto paėmė tėvo ranką, pabučiavo ją. - Przebacz mi, ojcze! - Atleiskit man, tėve! Mówiłeś, że głos mój wywołałby cię z grobu; wróć więc, wróć na chwilę do życia, by pobłogosławić twą córkę skruszoną. Jūs sakėte, kad mano balsas prikelsiąs jus iš kapų; tad prisikelkit valandėlę, palaiminkit atgailojančią dukterį. Usłysz mnie! Išklausykit mane! To coś okropnego! Tai baisu! Twoje błogosławieństwo jest jedynym, jakie ja mogę otrzymać tu na ziemi. Jūsų palaiminimas - vienintelis, kurį aš nuo šiol begaliu gauti šiame pasaulyje. Wszyscy mnie nienawidzą, ty jeden mnie kochasz. Visi manęs nekenčia, jūs vienas mane mylite. Nawet dzieci własne nienawidzić mnie będą. Net mano vaikai neapkęs manęs. Uprowadź mnie z sobą, ojcze, ja cię otoczę miłością i staraniem. Pasiimkit mane su savimi, aš jus mylėsiu, rūpinsiuos jumis. On już nie słyszy, jam szalona! Jis nebegirdi... aš išeisiu iš proto. Upadła na kolana i patrzyła nań nieprzytomnie. Ji puolė ant kelių ir žiūrėjo į merdintį kūną paklaikusi. - Niczego nie brak do mego nieszczęścia - mówiła zwracając się do Eugeniusza. - Nieko netrūksta mano nelaimei, - tarė ji žvilgtelėjusi į Eugenijų. - Pan de Trailles odjechał pozostawiając tu długi ogromne, a ja dopiero teraz się przekonałam, że mnie oszukiwał. - Ponas de Trajis dingo, palikęs galybę skolų, ir aš sužinojau, kad jis nebuvo man ištikimas. Mąż trzyma w ręku cały mój fundusz i nie przebaczy mi nigdy mego postępowania. Mano vyras neatleis man niekados, ir aš atidaviau jo valiai savo turtą. Pierzchły wszystkie moje złudzenia. Niestety! Žuvo mano visos iliuzijos. Dla kogóż zdradziłam jedyne serce - wskazała na ojca - które mnie ubóstwiało! Oi varge, dėl kokio žmogaus aš apvyliau vienintelę širdį (parodė į tėvą), kuri mane dievino! Zapomniałam go, odepchnęłam, wyrządzałam mu krzywd tysiące, o ja niegodziwa! Aš nuo jos nusigręžiau, aš ją atstūmiau, aš jai tiek pikta padariau, kokia aš niekšinga! - On wiedział o tym - wyrzekł Rastignac. - Jis tai žinojo, - tarė Rastinjakas. W tej chwili ojciec Goriot otworzył oczy wskutek drgnienia konwulsyjnego. Šiuo momentu tėvas Gorijo atmerkė akis, tačiau tai buvo tik veido konvulsija. Poruszenie, którym hrabina zdradziła budzącą się nadzieję, sprawiało nie mniej okropne wrażenie, jak wyraz umierającego. Judesys, kuriuo grafienė išreiškė viltį, buvo ne mažiau baisus kaip ir mirštančio akys. - Miałżeby mnie usłyszeć? - krzyknęła. - Nejau būtų mane išgirdęs? - sušuko grafienė. - Ale nie! - wyrzekła po chwili siadając przy łóżku. - Ne, - tarė ji sau, sėsdamasi prie lovos. Eugeniusz zostawił panią de Restaud przy ojcu, a sam zbiegł na dół, żeby się trochę posilić. Ponia de Resto sakėsi norinti pabūti prie tėvo, ir Eugenijus nulipo žemyn užvalgyti. Stołownicy byli już zgromadzeni. Visi stalo bendrai jau buvo susirinkę. - No, cóż? - rzekł malarz - będziemy mieli podobno małą śmiercioramę tam na górze? - Na, kaip? - tarė jam dailininkas. - Atrodo, kad ten, viršuje, turėsime šiokią tokią lavonoramą? - Karolu - zawołał Eugeniusz - zdaje mi się, że mógłbyś obrać sobie mniej posępny przedmiot do żartów. - Šarli, - tarė Eugenijus, - manau, jūs galėtumėt juokauti iš ko nors, kas ne tiek kraupu. - Czy już tu nie wolno będzie się zaśmiać? - zapytał malarz. - Tai jau čia ir pasijuokti nebegalima? - atsakė dailininkas. - Cóż to szkodzi? przecie Bianchon powiada, że stary jest nieprzytomny. - Kas gi, juk Bjanšonas sakė, kad tas žmogelis jau be sąmonės. - W takim razie - podchwycił urzędnik z Muzeum - nieborak umrze tak, jak żył. - Ir tegu sau, - pridūrė muziejaus tarnautojas, - kaip gyveno, taip ir numirė. - Mój ojciec umarł! - krzyknęła hrabina. - Tėvas mirė! - suklykė grafienė. Na ten krzyk straszliwy, Sylwia, Rastignac i Bianchon rzucili się na górę. Hrabina leżała zemdlona. Sulig tuo baisiu klyksmu Silvija, Rastinjakas ir Bjanšonas užlipo į viršų ir rado ponią de Resto nualpusią. Zaczęto ją cucić i przeniesiono do fiakra, który czekał u drzwi gospody. Atgaivinę ją nunešė į jos karietą, kuri laukė prie vartų. Eugeniusz powierzył hrabinę pieczy Teresy, zalecając, by ją odwiozła do pani de Nucingen. Eugenijus ją pavedė globoti Teresei, liepdamas vežti pas ponią de Nusingen. - O! Teraz już umarł rzeczywiście - rzekł Bianchon schodząc na dół. - Taip, tikrai miręs, - tarė Bjanšonas, lipdamas žemyn. - Panowie, siadajmy do stołu, bo zupa ostygnie - zawołała pani Vauquer. - Tai, ponai, prašom prie stalo, - tarė ponia Vokė, - sriuba aušta. Dwaj studenci siedli obok siebie. Abu studentai susėdo greta. - Cóż teraz zrobimy? - rzekł Eugeniusz do Bianchona. - Ką dabar reikės daryti? - tarė Eugenijus Bjanšonui. - A cóż? Zamknąłem mu oczy i położyłem go jak się należy. - Aš jam užspaudžiau akis ir paguldžiau kaip pridera. Pójdziemy teraz do ratusza, donieść o jego śmierci, dostaniemy poświadczenie lekarza, po czym zaszyją trupa w całun i pogrzebią. Kai miesto gydytojas konstatuos mirtį, apie kurią mes nueisime pranešti, jį apsius drobule ir palaidos. A cóż z nim więcej robić? O ko gi tu daugiau norėtum? - Nie będzie już wąchał chleba w ten sposób - rzekł jeden ze stołowników, naśladując grymas starego. - Nebeuostys daugiau duonos, va šitaip, - tarė vienas valgytojas, pamėgdžiodamas žmogelio mostą. - Do licha, panowie -- zawołał korepetytor - dajcież pokój ojcu Goriot i nie traktujcie nas ciągle tym samym; dość go już mamy, bo od dwóch godzin o niczym więcej nie mówicie. - Po šimts, ponai, - tarė repetitorius, - palikite pagaliau ramybėje tą tėvą Gorijo, nebevaišinkite juo mūsų! Jau visa valanda, kaip jį kaišiojate su visokiais padažais. Jest to jeden z przywilejów dobrego miasta Paryża, że można się w nim urodzić, żyć i umrzeć nie zwracając niczyjej uwagi. Viena šauniojo Paryžiaus miesto privilegijų yra ta, kad čia galima gimti, amžių nugyventi ir numirti, ir niekas į jus dėmesio neatkreips. Korzystajmyż z wygód cywilizacji. Tad ir naudokimės civilizacijos patogumais. Sześćdziesiąt osób umarło dziś w mieście, czyż będziecie się rozczulali nad tymi hekatombami paryskimi? Šešiasdešimt žmonių mirė šiandie, tai gal norėsite juos visus apgailėti prie Paryžiaus hekatombų? Ojciec Goriot przeniósł się na tamten świat, tym lepiej dla niego! O kad tėvas Gorijo pakratė kojas, juo geriau jam! Jeżeli go ubóstwiacie, to siedźcie sobie przy nim, a nam pozwólcie jeść spokojnie. Jei labai jį garbinate, eikite budynių prie jo sėdėti, o mums duokite ramiai valgyti. - O tak! - rzekła wdowa - lepiej mu, że umarł. - Iš tikrųjų, - tarė našlė, - juo geriau jam, kad numirė! Zdaje się, że nieborak miał w swym życiu wiele nieprzyjemności. Atrodo, vargšas, per visą savo gyvenimą bus daug visokių nesmagumų matęs. Była to jedyna mowa pogrzebowa nad zwłokami istoty, która była dla Eugeniusza uosobieniem ojcostwa. Tai buvo vienintelė laidotuvių prakalba žmogui, kuris, Eugenijaus akimis žiūrint, buvo tėvystės įsikūnijimas. Piętnastu stołowników zaczęło rozmawiać zwykłym trybem. Penkiolika valgytojų ėmė šnekėtis visai taip kaip visada. Skończywszy jeść, Eugeniusz i Bianchon nie mogli znieść panującej wrzawy; brzęk widelców i łyżek, rozmowa przeplatana śmiechem, wesołość biesiadujących, wszystko to przejmowało zgrozą naszych studentów. Kol Eugenijus ir Bjanšonas pavalgė, šakučių ir šaukštų tarškesys, juokavimai, tų ėdrių ir abejingų veidų visokio išraiškos, jų nerūpestingumas kėlė jiedviem šiurpą. Wstali obaj od stołu i poszli po księdza, który miał czuwać i modlić się w nocy przy umarłym. Jie išėjo paieškoti kunigo, kuris budėtų ir melstųsi prie numirėlio per naktį. Musieli stosować ostatnią posługę, którą mieli oddać staremu, do niewielkiego zapasu pieniędzy. Jiems reikėjo rengti paskutinius patarnavimus velioniui iš turimų kuklių išteklių. Około dziewiątej wieczorem położono ciało na ramie od łóżka, między dwiema świecami, w pustym pokoju, w którym tylko ksiądz pozostał przy nieboszczyku. Apie devynias vakaro kūnas buvo padėtas ant lentų pakylos, tarp dviejų žvakių, tame pačiame plikame kambaryje, ir kunigas atėjęs atsisėdo prie jo. Przed odejściem na spoczynek, Rastignac zapytał duchownego, ile będzie kosztowało nabożeństwo i pogrzeb, po czym napisał parę słów do barona de Nucingen i do hrabiego de Restaud, prosząc, by zechcieli przysłać swych pełnomocników, dla zaspokojenia wszystkich kosztów pogrzebu. Prieš eidamas gulti, Rastinjakas paklausė kunigą, kiek reikės mokėti už apeigas ir už palydėjimą į kapus, parašė po porą žodžių baronui de Nusingenui ir grafui de Resto, prašydamas atsiųsti savo patikėtinius apmokėti laidotuvių išlaidų. Posłał listy przez Krzysztofa, a sam położył się i usnął prędko po całodziennym znużeniu. Su laiškais išsiuntė Kristofą, po to atsigulė ir užmigo nuvargęs. Nazajutrz rano Rastignac i Bianchon musieli pójść sami zawiadomić o śmierci, którą zaświadczono około południa. Kitą rytą Bjanšonas ir Rastinjakas gavo patys eiti pranešti apie mirtį, kuri buvo konstatuota apie pusiaudienį. Czekali następnie dwie godziny, lecz zięciowie nie przysyłali ani pieniędzy, ani pełnomocnika upoważnionego do działania w ich imieniu i Rastignac musiał zapłacić księdzu z własnej kieszeni. Dar dvi valandos praėjo - nė vienas iš žentų neatsiuntė pinigų, niekas neatėjo jų vardu kalbėti, ir Rastinjakas turėjo pats iš savo kišenės užmokėti kunigui. Sylwia podejmowała się zaszyć nieboszczyka w całun za dziesięć franków, lecz Eugeniusz i Bianchon zmiarkowali, że i bez tego trudno im będzie podołać kosztom, jeżeli krewni nieboszczyka umyją ręce od wszystkiego. Kai Silvija pareikalavo dešimties frankų už lavono suvyniojimą ir apsiuvimą drobule, Eugenijus ir Bjanšonas paskaičiavo, kad jeigu velionio giminės nenori niekur kištis, tai jiems vargiai išteks pinigų visam kam apmokėti. Student medycyny postanowił w końcu, że sam złoży nieboszczyka do trumny żebraczej, którą kupił w swym szpitalu za tanie pieniądze. Taigi studentas medikas apsiėmė pats įdėti lavoną į vargšų grabą, parsigabentą iš savo ligoninės, kur jį gavo nebrangiai. - Wypłataj tym łotrom figla - mówił do Eugeniusza. - Žinai, tu iškirsk pokštą tiems nenaudėliams, - tarė jis Eugenijui. - Kup na Père-Lachaise kawałek ziemi na pięć lat i zamów obrządek pogrzebowy trzeciej klasy. - Užpirk Per Lašezo kapinėse žemę penkeriems metams ir užsakyk trečiosios klasės apeigas bei laidotuves. Jeżeli zięciowie i córki nie zechcą ci kosztów powrócić, to każ wyryć na grobie: „Tu spoczywa pan Goriot, ojciec hrabiny de Restaud i baronowej de Nucingen, pochowany kosztem dwóch studentów”. Jei žentai ir dukterys tau atsisakytų atlyginti, tu liepsi iškalti antkapyje: "Čia ilsisi ponas Gorijo, grafienės de Resto ir baronienės de Nusingen tėvas, palaidotas dviejų studentų lėšomis." Eugeniusz nie chciał pójść za radą przyjaciela, póki nie spróbował udać się nadaremnie do państwa de Nucingen i państwa de Restaud. Eugenijus pasekė draugo patarimu tik po to, kai bergždžios pasirodė visos jo pastangos įsismelkti pas ponus de Nusingenus ir pas ponus de Resto. Nie chciano go za próg wpuścić; odźwierni mieli surowe rozkazy. Toliau kaip ligi slenksčio jis neįėjo. Abejur tarnai durininkai buvo griežtai prigrasinti neleisti. - Państwo nie przyjmują nikogo - powiadali - stracili ojca i pogrążeni są w najgłębszej boleści. - Ponas nei ponia nepriima nieko; - sakė jie. - Mirė jų tėvas, ir jie dabar giliai liūdi. Eugeniusz znał już tak dobrze świat paryski, że pojął, iż nie było po co dłużej nastawać. Eugenijus pakankamai pažino aukštąją Paryžiaus visuomenę ir žinojo, kad spyriojimasis nieko nepadės. Serce ścisnęło mu się boleśnie, gdy zobaczył, że nie ma sposobu dostać się do Delfiny. Širdį jam keistai suspaudė, kai pamatė, kad neįmanoma prieiti prie Delfinos. „Sprzedaj pani jaki klejnot - pisał do niej w mieszkaniu odźwiernego - żeby ojciec twój mógł być przyzwoicie odprowadzony na miejsce wiecznego spoczynku”. "Parduokite kokį papuošalą, - rašė jis jai per tarną durininką, - kad jūsų tėvą būtų galima prideramai palydėti į paskutinio poilsio vietą." Zapieczętował kartkę prosząc odźwiernego, żeby oddał ją Teresie dla wręczenia pani baronowej; lecz odźwierny odniósł ją do samego barona, który po przeczytaniu wrzucił ją do ognia. Jis užantspaudavo tą laiškiuką ir paprašė barono tarną paduoti Teresei, kad įteiktų poniai; bet tarnas padavė baronui de Nusingenui, o šis įmetė į ugnį. Spełniwszy wszystko, co było potrzeba, Eugeniusz wrócił do domu około trzeciej po południu i uronił łzę na widok trumny zaledwie przykrytej czarnym suknem, którą postawiono przy drzwiach, wśród pustej ulicy. Viskuo pasirūpinęs, Eugenijus grįžo apie trečią valandą į pensioną ir negalėjo sulaikyti ašarų, pamatęs prie vartelių grabą, vos pridengtą juoda marška, padėtą ant dviejų kėdžių tuščioje gatvėje. Przy trumnie w miedzianym posrebrzanym półmisku znajdowała się woda święcona, a w niej mizerne kropidełko, którego nikt jeszcze nie poruszył. Prastas šlakstytuvas, dar niekieno nepaliestas, tebemirko variniame sidabruotame dubenėlyje su švęstu vandeniu. Nawet drzwi kirem nie pokryto. Net durys nebuvo gedulingai uždengtos. Była to śmierć biedaków nie znająca ani wystawy, ani orszaku, pozbawiona przyjaciół i krewnych! Taip miršta varguoliai - be šermenų, be palydų, be draugų, be giminių. Bianchon musiał odejść do szpitala i zostawił tylko parę słów do Eugeniusza, donosząc mu, że był w kościele i dowiedział się, że zakupienie mszy przechodziło ich środki, trzeba więc było poprzestać na mniej kosztownym nabożeństwie nieszpornym. Donosił mu też, że przed wyjściem posłał Krzysztofa do Bractwa Pogrzebowego. Bjanšonas, kuriam būtinai reikėjo būti ligoninėje, parašė Rastinjakui laiškiuką, pranešdamas, ką susitarė bažnyčioje. Jis rašė, kad mišios jiems per brangu, kad reikėsią pasitenkinti pigesnėmis gedulingų mišparų apeigomis ir kad pasiuntęs Kristofą su laišku į laidotuvių įstaigą. Skończywszy czytać bazgraninę Bianchona, Eugeniusz spostrzegł w ręku pani Vauquer medalion oprawny w złoto, w którym były włosy córek Goriota. Baigdamas skaityti Bjanšono nukraigliotas eilutes, Eugenijus pamatė ponios Vokė rankose medalioną su aukso rėmeliu, kuriame buvo abiejų dukterų plaukai. - Jak pani mogłaś wziąć ten medalion? - zawołał. - Kaip jūs drįsote šitą nuimti? - tarė jis. - Masz tobie! - rzekła Sylwia - alboż mieliśmy go z tym pochować? - Še tai tau! Negi su juo į žemę kas? - atsakė Silvija. Przecie to złoto. - Juk jis auksinis. - Naturalnie! - odparł Eugeniusz z oburzeniem - niech zabierze z sobą choć to jedno, co może przypomnieć jego córki. - Žinoma! - apmaudžiai atsakė Eugenijus. - Tegu jis pasiima bent vieną daiktą, kuris jam primintų dukteris. Gdy karawan zajechał, Eugeniusz kazał wnieść trumnę na powrót do mieszkania, odbił wieko i złożył ze czcią na piersi starego pamiątkę z owych czasów, kiedy Anastazja i Delfina były młodymi, niewinnymi dziewicami i *nie rozumowały* jeszcze, jak to powiedział ojciec w przedśmiertnej godzinie. Kai laidotuvių vežimas atvažiavo, Eugenijus liepė įnešti grabą atgal, atmušė viršų ir pagarbiai uždėjo seneliui ant krūtinės atminimą iš tų laikų, kada Delfina ir Anastazija dar nesamprotavo, kaip pasakė tėvas, kliedėdamas mirties valandą. Oprócz dwóch żałobników, tylko Eugeniusz i Krzysztof odprowadzili trumnę biedaka do kościoła Saint-Etienne-du-Mont, położonego w pobliżu ulicy Neuye-Sainte-Genevieve. Rastinjakas ir Kristofas vienudu su dviem laidotuvių palydais ėjo paskui vežimą, kuris nugabeno vargšą žmogelį į Sent Etjeno diu Mon bažnyčią, esančią netoliese nuo Nev Sent Ženevjevos gatvės. Wniesiono ciało do niskiej i ciemnej kapliczki, w której oczy Eugeniusza szukały na próżno córek lub zięciów Goriota. Ten nuvažiavus, kūnas buvo padėtas mažoje koplytėlėje, žemoje ir tamsioje, kur studentas veltui dairėsi tėvo Gorijo dukterų ar jų vyrų. Nie było nikogo, prócz Krzysztofa, który uważał za obowiązek oddać ostatnią posługę zmarłemu, może dlatego, że z jego łaski otrzymał nieraz suty tryngielt. Buvo jie vienudu su Kristofu, kuris jautė pareigą atlikti paskutinę paslaugą žmogui, kitados duodavusiam gerų arbatpinigių. Czekając przyjścia księży, chłopaka z chóru i posługacza kościelnego, Eugeniusz wzruszony uścisnął w milczeniu dłoń Krzysztofa. Laukdamas dviejų kunigų, ministranto ir zakristijono, Rastinjakas paspaudė ranką Kristofui, negalėdamas nė žodžio ištarti. - Tak, panie Eugeniuszu - powiedział Sabaudczyk - był to człowiek dobry i poczciwy, który nigdy słowa za głośno nie powiedział, nic złego nie zrobił i nikomu nie zaszkodził. - Taigi, ponas Eugenijau, - tarė Kristofas, - geras buvo žmogus, teisingas, niekad niekam žodžio pakeltu balsu nepasakė, niekam neužkliuvo, niekam blogo nepadarė. Dwaj księża, chłopak z chóru i posługacz kościelny przyszli, by dać wszystko, co można mieć za siedemdziesiąt franków w epoce, kiedy religia nie jest dość bogata, by modlić się darmo. Atėjo du kunigai, ministrantas ir zakristijonas ir atbuvo visa, kiek įgalima norėti už septyniasdešimt frankų tokiais laikais, kai bažnyčia nėra tokia turtinga, kad melstųsi už dyką. Odśpiewano psalm Libera i De profundis. Kunigai atgiedojo vieną psalmę, Libera ir De profundis. Nabożeństwo trwało dwadzieścia minut. Pamaldos truko dvidešimt minučių. Był tylko jeden powóz żałobny dla księdza i chłopaka z chóru, którzy zgodzili się zabrać z sobą Eugeniusza i Krzysztofa. Buvo tiktai viena palydų karieta - kunigui su ministrantu, kurie sutiko pavėžinti ir Eugenijų su Kristofu. - Nie ma żadnego orszaku - rzekł ksiądz - pojedziemy prędzej, żeby się nie spóźnić, bo już jest pół do szóstej. - Lydėtojų nėra, - tarė kunigas, - galime važiuoti greičiau, kad ilgai negaištume, jau pusė šeštos. W chwili jednak, gdy trumna stanęła na karawanie, dwa próżne powozy przyłączyły się do orszaku pogrzebowego i odprowadziły go aż do Père-Lachaise. Na jednym powozie był herb hrabiego de Restaud, na drugim - barona de Nucingen. Tačiau kai grabą įkėlė į laidotuvių vežimą, atvyko dvi karietos su herbais, bet tuščios, - viena grafo de Ręsto, kita barono de Nusingeno, - ir palydėjo ligi pat kapinių. O szóstej wieczorem ciało ojca Goriot zostało spuszczone do dołu w obecności sług Anastazji i Delfiny, którzy odeszli za księdzem zaraz po odmówieniu krótkiej modlitewki, jaka się należała staremu za pieniądze studenta. Šešiomis tėvo Gorijo kūnas buvo nuleistas į duobę, aplink kurią stovėjo jo dukterų tarnai; jie dingo kartu su kunigais, kai tik už velionį buvo sukalbėta trumpa malda, apmokėta studento pinigais. Dwaj grabarze rzucili trochę ziemi na trumnę i przyszli do Rastignaca, prosząc, by im dał na piwo. Duobkasiai, pažėrę keletą kastuvų žemių ant grabo, sustojo, ir vienas iš jų, kreipdamasis į Rastinjaką, paprašė arbatpinigių. Eugeniusz sięgnął do kieszeni, lecz nic w niej nie znalazł i musiał pożyczyć dwadzieścia soldów u Krzysztofa. Eugenijus išrausė kišenes ir nieko neberado - turėjo pasiskolinti iš Kristofo dvidešimt sū. Drobna ta okoliczność obudziła w sercu studenta uczucie głębokiej żałości. Šis įvykis, šiaip jau toks menkas, baisiai nuliūdino Rastinjaką. Zmrok zapadał, powietrze wilgotne rozstrajało nerwy; Eugeniusz zwrócił oczy na grób świeży i pogrzebał w nim ostatnią łzę młodzieńczą, wywołaną świętym wzruszeniem serca niepokalanego, jedną z tych łez, co upadłszy na ziemię wytryskują z niej aż ku niebiosom. Buvo jau vakaras, drėgnos sutemos erzino nervus; jis pažiūrėjo į kapą ir palaidojo jame paskutinę jauno vyro ašarą, šventų jausmų išspaustą iš tyros širdies, vieną tų ašarų, kurios, kritusios ant žemės, ištrykšta ligi pat dangaus. Krzysztof odszedł z wolna pozostawiając studenta w głębokiej zadumie, z rękoma skrzyżowanymi i wzrokiem wzniesionym ku górze. Jis susinėrė ant krūtinės rankas ir susimąstęs žiūrėjo į debesis. Kristofas nebelaukė jo. Rastignac postąpił kilka kroków ku brzegom cmentarza, skąd odkrywał się Paryż rozłożony nierówno po obu stronach Sekwany. Światła połyskiwały już gdzieniegdzie. Restinjakas, likęs vienas, žengė kelis žingsnius į aukštesnę kapinių vietą ir išvydo visą Paryžių, vingiuojantį abipus Senos krantų, kur jau pradėjo švisti žiburiai. Oczy studenta zatrzymały się chciwie pomiędzy kolumną placu Vendôme a kopułą Inwalidów, w miejscu, gdzie żyło towarzystwo wykwintne, do którego on dostać się usiłował. Jo akys beveik godžiai kibo į vietas tarp Vandomo kolonos ir Invalidų rūmų, kur gyveno ta rinktinė diduomenė, kurion jis ketino skverbtis. Zmierzył ten ul brzęczący spojrzeniem, które zdawało się od razu wszystek miód z niego wysysać, i wyrzekł te wielkie słowa: - Teraz my się spróbujemy! Jis aprėpė tą ūžiantį avilį žvilgsniu, lyg iš anksto traukdamas medų, ir tarė šiuos didingus žodžius: - Na, o dabar grumsimės! Rzuciwszy światu takie wyzwanie, Rastignac poszedł na obiad do pani de Nucingen. Ir, iššaukęs į kovą Visuomenę, Rastinjakas pirmuoju žygiu nuėjo pietų pas ponią de Nusingen. Sache, we wrześniu 1834. Rugsėjo 1834 metų.