oku cyklonu
Największych zniszczeń powodowanych zmianami klimatu nie widać gołym okiem. huraganów, susz i powodzi o wiele gorsze jest to, że rozpadają się społeczeństwa
KOKO WARNER ROZMAWIA MACIEJ JARKOWIEC
Koko Warner kieruje programem migracji klimatycznych na Uniwersytecie Narodów Zjednoczonych w Bonn. Jest współautorką raportów Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC).
Maciej Jarkowiec: Obiegowa opinia głosi, że najbiedniejsze regiony świata najbardziej odczują zmiany klimatu i staną się jeszcze biedniejsze. Badania to potwierdzają
Koko Warner: Tak. Bangladeszu w regionach nisko położonego wybrzeża poziom morza podnosi się o pół centymetra rocznie. Dochodzi erozji linii brzegowej. Sezonowe cyklony niosą wodę morską daleko w głąb lądu. dystrykcie Stachyra zasolenie wód gruntowych i gleby w ostatnich latach zwiększyło się proc., a tamtejsze odmiany ryżu nie są odporne na tak duże stężenie soli. przejściu jednego z ostatnich cyklonów rolnicy nie zebrali żadnych plonów przez trzy kolejne lata.
robią ludzie w takiej sytuacji
Ekstremalna pogoda uderza w pierwszej kolejności w bezpieczeństwo i dochody rodzin. Tracą dach nad głową, ale również ziemię uprawną narzędzia rolnicze. Ludzie zaczynają po prostu mniej jeść. Rodzice najpierw kobiety przyjmują coraz mniej kalorii, oddają swoje posiłki dzieciom. skrajnych przypadkach ze zbóż przestawiają się na jedzenie różnych odmian traw. jakimś czasie prowadzi to bardzo poważnych konsekwencji. Niedożywienie powoduje spadek odporności, pojawiają się choroby, rodziny nie mają środków na leki, ludzie zaczynają szybciej umierać.
Kolejny krok przestają posyłać dzieci szkół.
następny zamożniejsze i zaradniejsze rodziny wysyłają najstarsze dzieci miast, zanim nastąpi katastrofa. podejmują pracę i przesyłają pieniądze domu. Słabsze rodziny reagują dopiero wówczas, gdy zaczyna zaglądać w oczy głód. Ale wte naj silniej szy członek rodziny jest już zbyt słaby, żeby sobie poradzić, rodzina staje nad przepaścią.
Dokąd ludzie uciekają przed skutkami zmian klimatu
Popularne jest twierdzenie, że bogatych państw Zachodu, ale badania mówią co innego: zdecydowana większość nigdzie nie wyjeżdża na stałe. Mimo pogarszających się warunków życia ludzie chcą zostać w swoich domach. Najczęściej migracja jest tylko tymczasowa, obliczona na krótkotrwałą poprawę bytu.
Delcie Mekongu w Wietnamie rodziny farmerów dotknięte ekstremalną pogodą wysyłały swoich najsilniejszych mężczyzn sąsiednich regionów rolniczych, tam była największa szansa, że znajdą pracę. innych przypadkach ludzie najczęściej starają się o pracę w najbliższym miasteczku lub mieście. Wcale nie pchają się od razu stolicy.
Czy wśród tych, którzy zostają, dochodzi konfliktów z powodu niedostatku pożywienia i wody
Pierwszą reakcją na niedobory jest wzajemna pomoc. Ludzie zbierają się i szukają skutecznych metod współpracy. Solidarność jest naj ważniej szym i najprostszym narzędziem zarządzania kryzysem.
Jednak z czasem, gdy sytuacja robi się coraz trudniejsza, pojawiają się niepokojące symptomy. Prowadziliśmy projekt badawczy w jednym z regionów Indii, gdzie zgodnie z tradycją ludzie wspólnie spożywają posiłek zbierając się w wiosce całymi rodzinami. Gdy niedobory stały się bardzo dotkliwe, zaczęli zamykać się w domach. Włączył się instynkt przetrwania, chcieli w pierwszej kolejności nakarmić swoje dzieci.
czego to prowadzi
analogię może posłużyć przykład plemion wędrownych zamieszkujących Kanadę. latach 70. ubiegłego wieku rząd w Ottawie rozpoczął kampanię ich integracji ze społeczeństwem. Wcześniej żyli razem, w dużej mierze dzić, że na poziomie pojedynczych gospodarstw domowych i lokalnych społeczności strefy klimatyczne znacznie obniżają poziom życia i hamują rozwój. Rodziny tracą warunki tego, by zadbać o edukację, zdrowie, a nawet właściwe odżywianie.
Ostatni raport IPCC w rozdziałach poświęconych biedzie czy zdrowiu jednoznacznie pokazuje, że problemy lokalne przekładają się na całe państwa. Zmiany klimatyczne są wielkim zagrożeniem dla ich rozwoju. bliskiej przyszłości sytuacja w wielu miejscach stanie się krytyczna.
jakich krajach mówimy
zasadzie o wszystkich najmniej rozwiniętych na planecie. Mamy ich w Afryce, ponad w Azji, kilka w Ameryce Łacińskiej, kilka w regionie Pacyfiku. Mam tu listę: Bangladesz,
Sytuacja milionów ludzi już dziś jest dramatyczna, a przecież najbardziej odczuwalne skutki zmian klimatu dopiero przed nami kultywując pradawny styl życia, polując wspólnie i pomagając sobie nawzajem. Nagle dostali osobne mieszkania w domach komunalnych, centralne ogrzewanie, ciepłą wodę w kranach, posłano ich szkół, zapisano przychodni. Bardzo szybko pojawił się alkoholizm, narkotyki, przemoc. Zatracili poczucie wspólnoty, miejsca, wartości. Ich społeczność uległa rozkładowi.
Podobnie dziś w wielu miejscach na planecie strefy klimatyczne rozbijają większe i mniejsze społeczności. Wspólnoty zaczynają się rozpadać.
Podam inny przykład, z Senegalu. Jednym z regionów od wieków w zgodzie żyły plemiona pasterskie i rolnicze. Funkcjonował system, w którym pasterze przyprowadzali zwierzęta na pola tuż po żniwach. pasły się na rżysku, nawożąc przy okazji glebę swoim łajnem Ale gdy wskutek zmian klimatycznych trawa na równinach przestała się pojawiać tak regularnie jak dotychczas, pasterze zaczęli nawiedzać pola farmerów na długo przed żniwami, gdy zboże ledwie co kiełkowało. Zwierzęta zjadały cały niedoszły zbiór. Zaczęło dochodzić konfliktów. Tradycyjny model społeczny się rozpadł.
Jaki wpływ mają takie zjawiska na gospodarkę i politykę państw
naszym instytucie robimy badania lokalne. stuprocentową pewnością mogę stwier-
Butan, Burkina Faso, Etiopia, Kenia, Gwatemala, Mikronezja, Mozambik Nepal, Tanzania, Ghana... Mogę czytać dalej. Zmiany klimatu już dziś hamują rozwój w skali globalnej.
Jest na to jakaś rada
Wiele możliwości dają innowacje. Większość zagrożonych ludzi, cokolwiek by się działo, chce zostać tam, gdzie jest. Można pomóc, choćby wprowadzając bardziej odporne rodzaje upraw i nowe technologie rolnicze. Takie eksperymenty zaczynają się sprawdzać w wielu miejscach. Przychodzi mi głowy przykład Ghany, gdzie dobre rezultaty przyniosły uprawy odpornej na suszę bawełny.
Ale najważniejsze jest to, żeby ludzie dotknięci skutkami zmian klimatycznych zostali włączeni rozmowy o tym, jak pomóc. Dziś prawie się ich nie słucha.
Bardzo ważne są pozaekonomiczne skutki ocieplenia. Powódź, suszę czy huragan widać doskonale, dlatego na nich koncentrujemy uwagę. Wyliczamy straty i zniszczenia. Tymczasem bardzo często kluczowe okazuje się nie to, co widzimy, tylko to, co czujemy. Nie można właściwie oszacować strat i zniszczeń, jeśli nie zada się pytania, co ma dla ludzi największą wartość. Jeśli je zadamy, okaże się, że najważniejszy jest model życia, wspólnota. Ludzie chcą żyć tak jak dotychczas. Największą stratą jest dla nich erozja społeczna, rozpad więzi, utrata tożsamości.
Dlatego naszą największą nadzieją jest wzmacnianie wspólnot. Budowanie ich odporności przez wzajemną pomoc, przez solidarność. Wystarczy, żeby ludzie sobie pomagali, i będzie dobrze
tym wiążą się praktyczne rozwiązania w polityce społecznej. Można budować solidarność poprzez wspólne programy ubezpieczeniowe, tworzyć siatki socjalnych zabezpieczeń obejmujących całe zagrożone społeczności, a nie tylko poszczególne rodziny. Można tak kierować polityką pomocową i tak zarządzać ryzykiem lub kryzysem, żeby wzmacniać więzy, a nie je osłabiać.
czasie huraganu „Katrina" w Nowym Orleanie armia ewakuowała całe kwartały miasta i umieściła tysiące ludzi na stadionie. Zrobiono to jednak, dzieląc ewakuowanych na najmniejsze komórki rodziny. Wspólnoty zostały rozdzielone ludzie, którzy znali się ze swojej ulicy, ze sklepu na rogu, ze szkoły czy z kościoła, nie zostali umieszczeni obok siebie. Zamiast tego ramię w ramię koczowały zupełnie nieznające się rodziny, które dopiero co straciły dorobek życia, były przerażone ekstremalną sytuacją. stadionie brakowało jedzenia i wody, szybko pojawiła się rywalizacja, konflikt. Ludzie okradają się nawzajem, w skrajnych przypadkach doszło przemocy.
Dokładnie odwrotna sytuacja miała miejsce podczas jednej z powodzi w Wietnamie. Rodziny ewakuowano na wzgórza, ale w obozach zachowano układ z wiosek Sąsiedzi nadal byli koło siebie i po kataklizmie wspólnie opiekowali się dziećmi, ludźmi starszymi, razem gotowali i jedli, a naj silniej z nich wspólnie odbudowywali domy. Gdy wrócili na dół, byli silniejszą i bardziej odporną wspólnotą niż przed katastrofą.
Znamy też przypadek z Bombaju, gdzie powódź zalała jeden ze slumsów. czele akcji ratowniczej stanęli tam młodzi bezrobotni mężczyźni, często z przestępczą przeszłością, uważani wcześniej za bandytów, za największe zagrożenie. Doprowadziło to swoistego katharsis, odnowy tej społeczności. powodzi życie w slumsie zaczęło się zmieniać na lepsze, spadła przestępczość, ludzie chętniej sobie pomagali. Niektórzy badacze twierdzą, że zmiany klimatu przyczyniają się największych konfliktów naszych czasów. 2007 roku szef ONZ Ban Ki-moon mówił, że to susza była iskrą zapalną wojny w Darfurze, a w zeszłym roku głośny raport wskazywał suszę jako jeden z powodów wojny w Syrii.
początku 2011 byłam w Etiopii. Rogu Afryki trwała największa susza od lat i tysiące Somalijczyków zmierzało ogromnego obozu dla uchodźców w Dadaab. Byligłodniiwy-czerpani. Ale uciekli z domów nie z powodu suszy, tylko dlatego, że mieszkali w strefie konfliktu. Opowiadali, że wsi zajeżdżały oddziały bojowników, które pustoszyły domy, zabierając skromne zapasy pożywienia. Gdyby nie to, pewnie daliby radę.
Podobnie w Syrii, a wcześniej w Sudanie klimat mógł być dodatkowym stresem pogarszającym sytuację ludzi. Jednak wojny wybuchają wskutek wielu różnych czynników, a nie z powodu klimatu.
Najbardziej niepokojące jest to, że sytuacja milionów ludzi na planecie już dziś jest dramatyczna. Przecież najbardziej odczuwalne skutki zmian klimatu są dopiero przed nami.
Maciej Jarkowiec będzie gościem Karoliny Głowackiej w sobotę w Radiu TOK o godz. 11:00